I. A. Kryminologia jako

dyscyplina nauki

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

1



Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Opolskiego



Kierunek studiów PRAWO



Nazwa przedmiotu:

-KRYMINOLOGIA



Kod przedmiotu:

-



Liczba punktów ECTS: -3



Prowadzący zajęcia:

- wykłady: prof. UO dr hab. Tadeusz Cielecki,



dr Leszek Bednarski;



- ćwiczenia: mgr Bartłomiej Filek.



Forma zajęć:

- wykłady, ćwiczenia.



Czas trwania zajęć: - wykłady: stacjonarne – 15 godz.; niestacjonarne – 10
g;

ćwiczenia: stacjonarne -10 godz., niestacjonarne- 8-godz.



Metody dydaktyczne:

- wykład interaktywny, prezentacje

multimedialne,

dyskusja problemowa, prezentacje tematów opracowanych przez

studentów



Warunki zaliczenia przedmiotu: aktywność na ćwiczeniach, wiedza,
umiejętności,

pozytywna ocena testu lub eseju.



Forma zaliczenia:

- zaliczenie z oceną ćwiczeń, egzamin pisemny:

test lub esej na określone tematy

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

2



Cele nauczania:



-

w zakresie wiedzy:

nabycie wiedzy która pozwoli na

interpretację przyczyn i uwarunkowań i determinantów

przestępczości i innych zjawisk patologicznych;

współczesnych koncepcjach etiologii przestępczości,

metodach badań kryminologicznych i determinantach

zjawisk przestępczych; pozwolić powinna również na

rozumienie polityki kryminalnej wobec tradycyjnych jak i

nowych kategorii i form przestępczości.



-

w zakresie postaw:

wykształcić postawę badacza -

analityka zjawisk społecznych, czynników osobowościowych

oraz sytuacyjnych, jako czynników kryminogennych;



-

w zakresie umiejętności

: wykształcenie

umiejętności posługiwania się metodologią badań

kryminologicznych i łączenia jej z metodologią

dogmatycznych badań prawnych, opracowywania analiz i

prognoz rozwoju przestępczości lub określonych kategorii

zjawisk patologicznych oraz ukierunkowywania działań

profilaktycznych w oparciu na wnioskach z poznanych teorii

kryminologicznych

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

3

Treści programowe

:



Przedmiot, działy i zadania kryminologii, stosunek do innych

nauk,



Główne paradygmaty kryminologii, kryminologia klasyczna,

pozytywistyczna, antynaturalistyczna, neoklasyczna,



Podstawowe teorie kryminologiczne: biopsychologiczne,

antropologiczne, dziedziczenia, zaburzeń funkcjonowania OUN

lub endokrynologicznego, typów konstytucjonalnych

nieprawidłowej osobowości, osobowości przestępczej,

psychopatii; teorie socjologiczne: ekologiczne, strukturalne,

zróżnicowania kulturowego, uczenia się, kontroli;

  antynaturalistyczne: naznaczenia społecznego, nurty:

konfliktowe, radykalne, abolicjonistyczne, fenomenologiczne;

neoklasyczne:

sprawiedliwej odpłaty, koncepcja wolnej woli, praktycznego

badania przyczyn przestępczości, działań rutynowych i

ekonomiczna.



Źródła informacji o przestępczości, rozmiar, Intensywność,

struktura, dynamika, geografia przestępczości. ciemna liczba;



Charakterystyka przestępczości i sprawców przestępstw w

Polsce na tle tendencji rozwojowych w Europie i na świecie.

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

4



Wybrane problemy przestępczości nieletnich,



Determinanty zjawisk przestępczych, rozwój

społeczno-ekonomiczny, dysfunkcjonalność rodziny,

złe funkcjonowanie szkoły, zjawiska kulturowe o

negatywnej treści a przestępczość.



Osobowościowe i społeczne uwarunkowania

alkoholizmu i narkomanii.



Prostytucja , nieformalne grupy i sekty a

przestępczość.



Zaburzenia psychiczne a przestępczość.



Kryminologiczne aspekty powrotu do przestępstwa.



Metodologia badań kryminologicznych,



Reakcja na przestępczość. Kontrola społeczna.

Sformalizowana reakcja na przestępczość.



Strategie działań zapobiegawczych. Polityka

społeczna, polityka kryminalna

.

