Badania diagnostyczne

Gospodarka 

węglowodanowa

Katarzyna Giedrys

Badania diagnostyczne

GLIKEMIA

• METODY OZNACZANIA

W CELU ROZPOZNANIA CUKRZYCY:

- POBIERAMY KREW NA STĘŻENIE GLUKOZY W OSOCZU KRWI 

ŻYLNEJ 

- OZNACZA SIĘ ANALIZATORAMI ENZYMATYCZNYMI  Z UŻYCIEM 

ANALIZATORA BIOCHEMICZNEGO, 

- KREW POBIERA SIĘ DO PROBÓWKI Z SUBSTANCJĄ HAMUJĄCĄ 

GLIKOLIZĘ  I ANTYKOAGULANTEM 

-  KRWINKI ODDZIELANE SĄ OD OSOCZA PRZED UPŁYWEM 1h OD 

POBRANIA KRWI

- ZGODNIE Z ALGORYTMEM ROZPOZNAWANIA CUKRZYCY 

OZNACZA SIĘ GLIKEMIĘ:  PRZYGODNĄ, NA CZCZO I PO 
OBCIĄŻENIU GLUKOZĄ

Badania diagnostyczne

GLIKEMIA

W CELU MONITOROWANIA LECZENIA I W BADANIACH 

PRZESIEWOWYCH:

-OZNACZENIE WYKONUJE SIĘ W PEŁNEJ KRWI 

WŁOŚNICZKOWEJ ZA POMOCĄ GLUKOMETRU

-STĘŻENIE GLUKOZY WE KRWI WŁOŚNICZKOWEJ NA CZCZO 

JEST O 10-15% MNIEJSZE  NIŻ W OSOCZU KRWI ŻYLNEJ

-OKRESOWO NALEŻY KONTROLOWAĆ UMIEJĘTNOŚCI 

CHOREGO W ZAKRESIE SAMODZIELNEGO OZNACZANIA 
GLIKEMII I SPRAWNOŚĆ UŻYWANEGO GLUKOMETRU

-WYNIKI NALEŻY SYSTEMATYCZNIE KONTROLOWAĆ 

,PORÓWNUJĄC Z WYNIKAMI METOD LABORATORYJNYCH

Badania diagnostyczne

GLIKEMIA

OZNACZENIE GLIKEMII W CELU MONITOROWANIA LECZENIA 

CUKRZYCY:

-OZNACZENIE PRZYGODNE -najczęściej na czczo
-PROFIL GLIKEMII- najpełniejszą ocenę przebiegu glikemii w ciągu doby 

umożliwia jej oznaczanie

      *rano, na czczo
      *przed każdym głównym posiłkiem
      *120 min po każdym głównym posiłku
      *przed snem
      *o godz. 24.00
      *o godz. 3.30
-PÓŁPROFIL GLIKEMII -4 oznaczenia glukozy
      *na czczo
      *po 3 głównych posiłkach

Badania diagnostyczne

GLIKEMIA

DYSKUSYJNY POZOSTAJE CZAS OZNACZANIA GLIKEMII 

PO POSIŁKU. ZWYCZAJOWO WYNOSI ON 2h, 
NIEKTÓRZY ZALECAJĄ PO 1h, NATOMIAST WHO  PO 
90 min. 

OZNACZANIE GLIKEMII POPOSIŁKOWEJ WAŻNE JEST ZE 

WZGLĘDU NA HAMOWANIE ROZWOJU POWIKŁAŃ  
NACZYNIOWYCH CUKRZYCY, ZWŁASZCZA 
MAKROANGIOPATII.

NIE JEST ONO JEDNAK WYSTANDARYZOWANE ZARÓWNO 

POD WZGLĘDEM CZASU OD SPOŻYCIA POSIŁKU JAK I 
SKŁADU ORAZ WIELKOŚCI POSIŁKU.

