KLASYCZNE TEORIE PEDAGOGIKI

WCZESNOSZKOLNEJ

• Nowe Wychowanie

• Pedagogika personalistyczna

• Pedagogika behawiorystyczna

• Konstruktywizm

Nowe Wychowanie

1. Powstanie, przedstawiciele.

Ruch Nowego Wychowania zaistniał na przełomie XIX i XX wieku we Francji oraz

Szwajcarii i przetrwał do lat 40. XX wieku. Reprezentanci wywodzą się głównie
z ludzi o wykształceniu psychologicznym. Tematyką, którą rozpracowywano to
wychowanie i edukacja dziecięcia.

Nowe Wychowanie opierało się nie tylko na teoretycznych przesłankach, lecz

rozwinęło się także w praktyce w postaci szkół reform. W Polsce szkołę nowego
wychowania stworzył Henryk Rowid nazywając ją  "szkołą twórczą". Działalność
prowadziła na zasadzie eksperymentu. Szkoły eksperymentalne krytykowały
tradycyjny intelektualizm i rygoryzm na rzecz swobody i spontaniczności
dziecięcej.

Do głównych przedstawicieli należeli: Owidiusz Decroly, Edward
Claparede, Adolf Ferrier.

2. Główne postulaty:

• przemiany w sposobie przekazywania wiedzy

i sprawowania opieki nad dziećmi w oparciu o wiadomości
z zakresu psychologii,

• dzieci powinny zyskać wolność; [w XIX wieku traktowano

je jak własność rodziców, pozbawiono je praw i możliwości
zabrania głosu]; według Nowego Wychowania dziecko stać
się miało człowiekiem, jednostką społeczną a nie rzeczą,

• konieczność zindywidualizowania nauczania-należy

oddzielnie rozpatrywać sprawy każdego dziecka, ponieważ
każdy jest inny i potrzebuje odmiennego podejścia,

• w dzieciach należy zacząć rozwijać uczucia,

zainteresowania i ich talenty, indywidualne, osobiste
doświadczenie ważniejsze dla dziecka od poznania poprzez
słowa innych.

GŁÓWNE ZASADY NOWEGO WYCHOWANIA:

• Wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego

rozwoju dziecka

• Dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę

zdobywania wiedzy

• Nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb

poznawczych i moralnych dzieci

• Nauczanie powinno być zindywidualizowane
• Szkoły mają pobudzać aktywność dziecka
• Ocena prac indywidualnych i zbiorowych, oraz testy pomiaru

uzdolnień, zamiast egzaminów

• Udział uczniów w planowaniu programu
• Położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową
• Pobudzanie twórczej ekspresji i odpowiednie zaplecze

szkolne: zabawki, książki, przybory do rysowania itp.

Pedagogika

personalistyczna

• Pedagogika ta wywodzi się od pojęcia personalizm,

termin ten zaś oznacza ,,osoba”. Pierwotnie określał
ideę osobowego Boga. To Ch.Renouvier jako pierwszy,
dzięki swoim pismom, ukazał personalizm jako
,,doktrynę o osobowości”, która stawia sobie za
zadanie, aby pokazać, że poznanie osoby, jako
świadomości i woli jest fundamentem wszystkich
doznań ludzkich.

• Oczywiście personalizm ma wiele odmian i nurtów.

Jednak wszystkie one cechują się zainteresowaniem
sprawami wychowania i mają pedagogiczny charakter. I
właśnie dzięki temu ,,personalizm” stał się swoistą
pedagogiką personalistyczną.

• W wychowaniu personalizm dążył do stopniowego

doskonalenia się człowieka, przez nabywanie cech i
sprawności, które zmierzają do stanowienia
złożonego obrazu kultury w każdym człowieku. To
zaś stopniowe przyswajanie sobie rzeczywistości
tym bardziej uczestniczy w procesie personalizacji,
im bardziej osoba staje się autonomiczną w
dokonywaniu wolnych i spójnych wyborów.
Uzdolnić, zatem wychowanka do pójścia w kierunku
personalizacji stanowi podstawowy cel wszystkich
wysiłków wychowawczych. Podstawową wartością
jest i pozostaje osoba ludzka oraz jej pełne,
integralne urzeczywistnianie się jako osoby, ale też
następuje otwarcie się na nowe cele.

