Terapia integracji sensorycznej

według Ayres.

Kinga Modlińska, Patrycja Nocuń, Marzena Mucha s4

Metoda integracji sensorycznej jest jedną z

najnowszych kompleksowych metod

terapeutycznych stosowanych w Polsce w

odniesieniu do dzieci z opóźnieniami w

rozwoju psychoruchowym i trudnościami w

nauce szkolnej. Powstała w latach

sześćdziesiątych XX w., a rozwijana i

doskonalona była przez kolejne 20 lat.

Twórcą teorii integracji sensorycznej
jest A. Jean Ayres – psycholog,
terapeuta zajęciowy, pracownik
naukowy na Uniwersytecie
Kalifornijskim.
Ayres opracowała hipotezy
wskazujące na implikacje funkcji
psychoneurologicznych w
zachowaniu i uczeniu się dziecka na
bazie wiedzy z zakresu psychologii
rozwojowej, psychologii uczenia się,
neurobiologii, neurofizjologii i
własnego doświadczenia.

Według Ayres integracja sensoryczna to proces,
dzięki któremu mózg otrzymuje informacje ze
wszystkich zmysłów, rozpoznaje je, segreguje,
interpretuje a także integruje ze sobą oraz
wcześniejszymi doświadczeniami tworząc
odpowiednią do sytuacji reakcję.

Ayres przez wiele lat pracowała ona z dziećmi z
trudnościami w planowaniu ruchu, uczeniu się i
ze znacznymi opóźnieniami rozwojowymi.
Rozpatrywała i analizowała przyczyny
problemów w uczeniu się w aspekcie
neurofizjologicznym.

Zmysły dostarczają nam informacji nie tylko o
otaczającym nas świecie ale również
o funkcjonowaniu naszego ciała. Mózg
nieprzerwanie w dzień i w nocy organizuje
(integruje) wiadomości płynące do nas poprzez
receptory dotykowy, wzrokowy,
słuchowy, węchowy, przedsionkowy oraz
proprioceptywny.

W prawidłowym rozwoju współdziałanie układów
zmysłów rozwija się podczas zwykłych,
codziennych aktywności. Dziecko stopniowo
poznaje otaczający świat, odbiera stale płynące i
otaczające bodźce oraz uczy się na nie reagować.

Rozpoczęty w okresie wewnątrzłonowym i
kontynuowany bez zakłóceń rozwój zmysłowo -
ruchowy doprowadza do wytworzenia, w końcu
okresu przedszkolnego, wzorców niezbędnych
do dalszego, pełnego sukcesów życia.

Proces rozwoju integracji sensorycznej dokonuje
się na kilku poziomach:

I.

Rozwój w obrębie systemu przedsionkowego,

dotykowego, proprioceptywnego; rozwijają się
reakcje równoważne, rozwój i integracja odruchów

II.

Rozwój motoryki i podstawowych zręczności,

poczucie ruchu, stabilna postawa, podstawy
percepcji wzrokowej i słuchowej

III.

Rozwój ruchów precyzyjnych ręki, różnicowanie

stron ciała, koordynacja wzrokowo- ruchowa

IV.

osiągnięcie złożonych umiejętności
wynikających ze współdziałanie wszystkich
układów zmysłów:
Rozwój procesu tworzenia pojęć, czytanie,
pisanie, liczenie,
zdolność koncentracji, organizacja wszelkich
sposobów działań i ich planowania, nauka,
myślenie abstrakcyjne , samoakceptacja,
pewność siebie, dominacja jednej półkuli
mózgu, przyswojenie ogólnie akceptowanych
norm społecznych.

Gdy przepływ danych nie jest zakłócony mówimy
o prawidłowym procesie integracji sensorycznej-
mózg może zgromadzone informacje bez
problemu użyć do formowania odpowiedzi. W
taki sposób właśnie reguluje napięcie mięśniowe,
naszą postawę, emocje, mówi nam jak mamy
wykonać daną czynność... Percepcja wzrokowa
czy słuchowa, koordynacja ruchowa, liczenie,
czytanie, pisanie są bardzo skomplikowanymi
czynnościami wymagającymi adekwatnej, dobrej
integracji sensorycznej.

