Prawo do ochrony

życia

Orzecznictwo Trybunału

Konstytucyjnego i Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka



Prawo najbardziej
fundamentalne,



jego uznanie i zagwarantowanie
urealnia gwarantowanie innych
praw,



prawo to wynika z natury
człowieczeństwa

.

Charakter prawa do ochrony
życia



pierwotność (przyrodzoność)



niezbywalność;



powszechność

Charakter prawa do ochrony
życia



klasyczna negatywna wolność –
tworzy barierę wokół jednostki, którą
państwu wolno przekraczać jedynie
wyjątkowo, bezwzględny obowiązek
respektowania go przez innych;



obowiązki pozytywne – nie tylko nie
pozbawiania życia, ale także obowiązki
w zakresie zapewnienia i ochrony
biologicznej egzystencji człowieka.

Charakter prawa do ochrony
życia



wąskie, sensu stricte –
prawo jednostki do egzystencji
biologicznej,



w ujęciu negatywnym prawo
jednostki do przetrwania;

Dwojakie rozumienie prawa do ochrony życia



szersze, sensu largo – zakłada
istnienie obowiązków pozytywnych –
przyjmuje się, że jednostka ma
określone potrzeby wyższe, które
należy zaspakajać,



prawa do ochrony życia a godność
jednostki

Dwojakie rozumienie prawa do

ochrony życia



ścisły związek prawa do ochrony
życia z ochroną:



godności,



wolności człowieka,



prawem do ochrony zdrowia

Prawo do ochrony życia a inne

prawa i wolności



art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
(„Każdy ma prawo do życia, wolności i
bezpieczeństwa osobistego”)



art. 6 MPPOiP (rozbudowana regulacja ust. 1

„Każda osoba ludzka

ma przyrodzone prawo do

życia. Prawo to będzie chronione ustawą. Nikt nie
może być arbitralnie pozbawiony życia”; prawo do
ubiegania się o ułaskawienie lub zmianę wyroku w
razie orzeczenia kary śmierci, zakaz orzekanie kary
śmierci wobec osoby poniżej 18 lat i kobiet
ciężarnych;



Protokół nr 2 dotyczący zakazu kary śmierci

-

Regulacje prawnomiędzynarodowe (standardy uniwersalne)



Konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni
ludobójstwa;



Konwencja w sprawie zakazu tortur oraz
innego okrutnego, nieludzkiego lub
poniżającego traktowania lub karania;



Konwencja Praw Dziecka – obowiązek
państwa zapewnienia najlepszych
warunków życia i przeżycia najmłodszych
członków społeczeństwa;

Standardy uniwersalne cd.



art. 2 EKPCz „Prawo każdego człowieka do życia
jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być
umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki
wykonania wyroku sądowego, skazującego za
przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.”;
ust. 2 „Pozbawienie życia nie będzie uznane za
sprzeczne z tym artykułem, jeśli nastąpi w wyniku
bezwzględnie koniecznego użycia siły: w obronie
koniecznej, w celu wykonania zgodnego z prawem
zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie
pozbawionej wolności, zgodnie z prawem, w
działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu
stłumienia zamieszek lub powstania”.

Regulacje regionalne



Protokół nr 6 do EKPCz – zakaz
stosowania kary śmierci w czasie
pokoju



Protokół nr 13 do EKPCz –
bezwzględny zakaz stosowania kary
śmierci



Ratyfikowane przez Polskę

Standardy regionalne



zakaz nieuzasadnionego
pozbawienia życia przez
funkcjonariuszy (chyba że
zachodzą sytuacje wyjątkowe,
enumeratywnie wymienione w art. 2
ust. 2 Konwencji i prowadzące do
„bezwzględnie koniecznego” użycia
„śmiertelnej siły”)

Art. 2 w orzecznictwie ETPCz –

trzy podstawowe sfery



ogólny (pozytywny) obowiązek
władz do ochrony życia ludzkiego,
obejmujący:



zapewnienie ochrony i pomocy osobom
znajdującym się pod kontrolą władz
(zwłaszcza osobom pozbawionym
wolności),



zapewnienie ochrony przed działaniami
osób trzecich, a nawet sił natury;

Art. 2 w orzecznictwie ETPCz –

trzy podstawowe sfery



proceduralny nakaz
przeprowadzania dochodzenia
we wszystkich sytuacjach, gdy
dojdzie do pozbawienia lub
utraty życia;



szczególne wymagania jakości - gdy
utrata życia jest wynikiem celowych
działań funkcjonariuszy;

Art. 2 w orzecznictwie ETPCz –

trzy podstawowe sfery



Trzy przesłanki:



działania funkcjonariuszy były
„bezwzględnie konieczne”;



akcja, w toku której doszło do pozbawienia
życia, została przygotowana
i przeprowadzona w sposób zapewniający
należytą ochronę życia ludzkiego;



przeprowadzono należycie wnikliwe
dochodzenie mające wyjaśnić okoliczności
i przyczyny pozbawienia życia.

Zastosowanie „śmiertelnej siły”

przez funkcjonariuszy



„użycie broni może zostać
uznane za «bezwzględnie
konieczne» i uzasadnione
w świetle art. 2 ust. 2 zawsze, gdy
można przyjąć, iż uczestnicy operacji
policyjnej byli rzetelnie przekonani,
że

zaistniało wyraźne i bezpośrednie

zagrożenie dla życia funkcjonariusza;

Wyraźne i bezpośrednie zagrożenie

dla życia funkcjonariusza



Wyrok w sprawie Wasilewska i Kałucka
przeciwko Polsce - zagrożenie zaistniało i
użycie broni palnej można było traktować jako
bezwzględnie konieczne, dopóki samochód nie
minął funkcjonariusza;



31 sierpnia 20011 r. pismo HFPC do
Komitetu Ministrów Rady Europy,
wskazując na zagadnienie nienależytego
wykonywania przez władze polskie wyroku
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w
sprawie Wasilewska i Kałucka przeciwko Polsce.

Wyraźne i bezpośrednie

zagrożenie dla życia

funkcjonariusza



Wyrok Giuliani and Gaggio
przeciwko Włochom, nie ma
powodów by wątpić, że policjant,
który użył broni, „był rzetelnie
przekonany, iż jego życie znajduje się
w niebezpieczeństwie”

Wyraźne i bezpośrednie

zagrożenie dla życia

funkcjonariusza



Zagrożenie musi mieć „realny
i bezpośredni” charakter;



Wystarczające jest wystąpienie – po stronie
funkcjonariusza – „rzetelnego przekonania”, iż
takie zagrożenie wystąpiło.



Ocena, czy takie przekonanie mogło wystąpić,
dokonywana jest w odniesieniu do
bezpośredniego kontekstu sytuacyjnego, gdy
wypadki toczą się błyskawicznie i może nie być
czasu na refleksję.



Wyraźne i bezpośrednie zagrożenie

dla życia funkcjonariusza



Strzelanie do uciekającego jest – co do
zasady – niedopuszczalne, jeżeli osoba
taka „nie przedstawia żadnego zagrożenia
dla życia i zdrowia innych osób ani nie jest
podejrzana o popełnienie przestępstwa
z użyciem przemocy”



Konwencja nie pozwala na użycie broni
wobec uciekającego, nawet gdy zostaną
spełnione wszystkie wymagania formalne
(wezwanie do zatrzymania, strzał
ostrzegawczy).

Uniemożliwienie ucieczki domniemanego przestępcy



Niedopuszczalne jest przede
wszystkim użycie broni maszynowej
(czy półautomatycznej) przez
znaczną grupę funkcjonariuszy; jeżeli
zaś strzela się do uciekającego
samochodu, trzeba wykazać, że
funkcjonariusze starali się trafić
w opony.

Uniemożliwienie ucieczki

domniemanego przestępcy



W sprawie polskiej Wasilewski i Kałucka
stwierdzono, że pięciu funkcjonariuszy oddało
równocześnie strzały z broni półautomatycznej,
większość strzałów oddana została z tyłu, ani
jeden pocisk nie trafił w opony.



Trybunał stwierdził, że „sposób reakcji
funkcjonariuszy oraz intensywność siły przez nich
użytej nie mogą zostać uznane za ściśle
proporcjonalne do celu, jakim było zapobieżenie
ucieczce domniemanego przestępcy, zatrzymanie
go i usunięcie zagrożeń, jakie sprawiał”.

Uniemożliwienie ucieczki

domniemanego przestępcy



Odróżnia się:



sytuacje spontaniczne, gdy
funkcjonariusze muszą reagować
natychmiast (tak zwłaszcza
w sprawach Makaratzis czy Giuliani),



sytuacje, gdy akcja była wcześniej
przygotowywana (tak w sprawie
McCann).