• Na personalistyczne spojrzenie na człowieka w edukacji

składają się bowiem następujące przesłanki:

- afirmacja autonomii każdej osoby jako wartości podstawowej,
naczelnej i immanentnej, tkwiącej w człowieku, w tym, że jest
niepowtarzalnym bytem; człowiek jest istotą wolną;

- podmiotowość człowieka, tzn. osoba - bez względu na jej wiek,
płeć, rasę, wyznanie itp. - nie może być nigdy traktowana jako
przedmiot, narzędzie czy środek do celu; jest ona nieredukowalna
do jakiejś sfery życia (np. ciało, zmysły, fizjologia, produktywność
itp.);

- podmiotowość prawna, której podstawą jest prawo naturalne
(wrodzone) lub godność osoby ludzkiej, tzn. że prawa nie są
darem społeczności czy władzy, ale tkwią w rozumnej, wolnej,
zdolnej do odpowiedzialności, samoświadomości i samokierowania
naturze ludzkiej;

- prymat życia duchowego osoby w stosunku do innych dziedzin
życia oraz w stosunku do społeczności;

- dialogowy i wspólnotowy wymiar więzi społecznych; człowiek jest
istotą społeczną, ale społeczeństwo nie jest sumą jednostek
ludzkich tylko wspólnotą osób wolnych i odpowiedzialnych; JA
urzeczywistnia się poprzez spotkanie z TY

(F. Adamski, Poza kryzysem tożsamości, 1993).

Zgodnie z personalizmem pedagogicznym, w relacjach między

występującymi w edukacji szkolnej podmiotami (nauczyciele

uczniowie rodzice), żadna ze stron nie może mieć prymatu

nad którąkolwiek, dlatego że pomimo wszystko edukacja nie

może być narzucaniem, władaniem pedagogicznym. Chodzi o

to, by stała się ona wspólnym, trójstronnym projektem

odróżnialnych od siebie i przyznających sobie prawo do

inności osób. Hegel pisał, że być wolnym, to być sobą "w tym,

co inne". Aby była wolność, musi być coś, co jest inne. Bez

"innego" wolność byłaby bezustannym zaprzeczaniem samej

siebie. Ale nie tylko. Musi również istnieć podmiot wolności -

ktoś, kto jest wolny (J. Tischner, 1993).

Edukacja szkolna z perspektywy personalizmu

pedagogicznego otwiera przed nauczycielami horyzont

poszukiwań nowych orientacji, form i metod kształcenia,

wychodzących od nich samych, od dziecka czy jego rodzica ku

ich człowieczeństwu. Może się to dokonać przez suwerenność i

twórczość nauczycieli, promieniujących swoim światem

wewnętrznym, jego ładem i nieokiełznaną bezpośredniością

na proces uczenia się uczniów czy podmiotowym standardem

waluacji w społeczności określanej przez Kazimierza

Obuchowskiego jako kultura podmiotów.

Behawioryzm

• Behawioryzm (ang. Behavior-

zachowanie)-

Kierunek psychologiczny, który
rozwinął się w XX wieku, przede
wszystkim w USA.

• Zachowanie- zespół reakcji

ruchowych i zmian fizjologicznych
będących odpowiedzią organizmu na
określone bodźce nie tylko w
przypadku prostych ruchów, ale
również dla bardziej złożonych
problemów (rozwiązywanie zadań
intelektualnych, konflikty
motywacyjne, myślenie itp.)

• Zadaniem psychologii jest badanie związków

między bodźcami a reakcjami oraz wywieranie
wpływu na zachowanie się ludzi.

• Behawioryzm zakładał, że zachowanie się,

rozwój i osobowość człowieka są efektem
zewnętrznych bodźców działających na
jednostkę. Zmiany zachowania się człowieka
stanowią wynik uczenia się nowych reakcji.

• Założenia kierunku zaczęły z czasem spotykać

się z krytyką, co doprowadziło do powstania
odłamów, zwanych ogólnie
NEOBEHAWIORYZMEM

Założenia behawioryzmu:

• Wszelkie zjawiska psychiczne takie jak:

uczucia, wpojone nawyki kulturowe, konflikty
motywacyjne i myślenie nie mają większego
wpływu na działanie człowieka.

• Każdy osobnik ze względu na stan psychiczny i

poziom intelektualny, mając podobny zestaw
bodźców, w tych samych warunkach,
reagować będzie podobnie.

• Wszelkie zmiany w zachowaniu człowieka to

według behawioryzmu, wynik uczenia się
nowych reakcji.