Jeśli na jakimś poziomie integracja sensoryczna zostaje
zakłócona pojawiają się trudności. Czasem są one bardzo
subtelne np. dziecko jest nieśmiałe i spokojne, nigdy się
nie brudzi, nigdy nie przytrafiają mu się „wypadki” które
innym dzieciom zdarzają się co najmniej raz w miesiącu.
Rodzice i otoczenie są szczęśliwi że mają takie
„grzeczne” dziecko. Nikt takiego dziecka nie podejrzewa
o trudności, które będzie miało później w szkole z nauką
czytania, liczenia i pisania.
Jednak graniczenie dopływu wrażeń zmysłowych w tak
zwanym krytycznym okresie sprawia, że określona
funkcja nie osiągnie pełnej dojrzałości. Tak funkcja nie
będzie także mogła stanowić właściwej,
pełnowartościowej podstawy dalszego rozwoju procesów
integracji.

Kształtowanie

integracji zmysłowo - ruchowej

Punktem wyjścia i czynnikiem odgrywającym w tym
największą rolę jest ruch. Rozpoczyna się już w
życiu wewnątrzłonowym w 6-7 tygodniu, kiedy
zaczynają współpracować ze sobą mięśnie i nerwy,
dzięki tworzeniu się synaps nerwowo-mięśniowych
między nimi. Przejawia się skurczami mięśni w
odpowiedzi na działające w macicy bodźce.
Obecność wód płodowych zwalnia tempo ich
wykonania, a same ruchy przypominają kurczenie
się i rozkurczanie całego ciała.

W I połowie ciąży płód znajduje się głową
skierowaną zarówno do góry, jak i dołu. Takie
zmiany pozycji ciała korzystnie wpływają na
stymulację układu przedsionkowego, dotykowego i
propriocepptywnego.

W II połowie ciąży głowa częściej skierowana jest w
dół (kształt macicy; górna część płodu staje się
cięższa).

Pod koniec ciąży płód staje się większy i jego ruchy
stają się mniej intensywne. Porusza sie więc
rękoma, nogami, bawi się palcami, ssie kciuk i
nadal zmienia ułożenie. Dotyka wszystkiego wokół,
dostarczając sobie bodźców.

Połykanie wód płodowych, które rozpoczyna się około
3 miesiąca jest również ruchowym treningiem mięśni
twarzy i jamy ustno-gardłowej.

W życiu wewnątrzłonowym zmysł dotyku zaczyna
działać jako jeden z pierwszych. W chwili urodzenia
część kory mózgowej, do której dopływają bodźce
czuciowe jest lepiej rozwinięta i bardziej dojrzała, niż
inne części mózgu i stąd noworodek jest tak wrażliwy
na dotyk.
Układ przedsionkowy osiąga swoja dojrzałość jako
pierwszy ze wszystkich zmysłów - zaczyna
funkcjonować juz od 8 tygodnia ciąży, a w 6 miesiącu
życia wewnątrzłonowego osiąga prawie ostateczne
rozmiary i dojrzałość neuronalną. Po urodzeniu
noworodek musi się przyzwyczaić do działania siły
grawitacji.

W czasie ciąży rozwijający się zmysł kinestetyczny
pozwala na pewną orientację w położeniu części
ciała względem siebie i odczuwania napięcia
mięśniowego.

Bodźce odbierane w uchu wewnętrznym przez
narząd równowagi i słuchu (błędnik i ślimak),
biegną dalej włóknami nerwu przedsionkowo -
ślimakowego.
Nerw ten osiąga swą dojrzałość już w I połowie
ciąży, jednak "słuchowa" część kory mózgowej jest
niedojrzała i nie może świadomie odbierać
informacji.
Po urodzeniu dziecko nie lokalizuje źródło dźwięku.
W zewnętrznym przewodzie słuchowym znajdują
się wody płodowe i maź. Ucho jest małe i słabo
zbiera sygnały.

Ze względu na to, że obszary kory odpowiedzialnej
za rozpoznawanie krótkich dźwięków są
nieproporcjonalnie duże i bardziej dojrzałe przed
urodzeniem niż inne, dziecko rodzi się z pewna
zdolnością rozpoznawania melodii i mowy.

Kora wzrokowa przy urodzeniu i w 1 miesiącu życia
jest niedojrzała. Noworodek widzi tylko pojedyncze
elementy obrazu, ale szybko nawiązuje kontakt
wzrokowy z matką, naśladuje mimikę twarzy, a około 6
tygodnia życia uśmiechem odpowiada na uśmiech (jest
tzw. uśmiech społeczny). Dopiero w 2-3 miesiącu życia
zaczyna dostrzegać twarz jako całość, a jego gałki
oczne stopniowo coraz płynniej poruszają się w polu
widzenia.

Najbardziej dojrzała jest cześć kory mózgowej
odpowiedzialna za widzenie barw. W 4 miesiącu
życia dzieci są tak samo wrażliwe na barwy jak
dorośli.
Między 6-8 miesiącem życia niemowlę dostrzega
przedmioty tak jak dorosły.