Sposób zaplanowania

i przeprowadzenia operacji policyjnej



W tym drugim wypadku stawiane są
większe wymagania, by podjęte zostały
środki zapobiegające niepotrzebnej utracie
życia



wyrok Wasilewska i Kałucka



niejasności dotyczące uniformów (znaków
identyfikacyjnych) funkcjonariuszy
biorących udział w akcji,



brak obecności na miejscu karetki
pogotowia, której dojazd zabrał ok. 20
minut.

Sposób zaplanowania

i przeprowadzenia operacji policyjnej



Musi być zgodne z prawem krajowym, ale
też wymaga się, aby prawo to ujęte było
w sposób wyczerpujący i dostatecznie
precyzyjny.



„Operacje policyjne muszą być
dostatecznie regulowane przez prawo,
które musi ustanawiać systemowe ramy
dla adekwatnych i skutecznych gwarancji
przeciwko arbitralności i nadużywaniu
siły”.

„Legalne”użycie broni



Fakt pozbawienia wolności powoduje przejęcie
przez

władze

odpowiedzialności

za

życie

i integralność fizyczną danej osoby;



nie

ma

znaczenia,

czy

śmierć

nastąpiła

w okolicznościach

uzasadniających

karną

odpowiedzialność

osób

zobowiązanych

do

nadzoru;



odpowiedzialność

państwa

ma

szerszy

zakres,

może

przybierać

charakter

obiektywny i może się realizować także
w sytuacji, gdy nikt nie ponosi winy
w rozumieniu prawa karnego;

Art. 2 a sytuacja osób

pozbawionych wolności



Ciężar dowodu spoczywa w znacznym
stopniu na państwie, bo jeżeli skarżący
wykaże,

że

zgon

nastąpił

w czasie

pozbawienia

wolności,

władze

muszą

przedstawić przekonywające wyjaśnienie, iż
nie ponoszą za ten zgon odpowiedzialności.



Obowiązki władz:



negatywne

-

zakaz

intencjonalnego

pozbawienia życia



pozytywne - nakaz ochrony życia

Art. 2 a sytuacja osób

pozbawionych wolności



Wyrok w sprawie Mojsiejew - zatrzymany w izbie
wytrzeźwień

zmarł

na

skutek

długotrwałego

unieruchomienia pasami bezpieczeństwa;



ETPCz uznano jednak, że władze „nie przedstawiły
satysfakcjonującego i przekonywającego wyjaśnienia
śmierci zatrzymanego, tak aby uczynić zadość
spoczywającemu na nich ciężarowi dowodu”.



władze nie wykazały, że przeprowadzana była
regularna kontrola stanu zatrzymanego przez
pracowników izby, co w sposób wyraźny było
wymagane przez obowiązujące przepisy.

Art. 2 a sytuacja osób

pozbawionych wolności



Sprawa Dzieciak v. Polska - oskarżony mający
poważne kłopoty z sercem zasłabł na sali sądowej
i nie została mu potem zapewniona natychmiastowa
i pełna pomoc szpitalna w więzieniu.



władze więzienne zdawały sobie sprawę ze stanu
zdrowia aresztowanego, ale przetrzymywały go
w areszcie tymczasowym przez ponad cztery lata.
Zdawano sobie też sprawę z tego, że stan zdrowia
ulegał w tym czasie stałemu pogarszaniu.



Konkluzja - władze nie wywiązały się

z pozytywnego obowiązku ochrony życia osoby
pozostającej pod ich kontrolą.

Art. 2 a sytuacja osób

pozbawionych wolności



art. 2 Karty Praw Podstawowych UE



„Każdy ma prawo do życia”, ust. 2
„Wobec nikogo nie można orzec kary
śmierci ani jej wykonać”.

Regulacje regionalne cd.



Afrykańska Karta Praw Człowieka i
Ludów „Osoba ludzka jest
nienaruszalna, a każda jednostka
ludzka ma prawo do poszanowania”



Karta zakazuje arbitralnego
pozbawiania życia

Regulacje regionalne cd.



Arabska Karta Praw Człowieka (art. 5) –
każdy ma prawo do życia, które
powinno podlegać ochronie ustawowej,
ale dopuszcza karę śmierci,



art. 10 – ograniczenia orzekania i
wymierzania kary śmierci wobec osób
poniżej 18 lat, kobiet ciężarnych,
matek karmiących do 2 lat od
urodzenia dziecka;

Regulacje regionalne cd.



zagrożenia, które człowiek sam stwarza dla
siebie (samobójstwo, niezdrowy tryb życia)



zagrożenia życia jednostek ze strony innych
podmiotów prywatnych (np. zabójstwo);



zagrożenia ze strony państwa – przede
wszystkim wykonywanie kary śmierci,
bierna postawa państwa wobec masowych
zgonów z powodu epidemii (sprawa
szczepionek przeciw AH1N1), brak
lekarstw, niedostatki służby zdrowia;

Zagrożenia dla korzystania przez

jednostkę z prawa do ochrony

życia



W praktyce większe zagrożenia
powoduje bierna postawa państwa
aniżeli wykonywanie kary śmierci –
masowość zjawiska.

Zagrożenia dla korzystania

przez jednostkę z prawa do

ochrony życia



zbrodnie wojenne, ludobójstwo i rasizm



doraźne egzekucje bez wyroku sądowego



zabójstwa motywowane politycznie



zabójstwa uchodźców



tzw. zaginięcia – gdy likwiduje się wszelkie dane o
istnieniu człowieka



terroryzm i branie zakładników



tortury



degradacja środowiska naturalnego



uniemożliwienie grupom ludności zaspakajania
podstawowych potrzeb

Zjawiska zagrażające życiu ludzkiemu w

świetle aktów międzynarodowych



Wyrok z 30 września 2008 r., K
44/07



Możliwość zestrzelenia samolotu
pasażerskiego w sytuacji
niebezpieczeństwa użycia go do
działań sprzecznych z prawem
oraz zagrożenia bezpieczeństwa
państwa

Zestrzelenie samolotu

pasażerskiego



art. 122a ustawy z dnia 3 lipca 2002 r.
– Prawo lotnicze przewidywał możliwość
zniszczenia pasażerskiego statku
powietrznego, w sytuacji zagrożenia
bezpieczeństwa państwa oraz uznania,
przez organ dowodzenia obroną powietrzną,
iż statek ten został użyty do działań
sprzecznych z prawem, w szczególności do
dokonania ataku terrorystycznego.

Zestrzelenie samolotu

pasażerskiego



„Życie ludzkie stanowi wartość o
randze najwyższej w naszej
cywilizacji i kulturze prawnej.
Wartość dobra prawnego, jakim jest
życie ludzkie, nie podlega przy tym,
na gruncie Konstytucji,
różnicowaniu”.

Tezy z wyroku K 44/07



„[…] życie człowieka nie podlega wartościowaniu ze
względu na jego wiek, stan zdrowia, przewidywany czas
jego trwania, ani ze względu na jakiekolwiek inne kryteria.

Każdy człowiek, w tym także pasażerowie samolotu
znajdującego się w przestrzeni powietrznej państwa,
mają prawo do ochrony życia przez to państwo.
Nadanie sobie przez państwo prawa do ich zabijania,
chociażby w obronie życia innych ludzi, jest
zaprzeczeniem tego prawa.

Należy przy tym podkreślić,

że ocena zagrożenia osób znajdujących się na ziemi jest w
zasadzie zawsze hipotetyczna, natomiast decyzja o
zestrzeleniu samolotu oznacza dla znajdujących się na jego
pokładzie osób zagrożenie jak najbardziej realne i niedające
się uchylić – w istocie pewną śmierć. […]”

Tezy z wyroku K 44/07



„jeżeli nawet można by usprawiedliwić, jako
środek o charakterze ultima ratio, zniszczenie
w locie statku powietrznego użytego do
przeprowadzenia zamachu terrorystycznego,
na którego pokładzie znajdują się wyłącznie
zamachowcy, sami wybierający śmierć po to,
aby zabić innych, to w żadnym wypadku
nie można narazić na pewną śmierć
pasażerów i członków załogi, którzy nie
są agresorami, lecz ofiarami
zamachowców”.

Tezy z wyroku K 44/07



Art. 38 „RP zapewnia każdemu człowiekowi
prawną ochronę życia”



Art. 39 „Nikt nie może być poddany
eksperymentom naukowym, w tym
medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej
zgody”



Art. 40 „Nikt nie może być poddany
torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub
poniżającemu traktowaniu i karaniu.
Zakazuje się stosowania kar cielesnych”.

