K A R O L I N A L O R C Z Y K

M A C I E J K I T A

Zatrucia grzybami –

podział i klasyfikacja

GRZYBY

Grzyby to powszechnie ceniony artykuł spożywczy. Zawierają one

około 90% wody, niewielką ilość białka i stosunkowo dużo kwasów

tłuszczowych. Oprócz tego w skład grzybów wchodzą węglowodany,

sole mineralne, potas i fosfor, niektóre witaminy (B1, B2, D, PP, C)

oraz dużo miedzi i cynku.

Niestety, grzyby poza walorami smakowymi i odżywczymi, odgrywają

także znaczącą rolę jako czynnik etiologiczny w zatruciach

pokarmowych, co stanowi poważny problem epidemiologiczny.

TYPY ZATRUĆ

Zatrucia cytotropowe

Charakteryzują się przede wszystkim uszkodzeniem

komórek narządów wewnętrznych: wątroby, śledziony, nerek,

serca itp.

Objawy chorobowe występują po długim okresie utajenia,

wynoszącym po spożyciu muchomora sromotnikowego,

wiosennego i jadowitego od 8 do 14 godzin (wyjątkowo do 40

godzin), piestrzenicy kasztanowatej od 5 do 8 godzin;

natomiast w przypadku spożycia zasłonaka rudego od 3 do 14

dni.

TYPY ZATRUĆ

Zatrucia cytotropowe bardzo często kończą się śmiercią;

zanim bowiem wystąpią pierwsze objawy zatrucia, dochodzi

do znacznego uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet,

jak w przypadku spożycia muchomora sromotnikowego, do

hemolizy krwi.

PIESTRZENICA KASZTANOWA

MUCHOMOR

SROMOTNIKOWY

MUCHOMOR JADOWITY

TYPY ZATRUĆ

Zatrucia neurotropowe

Cechuje ujemny wpływ na system nerwowy człowieka.

Pierwsze objawy chorobowe występują po krótkim okresie

utajenia, wynoszącym od 15 minut do 2 godzin.

Ze względu na różne objawy kliniczne, zatrucia

neurotropowe dzieli się na dwie grupy.

TYPY ZATRUĆ

Pierwsza grupa charakteryzuje się zwolnieniem akcji

serca, spadkiem tętna, zaburzeniem oddychania, uczuciem

gorąca i silnym ślinotokiem.

Objawy te wywołuje muskaryna, zawarta głównie

w strzępniakach i niektórych lejkówkach, już po 15-30

minutach od spożycia grzybów.

STRZĘPNIAK CEGLASTY

STRZĘPNIAK

GWIAŹDZISTOZARODNIKO

WY

LEJKÓWKA

DWUBARWNA

LEJKÓWKA LIŚCIOWA

TYPY ZATRUĆ

Oddzielną pozycję w zatruciach grzybami stanowi

krowiak podwinięty, który spożyty w stanie surowym lub

ugotowany i spożyty z wywarem w postaci np. zupy,

powoduje bardzo liczne przypadki zatruć pokarmowych,

zaliczanych do grupy muskarynowej typu neurotropowego.

Krowiak podwinięty zawiera

muskarynę, acetylocholinę oraz

inne substancje dotychczas

niezidentyfikowane powodujące

objawy kliniczne typowe dla

schorzeń alergicznych

KROWIAK PODWINIĘTY

TYPY ZATRUĆ

Druga grupa zatruć charakteryzuje się silnym podnieceniem

nerwowym, aż do napadów szału i halucynacji oraz

przyspieszeniem akcji serca.

Objawy te powoduje substancja

o działaniu psychotropowym zbliżona

budową chemiczną do atropiny, zwana

mikoatropiną (obecnie zidentyfikowana

jako kwas ibotenowy, muscymol

i muskozon) zawarta w muchomorze

plamistym i czerwonym.

Okres utajenia objawów chorobowych

wynosi około 2 godziny.

MUCHOMOR PLAMISTY

MUCHOMOR CZERWONY

TYPY ZATRUĆ

Podobne objawy występują po spożyciu potrawy z czernidłaków,

jeśli następnie wypije się choćby niewielką ilość alkoholu.

Czernidłak pospolity zawiera

substancję, zwaną kopriną,

składem chemicznym

i działaniem na organizm ludzki

zbliżoną do antabusu, znanego

środka przeciwalkoholowego.

Dlatego też po spożyciu

czernidłaków należy wstrzymać

się od picia alkoholu przez 3 dni.

TYPY ZATRUĆ

Zatrucia gastryczne

Charakteryzują się objawami ostrych

nieżytów żołądkowo-jelitowych, jak bóle

brzucha, wymioty, biegunka, czasami

podwyższona temperatura. Następuje

znaczne odwodnienie organizmu

i zaburzenia równowagi kwasowo-

zasadowej płynów ustrojowych.