Zmysły powonienia i smaku rozwijają się
intensywnie w życiu wewnątrzłonowym dzięki stałej
zmianie składu wód płodowych.

Czas snu i występowania prawidłowych jego
faz REM oraz NREM ma duże znaczenie w
dojrzewaniu i rozwoju OUN.
Szczególne znaczenie ma faza, REM -w niej
gałki oczu szybko się poruszają, większa ilość
skurczów serca, marzenia senne oraz wysoka
aktywność mózgu,
U noworodka faza ta obejmuje połowę czasu
snu, a następnie stopniowo się zmniejsza, by u
dorosłego wynieść ok 15-20 % snu.
U wcześniaka zajmuje ok. 70-80%.

Aby potwierdzić stawiane przez siebie hipotezy
przeprowadziła szereg badań, dokładniej kilkanaście
testów, które dziś noszą nazwę Południowo -
kalifornijskich Testów Integracji Sensorycznej (PKTIS).

Każdy test mierzy psychoneurologiczne procesy, które
przyczyniają się do wykształcenia zdolności do uczenia
się. Ayres przebadała 150 dzieci w tym 100 z
trudnościami w uczeniu się i 50 z normą. Grupy w
testach osiągnęły zupełnie inne wyniki, ale
potwierdziły wcześniejsze hipotezy terapeutki.

Testy integracji sensorycznej lub wybrane ich próby
stosuje sie u dzieci od około 6 roku życia z
prawidłowym lub nieznacznie obniżonym poziome
rozwoju intelektualnego.
Do ich przeprowadzenia niezbędna jest współpraca
dziecka z terapeutą.

Testy te mogły różnicować dzieci na te, które mają
trudności w uczeniu się wynikające z zaburzeń pracy
centralnego układu nerwowego i te których
czynności w uczeniu się są innego pochodzenia.

Kolejne badania wykazały, u dzieci, które mają
dysfunkcje centralnego układu nerwowego, iż
problemy w uczeniu się łączą się z dysfunkcjami
mózgu.

Po przebadanej ogromnej ilości dzieci Ayres
opublikowała dane, które z przeprowadzonych przez
nią testów badają: praksję, percepcję przestrzeni,
funkcje prawej i lewej półkuli oraz inne.
Wyniki tych badań pozwoliły na stworzenie
klasyfikacji typów dysfunkcji występujących u dzieci z
trudnościami w uczeniu się.
Na podstawie analizy badań 128 dzieci z trudnościami
w uczeniu się Testami Integracji Sensorycznej i
Południowo -kalifornijskim Testem Porotacyjnego
Oczopląsu stwierdziła, że testy te badają:
procesy somatosensoryczne, planowanie motoryczne,
koordynacje wzrokowo ruchową, funkcje słuchowo
językowe, oczopląs po rotacyjny i reakcje posturalno-
oczne.

Lata osiemdziesiąte to dla Ayres praca
nad przystosowaniem integracji
sensorycznej do terapii dzieci z
trudnościami w uczeniu się, dzieci
autystycznych , z mózgowym
porażeniem dziecięcym i z
upośledzonymi umysłowo. Opracowała
przyrządy potrzebne do terapii. W
ciągu tego czasu opracowała również
wiele artykułów a na podstawie swoich
obserwacji wydała dwie książki:
„Integracja Sensoryczna i dziecko”
oraz „Integracja sensoryczna i
zaburzenia w uczeniu się”.

U wielu dzieci nieprawidłowe reakcje,

zachowania oraz trudności szkolne mogą

być spowodowane właśnie zaburzeniami

w integracji sensorycznej. Nierówno

tempo rozwoju w zakresie powstawania

poszczególnych umiejętności może

wskazywać na obniżony proces integracji

zmysłowej. Należy podkreślić, że

dysfunkcje SI mają negatywny wpływ

także na rozwój społeczny i emocjonalny

dziecka.

Niepokojące sygnały

1.

Zaburzenie i opóźnienie rozwoju mowy.

2.

Trudności z czytaniem/ pisaniem/ liczeniem.

3.

Nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego.

4.

Problemy z manipulacją- cięciem nożyczkami,

rysowaniem po śladzie, kolorowaniem.

5.

Problemy z opanowaniem pojęć związanych z

orientacją w przestrzeni prawo, lewo, nad- pod,
pomiędzy, obok, za...

6.

