Prawo cywilne
ZOBOWIĄZANIA
dr hab. Paweł Podrecki
Prawo cywilne
ZOBOWIĄZANIA
dr hab. Paweł Podrecki
Prawo cywilne
GŁÓWNE ZAGADNIENIA
Pojęcie zobowiązania
Dług i odpowiedzialność
Świadczenie i jego rodzaje
Ochrona wierzyciela w razie
niewypłacalności dłużnika
•
Prawo cywilne
•
PODZIAŁ PRAWA ZOBOWIĄZAŃ
Część ogólna (art. 353-534 k.c.) - Ogólne regulacje,
które mają zastosowanie jednocześnie do wielu typów
zobowiązań, w kodeksie i pozakodeksowych aktach
prawnych
zobowiązania umowne
zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
zobowiązania z czynów niedozwolonych
Część szczegółowa (art. 535-921
16
k.c.) – reguluje
poszczególne typy stosunków obligacyjnych, wyróżnianych
z uwagi na ich przedmiot.
Prawo cywilne
ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ
Zdarzenia cywilnoprawne
czynności prawne
umowy
czynności jednostronne - przyrzeczenie publiczne
norma prawna łączy skutek w postaci powstania
stosunku obligacyjnego
czyn niedozwolony (art. 415 i n. k.c.); bezpodstawne
wzbogacenie; (art. 405 i n. k.c.); prowadzenie cudzych
spraw bez zlecenia (art. 752 i n. k.c.)
akty administracyjne (decyzja ustalająca odszkodowanie
za wywłaszczoną nieruchomość)
orzeczenia sądowe (wyrok rozwiązujący spółkę)
Prawo cywilne
POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA
Art. 353 § 1 k.c Zobowiązanie polega na
tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika
świadczenia,
a
dłużnik
powinien
świadczenie spełnić.
stosunek prawny między
wierzycielem
a
dłużnikiem
treścią tego stosunku są uprawnienia wierzyciela i
skorelowane z nimi obowiązki dłużnika
Wierzyciel ma możliwość żądania od dłużnika
świadczenia
Wierzyciel i dłużnik tworzą dwie strony zobowiązania,
uprawnioną i zobowiązaną (po każdej stronie może
wystąpić więcej niż jedna osoba) (np. umowa spółki; art.
860 k.c.)
Prawo cywilne
POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA
•
WIERZYTELNOŚĆ
--------------------------------------
DŁUG
•
wierzyciel
dłużnik
•
•
<< ŚWIADCZENIE >>
•
•
Prawo cywilne
CECHY ZOBOWIĄZAŃ
względny charakter stosunku cywilnoprawnego
Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym
Uprawniona osoba dysponuje prawami skutecznymi
wyłącznie wobec innej indywidualnie określonej osoby
Ochrona wierzytelności inter partes
Inna (słabsza) ochrona niż praw rzeczowych praw
bezwzględnych, skutecznych erga omnes
Wierzytelności prowadzą do powstania roszczeń
Prawo cywilne
CECHY ZOBOWIĄZAŃ
Wzmocnienie ochrony i rozszerzenie skuteczności
wierzytelności
Art. 527 k.c. – ochrona wierzyciela w razie
niewypłacalności dłużnika -uzyskanie przez wierzytelność
skuteczności w stosunku do osoby trzeciej
art. 59 k.c. – względna nieskuteczność czynności prawnej -
ius ad rem
zobowiązania realne – wyznaczenie osoby dłużnika przez
wskazanie sytuacji prawnej osoby wobec danej rzeczy (np.