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

5

12. Literatura podstawowa

:

- J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 2007 i

nast.

- B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa, 1997 i nast. Wydania

M. Kuć, Kryminologia 2010..

13. Literatura uzupełniająca:

- J. Czapska, H. Kury [red], Mit represyjności albo o znaczeniu prewencji kryminalnej,

Kraków- 2002.

- T. Cielecki, Prewencja kryminalna. Studium kryminologiczne z profilaktyki

kryminologicznej, Opole 2004.

- R. Cooter, T. Ulen, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2009.

- A. Crawford,( red), Crime Prevention Policies in Comparative Perspektive, London

2009.

- B. Hołyst, Socjologia kryminalistyczna, Warszawa 2007.

- B. Hołyst, Psychologia kryminalistyczna, Warszawa 2004.

- K. Łojek, Metodyka rozwiązywania problemów kryminalnych, Szczytno 2008.

- A. Siemaszko, Kogo biją, komu kradną, Przestępczość nierejestrowana w Polsce i

na świecie, Warszawa 2001.

- A. Siemaszko, B. Gruszczyńska, M. Marczewski, Atlas przestępczości 4, Warszawa

2009,

- N. Tilley (red), Handbook of Crime Prevention and Community Safety, London

2009.

- R. Wattts, J. Bessant, R. Hil, International criminology: a critical introduction,

London,New York 2008.

- Polskie Badanie Przestępczości KGP, Warszawa 2007, 2008.

- Badania opinii publicznej CBOS, OBOP z lat 1990-2010

- Ius et Lex Nr (V) 1/ 2007 - Statystyka KGP, MS

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

6

K R Y M I N O L O G I A

CRIMEN

- /

GR

/ -

PRZESTĘPSTWO

LOGOS

-

/GR/

-

NAUKA

 

N A U K A

O P R Z E S T Ę P S T W

I E 

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

7

DEFINICJA

: 

NAUKA SPOŁECZNA,

ZAJMUJĄCA SIĘ BADANIEM I

GROMADZENIEM CAŁOŚCIOWEJ

WIEDZY NA TEMAT:

1.

PRZESTĘPSTWA

-

JAKO PEWNEJ

SZCZEGÓLNEJ FORMY ZACHOWANIA

DEWIACYJNEGO

;



Pojecie przestępstwa jako kategorii społecznej

Czym jest?



Czym się wyróżnia z innych zachowań?



Czy się zmienia?



Czy jest tylko kategorią normatywną?

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

8

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

9

Źródło:

rys. L. Chmielewski, (Chmiel), dzięki uprzejmości J. Malca, Przestępczość - to ciekawe zjawisko

Kryminologia nieelitarna, Warszawa 2006 s. 84

Czym jest przestępstwo ????



Tradycja anglo-amerykańska

Czyny złe same w sobie
Czyny zakazane



Zbrodnia jako uniwersalne zło; neoklasycy - Wilson i Herrnstein (1985)

kanibalizm, kazirodztwo ,rytualne zabójstwa dzieci, seks z dziećmi

???? Ludobójstwo?????

- handel milionami czarnych niewolników 18 wieku
- kradzież ziemi tubylcom Australia, Kanada, USA, Płd Afryka, Brazylia
- oficjalny handel opium w Chinach przez Anglików do 1950 r
- zagłodzenie milionów hindusów przez Anglików 1877-1878
- ludobójstwo: Ormian w 1916-1917 , 1941-1945 Żydzi w Europie, Indonezja 1966-1967
- , Kambodża 1972-1974, Wschodni Timor 1976-1977, Rwanda 1994

???? Terroryzm????

- USA po 11, września 2001 potępia, ale oskarżenie rządu USA o zabójstwa cywilów w
Salwadorze w 1987 r i wyrok Międzynarodowego Trybunału w Hadze z 1991 r. odrzucił,
nie uznając jurysdykcji międzynarodowej.

ZAKŁOPOTANIE KRYMINOLOGÓW

2 PRZESTĘPCZOŚCI

–

JAKO PEWNEGO ZJAWISKA SPOŁECZNEGO



Rozmiary przestępczości



Nasilenie przestępczości



Dynamika przestępczości



Struktury przestępczości



Fenomenologia – symptomatologia

Adolphe Quetelet –

problem społecznej

dystrybucji

przestępczości

:

pytanie queteletowskie –

„Dlaczego i w jaki sposób rozmiary i nasilenie

zjawisk przestępczych w obrębie różnych

elementów struktury społecznej i

przestrzennej społeczeństwa są różne?”