GĄSKA TYGRYSOWATA

BOROWIK GRUBOTRZONOWY

TYPY ZATRUĆ

Objawy te występują od 2 do 5 godzin po spożyciu

niektórych (uznanych za trujące) gołąbków i mleczajów,

wieruszki zatokowatej, gąski tygrysowatej, borowika

grubotrzonowego, tęgoskóra i innych gatunków spożytych

szczególnie w stanie surowym.

Substancjami toksycznymi są związki terpenowe i inne

jeszcze nieznane związki organiczne.

Do tego typu zatruć grzybami zaliczane są również zatrucia

nieswoiste spowodowane spożyciem potrawy grzybowej

zakażonej drobnoustrojami chorobotwórczymi.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

W praktyce lekarskiej stosuje się podział zatruć grzybami

według czasu jaki upłynął od chwili spożycia grzybów do

wystąpienia pierwszych objawów chorobowych.

Obejmuje on dwie grupy zespołów chorobowych:

1.

zespoły o krótkim czasie wylęgania objawów, tj. do 6

godzin od momentu zjedzenia grzybów;

2.

zespoły o długim czasie wylęgania objawów, czyli powyżej 6

godzin od momentu spożycia grzybów.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Do pierwszej grupy zespołów

chorobowych zaliczamy:

•

zespół nieżytu żołądkowo-

jelitowego

•

zespół muskarynowy

•

zespół pobudzenia

psychoruchowego (zwany

zespołem muchomora

plamistego)

•

zatrucie czernidlakiem

pospolitym

Do drugiej grupy należą:

•

zespół sromotnikowy

•

zespoły

rzekomosromotnikowe



zatrucie piestrzenicą

kasztanowatą



zatrucie zasłonakiem

rudym

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Syndrom żołądkowo-jelitowy

Może wystąpić po spożyciu wielu gatunków grzybów,

które zawierają związki żywicopodobne, drażniące miejscowo

błonę śluzową przewodu pokarmowego.

Gatunki te to: gołąbki, bedłka, pieprznik, mleczaj,

pieczarka żółta, opieńka wiązkowa, borowik szatański,

kustrzebka, tęgoskór pospolity,

olszówka

, gąska.

Nieżyt żołądkowo-jelitowy zaczyna się nagle w 3-5 godzin

po zjedzeniu grzybów i przebiega burzliwie z nudnościami,

wymiotami, bólami brzucha i biegunką.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Mogą dołączyć się objawy odwodnienia. Choroba ustępuje w ciągu

24-48 godzin.

Nie ma uszkodzenia wątroby.

Leczenie polega na płukaniu żołądka oraz podaniu dużej ilości

węgla aktywowanego, który dobrze wiąże trucizny grzybowe.

Poza tym leczenie jest objawowe wyrównujące niedobory płynowo-

elektrolitowe.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Zespół muskarynowy (Syndrom muscaria)

Występuje po zjedzeniu grzybów gatunków: strzępiaki i

lejkówki.

Grzyby te zawierają znaczną ilość muskaryny (do 0,64 –0,8 %

czystej muskaryny).

Muskaryna jest to alkaloid występujący głównie w niektórych

grzybach trujących.

W organizmie człowieka pobudza receptor cholinergiczny

(zwanym też dlatego muskarynowym) w układzie nerwowym

przywspółczulnym, co powoduje wystąpienie

charakterystycznych objawów już po upływie 1 do 2 godzin od

spożycia grzybów.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Są to: ślinotok, zlewne poty, łzawienie, zwężenie źrenic,

kurczowe bóle brzucha, niezbyt obfite wymioty i zwolnienie

akcji serca.

Objawy te, bardzo burzliwe, nawet nie leczone ustępują w

ciągu 8-10 godzin.

Zespół muskarynowy nie powoduje uszkodzenia narządów

wewnętrznych.

Leczenie polega na płukaniu żołądka i podaniu siarczanu

atropiny w celu zniesienia objawów muskarynowych.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Zespół pobudzenia psychoruchowego (Syndrom pantherina)

Występuje po zjedzeniu muchomora czerwonego i muchomora

plamistego.

Odpowiedzialne toksyny to: muskaryna i muskarydyna ,

bufotenina oraz kwas ibotenowy i muscymol o działaniu

atropinopodobnym.

W zależności od rodzaju toksyny obserwujemy różny obraz

kliniczny zatrucia, który często nakłada się na siebie:

•

muskaryna i bufotenina: stan podniecenia, halucynacje, napady

histerii, osłabienie

•

muskarydyna: biegunka, wymioty, poty, ślinotok, osłabione

wydzielanie moczu.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

W polskich muchomorach wykryto alkaloidy wywołujące objawy

atropinowe: suchość w ustach, rozszerzenie źrenic, podwyższenie

temperatury do 40˚C, pobudzenie ruchowe i halucynacje

towarzyszące niewielkim objawom nieżytu żołądkowo-jelitowego.