Trudności z połykaniem, odruch wymiotny, trudności

z żuciem i gryzieniem, niechęć do jedzenia, wybiórcza
dieta.

7.

Trudności z utrzymaniem równowagi, dziecko

potyka się i przewraca, często wydaje się, że bez
powodu.

8.

Nie lubi się ruszać, nie lubi być na placu zabaw,

nie toleruje kiedy ktoś go huśta/ kręci mimo, że sam
może to robić godzinami.

9.

Ma problemy z łapaniem i rzucaniem piłki, jest

niezgrabne ruchowo.

10.

Obserwuje się u dziecka nadmierną lub zbyt

mała wrażliwość na bodźce dotykowe, wzrokowe,
słuchowe oraz ruch, np. unikanie dotykania
niektórych faktur (piasek, kasza); unikanie zabaw
plasteliną, malowania palcami, problemy z
manipulacją, posługiwaniem się sztućcami,
nożyczkami, nieprawidłowy chwyt długopisu,
nadwrażliwość na dźwięki, na światło, niski próg
tolerancji na bliskość innej osoby.

11.

Nadmierny niepokój, drażliwość i

impulsywność.

12.

Lękliwość i postawa wycofania się

13.

Nadruchliwość i problemy z koncentracją

14.

Lęk przed oderwaniem nóg od podłoża

15.

Choroba lokomocyjna

16.

Brak umiejętności w naśladowaniu

ruchów

Zaburzenia w rozwoju integracji sensorycznej,
popularnie zwane zaburzeniami SI, polegają
najczęściej na nadwrażliwości lub podwrażliwości
na bodźce.

Według obecnie obowiązującej nomenklatury
medycznej zaburzenia procesów integracji
sensorycznej nazywane są zaburzeniami regulacji
procesów sensorycznych, w skrócie RDSP
(Regulation Disorders of Sensory Processing).

Rozpoznanie tych zaburzeń wymaga obecności 3 cech:

1. Trudności w przetwarzaniu bodźców sensorycznych.
2. Trudności ruchowe.
3. Specyficzny wzorzec zachowania.

Dla postawienia właściwego rozpoznania pomocne
jest określenie profilu sensorycznego w
poszczególnych grupach wiekowych:

1. Małe dzieci (0-3 r.ż.)
2. Starsze dzieci (3-10 r.ż.)
3. Dzieci, młodzież i dorośli (11 r.ż. ->...)

Istnieją również karty profili sensorycznych, które
wypełniają nauczyciele dzieci w wieku 3-11 r.ż..

Opisano 3 rodzaje zaburzeń związanych z
przetwarzaniem bodźców sensorycznych:

1.Nadwrażliwość, w której wyróżnia się 2 typy
reagowania
A-lękowy / ostrożny,
B- negatywny / buntowniczy

2.Niedowrażliwość z niską reaktywnością na
stymulację sensoryczną.

3. Impulsywność, która cechuje się poszukiwaniem
stymulacji sensorycznej.

W każdym z tych typów zaburzeń występują
charakterystyczne, ale zależne od wieku problemy.

U KOGO STOSUJE SIĘ METODĘ AYRES?

Metoda SI jest wykorzystywana w pracy z
dziećmi:

•

o prawidłowym rozwoju intelektualnym z

trudnościami w nauce szkolnej, oraz w nauce
szeroko pojętej, w tym m.in.:
– z nadruchliwością z deficytem uwagi,
– z grupy ryzyka dysleksji,

•

upośledzonymi umysłowo,

•

z zespołem Downa,

•

autystycznymi,

•

niedowidzącymi,

•

z mózgowym porażeniem dziecięcym,

•

z zaburzeniami werbalno-słuchowymi,

•

z niemowlętami z grupy ryzyka.

TERAPIA

Głównym celem terapii jest dostarczenie dziecku
potrzebnych bodźców o określonej sile, w sposób
kontrolowany.
Podczas terapii odpowiednio dobrany zestaw
ćwiczeń kształtuje i usprawnia połączenia
synaptyczne w Ośrodkowym Układzie Nerwowym to
one determinują prawidłowe przetwarzanie
informacji sensorycznych. Tylko odpowiednie
dobranie stopnia trudności ćwiczeń pozwala
osiągnąć stymulujący efekt.

Podczas zajęć terapeuta nie uczy dziecka konkretnej
umiejętności (np. wiązanie butów, czytanie, liczenie)
lecz stara się wpłynąć na procesy nerwowe leżące u
podstawy tej umiejętności.
Sama umiejętność pojawia się naturalnie po pewnym
czasie jako skutek poprawy funkcjonowania układu
nerwowego.