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

11

Sposób interpretacji danych

Dane statystyk – zmienne zależne

Zmienne niezależne:

A. Częstotliwość występowania zachowań przestępnych.
B.

Decyzje podejmowane w procesie kontroli społecznej,
będące wynikiem reakcji społecznej na owe zachowania.

Reakcja społeczna może zależeć od :

A. Decyzji ustawodawcy w procesie stanowienia prawa.
B. Decyzji obywateli co do zawiadomienia organów

ścigania.

C. Decyzji organów ścigania w procesie stosowania prawa

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

12

PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA PRZESTĘPCZOŚCI

UJAWNIONEJ I NIEUJAWNIONEJ



sposób funkcjonowania organów ścigania

/organizacja, liczebność/



polityka ścigania /praktyka przyjmowania

zgłoszeń/



postawy obywateli /gotowość zawiadamiania

policji/

- stosunek do samego czynu,

 - stosunek do sprawcy,
- stosunek do organów ścigania,

       - sytuacja w jakiej się znajduje,
       - cech osobowych.

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

13

3. SPRAWCY PRZESTĘPSTWA



Nurt kryminologii pozytywistycznej



Nauka behawioralna – bada zachowanie



Cesare Lombroso –



Pytanie lombrozjańskie

:



„Dlaczego jedni ludzie popełniają

przestępstwa, a inni nie?”



Badania

- teoria i empiria – dział:

etiologia przestępczości

,



koncepcje co do przyczyn przestępczości,

a .

nurt antropologiczno-biologiczny

b. nurt psychologiczny
c. nurt socjologiczny



30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

14

4.  OFIARY

PRZESTĘPSTWA



Wiktymologia



Badania wiktymizacyjne



Lęk przed
przestępczością

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

15

5. INSTYTUCJI I

MECHANIZMÓW

KONTROLNYCH

,

JAKIE TWORZA SPOŁECZEŃSTWA

W CELU ZAPOBIEGANIA I

ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI.

- instytucje kontroli społecznej

- społeczna reakcja na przestępczość

- penologia

- polityka kryminalna

Pytanie reaktywne:

„Dlaczego pewne zachowania uznawane

są za przestępstwa i pewni ludzie za

przestępców a inne zachowania i inni

ludzie nie?”

- nurt socjologii prawa karnego i

kontroli społecznej

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

16

Działy kryminologii



Symptomatologia kryminalna
(fenomenologia)



dynamika i struktura przestępczości, geografia kryminalna,
sposób popełnienia przestępstw, elementy organizacji
świata przestępczego

.



Etiologia kryminalna



Czynniki przyczynowe przestępczości (statycznie) i

motywacyjne (dynamicznie).



Profilaktyka kryminologiczna



opracowanie środków zapobiegania przestępczości.



Funkcjonowanie systemu sprawiedliwości
karnej



polityka karna,- rodzaje sankcji karnych i ich skuteczności.

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

17

Stosunek do innych nauk

Przedmiot

Metodologia

Interdyscyplinarność

kryminologii

prawnicy, socjologowie, psychologowie, lekarze

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

18

Nauki medyczne i biologiczne



Cesare Lombroso



psychiatria sądowa



diagnoza

Psychologia

- osobowość przestępcza

- kryminologia kliniczna

Pedagogika

- pedagogika resocjalizacyjna

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

19



Statystyka



statystyka policyjna, prokuratorska,

sądowa, penitencjarna



metodologia empirycznych badań



Socjologia

- szkoła socjologiczna prawa karnego



patologia społeczna



socjologia zachowań dewiacyjnych



socjologia problemów społecznych



socjologia prawa



społeczne mechanizmy kontroli

przestępczości

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

20

Ekonomia



ekonomiczna teoria przestępczości

Historia



kryminologia historyczna

Nauka prawa karnego



prawo nauką normatywną a

kryminologia empiryczną

(sollen, sein)



problem wartości i ocen – prawo karne –

absolutna koncepcja kary - odpłaty;

a kryminologia pozytywizuje - względna

koncepcja kary – celowej;

- polityka kryminalna

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

21

Kryminologi

a

• Nauka empiryczna

• Opisuje obiektywna

rzeczywistość i

odpowiada na pytanie:

jak jest?