Teoria uczenia się zakłada:
• Każdy człowiek, który przychodzi na

świat, wyposażony jest jedynie w
kilka podstawowych odruchów i nie
ma pojęcia o otaczającym go świecie.

• Świat kształtuje człowieka, ponieważ

jest źródłem bodźców, zaś rolą
człowieka jest nauka reakcji na te
bodźce.

• Twórcą behawioryzmu był John

Broadus Watson który napisał :

„Dajcie mi dziecko spłodzone przez
dowolną parę rodziców i dajcie mi
pełną kontrolę nad środowiskiem, w
jakim będzie ono wzrastać, a sprawię,
że wyrośnie na wybitnego uczonego,
artystę, politycznego przywódcę, czy
też, jeśli tylko będę tego chciał,
zostanie pospolitym przestępcą.”

Warunkowanie klasyczne

(pawłowskie)

• To forma uczenia się. Eksperymenty nad

warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy Iwan
Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do
pyska wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tę
Pawłow nazwał odruchem lub reakcją bezwarunkową,
ponieważ występuje ona bez uczenia się, w sposób
niezmienny, utrwalony dziedzicznie; pokarm zaś jest
bezwarunkowym bodźcem dla tej reakcji. Dzięki
warunkowaniu klasycznemu można uzyskać reakcję
wydzielania śliny na dowolny sygnał obojętny,
wystarczy tylko regularnie go powtarzać w
towarzystwie bodźca bezwarunkowego.

Warunkowanie

instrumentalne

• Jest to forma uczenia się o konsekwencjach, która polega

na modyfikowaniu frekwencji pojawiania się jakiegoś
zachowania poprzez jego nagradzanie lub karanie. Relacja
między zachowaniem a jego konsekwencją została
nazwana prawem efektu, które wskazuje na dwie
zależności: wystąpienie w przyszłości reakcji, po której
następują satysfakcjonujące konsekwencje, staje się
bardziej prawdopodobna, zaś reakcji, po której następują
niezadowalające konsekwencje, mniej prawdopodobne.
Pierwszymi badaczami warunkowania instrumentalnego
byli Jerzy Konorski oraz Stefan Miller, lecz najbardziej
znanymi badaczami byli B. F. Skinner, Edward
Thorndike,Edward Tolman.

Konstruktywizm

Nurt socjologiczny, którego podstawowe założenia

wciąż wzbudzają kontrowersje i silny opór

środowisk akademickich. Jednak

konstruktywistyczna teoria uczenia się jest coraz

szerzej akceptowana zarówno w teorii

pedagogicznej, jak i w praktyce. Dzieje się tak,

ponieważ w teorii konstruktywizmu

pedagogicznego łączą się wszystkie najlepsze

tradycje nauczania - od Sokratesa, przez

Komeńskiego, po Korczaka, Montessori, a ich

podstawę teoretyczną tworzą prace Piageta, i

Brunera.

Założenia

konstruktywizmu

• zdobywanie wiedzy to proces, w trakcie którego jednostka

organizuje swój świat

• proces ten odbywa się w ciągłej interakcji z otoczeniem i

konfrontacji z samym sobą, by w efekcie doprowadzić do
rekonstrukcji własnego obrazu świata

• wiedza nie może być wyłącznie dana z góry przez program,

podręcznik, nauczyciela, ale musi być odkrywana przez
ucznia w trakcie uczenia się

• wiedza nie jest dana raz na zawsze, zmienia się wraz z

postępem naukowym i technologicznym, z przemianami
kulturowymi i społecznymi

• rolą szkoły jest więc przygotowanie ucznia do uczenia się

przez całe życie

• wiedza to nie tylko informacja, to także, a może zwłaszcza,

zdolność do jej wykorzystania w praktyce

Konstruktywizm w pedagogice kładzie

nacisk na proces, a nie efekt nauczania -

uczenia się

Akcentuje aktywność ucznia, a nie jego wyniki na

sprawdzianach. Pamiętajmy jednak, że

konstruktywizm nie jest teorią nauczania, tylko

teorią poznania. Przyjęcie

konstruktywistycznego punktu widzenia

przesuwa akcenty w praktyce szkolnej, ale jej

nie rewolucjonizuje, a tym bardziej nie burzy.