W ciężkich stanach stwierdza się kurcze mięśniowe, spadek

ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia oddychania.

Jak przy każdym zatruciu grzybami, należy jak najszybciej

wykonać płukanie żołądka oraz podawać węgiel aktywowany.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Zatrucie czernidlakiem pospolitym (Syndrom coprinus)

W grzybach należących do gatunku Coprimus

atramentarius (czernidlak pospolity lub bedłka atramentowa)

występuje dwusiarczek czteroetylotiuramu.

Zjedzenie tych grzybów wywołuje niewielkie objawy

nieżytu żołądkowo-jelitowego. Natomiast późniejsze wypicie

alkoholu (nawet w 2-3 dni po spożyciu czernidlaka) powoduje

wystąpienie burzliwej reakcji związanej z zablokowaniem

dehydrogenazy alkoholowej, w wyniku czego alkohol utlenia

się w organizmie tylko do aldehydu octowego.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Powoduje to wystąpienie charakterystycznych objawów:

zaczerwienie twarzy, uderzenia gorąca, pulsowanie krwi w

głowie, kołatania serca i wzrost ciśnienia krwi.

Leczenie polega na płukaniu żołądka i dożylnym podaniu

witaminy C oraz żelaza w celu odblokowania dehydrogenazy

alkoholowej.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Zespół sromotnikowy (Syndrom phalloides)

Z wielu gatunków grzybów trujących najgroźniejszy jest

muchomor sromotnikowy.

Wyodrębniono z niego jedenaście składników trujących, które

dzielą się dwie grupy:

•

falotoksyny (faloidyna, faloina, falocydyny, falizyna i falina B)

•

amatotoksyny (alfa-, beta-, gamma-, delta- i epsilon-amanityna

oraz amanina).

100 g świeżego muchomora sromotnikowego zawiera około 10

mg faloidyny, 8 mg alfa-amanityny i 5 mg beta-amanityny. Dawka

śmiertelna amanityny dla człowieka wynosi mniej niż 0,1

mg/kg masy ciała.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Pierwsze objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym

występują dopiero po upływie 6-24 godzin od spożycia grzybów.

Są to nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunka, które trwają 1-

2 dni. Ich wynikiem jest znaczne odwodnienie z ogólną utratą sił,

spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, zmniejszeniem ilości

oddawanego moczu.

Potem następuje stan pozornej poprawy (kilka do kilkunastu

godz.), a w końcu dramatyczne pogorszenie stanu chorego.

W 2-3 dobie choroby pojawia się żółtaczka, która jest

spowodowana uszkodzeniem wątroby przez wymienione toksyny i

znajduje to potwierdzenie w badaniach biochemicznych krwi.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

W ciężkich przypadkach może dojść do ostrej

niewydolności wątroby i rozwoju śpiączki wątrobowej

kończącej się śmiercią chorego.

Mogą też występować inne zaburzenia np. skaza

krwotoczna czy niewydolność nerek.

Zatrucie muchomorem sromotnikowym obarczone jest

dużą śmiertelnością od 11 do 40%, ponieważ objawy

występują późno, gdy doszło już do nieodwracalnego

uszkodzenia wątroby.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Zatrucie piestrzenicą kasztanową (Syndrom gyromitra)

Zatrucie to wywołuje częściowo termostabilna toksyna –

gyromitryna, działająca hemolitycznie i hepatotoksycznie,

występująca w Piestrzenicy kasztanowatej.

Objawy zatrucia występują po 6 do 15 godzin od zjedzenia

grzyba. Na początku są to bóle głowy i brzucha, wymioty i

biegunka, ustępujące po 2-6 dniach. Po krótkiej, mylącej fazie

wyzdrowienia dochodzi do uszkodzenia wątroby i hemolizy.

Piestrzenica jest trzecia w ilości wywoływanych zatruć po

muchomorze sromotnikowym i olszówce.

KLINICZNY PODZIAŁ ZATRUĆ GRZYBAMI

Zatrucie zasłonakiem rudym (Syndrom orellanus)

Jest spowodowany spożyciem Zasłonaka rudego zawierającego

termostabilną truciznę – orellaninę.

Okres utajenia wynosi od 4 do 14-21 dni.

Orellanina uszkadza kanaliki nerkowe, powodując zmiany

martwicze. Początkowo występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe,

uczucie pragnienia, bóle głowy i okolicy lędźwiowej.

W przypadku zjedzenia dużej ilości grzybów, niewydolność nerek

może rozwinąć się już po 2-3 dniach. Śmiertelność jest oceniana na

ok. 15%. Długi okres utajenia powoduje trudności z rozpoznaniem.

BIBLIOGRAFIA



„Zatrucia ostre grzybami i roślinami

wyższymi” Piotr R. Burda



„Zatrucia grzybami” dr n. med. Irena

Jankowska

Dziękujemy za

uwagę