Regulacja krajowa prawa do

ochrony życia



1. życie jako przedmiot ochrony - prowadziłoby
to do wniosku, że człowiek musi żyć, co wymusiłoby
penalizację samobójstwa



2. prawo do życia (choć byłoby to sprzeczne z
brzmieniem art. 38 i k.k.) - oznaczałoby to, że
uprawniony podmiot może swoim życiem
dysponować, co utrudniałoby uzasadnienie np.
przestępstwa eutanazji



3. wyjście kompromisowe to przyjęcie, że
ochronie podlega ludzkie życie, co jednak nie
tworzy po stronie jednostki obowiązku, lecz jedynie
prawo do życia

Przedmiot ochrony w art. 38 Konstytucji RP



wobec pierwotności ochrony życia prawo
jednostki do zupełnie swobodnego
dysponowania swoim życiem doznaje
pewnych ograniczeń;



prawu jednostki do ochrony życia
odpowiada obowiązek ogółu ochrony życia;



należy przyjąć zasadę in dubio pro vita
humana – zasada rozstrzygania wszelkich
wątpliwości na korzyść życia ludzkiego.

Przedmiot ochrony w art. 38

Konstytucji RP



Art. 38 Konstytucji jest wynikiem
kompromisu między zwolennikami
gwarantowania życia od chwili poczęcia a
zwolennikami bardziej ogólnej formuły.
Wersja pierwsza spowodowałaby
konieczność powrotu na etapie prac nad
Konstytucją do problematyki aborcji.



Świadomie też w art. 38 zrezygnowano z
pojęcia „istota ludzka”, które ma szersze
znaczenie niż człowiek.

Kontrowersje wokół momentu

początkowego ochrony życia w

świetle art. 38



W prawie cywilnym – jako zasadę
przyjmuje się, że człowiek to – osoba
fizyczna posiadająca przymiot
zdolności prawnej od chwili
urodzenia (art. 8 k.c.). Zdolność
prawną osób poczętych, ale jeszcze
nie urodzonych k.c. dopuszcza
jedynie wyjątkowo (art. 4461 kc, 927
par. 2 kc.).

Moment początkowy ochrony

życia cd.



art. 927 k.c. - dziecko poczęte w chwili
otwarcia spadku może być spadkobiercą lub
zapisobiercą, o ile urodzi się żywe,



art. 75 k.r.o. - dopuszcza możliwość uznania
dziecka poczętego



art. 446

1

k.c. - umożliwia dziecku dochodzenie

naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem



Prawo dopuszcza również darowiznę na rzecz
dziecka poczętego, w literaturze dyskutuje się
także jego roszczenie o ochronę dóbr
osobistych.

Moment początkowy ochrony

życia cd.



wyrok z 28 maja 1997 r. w sprawie
ustawy antyaborcyjnej – życie jest
chronione w każdej jego fazie od
momentu poczęcia, wyprowadził to
twierdzenie z zasady
demokratycznego państwa
prawnego;

Stanowisko TK w kwestii momentu początkowego ochrony

życia



„Wartość konstytucyjnie chronionego dobra
prawnego jakim jest życie ludzkie, w tym
życie rozwijające się w fazie prenatalnej, nie
może być różnicowana. Brak jest bowiem
dostatecznie precyzyjnych i uzasadnionych
kryteriów pozwalających na dokonanie
takiego zróżnicowania w zależności od fazy
rozwojowej ludzkiego życia. Od momentu
powstania życie ludzkie staje się więc
wartością chronioną konstytucyjnie.
Dotyczy to także fazy prenatalnej."

Stanowisko TK w kwestii momentu

początkowego ochrony życia



„Uznanie życia człowieka w każdej fazie
jego rozwoju za wartość konstytucyjną
podlegającą ochronie nie oznacza, że
intensywność tej ochrony w każdej
fazie życia i w każdych
okolicznościach ma być taka sama.
Na intensywność i rodzaj ochrony
prawnej, obok wartości chronionego
dobra, wpływa bowiem cały szereg
czynników”.

Stanowisko TK w kwestii momentu

początkowego ochrony życia



w wyroku z 23 III 1999 r. stanął na
stanowisku, że życie ludzkie jest wartością
konstytucyjną od chwili poczęcia, choć do
momentu urodzenia nie podlega ono
ochronie absolutnej;



ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka stanowi,
że Rzecznik podejmuje działania mające na
celu ochronę życia od chwili poczęcia.



próba nowelizacji art. 38 (dwie koncepcje
zmiana art. 38, art. 236a – wprowadzenie
zmiany poprzez przepisy przejściowe).

Stanowisko TK w kwestii momentu

początkowego ochrony życia



Akty prawa międzynarodowego w
większości nie wypowiadają się w kwestii
ochrony życia poczętego:



w standardach europejskich (EKPCz) nie
wypracowano precyzyjnej definicji „życia”, ani
jednoznacznego określenia od jakiego
momentu zaczyna się życia;



prawo do ochrony życia dziecka
nienarodzonego pojawia się także w
kontekście prawa do prywatności matki (art. 8
EKPCz);

Ochrona życia poczętego w świetle aktów prawa

międzynarodowego



Trzy skarżące będąc obywatelkami
Irlandii, poddały się zabiegowi
przerwania ciąży w Anglii.



Przerwanie ciąży w Irlandii jest
dopuszczalne wyłącznie w sytuacji
zagrożenia życia matki, a zabieg
przeprowadzany po to, aby je ratować.



Ochronę życia poczętego reguluje
Konstytucja Irlandii.

Sprawa A, B i C v. Irlandia



skarżące A i B poddały się temu
zabiegowi w związku ze swoją trudną
sytuacją osobistą, rodzinną i ekonomiczną,
zatem z powodów, których nie dopuszcza
się w irlandzkim prawie.



skarżąca C ze względu na fakt, że
chorowała na nowotwór i obawiała się, że
ciąża może przyczynić się do znacznego
pogorszenia stanu jej zdrowia bądź wręcz
zagrozić jej życiu

Sprawa A, B i C v. Irlandia



Trybunał zastrzegł, że nie wypowiada
się na temat prawa obowiązującego
w kwestii aborcji w kraju skarżących.

Sprawa A, B i C v. Irlandia



W przypadku wszystkich skarżących
najważniejszym zarzutem przeciwko
państwu irlandzkiemu było
domniemane naruszenie art. 8
Konwencji - prawo do ochrony jej
życia prywatnego i rodzinnego.

Sprawa A, B i C v. Irlandia



Prawo do poszanowania życia
prywatnego obejmuje również
decyzje dotyczące posiadania lub
nieposiadania dziecka.

Art. 8 a prawo do decyzji o  przerywaniu

ciąży w orzecznictwie strasburskim



Trybunał uznał, że w przypadku
skarżących A i B nie doszło do
naruszenia artykułu 8, ponieważ
zakaz tzw. „aborcji na życzenie” nie
narusza Konwencji.



Realizacja prawa skarżących do
decydowania o tym, czy ciążę utrzymać,
czy nie,

była zapewniona przez brak

sankcji za poddanie się zabiegowi poza
granicami kraju.

Sprawa A, B i C v. Irlandia

cd.



Trybunał natomiast odmówił
wypowiedzi na temat regulacji
prawnych dotyczących aborcji, w
przypadku Irlandii bardzo
restrykcyjnych.

Sprawa A, B i C v. Irlandia

cd.



Skarżąca C chorowała na rzadką odmianę
nowotworu. Zdecydowała się na zabieg
przerwania ciąży poza granicami Irlandii,
ponieważ obawiała się o to, jakie
konsekwencje może ona przynieść dla jej
życia i zdrowia w związku z chorobą. 



Prawo irlandzkie nie pozwalało jej na
przeprowadzenie tego zabiegu w kraju,
bez odpowiedniego orzeczenia
stwierdzającego zagrożenie

Sprawa A, B i C v. Irlandia

cd.



W sprawie skarżącej C przeciwko
Irlandii Trybunał również orzekł, że władza
poprzez brak dostępnej i efektywnej
procedury mającej na celu uzyskanie przez
kobietę wiedzy pozwalającej na ustalenie, czy
jej przypadek kwalifikuje się do legalnego
zabiegu przerwania ciąży, nie zapewniła
swojej obywatelce odpowiedniego szacunku
dla jej życia prywatnego, mimo tego, że na
państwie ciąży pozytywny obowiązek w tym
zakresie.

Sprawa A, B i C v. Irlandia
cd.