Badania diagnostyczne

GLIKEMIA

Zakres wartości prawidłowych wg 

WHO

• Krew żylna 3,30-5,00 mol/L (60-95 

mg%)

• Krew włośniczkowa 3,60-5,50 mol/L 

(65-100 mg%)

• Surowica lub osocze 3,85-6,00 mol/L 

(70-110 mg%)

Badania diagnostyczne

GLIKEMIA

• Poziom glukozy oznaczonej na czczo

*

5,60-6,90 mol/L (100-125 mg%)

Stan przedcukrzycowy
*

>7,00 mol/L (126 mg%)

Cukrzyca
*

Wynik prawidłowy ale 2h po posiłku >7,8 

mol/L (140 mg%)

Nietolerancja glukozy 

Badania diagnostyczne

GLIKEMIA

• Przygotowanie pacjenta:

Od północy przed porannym 

pobraniem krwi nie należy spożywać 
posiłków ani płynów

Stosowane leki należy przyjąć po 

porannym pobraniu krwi

Diagnostyka laboratoryjna

GLUKOZURIA

• Prawidłowo nie stwierdza się obecności glukozy 

w moczu.

• Jego pojawienie się świadczy o przekroczeniu 

tzw. progu nerkowego, występującego przy  
wartości cukru we krwi ↑180mg/dL i stanowi 
wskazanie do oznaczenia glikemii.

• Ocena glikozurii w celu monitorowania cukrzycy 

straciła na znaczeniu, gdyż nie dostarcza takich 
informacji o wyrównaniu metabolicznym jak 
profil glikemii.

Diagnostyka laboratoryjna 

CIAŁA KETONOWE W MOCZU I WE KRWI

• We krwi i w moczu występują 3 ciała ketonowe: aceton, kwas 

acetooctowy i kwas β-hydroksymasłowy

• Powszechnie stosowaną metodą wykrywa się głównie kwas 

acetooctowy

• Testy paskowe wykrywają ciała ketonowe w moczu w stężeniach 

większych niż fizjologiczne, zatem prawidłowy wynik jest ujemny

• Prawidłowe stężenie kwasu β-hydroksymasłowego we krwi na czczo 

wynosi 0,02-0,27 mmol/l

• Ketonuria i ketonemia świadczą o ketozie lub kwasicy ketonowej i 

razem z glukozurią występują w cukrzycy niewyrównanej 
metabolicznie

• Mogą również towarzyszyć nasilonej lipolizie (podczas głodówki, przy 

stosowaniu diety redukcyjnej, przy wymiotach, przy nadużyciu 
alkoholu)

• Ilościowe oznaczanie kwasu β-hydroksymasłowego stosuje się w 

monitorowaniu leczenia cukrzycowej kwasicy ketonowej.

Diagnostyka laboratoryjna

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE

DOUSTNY TEST TOLERANCJI GLUKOZY 

• Szeroko stosowany w diagnostyce 

zaburzeń gospodarki 
węglowodanowej

• Sprawdza  wydolność mechanizmów 

regulujących poziom glukozy, za co 
jest odpowiedzialna przede 
wszystkim insulina

• Może potwierdzić lub wykluczyć 

istnienie zab. węglowodanowych i 
określić ich formę

Diagnostyka laboratoryjna

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE

 OGTT

•Przebieg badania

• Po przerwie nocnej w przyjmowaniu posiłków
• Przez 3 dni poprzedzające test dieta o normalnej zawartości cukrów
• Bez przyjmowania leków mających wpływ na przemianę węglowodanową 

(glikokortykosteroidy, diuretyki tiazydowe, β-blokery)

• Rano w dniu badania na czczo pobieramy krew w celu oznaczenia glukozy
• W ciągu 5 min.pacjent wypija 250-300ml wody w której rozpuszczono 75g bezwodnej 

glukozy

• Następnie w pozycji siedzącej, powstrzymując się od wykonywania wysiłku fizycznego, 

palenia tytoniu i spożywania dodatkowych posiłków pacjent czeka 120 min. na pobranie 
krwi 

• Po 120min.  pobieramy krew do oznaczenia cukru
• Jeśli równocześnie oznacza się insulinę można wykonywać oznaczenia co 60,a nawet co 

30 min.

• Czas między pobraniem krwi spędzić spokojnie siedząc, nie spożywając żadnych posiłków, 

bez wysiłku fizycznego 

• W badaniach przesiewowych w kierunku cukrzycy ciężarnych ( w okresie 24-28.tyg.ciąży) 

stosuje się obciążenie 50g glukozy i nie ma obowiązku przeprowadzenia go na czczo, a 
glikemię w osoczu oznacza się po 60 min.