Przebieg procesu

nauczania

I faza to orientacja i rozpoznawanie wiedzy. Polega ona
na wprowadzeniu ucznia w zagadnienie i wywołanie
jego zainteresowania i ciekawości, a w konsekwencji
motywacji wewnętrznej do uczenia się. Czynnikami
zewnętrznymi w tej fazie mogą być pytania
nauczyciela, sytuacje i wydarzenia niecodzienne dla
ucznia jak i niecodzienne obiekty w klasie. To właśnie te
strategie mają pobudzić do rozwoju poznawczych
struktur ucznia.

Siła napędową do rozwoju jest tu zaangażowanie

własne i aktywność własna dziecka.

II faza modelu nauczania konstruktywistycznego to

ujawnienie wstępnych idei czyli wiedzy, pomysłów i

doświadczeń ucznia, czyli tego co uczeń już wie i

potrafi w związku z nową sytuacją, przedmiotem

poznania. Takiego rozpoznania potrzebuje nie tylko

nauczyciel, ale przede wszystkim uczeń. Nauczyciel

powinien wiedzieć, od jakiego momentu startuje uczeń.

Zadania przygotowania przez nauczyciela muszą być

dostosowane do konkretnych dzieci. Na tym etapie

formy aktywności uczniów są bardzo zróżnicowane

(burza mózgów, dyskusje grupowe, gry dydaktyczne,

wypełnianie kart pracy).

III fazą jest rekonstrukcja wiedzy i tu następuje

włączanie do wiedzy już posiadanej nowych

wiadomości i tworzenie zupełnie nowej

struktury wiedzy. W nowe doświadczenie ucznia

wprowadza tutaj nauczyciel za pomocą działań

badawczych, prostych eksperymentów,

wyszukiwaniu informacji w różnych mediach. Ta

faza nauczania inaczej określana jest jako

zdobycie, osiągnięcie sfery najbliższego

rozwoju kompetencji określonych przez dziecko.

IV faza to umiejętność zastosowania nowej wiedzy,

nowych informacji, umiejętności i stosowanie ich

w różnych sytuacjach i kontekstach. Na tym

etapie uczeń rozwija u siebie odpowiedzialność za

własne uczenie się i otoczenie najbliższe. To

właśnie prawdziwe i autentyczne zadania

problemowe zachęcają uczniów do sprawdzania

własnych pomysłów i sposobów rozumowania. Na

tym etapie najważniejsze jest, aby sam uczeń

stosował nową, zdobytą wiedzę w rozwiązywaniu

różnorodnych zadań.

V faza to jest samodzielne

zauważenie przez ucznia zmian w

jego dotychczasowej wiedzy i

porównanie jej z wiedzą uprzednią.

Zachodzi tu sprzężenie zwrotne

między wiedzą wyjściową a nową.

 

W konstruktywistycznym modelu

nauczania nauczyciel musi stwarzać

uczniom sytuacje, w których będą oni

odwoływać się do własnej wiedzy i

doświadczeń.

Procesy podczas uczenia się:

- Nabywanie nowych wiadomości
- Transformacje
- Uczenie się

Konstruktywistyczny nauczyciel będzie więc pielęgnować

i wykorzystywać naturalną ciekawość dzieci, motywując je

do samodzielnego uczenia się. Będzie prowokować do

stawiania pytań i poszukiwania odpowiedzi, łagodnie

korygując błędy i pomyłki. Będzie wykazywać

zainteresowanie doświadczeniami uczniów, często

zaczynając wprowadzenie nowego pojęcia od poznania

wiedzy dzieci na ten temat. Dopuści do dialogu między

uczniami, by mogli skonfrontować swoje poglądy i wspólnie

wyciągnąć wnioski.

Bowiem konstruktywistyczny nauczyciel to przede wszystkim

organizator i opiekun, który inspiruje uczniów, akceptując

ich autonomię, prawo do własnej inicjatywy oraz prawo do

błędu.

Zalety konstruktywistycznego

modelu uczenia się:

- aktywizacja myślenia uczniów
- zachęcanie uczniów do twórczych i samodzielnych

zachowań

- ułatwia uczniom poznawanie świata i działania w nim

poprzez nabyte umiejętności poznawcze i praktyczne

Uczeń ma nabywać nową wiedzę w wyniku twórczego i

samodzielnego dochodzenia do niej, ma poszukiwać i

odkrywać z jednoczesnym zaangażowaniem

osobistym. Nauczyciel ma przejść na miejsce dalsze,

a uczeń znaleźć się w centrum.