Sprawa Tysiąc p. Polsce (20.03.2007
r.) – brak skutecznej procedury

Sprawa Alicji Tysiąc przeciwko

Polsce



Naruszenie art. 3 i 8 EKPCz



Naruszeniem prawa do informacji i
podjęcia decyzji oraz naruszenie
zakazu nieludzkiego i poniżającego
traktowania – po raz pierwszy w
kontekście praw reprodukcyjnych

Sprawa R.R. p. Polsce
(26.05.2011 r.)

Zaskarżone rozwiązanie, zakazujące diagnostyki
preimplantacyjnej przy jednoczesnym dopuszczeniu
aborcji ze względu na wady genetyczne płodu, nie
czyni zadość zasadzie proporcjonalności.

Art. 8 EKPCz znajduje zastosowanie dla „pragnienia
posiadania dziecka” – pragnienia skarżących by
począć dziecko, które nie będzie dotknięte chorobą
genetyczną, przy zastosowaniu metod
wspomaganej medycznie prokreacji oraz
diagnostyki preimplantacyjnej

Sprawa Costa i Pavan
(28.08.2012 r.)



Wyrok Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka z dnia 8 lipca
2004 r. - dot. ochrony prawnej
płodu ludzkiego w związku z
wadliwym zabiegiem lekarskim.

Sprawa Vo przeciwko

Francji



skarga do ETPCz w dniu 20 grudnia 1999 r.



generalny zarzut dotyczący naruszenia
przez Francję standardu prawa do życia w
rozumieniu art. 2 KE przez fakt odmowy
zakwalifikowania sytuacji pozbawienia
życia płodu ludzkiego w kategorii
nieumyślnego zabójstwa.



brak adekwatnej i skutecznej prawnej
ochrony prawa do życia

Sprawa Vo przeciwko

Francji



W świetle orzecznictwa ETPCz
dziecko nienarodzone nie jest
uznawane za „osobę” bezpośrednio
chronioną przez standard art. 2 KE, a
jeżeli miałoby „prawo” do „życia”, to
w sposób niezaprzeczalny prawo to
byłoby ograniczone prawami i
interesami matki dziecka.

Sprawa Vo przeciwko

Francji



Nie można wykluczyć tego, iż w
pewnych okolicznościach gwarancje
prawne będą mogły być poszerzone
na dziecko nienarodzone.



Standardu art. 8 KE nie można
interpretować w taki sposób, by
twierdzić, że ciąża i jej przerwanie
są – co do zasady – wyłączną
sprawą życia prywatnego matki.

Sprawa Vo przeciwko

Francji



Ocena takich spraw bowiem zawsze
musi polegać na równoważeniu
często sprzecznych ze sobą
interesów: matki i ojca wobec siebie
oraz wobec nienarodzonego dziecka.

Sprawa Vo przeciwko

Francji



Zasadnicze pytanie w tej sprawie
sprowadzało się do tego, na ile
uszkodzenie płodu ludzkiego powinno
być traktowane przez ustawodawcę
w kategorii przestępstwa dla potrzeb
art. 2 KE, w celu objęcia płodu
ochroną na mocy tego standardu.

Sprawa Vo przeciwko

Francji



Problem początku życia ludzkiego
powinien być rozwiązywany na
poziomie krajowym, w ramach
marginesu swobody oceny
tradycyjnie przyznawanego
państwom–stronom KE, co nie
wyklucza tego, że standardy KE muszą
podlegać interpretacji dynamicznej „w
świetle warunków dnia dzisiejszego”.

Sprawa Vo przeciwko

Francji



Udzielanie abstrakcyjnej odpowiedzi na
pytanie o to, czy nienarodzone dziecko
jest osobą dla celów art. 2 KE nie jest
ani pożądane, ani możliwe;



Konsekwentnie ETPCz uznał za niekonieczne
badanie tego, czy przerwanie ciąży powódki
mieści się w zakresie art. 2 KE;



Ochrona prawna przysługująca
powódce we Francji spełniała wymogi
proceduralne wynikające z art. 2 KE.

Sprawa Vo przeciwko

Francji



Istota obowiązków pozytywnych
państwa

w kontekście tego

standardu polega bowiem nie tylko
na aktywnej postawie wobec
zagrożeń życia ludzkiego, ale także
na skutecznym reagowaniu w trybie
procesowym na przypadki
pozbawienia życia.



sześcioro sędziów przedstawiło
zdania odrębne

Sprawa Vo przeciwko

Francji



Podobne stanowisko ETPCz wypowiedział

w sprawie Paton przeciwko Wielkiej
Brytanii

- termin „każdy", pojawiający się

w Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka, nie obejmuje
nasciturusa - stąd ograniczenia zawarte
w art. 2 Konwencji dotyczą ze swej istoty
osób już narodzonych i nie mogą być
stosowane do płodu.

Sprawa Paton przeciwko Wielka

Brytania



Konwencja Bioetyczna różnicuje człowieka
w fazie prenatalnej i postnatalnej.



Wskazuje na to użycie dwóch rodzajów
terminów, tj. „osoba" oraz „istota
ludzka", w stosunku do których
zapewniony jest inny stopień ochrony;



w przypadku „osoby” przedmiotem
ochrony jest integralność oraz prawa i
wolności, w przypadku „istoty ludzkiej”
godność i tożsamość.

Konwencja Bioetyczna



Konwencja Bioetyczna posługuje się
terminem „osoba" na określenie
osoby fizycznej,



termin „istota ludzka" ma charakter
szerszy, odnosi się do fazy
prenatalnej życia człowieka.

Konwencja Bioetyczna



Wyrok ETPCz w precedensowej
sprawie Evans przeciwko
Wielkiej Brytanii (2007) dot.
ochrony przyznanej przez Konwencję
embrionom powstałym w drodze
zapłodnienia pozaustrojowego.

Status prawny embrionu w

świetle art. 2 EKPCz



Małżeństwo Evans zdecydowało się na
przeprowadzenie zabiegu in vitro, w wyniku
którego powstało sześć embrionów, które
zamrożono. Po dwóch latach małżonkowie
rozwiedli się. Pan Evans wycofał zgodę na
zapłodnienie, w wyniku czego pani Evans
została zawiadomiona o konieczności
zniszczenia embrionów.

Sprawa Evans



Złożyła pozew do sądu, a po wyczerpaniu
krajowej drogi sądowej, skargę do ETPCz,
zarzucając, że brytyjski Human Fertilisation
and Embryology Act, dopuszczający
niszczenie embrionów in vitro w sytuacji
wycofania zgody partnera na
implantację, narusza art. 2 (prawo do
życia), art. 8 (prawo do poszanowania
życia prywatnego i rodzinnego) oraz art.
14 (zakaz dyskryminacji) Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka.

Sprawa Evans



ETPCz nie stwierdził naruszenia przez Wielką
Brytanię art. 2

.



Wobec braku uzgodnienia na poziomie europejskim
definicji początku życia oraz braku określenia
momentu, od którego życie podlega ochronie,
kwestie te muszą być rozstrzygane na poziomie
krajowym.

Zgodnie z prawem Wielkiej Brytanii

embrion nie posiada niezależnych praw i interesów.



Nie można więc mówić o jego dobru, jak również
nie może on ani nie można w jego imieniu
występować o prawo do życia, o którym mowa w
art. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka.

Sprawa Evans



W świetle Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka

stopień intensywności

ochrony prawnej embrionu in vitro
zależy od uznania państwa - strony.

Brak tej ochrony w ustawodawstwie
wewnętrznym nie powoduje sprzeczności
z art. 2 Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka nawet, gdy w pewnych
okolicznościach dopuszcza się możliwość
niszczenia embrionów.

Sprawa Evans



Zakres ochrony embrionu nie zmienia
się w zależności od tego, czy rozwija
się on in vivo czy in vitro.



Państwo-strona dysponuje pewną swoboda
uznania co do stopnia intensywności
prawnej ochrony płodu ludzkiego, lecz ta
ochrona powinna być jednakowa dla
wszystkich embrionów, niezależnie od
tego, czy powstały one z pomocą
biotechnologii.

Sprawa Evans



model brytyjski, oparty na Human
Fertilisation and Embrology Act:



nie przyznaje embrionowi ochrony prawnej,



dopuszcza szeroko pojętą wolność
prokreacyjną i eksperymentalną, w tym
tworzenie embrionów nadliczbowych, ich
zamrażanie, niszczenie (nawet bez zgody
dawców gamet po upływie określonych
terminów), implantację post mortem.