Diagnostyka laboratoryjna

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE

OGTT

• <140 mg/dL (<7,80 mol/L)-wynik 

prawidłowy

• ≥200 mg/dL (11,10 mol/L)-

cukrzyca

• 140-199 mg/dL (7,80-11,00 

mol/L)-nieprawidłowa tolerancja 
glukozy czyli tzw . stan 
przedcukrzycowy

Diagnostyka laboratoryjna

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE

OGTT

WPŁYW NA WYNIK

*

    Pacjent zbyt długo pozostawał na czczo

*

    Ma usuniętą część żołądka ( u tych chorych nie wykonuje się OGTT, 

gdyż glukoza po podaniu bardzo szybko wchłania się z jelita i daje już 
w krótkim czasie wysoki poziom glukozy we krwi)

*

Leki antykoncepcyjne , leki hormonalne

*

Środki przeczyszczające i moczopędne

*

Kortyzon

*

Antybiotyki

*

Duże ilości kofeiny

*

Inhibitory MAO

*

Rezerpina

*

β-blokery

Diagnostyka laboratoryjna

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE
TEST DOŻYLNEGO OBCIĄŻENIA GLUKOZĄ

• Test dożylnego obciążenia glukozą polega na 

podaniu w ciągu 3 min. we wlewie i.v. 0,33g glukozy 
na 1kg m.c. (najczęściej jest to 20% roztwór).

• Próbki krwi do oznaczenia glikemii i insulinemii 

pobiera się przed podaniem glukozy oraz w 
3.,5.,10.,15.,i 30 min.

• Test może służyć do oceny tzw. wczesnej fazy 

wydzielania insuliny, której upośledzenie może być 
jednym z wczesnych objawów zaburzeń wydzielania 
insuliny

• Przebieg krzywej spadku glikemii może być też 

miarą obwodowego zużycia glukozy.

Diagnostyka laboratoryjna

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE

OCENA WRAŻLIWOŚCI NA INSULINĘ

• Do orientacyjnej oceny wrażliwości na insulinę może 

służyć obliczenie stosunku insulinemii do glikemii na 
czczo -tzw. Metoda Homa (iloraz stężenia insuliny w 
μj.m./ml i stężenia glukozy w mg/dl); wartość > 0,3 może 
wskazywać na insulinooporność

• w/w  test dożylnego obciążenia glukozą
• Obliczanie zużycia tkankowego glukozy metodą klamry 

metabolicznej –polega na wlewie i.v. insuliny oraz 
wlewie i.v. glukozy; podana ilość glukozy odzwierciedla 
jej tkankowe zużycie czyli pośrednio wrażliwość tkanek 
na insulinę; badanie to wykorzystuje się w 
rozpoznawaniu zespołu metabolicznego oraz do oceny 
udziału insulinooporności  w patogenezie cukrzycy 

Diagnostyka laboratoryjna

HEMOGLOBINA GLIKOWANA HbA1c

• Jest białkiem zmienionym przez cukier znajdujący się we krwi.
• Ponieważ błona komórkowa erytrocytu jest przepuszczalna dla glukozy to stężenie 

HbA1c pokazuje stężenie cukru we krwi w ciągu poprzednich 120 dni (120 dni=czas 
życia erytrocytu).

• Jest retrospektywnym wskaźnikiem glikemii i służy do oceny wyrównania 

metabolicznego cukrzycy.

• Przy przeciętnym okresie przeżycia erytrocytów odzwierciedla średnią glikemię w 

ciągu 3 miesięcy przed oznaczeniem.

• Zaleca się jej oznaczanie 2 razy do roku, a u dzieci , młodzieży i chorych o 

chwiejnym przebiegu co 3 miesiące.

• Należy zwrócić uwagę na stany zakłócające oznaczenie lub uniemożliwiające 

interpretację: hemoglobinopatie, niedokrwistość, stany po przetoczeniu KKCz, 
hipertriglicerydemie, hiperbilirubinemie, niewydolność nerek, przyjmowanie 
salicylanów w dużych dawkach.

• Oznaczenie nie może służyć do rozpoznania cukrzycy i innych zaburzeń gospodarki 

węglowodanowej ze wzgl. na niedoskonałości standaryzacji metody oznaczania.