• Podstawowa metoda

poznania- empiryczna.

• Nauka neutralna wobec

wartościowania.

• Stwierdza fakty.

• Większość doktryny

uważa, że

urzeczywistnia względną

koncepcję kary - kary

celowej.

• Usiłuje czynić z

przestępstwa jedynie

problem praktyczny.

Prawo

karne

• Nauka normatywna.

• Odpowiada na pytanie:

jak być powinno?

• Podstawowa metoda

poznania – prawno

dogmatyczna.

• Nauka opierająca się

głównie na

wartościowaniu.

• Stwierdza

fundamentalne

wartości, na których

opiera się ład moralny i

porządek społeczny.

• Urzeczywistnia

bezwzględną koncepcję

kary – jako odpłatę za

popełniony czyn.

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

22

Do niezależnej nauki

społecznej !

kryminologia uzyskała wpływ na prawo

karne

podporządkowanie jej prawu karnemu,

instytucjom wymiaru sprawiedliwości i

państwu i instytucjom kontroli społecznej

Instrumentalne traktowanie grozi

przekształceniem kryminologii w

naukę pałacową

Jasiński

Kryminologia ma być niezależną nauką

społeczną zajmującą krytyczną

postawę wobec prawa karnego i

wymiaru sprawiedliwości jako

instytucji kontroli społecznej

30.11.2021

Prof. n. dr hab. Tadeusz Cielecki

Uniwersytet Opolski

23

Krytyczne nieobecności



Kryminologia a zbrodnie państwa

Niemcy : 1941-1945 Endlosung „żydowskiego problemu” jest częścią polityki
czystego rasowo społeczeństwa: Żydzi, Cyganie, dzieci i dorośli Polacy,
Rosjanie,
homoseksualiści, aspołeczni, chorzy psychicznie
Polityka nazistów użyła wszelkich zasobów nowoczesnego rządu:

-badania naukowe, uniwersytety, nowoczesną technologię
przemysłową, zasoby administracji itd

.

Niemal podobne obrazy stwierdzamy w XX wieku

Zbrodnie Stalina, Australia do 1960 r uprowadzanie dzieci tubylców

do białych – w 1999-2000 zablokowano procesy o odszkodowani

e

– bo działania były legalne

W ZESTAWIENIU ZE STWIERDZANYMI PRZESTĘPSTWAMI

- SKALA ZBRODNI

PRZECIWKO LUDZKOŚCI PRZERAŻA

I

DZIWI

CISZA KRYMINOLOGÓW WOBEC ZBRODNI PAŃSTW

Od 1945 r codziennie zabijanych jest ok. 5 000 cywilów



Indonezja 1965-67 600 tyś chińczyków i komunistów – poparcie CIA



Kambodża 1975-79, Pol Pot – zabójstwo 1,3 mln. ludzi.,



Znikniecie 90 000 Argentyńczyków w 1970 r,



Zabójstwo ponad 250 tyś. Ludzi przez rząd Idi Amina w Ugandzie,



Zabójstwo kilkudziesięciu tyś. Kurdów przez siły Irackie w 1980 r.

gazem dostarczonym przez USA.



250 tyś zabitych we Wschodnim Timorze w 1978 r. przez wojsko,



śmierć ok. 10.tyś mieszkańców Płd. Afryki przez zakończeniem

apartheidu,



zabicie ponad 1 mln. Hutu w Burundi (Rwanda) 1988 i 1994, w tym
w 1994 – 900 tyś zabito w ciągu 3 miesięcy przy bezradności wojsk

ONZ,



Czystki etniczne Serbów po 1992 i 1998-99 w Kosowie



Użycie głodu jako narzędzia: Chiny: Chiny 1961-1961 – 20-30

milionów ofiar, głody na Ukrainie 1930 r, w Etiopii 1983-1985



Polityczne morderstwa – znikanie ludzi Chile, Argentyna,



Zaangażowanie USA zamachach i politycznych morderstwach w

Indonezji, Gwatemali, Nikaragui, Chile Dominikanie, Wietnamie



Znikające dzieci – państwa dobrobytu: adopcje i dawcy organów.