Modele ustawodawstw w Europie w zakresie ochrony udzielanej

embrionowi in vitro



Model brytyjski w tak szerokim
zakresie nie jest realizowany w
żadnym innym państwie
europejskim,



niezgodność z przepisami Konwencji
o ochronie praw człowieka i godności
istoty ludzkiej wobec zastosowań
biologii i medycyny, której Wielka
Brytania nie podpisała.

Modele ustawodawstw w Europie w zakresie

ochrony udzielanej embrionowi in vitro



Model niemiecki – Embryonenschutzgesetz



zakazuje tworzenia embrionów do celów
innych niż prokreacyjne,



ogranicza liczbę tworzonych embrionów do
trzech i nakazuje ich jednoczesną implantację
do macicy kobiety bez możliwości
zamrażania



jedyny wyjątek stan wyższej
konieczności - choroba kobiety lub
cofnięcie zgody na zabieg

Modele ustawodawstw w Europie w zakresie

ochrony udzielanej embrionowi in vitro



Wg. niemieckiego FTK – godność
człowieka rodzi obowiązek ochrony
embrionu bez względu na to czy
znajduje się on w organizmie matki,
czy poza nim.



Ustawodawstwo niemieckie
wprowadza również definicję
embrionu ludzkiego, stanowiąc, że
jest nim każda wyizolowana zygota.

Modele ustawodawstw w Europie w zakresie

ochrony udzielanej embrionowi in vitro



W orzeczeniu z 18 października 2011 r. w
sprawie C 34/10, Trybunał Sprawiedliwości
Unii Europejskiej dokonał wykładni pojęcia
„embrion ludzki”. Wykładania ta wydana
została formalnie jedynie dla potrzeb
dyrektywy 98/44/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 1998 r. w
sprawie ochrony prawnej wynalazków
biotechnologicznych (Dz. U. L 213, s. 13),
jednakże w rzeczywistości jej znaczenie jest
znacznie szersze.

Orzecznictwo Trybunału

Sprawiedliwości UE



„embrionem ludzkim” w rozumieniu art. 6 ust. 2lit. c)
dyrektywy jest:



każda ludzka komórka jajowa począwszy od stadium jej
zapłodnienia, a więc niezależnie od stadium jej rozwoju;



każda niezapłodniona ludzka komórka jajowa, w którą
wszczepiono jądro komórkowe pochodzące z dojrzałej komórki
ludzkiej, a więc powstała w drodze klonowania, niezależnie od
celu zastosowania tej techniki, czyli od faktu, czy mamy do
czynienia z klonowaniem reprodukcyjnym (dla urodzenia
dziecka-klonu), czy terapeutycznym (dla stworzenia linii komórek
macierzystych genetycznie identycznych z genotypem dawcy
jądra komórki somatycznej);



każda niezapłodniona ludzka komórka jajowa, która została
pobudzona do podziału i dalszego rozwoju w drodze
partenogenezy.

Orzecznictwo Trybunału

Sprawiedliwości UE



Najszerszą ochronę nasciturusa
przewiduje konstytucja Irlandii po
nowelizacji z 1983 r. - obowiązek państwa
do uznania prawa do życia nienarodzonego i
zagwarantowania mu, przy odpowiednim
uwzględnieniu prawa do życia matki, prawa do
poszanowania i, na ile to możliwe, również
obrony i dochodzenia roszczeń



konstytucja Słowacji (art. 15) – ochrona życia
przed urodzeniem



podobna regulacja Peru, Chile, Filipiny

Kwestia aborcji w regulacjach

krajowych



Na szerszą skalę pojawił się w II połowie XX
w. – kwestia leku uspakajającego (taliomid) –
skutkiem zażywania była deformacja płodu



Aborcja jako problem kolizji

prawa do

ochrony życia płodu i moralny obowiązek
dbałości o niego a z drugiej strony prawo
kobiety do decydowania o urodzeniu dziecka
oraz kwestia etyki lekarskiej, gdy zabieg nie
ma uzasadnienia medycznego (tzw. aborcja
ze względów społecznych).

Problem aborcji



tzw. model wskazań – historycznie
najwcześniejszy, przyznający płodowi
ochronę w czasie ciąży, żądanie lub
zgoda kobiety na przerwanie ciąży
jest warunkiem koniecznym, ale nie
jedynym; muszą zaistnieć
przewidziane w ustawie warunki –
model ten w czystej postaci
występuje w RFN;

3 modele regulacji warunków dopuszczalności przerywania ciąży



model zabiegów na żądanie – płód we
wczesnej fazie ciąży traktowany jest jak
organizm matki, powody żądania aborcji są w
tym modelu z punktu widzenia prawa
obojętne – Rosja, Czechy, Wielka Brytania,
Austria i USA;



model pośredni – godzi uznanie życia płodu
za wartość konstytucyjną z szerszym niż w
modelu wskazań prawem kobiet do
samostanowienia – Francja, Holandia, Węgry,
Norwegia

Modele regulacji warunków

dopuszczalności przerywania ciąży cd.



Najczęściej granicą dopuszczalności
aborcji – jest 12 tydzień ciąży, choć
bywa dłuższy.



Najdłuższy termin - 21 tygodni w
Holandii.

Aborcja cd.



konkretyzacja art. 38 w kodeksie karnym



art. 148 kk zbrodnia zabójstwa, art. 149 – przestępstwo
dzieciobójstwa



Prawnokarna ochrona płodu:



1 koncepcja – płód staje się dzieckiem (człowiekiem) w
momencie potencjalnej zdolności płodu do
samodzielnego życia poza organizmem matki (po około
20 tygodniach), ten pogląd zaciera jednak różnice
między zabójstwem a karalną postacią aborcji



2 koncepcja – płód staje się dzieckiem z chwilą
wystąpienia bólów porodowych, przy czym bóle muszą
być rzeczywiste, a nie urojone (tzw. kryterium
położnicze)

Regulacja w prawie polskim



3 koncepcja – tzw. kryterium fizyczne –
wydalenie płodu z łona matki (2 nurty –
opuszczenie całkowite, choćby organizm nadal
był połączony pępowiną, lub częściowe
opuszczenie, gdy już możliwe jest zadanie
ciosu zewnątrz)



4 koncepcja – urodzenie dziecka – moment
rozpoczęcia samodzielnego oddychania
(pierwszy oddech własnymi płucami)



z punktu widzenia prawnokarnego odmienna
ochrona życia nienarodzonych

Prawnokarna ochrona

płodu



już k.k z 1932 r., przewidywał karalność
tzw. „spędzenia płodu”



zmiany przyniosła ustawa z 1956r. o
warunkach dopuszczalności przerywania
ciąży

– legalizacja aborcji – wskazanie

lekarskie do dokonania zabiegu,
uzasadnione podejrzenie, że ciąża jest
wynikiem przestępstwa, oświadczenie
kobiety o jej trudnych warunkach
życiowych (kontrowersyjna przesłanka).

Kwestia dopuszczalności

przerywania ciąży w Polsce



zmiana – ustawa z 1993 r. o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania
ciąży



Art. 1 stanowi „prawo do życia podlega ochronie,
w tym również w fazie prenatalnej w granicach
określonych w ustawie”,



Z tego wynika, że życie człowieka w fazie
prenatalnej nie jest chronione w sposób
bezwzględny, ale w granicach określonych w
ustawie, granice tej ochrony zakreśla
ustawodawca.

Kwestia dopuszczalności

przerywania ciąży w Polsce



ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub
zdrowia kobiety ciężarnej;



badania prenatalne lub inne przesłanki
medyczne wskazują na duże
prawdopodobieństwo ciężkiego i
nieodwracalnego upośledzenia płodu lub
nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu;



zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża
powstała w wyniku czynu zabronionego;

-

Warunki dopuszczalności określa art. 4a ust. 1 ustawy



w 1 i 2 przypadku może to nastąpić do chwili
osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego
życia poza organizmem matki (do 24 tygodnia

),

wystąpienie tych przesłanek musi stwierdzić inny
lekarz niż dokonujący zabieg, chyba że ciąża
zagraża bezpośrednio życiu kobiety



w 3 przypadku do 12 tygodnia, okoliczność tę
stwierdza prokurator



każdorazowo wymagana jest pisemna zgody
kobiety lub jej przedstawiciela ustawowego lub
sądu

Warunki dopuszczalności określa

art. 4a ust. 1 ustawy



W pierwotnym brzmieniu ustawa
przewidywała jeszcze jedną przesłankę – tj.
ciężkie warunki życiowe lub trudna sytuacja
osobista kobiety, ale TK w wyroku z 1997r.
stwierdził, że aborcja z tych powodów jest
niezgodna z art. 1 Konstytucji – zasadą
demokratycznego państwa prawnego, z
którego wyprowadził prawo do ochrony
życia.

cd.