• Informuje o średniej glikemii ale nie o tym jak duże są jej wahania; nawet te krótkie. 

Diagnostyka

 laboratoryjna

HbA1c

• Krew żylna pobrana na EDTA lub 

heparynę

• Krew włośniczkowa-kapilary lub 

probówki zawierające odczynnik 
hemolizujący

• Badanie wykonać w świeżo pobranej 

próbce krwi lub przechowywanej w 
tem.4⁰C do 1 tygodnia

• Nie trzeba pacjenta specjalnie 

przygotować, nie musi być na czczo.

Przebieg badania:

Diagnostyka laboratoryjna

HbA1c

Wartości prawidłowe

Zawartość HbA1c wyraża się jako odsetek całkowitego 

stężenia hemoglobiny

Wg różnych wytycznych odsetek HbA1c wynosi <6-7%

Wg zaleceń PTD wynosi ≤ 6,1%

Zależność między odsetkiem hemoglobiny glikowanej a 

średnią glikemią

HbA1c                                   średnie stężenie 

glukozy w surowicy

   (%)                                                    mmol/l   

(mg/dL)

6                                                         7,5     (136)
7                                                         9,4     (170)
8                                                        11,4    (205)
9                                                        13,3     (240)
10                                                      15,3     (275)
11                                                      17,2     (310)

Diagnostyka laboratoryjna

FRUKTOZAMINA

• Jest produktem glikacji białek osocza
• Stężenie fruktozaminy odzwierciedla średnią glikemię w ciągu ostatnich 

3 tygodni(czas półtrwania albuminy)

• Materiał : surowica
• Oznacza się ją jeżeli:

        *

oznaczenie HbA1c jest niewiarygodne np. w hemoglobinopatiach i 

żółtaczce hemolitycznej

        

*

trzeba ocenić wyrównanie cukrzycy w okresie krótszym niż niż 

umożliwia to HbA1c (<3 m-cy)

            -u kobiet ciężarnych chorych na cukrzycę
            -w niestabilnym przebiegu cukrzycy
            -po wprowadzeniu istotnych zmian w leczeniu
            -w indywidualnych przypadkach przed zabiegiem operacyjnym

Wartości prawidłowe wynoszą

                                             

< 285μmol/l

Diagnostyka laboratoryjna 

INSULINA

• Insulina to hormon powodujący obniżenie 

stężenia cukru we krwi

• Obecnie oznaczanie stężenia insuliny służy do 

rozpoznawania insulinooporności, a nie do 
oceny upośledzenia czynności wydzielniczej 
komórek β

• Wykorzystywane jest również w rozpoznawaniu 

guza insulinowego

• Prawidłowe wartości stężenia insuliny we krwi 

na czczo to: 8-24j/l

Diagnostyka laboratoryjna 

PEPTYD C

• Peptyd-C to mały łańcuch białkowy odczepiany od proinsuliny 

przy wydzielaniu jej do krwi

• Jego stężenie w surowicy odpowiada stężeniu endogennej insuliny
• Ocena czynności wydzielniczej komórek β na podstawie stężenia 

peptydu C  po podaniu glukagonu stosowana jest w diagnostyce 
wtórnej nieskuteczności doustnych leków hipoglikemizujących 
oraz czasem w różnicowaniu typów cukrzycy

• Wartości prawidłowe: 

w warunkach podstawowych  0,2-0,6 nmol/l

              w 6. min po wstrzyknięciu i.v. 1mg glukagonu 1-4 nmol/l

STĘŻENIE PEPTYDU C JEST WSKAŹNIKIEM 
PRAWIDŁOWEGO  WYTWARZANIA INSULINY PRZEZ 
ORGANIZM

LABORATORYJNA DIAGNOSTYKA 
ZAB.GOSPODARKI WĘGLOWODANOWEJ

• Poziom glukozy na czczo 
•

Próby czynnościowe (OGTT,test obciążenia glukozą i 
ocena wrażliwości na insulinę)

•

Glukoza i ciała ketonowe w moczu 

• Mikroalbuminuria
•

Wskaźnik albuminowo-kreatyninowy

•

HbA1c 

• Fruktozamina 
•

Insulina i C-peptyd 

• Cholesterol całkowity 
• TG 
•

CH LDL 

DZIĘKUJĘ ZA 

UWAGĘ