Pomocne w wprowadzeniu zajęć jest stosowanie
odpowiedniego sprzętu. Są to: huśtawki, hamaki,
ruchome platformy, batuty, tzw. suche baseny,
czyli wanny wypełnione piłeczkami itp.

Ćwiczenia z powodzeniem można wykonywać
również bez używania drogiego sprzętu. Istotną
uwagę zwraca się na rolę rodziców i opiekunów.

Od najwcześniejszego okresu życia bardzo ważna jest
właściwa pielęgnacja dziecka i dbanie o prawidłowy
rozwój samodzielności w czynnościach codziennych,
takich jak: karmienie, ubieranie, rozbieranie czy
odpowiednia zabawa.

Stymulując prawidłowy rozwój dzieci już od wieku
niemowlęcego, szczególnie w przypadku tzw.
grupy ryzyka okołoporodowego, zapobiegamy
późniejszym nieprawidłowościom rozwojowym.
Przy terapii stosuje się ćwiczenia takie by były
wyzwaniem dla uczestnika i stymulowały jego
mózg. Muszą być dostosowane do poziomu
rozwojowego dziecka, nie mogą jednak być zbyt
łatwe czy zbyt trudne.
Ciągłe balansowanie na granicy możliwości
dziecka poprawia organizacje OUN, wpływa na
zmianę zachowania w sferze motorycznej i
emocjonalnej, poprawę funkcji językowych i
poznawczych a przede wszystkim przejawia się
lepszą efektywnością uczenia się.

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA:

•

Łowienie grochu w kaszy czy piasku,

wyszukiwanie drobnych przedmiotów w
wypełnionych nimi pojemnikami

•

Ścieranie gąbką, pędzlem, dłonią pianki

naniesionej na różne części ciała

•

Wyszukiwanie i odklejanie nalepek i plastrów

przyklejanych na ciele

•

Chodzenie po podłożu o nierównej fakturze

•

Kąpiele w suchym basenie wypełnionym

piłeczkami a także wyciąganie przez dziecko
takich piłeczek włożonych pod koszulę

•

Malowanie palcami z użyciem różnorodnych

substancji (farb, kremów)-mogą być mieszane z
piaskiem

•

Podskoki obunóż na jednej nodze,

przeskakiwanie z nogi na nogę, skakanie wokół
własnej osi

SALA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ

Terapia przypomina zabawę, a
gabinet pokój zabaw dla dzieci.
Na sali znajdziemy basen z
piłeczkami, piłki i wałki różnych
rozmiarów, trampolinę, różnego
typu kształtki rehabilitacyjne
oraz sprzęt podwieszany czyli to
co w terapii SI najważniejsze
huśtawki, platformy, trapezy,
helikopter, podwieszanego
konika i parówkę.

Dodatkowo dużo drobnego sprzętu terapeutycznego do
ćwiczenia małej motoryki oraz stymulacji systemu dotykowego,
wzrokowego, słuchowego jak i węchowego dziecka. Sala do
zajęć wyposażona jest w sprzęt do terapii posiadający
niezbędne certyfikaty i atesty- bezpieczny dla ćwiczącego
dziecka.

Rehabilitacja w sali integracji

sensomotorycznej.

Bibliografia:



Maas V. F., Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do Teorii
Integracji Sensorycznej, WSiP, Warszawa 1998.



Odowska- Szlachcic B. Metoda integracji sensorycznej we
wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z szkodzeniami
ośrodkowego układu nerwowego, Harmonia, 2011.



Odowska- Szlachcic B. Terapia integracji sensorycznej, zeszyt
1, Harmonia, 2010.



Godwin Emmons P. McKendry Anderson L. Dzieci z
zaburzeniami integracji sensorycznej, K.E. LiberMaj, 2007.



Borkowska M, Wagh K. Integracja sensoryczna na co dzień,
PZWL, 2011.



Nowotny J. , Podstawy fizjoterapii. Część III, Kasper, Kraków,
2005.



Borkowska, Maria. Red: Dziecko z niepełnosprawnością
ruchową : jak wspomagać rozwój psychoruchowy,
Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL, 2012., str.:153-161,



http://www.pstis.pl/pl/html/index.php?
v1=none&str=podstrona_terapia(ilustracja)



http://terapia-dzieci.pl/sala-sensomotoryczna-
mala(ilustracja)



http://www.olinek.com.pl/index.php?o=14(ilustracja).



http://www.integra.zgora.pl/integracja_sensoryczna(ilustr
acja).



http://sport48.wordpress.com/terapia-ruchem/

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ! 