Prawo do godnej śmierci

Prawo do prawnej ochrony życia a

eutanazja



sensu largo – wszelkie działania lub
zaniechania polegające na umyślnym
pozbawieniu życia człowieka pod
wpływem współczucia dla niego;



sensu stricto – czynna interwencja
lekarska, skracająca życie
beznadziejnie cierpiącego,
hospitalizowanego człowieka;

Eutanazja –rodzaje



eutanazja bierna - zaniechanie lub
przerwanie podtrzymującej życie terapii,
bez której nastąpi śmierć



eutanazja czynna - dokonana przez osobę
trzecią, na prośbę cierpiącego,



non voluntary euthanasia – bez wyrażonej
prośby umierającego, gdy ten ostatni z
powodu trwania w stanie nieprzytomności i
bez szans na wyjście z niego nie jest zdolny
do wyrażenia zgody.

Eutanazja –rodzaje



w Polsce, Japonii i Austrii
eutanazja traktowana jest jako
uprzywilejowana postać zabójstwa
zagrożona niższą karą

Zabójstwo eutanatyczne



art. 150 k.k.– tzw. zabójstwo eutanatyczne
(na żądanie)

„kto zabija człowieka na jego

żądanie i pod wpływem współczucia dla
niego podlega karze pozbawienia wolności od 3
miesięcy do 5 lat. Wyjątkowo sąd może
zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a
nawet odstąpić od jej wymierzenia. Warunkiem
łagodniejszej odpowiedzialności jest, aby
pokrzywdzony zażądał pozbawienia go
życia, zaś dokonujący eutanazji – działał
pod wpływem współczucia dla niego.

Zabójstwo eutanatyczne



Przepis art. 150 kk nie wymaga natomiast
wprost, aby osoba żądająca go była
śmiertelne chora, jednak wymóg taki
wprowadza orzecznictwo.



art. 151 kodeksu karnego - tzw.
eutanatyczna pomoc w samobójstwie,
czyli ułatwienie osobie śmiertelnie chorej
zamachu samobójczego.

Zabójstwo eutanatyczne



Polski kodeks karny w art. 150 i 151
stoi na stanowisku, że ochronie
podlega życie jako wartość sama w
sobie, wartość obiektywna, której
istotne znaczenie społeczne jest
niezależne od dzierżyciela, tym
samym odbiera się jednostce
prawo do swobodnego
dysponowania swoim życiem.

Zabójstwo eutanatyczne



Większość państwa neguje eutanazję:



Hiszpania i Portugalia – eutanazję uważa się za
pomoc w samobójstwie,



Kanada, Francja – eutanazja traktowana jest jak
zwykłe zabójstwo,



USA – pośrednia legalizacja eutanazja - -w
precedensowym orzeczeniu z 1967 r. uznanie
prawa do śmierci, od 1985 r. obowiązek przyjęcia
ustawy, określającej przesłanki, jakie muszą być
spełnione aby złożyć pisemne oświadczenie zwane
„wolą życia”, umożliwiające skorzystanie z prawa
do śmierci.

-

Rozwiązania w innych państwach



Eutanazja tylko wówczas, jeżeli spełnione
są łącznie następujące warunki:



cierpienie pacjenta jest nie do zniesienia, przy
czym nie ma szans na polepszenie się stanu
chorego;



żądanie przez pacjenta eutanazji musi być
dobrowolne i powinno utrzymywać się przez z
góry określony czas, nie może być spełnione,
jeżeli osoba jest pod wpływem narkotyków,
cierpi na zaburzenia psychiczne lub pozostaje
pod wpływem innych osób,

Holandia



pacjent musi mieć pełną świadomość swojego stanu
zdrowia, rokowań i przysługujących mu praw



konieczna jest konsultacja z co najmniej jednym
niezależnym lekarzem, który musi potwierdzić stan
zdrowia pacjenta i przesłanki, o których mowa
powyżej



eutanazja musi być dokonana w medycznie
odpowiedni sposób przez lekarza lub pacjenta w
obecności lekarza



pacjent musi mieć co najmniej 12 lat (pacjenci
w wieku od 12 do 16 lat muszą otrzymać
zgodę rodziców).

Holandia



Dwie formy: pozbawienie życia przez lekarza oraz
pomoc w samobójstwie



ustawodawstwo holenderskie uznaje ważność
pisemnego oświadczenia woli pacjenta.
Oświadczenie takie może być użyte, kiedy
pacjent znajdzie się w śpiączce lub w innym
stanie, który uniemożliwia wyrażenie zgody na
eutanazję.



kontrowersje w praktyce: lekarz może spełnić także
prośbę nieletniego pacjenta już od 12 roku życia – 16,
jeżeli rodzic lub opiekun wyrażą zgodę.



ustawa dotyczy tylko obywateli Holandii –
zapobiega tzw. turystyce eutanatycznej

Holandia



w 2008 roku parlament Luksemburga przyjął
większością 30 z 59 głosów ustawę legalizującą
skracanie życia osobom ciężko chorym na
żądanie.



Weszła ona w życie po drugim głosowaniu w
marcu 2009 r.



decyzję o eutanazji może podjąć wyłącznie
pacjent pod warunkiem że jest ciężko i
nieuleczalnie chory.



Decyzję o eutanazji można podjąć m.in.
spisując testament

Luksemburg



Belgia - parlament przyjął ustawę legalizującą
eutanazję we wrześniu 2002 roku.



Albania - była pierwszym krajem Europy, który
zalegalizował eutanazję – miało to miejsce w 1999
roku na mocy poprawki do ustawy o prawach osób
nieuleczalnie chorych. Legalizuje ona każda
formę czynnej eutanazji za zgodą pacjenta.
Eutanazja bierna jest dopuszczalna po
otrzymaniu zgody trzech członków rodziny
osoby chorej.



Nieudana próba we Francji – projekt ustawy
statuującej „prawo do godnej śmierci”

Inne kraje



Sprawa Diane Pretty z 21 grudnia
2001 r. - śmiertelnie chora Diane
Pretty wniosła do ETPCz skargę
przeciwko Wielkiej Brytanii



odmowa ze stron władz krajowych
gwarancji przyznania mężowi
skarżącej immunitetu zapewniającego,
że gdyby dopomógł jej w popełnieniu
samobójstwa – nie zostałby ukarany.

Prawo do śmierci w

orzecznictwie ETPCz



Przepis ustawy, jak i odmowa na jego
podstawie zapewnienia immunitetu
panu Pretty stanowiły, zdaniem
skarżącej, naruszenie art. 2, 3, 8, 9 i
14 EKPCz.

Sprawa Diane Pretty



Zdaniem skarżącej „prawo do śmierci”
wynika z art. 2, który według niej chroni nie
życie jako takie, ale „prawo do życia”,
zapewniające osobie możliwość
podejmowania dowolnej decyzji dotyczącej
jej życia i swobodnego nim dysponowania.



W wyroku z 29 kwietnia 2002 roku
ETPCz nie uznał roszczeń skarżącej.

Sprawa Diane Pretty



ETPCz nie uznał „prawa do śmierci”
jako podstawy dla domagania się
stworzenia możliwości popełnienia
samobójstwa, czy też na podstawie
którego można by żądać interwencji
osoby trzeciej w wypadku, gdy
popełnienie samobójstwa nie
wchodziłoby w grę z powodów
ograniczeń fizycznych.

Sprawa Diane Pretty



Osoba chora może w ramach swojej autonomii
gwarantowanej art. 8 odmówić dalszego
leczenia, nawet gdyby prostą konsekwencją
takiej decyzji była śmierć (eutanazja bierna).



Jednak nie może być mowy o „prawie do
śmierci” – możliwość odmowy wyrażenia
zgody na interwencję medyczną nie
wynika z „prawa do śmierci”, ale z art. 8 -
prawo do prywatności, autonomii i
integralności fizycznej człowieka.

Sprawa Diane Pretty



Zgromadzenie Parlamentarne Rady
Europy w 1999 roku wydało
Rekomendację nr 1418 w której
wzywa do podtrzymania zakazu
eutanazji, natomiast zaleca rozwój
opieki paliatywnej.

Rada Europy w kwestii eutanazji



Rezolucja Zgromadzenia
Parlamentarnego Rady Europy
stwierdzająca: „eutanazja,
rozumiana jako celowe zabijanie
przez działanie lub zaniechanie
pewnych działań, w celu
uzyskania przez daną osobę
domniemanych korzyści,

musi

być zawsze zakazana”.



 
 

Rada Europy w kwestii eutanazji



ustawa holenderska i belgijska nie są oparte
na uznaniu „prawa do śmierci” jako takiego.
Ustawy legalizujące eutanazję określają tylko w
jakich okolicznościach nie będzie ona karana. Nie
wynika to z przyznania „prawa do śmierci”, z
którego wynikałoby roszczenie o dokonanie
eutanazji.



Według tych rozwiązań eutanazja pozostaje
przestępstwem (art. 293 holenderskiego kodeksu
karnego), legalnej eutanazji może dokonać tylko
lekarz (to samo dotyczy pomocy przy
samobójstwie).

cd.



20 stycznia 2011 r. - wyrok w sprawie Haas
przeciw Szwajcarii,



chociaż istnieje „prawo człowieka" do
samobójstwa, państwo nie ma obowiązku
zapewnienia obywatelom środków do jego
popełnienia. 



państwo nie ma obowiązku udostępnienia
śmiertelnej dawki leku bez recepty w celu
popełnienia samobójstwa



Szeroki margines uznania państw

Sprawa Haas przeciwko
Szwajcarii



Wyrok Izby z 14 maja 2013 r.



Naruszenie art. 8 EKPCz – mimo, że prawo
szwajcarskie dopuszcza możliwość
przepisania śmiertelnej dawki leku na
receptę, nie zawiera wystarczająco
jasnych zasad co do zakresu
zastosowania tego prawa.



Sprawa starszej kobiety nie cierpiącej na
żadną chorobę kliniczną.

Sprawa Gross przeciwko
Szwajcarii



Decyzja Komisji z 26 X 2000 r. w sprawie
niedopuszczalności skargi rationae
personae



Skarga w imieniu szwagra (popełnił
samobójstwo w trakcie rozpatrywania jego
powództwa o przyznanie prawa do godnej
śmierci)



Zdaniem ETPCz – skarżąca nie została w
sposób bezpośredni dotknięta zarzucanym
naruszeniem Konwencji, nie jest „ofiarą” w
rozumieniu Konwencji.

Sprawa Sanles przeciwko
Hiszpanii



Decyzja w sprawie niedopuszczalności
skargi rationae personae – 16 XII 2008 r.



Skarżący – osoby o znacznym stopniu
niepełnosprawności oraz stowarzyszenia
broniące praw takich osób



Zgoda sądów krajowych na zaprzestanie
sztucznego odżywiania i podawania płynów
ofierze znajdującej się w stanie śpiączki może
mieć negatywne skutki dla sytuacji skarżących.



Skarga indywidualna nie służy zapobieganiu
potencjalnemu naruszeniu Konwencji.

Sprawa Ada Rossi i inni
przeciwko Włochom



W sprawach - McCann p. Wielkiej Brytanii (nr
19009/04) oraz Koch przeciwko Niemcom (nr
497/09, wyrok z 19 lipca 2012 r.) - stwierdził,
że brak merytorycznego rozpoznania przez
sądy krajowe skargi na odmowę lekarzy
przepisania śmiertelnej dawki środka
umożliwiającej popełnienie samobójstwa
przez żonę skarżącego, stanowił naruszenie
art. 8 Konwencji



sądy krajowe uznały brak legitymacji procesowej
męża do popierania takiej skargi w imieniu jego
zmarłej żony.

Prawo do godnej śmierci w
orzecznictwie ETPCz – cd.



Wyrok z 19 lipca 2012 r.



Skarżący – mąż kobiety, której wniosek o
udostępnienie śmiertelnej dawki leku nie
został uwzględniony;



Odmowa niemieckich sądów zbadania
zasadności zarzutów skarżącego od tej
decyzji wniesionych w imieniu zmarłej
żony oraz własnym

stanowiła naruszenie

art. 8 w jego aspekcie proceduralnym.

Sprawa Koch przeciwko
Niemcom



decyzja o niedopuszczalności z 23.06.2015 r.,
opublikowana 16.07.2015 r., ostateczna



oczywista niezasadność i niedopuszczalność skargi
na gruncie art. 8 Konwencji (prawo
do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego)
dotyczącej odmowy zbadania przez sąd krajowy
zgodności z art. 8 Konwencji przepisu
kryminalizującego udzielanie pomocy w popełnieniu
samobójstwa przez osobę ciężko chorą



niedopuszczalność z uwagi na niewykorzystanie
środków krajowych skargi na gruncie art. 8
Konwencji dotyczącej braku możliwości ubiegania się
o wydanie przez sąd upoważnienia
do dokonania dobrowolnej eutanazji

Nicklinson p. Zjednoczonemu Królestwu oraz
Lamb p. Zjednoczonemu Królestwu (skargi nr
2478/15 i 1787/15) – pomoc w samobójstwie



 „Testament życia” (Living will)
przewidziany jest w wielu systemach
prawnych.



Szczególne oświadczenie woli
dotyczące postępowania lekarzy na
wypadek, gdy osoba leczona nie jest
w stanie wyrazić swojej woli (np. jest
nieprzytomna).

Eutanazja a tzw. testament życia



Uchwała „Ochrona praw człowieka i godności,
w związku z wcześniej wyrażonymi życzeniami
pacjentów"



określenie zasad, które powinny rządzić
praktyką tzw. testamentów życia w 47
państwach członkowskich  Rady Europy, 



  w razie wątpliwości dotyczących woli
pacjenta, zawartej w tzw. testamencie
życia, należy zawsze podejmować
decyzję na rzecz przedłużenia życia. 

Uchwała ZP Rady Europy



Oświadczenie może obejmować zgodę
na określone w nim czynności lecznicze
(np. wskazanie by ratować życie za
wszelką cenę) lub też wyrażać sprzeciw
wobec podejmowania przez lekarza
pewnych działań (np. absolutny
sprzeciw wobec transfuzji krwi,
amputacji, sztucznego podtrzymywania
przy życiu czy reanimacji).

Eutanazja a tzw. testament

życia



Eutanazja polega na pomocy drugiej osobie
w pozbawieniu jej życia, na jej wyraźne
żądanie i pod wpływem współczucia oraz
zakłada przy tym pewne aktywne działanie,
o tyle zastosowanie się do sprzeciwu
ujętego w testamencie życia polega
jedynie na biernym poszanowaniu przez
lekarzy woli chorego, który w
określonym przypadku nie życzy sobie
kontynuowania leczenia.

Testament życia a

eutanazja



W przypadku eutanazji mamy do czynienia z
działaniem aktywnym (np. podanie choremu
trucizny).



Respektowanie testamentu życia ma
charakter pasywny (np. odłączenie od
aparatury utrzymującej chorego w stanie
wegetatywnym).



Nie mamy tu także do czynienia ani z
samobójstwem, ani pomaganiem w jego
dokonaniu, ponieważ śmierć zadają nie ludzie,
ale siły przyrody.

Testament życia cd.



art. 30 – ochrona godności człowieka



art. 38 – prawo do ochrony życia

Podstawy konstytucyjne testamentu życia



Opiera się na uznaniu prawa
człowieka do dysponowania swoim
życiem



dwa ujęcia prawa do życia:



obejmuje prawo do życia i prawo do
śmierci – stanowisko tzw.
permisywistów



obejmuje jedynie prawo do życia –
stanowisko tzw. restryktywistów

Prawna ochrona życia a samobójstwo



większość kultur potępia samobójstwo, np. Kodeks
Terezjana (1768) zobowiązywał do spalenia ciała
samobójcy, łamania kołem lub powieszenia



w kościele katolickim – długo obowiązywał zakaz
katolickiego pochówku samobójcy



XIX w. – odejście od karalności próby
samobójstwa, w Anglii formalnie dopiero w 1961 r.



Polska nie penalizuje próby samobójstwa, ale
pomoc przy samobójstwie zagrożona jest karą
pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Prawna ochrona życia a

samobójstwo



 problem interdyscyplinarny – biologia,
medycyna, filozofia, teologia)



śmierć jest zjawiskiem rozciągniętym w czasie,
kolejnego zamierania tkanek ustrojowych



w medycynie wyróżnia się trzy etapy śmierci:



śmierć kliniczną (ustanie krążenia i oddychania)



śmierć osobniczą (ustanie pracy mózgu)



śmierć biologiczna (całkowita destrukcja
wszystkich tkanek)

Moment końcowy życia



ów dynamizm śmierci powoduje, że określenie
momentu śmierci napotyka na trudności



konieczne jest to choćby z uwagi na pobiera nie tkanek
i narządów z ciała ludzkiego w celach
transplantacyjnych



wg starszych poglądów śmierć łączono z ustaniem
pracy serca – wobec możliwości sztucznego pobudzania
krążenia i akcji płuc musiały zostać zweryfikowane



aktualna koncepcja tzw. śmierć mózgu – całkowita
biologiczna dekonstrukcja całego mózgu (całkowite
odmóżdżenie), trwałe zatrzymanie wszystkich
czynności psychicznych mózgu

Moment końcowy życia



szczegółowe warunki śmierci mózgowej określiły
Wytyczne Krajowych Zespołów Specjalistycznych w
dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii,
neurologii, neurochirurgii i medycyny sądowej z
1984r. w sprawie kryteriów śmierci mózgu –
wymagały łącznego i nieprzerwanego występowania
określonych objawów przez 24 godziny (np. trwały
bezdech, bezruch gałek ocznych, szerokie źrenice
itd.)



definicja śmierci ustawa o pobieraniu i
przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów –
„trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu”

Moment końcowy życia



kwestia uznania człowieczeństwa, zewnętrznej formy życia
ludzkiego



powszechne przekonanie, że człowieka to istota zrodzona przez
kobietę – czyli do człowieczeństwa wystarczy, że matka będzie
należała do gatunku ludzkiego



współczesna medycyna pozwala już jednak na rozwój płodu poza
organizmem matki



inna kwestia to zakres ochrony istot człekokształtnych (monstrów)
– wskutek np. terapii farmakologicznej, promieniowania jądrowego,
działania metali ciężkich, eksperymentów genetycznych,



prawo karne okres feudalizmu ochronę rozciągało na jednostki o
normalnych kształtach ludzkich, np. w Grecji – uśmiercanie istot
potworkowatych



przetrwało to aż do XIX.

Zasada jednakowej ochrony wszystkich istot ludzkich

bez

względu na sprawność fizyczną i intelektualną



w prawie kanonicznym z 1917 r. zawarte było istotne
ograniczenie udzielania chrztu „potworom i tworom
zniekształconym” – dopiero po uprzednim
wypowiedzeniu formuły „chrzczę cię jeśli jesteś
człowiekiem”, ograniczenie to zniknęło z kodeksu
kanonicznego dopiero w wersji z 1983r.



współcześnie zarówno akty międzynarodowe (począwszy
od Powszechnej Deklaracji), jak i konstytucję – zasada
jednakowej ochrony wszystkich istot ludzkich bez
względu na sprawność fizyczną i intelektualną



wg prawa karnego – każda istota żywa zrodzona przez
kobietę jest człowiekiem, chociaż nawet swoim
wyglądem rażąco odbiegał od wyglądu niemowlęcia

Zasada jednakowej ochrony wszystkich

istot ludzkich bez względu na

sprawność fizyczną i intelektualną



art. 39 nie wprowadza generalnego zakazu poddawania
człowieka eksperymentom (bez czynnego udziału człowieka
nie możliwy jest rozwój naukowy, medycyny itp.), ale
wprowadza konieczny warunek w postaci dobrowolnie
wyrażonej zgody



Warunki dobrowolnej zgody:



świadoma – wyrażona przez osobę działającą z pełnym
rozeznaniem, mającą prawnie przyznaną zdolność do
wyrażenia takiej zgody



nie ma dobrowolnej zgody gdy wyrażona jest przez osobę
znajdującą się w stanie wyłączającym świadome lub
swobodne podjęcie decyzji lub gdy jest to osoba, która nie
ma pełnej zdolności do czynności prawnych (małoletni lub
osoba ubezwłasnowolniona)

Prawo do życia a eksperymenty

naukowe, w tym medyczne



Europejska konwencja bioetyczna z 1997r.
oraz Protokół Dodatkowy o zakazie
klonowania istot ludzkich: podkreślają
zasadę prymatu interesu i dobra istoty
ludzkiej nad wyłącznym interesem
społeczeństwa lub nauki (art. 2 Konwencji),



art. 1 Protokołu – każdą interwencja
zmierzającą do utworzenia istoty ludzkiej
genetycznie identycznej z istotą ludzką
żyjącą lub martwą jest zabroniona,

Prawo do życia a eksperymenty

naukowe, w tym medyczne



Konwencja bioetyczna zakazuje także selekcji
materiału genetycznego, np. dla wyboru płci
dziecka, chyba że służy to uniknięciu choroby
genetycznej związanej z daną płcią.



 Rekomendacja Zgromadzenia Parlamentarnego
Rady Europy nr 984 z 1982 r. dotycząca
inżynierii genetycznej stanowi, że „prawo do
życia i godności ludzkiej chronione art. 2 i
3 EKPCz zakłada również prawo do
dziedziczenia struktury genetycznej, która
nie została sztucznie zmieniona”.

Prawo do życia a eksperymenty
naukowe, w tym medyczne



Powszechna Deklaracja UNESCO w sprawie genomu
ludzkiego – art. 1 genom ludzki leży u podłoża jednostki,
wszystkich członków rodziny ludzkiej, jak również uznania
ich przyrodzonej godności i różnorodności”



Art. 11 – zakaz reprodukcyjnego klonowania istot ludzkich



 Deklaracja w sprawie genomu przyjęta została
przez 185 państw – uznaje zatem, że genom homo
sapiens stanowi dziedzictwo ludzkości, ponadto badania
genetyczne muszą respektować godność, wolność i prawa
jednostki ludzkiej.



 klonowanie dla celów terapeutycznych – większa
zgoda państwa

Prawo do życia a eksperymenty

naukowe, w tym medyczne



 szerokie stosowanie kary śmierci aż do
końca XVIII w., pierwsze postulaty zniesienia
kary śmierci przyniósł okres oświecenia –
proces ten trwa do dziś



o ile w Europie do wyjątków należą państwa,
w których orzekana jest i wykonywana – np.
Białoruś, o tyle na świecie przeważają takie
państwa, np. Chiny



problem kary śmierci jest jednym z bardziej
kontrowersyjnych zagadnień prawa karnego

Kara śmierci



argumenty przeciw:



uśmiercanie w majestacie prawa, państwo nie
ma do tego moralnego prawa



kara ta nie jest skuteczna, bo nie odstrasza
innych od popełniania przestępstw



kara śmierci pobudza w ludziach złe instynkty,
skłania ich do okrucieństwa



nieodwracalność tej kary uniemożliwia
naprawienia pomyłki sądowej



jest to kara okrutna, zwłaszcza gdy skazany
przez długi czas oczekuje na jej wykonanie

Kara śmierci cd.



argumenty za:



pozwala eliminować niepoprawnych
sprawców zbrodni



odstrasza od popełniania przestępstw



zaspakaja społeczne poczucie
sprawiedliwości



 kwestia kosztów wykonania kary śmierci
(USA)

Kara śmierci cd.



Protokół nr 2 do PPOiP – zakaz kary śmierci



Ust. 1 „Wobec żadnej osoby znajdującej się w ramach
jurysdykcji krajowej Państwa – strony niniejszego
Protokołu Fakultatywnego nie wykona się kary śmierci”



Ust. 2 „Każde państwo- strona podejmie wszelkie
niezbędne środki celem zniesienia kary śmierci w ramach
własnej jurysdykcji”



Protokół dopuszcza stosowanie kary śmierci tylko w czasie
wojny za najpoważniejsze przestępstwa o charakterze
wojskowym popełnione w czasie wojny (art. 2)



art. 6 PPOiP – zakaz wydawania i wykonywania wyroków
orzekających karę śmierci wobec osób poniżej 18 lat i
kobiet ciężarnych

Reakcje społeczności międzynarodowej na karę śmierci



Protokół nr 6 do EKPC „Kara śmierci będzie
zniesiona. Nikt nie może być skazany na taką
karę ani nie może nastąpić jej wykonanie”



dopuszczał karę śmierci za czyny popełnione w
czasie wojny lub bezpośredniego zagrożenia
wojną



Protokół nr 13 – bezwzględny zakaz śmierci



obowiązywanie Protokołu w danym kraju
powoduje, że nie można wydalić danej osoby z
obszaru jurysdykcji tego państwa do kraju, w
którym orzeka się i wykonuje karę śmierci

Kara śmierci cd.



Kodeks karny z 1997 r. zniósł karę
śmierci, ale od 1988 r. nie wykonywano
ani jednego wyroku skazującego na
karę śmierci – faktyczne moratorium n
wykonywanie kary śmierci,



w 199 5r. w ustawie o zmianie k.k.
przekształcono faktyczne moratorium w
moratorium ustawowe.

Kara śmierci cd.