wpisane prawa najmu, dzierżawy; pierwokupu, dożywocia
są
skuteczne
przeciwko
każdemu
właścicielowi
nieruchomości
ochrona
wierzyciela
na
podstawie
czynów
niedozwolonych
art. 690 i 910 § 1 k.c. pewne uprawnienia wierzycieli
uzyskują skuteczność erga omnes (ochrona prawa do
używania lokalu; prawo dożywocia obciąża nieruchomość)
Prawo cywilne
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
możliwość zastosowania sankcji wobec podmiotu
zobowiązanego,
w
postaci
przymusowego
zaspokojenia wierzyciela
ochrona interesu wierzyciela na wypadek, gdyby dłużnik nie
spełnił
swoich
obowiązków
określonych
treścią
zobowiązania
odpowiedzialność osobista -
egzekucja skierowana
do majątku dłużnika
egzekucja niespełnionego świadczenia
wykonanie świadczenia zastępczego (odszkodowanie)
odpowiedzialność rzeczowa
–zaspokojenie z wartości
jaką jest oznaczona indywidulanie rzecz - uprawnienie
ma charakter bezwzględny - (np. obciążenie rzeczy
hipoteką, zastawem) –
Prawo cywilne
OGRANICZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI
ograniczona odpowiedzialność pro viribus patrimonii
dłużnik może odpowiadać całym swoim majątkiem, ale
wyłącznie do pewnej wartości
wyłącznie w tych granicach wierzyciel może uzyskać
zaspokojenie swojej wierzytelności (por. art. 55
4
, 1031 § 2
k.c.)
ograniczona
odpowiedzialność
cum
viribus
patrimonii
dłużnik będzie odpowiadać tylko wyodrębnioną częścią
swojego majątku.
wyłącznie z tych przedmiotów majątkowych wierzyciel
będzie mógł uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności
(por. art. 1030 k.c., art. 41 k.r.o.)
zobowiązania niezupełne (naturalne) - obowiązek
świadczenia bez odpowiedzialności (art. 117 § 2, art. 411
pkt 3 k.c.; art. 413 k.c.)
Prawo cywilne
POJĘCIE ŚWIADCZENIA
Art. 353 § 2 k.c. - świadczenie dłużnika
może polegać na działaniu lub zaniechaniu
zachowanie
się
dłużnika
zgodnie
z
treścią
zobowiązania
Np. przeniesienie własności rzeczy, wykonanie usługi
Np.
niepodejmowanie
działalności
konkurencyjnej;
powstrzymanie się od zabudowy nieruchomości
świadczenie powinno być możliwe do spełnienia
Uprzednia (pierwotna) niemożliwość świadczenia jest
związana z brakiem skutku obligacyjnego - impossibilium
nulla obligatio (art. 387 § 1 k.c.)
Prawo cywilne
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
Świadczenie główne
Świadczenia uboczne
Odsetki (art.359 par.1 k.c.)
Przedstawienie spisu masy majątkowej albo zbioru rzeczy
(art.459 par.1)
Złożenie rachunku z zarządu (art.460 par.1 k.c.)
Danie zabezpieczenia (art.269 i 364 par.1 k.c.)
Świadczenie niepodzielne – nie można wykonać go
częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości
(art.379 par.2 k.c.)
Świadczenie podzielne – dopuszczalność spełnienia
części świadczenia
Prawo cywilne
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
świadczenia
oznaczone
indywidualnie
poprzez
wskazanie jednostkowych cech (in specie)
świadczenia oznaczone rodzajowo poprzez określeni
cech gatunkowych - wspólnych dla całego rodzaju (in
genere)
świadczenia rezultatu - obejmuje osiągnięcie z góry
określonego wyniku (celu, efektu); np. wybudowanie
obiektu
świadczenia
starannego
działania
–
działania/świadczenie nie obejmuje zrealizowania celu –
dłużnika nie odpowiada za skutek postępowania
Prawo cywilne
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe
świadczenie jednorazowe na dłużniku ciąży jednokrotny
obowiązek (np. wydanie rzeczy; wybudowanie obiektu)
świadczenie okresowe określone zachowania, mają
następować cyklicznie, w czasie z góry oznaczonym (np.
renta, czynsz, odsetki)
świadczenie ciągłe (trwałe) - polega na pewnym stałym
zachowaniu
dłużnika
w
czasie
trwania
stosunku
obligacyjnego. Stałość zachowania oznacza niemożliwość
wyodrębnienia powtarzających się czynności dłużnika
(zlecenie, przechowanie).
Art. 365
1
k.c Zobowiązanie bezterminowe o charakterze
ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub
wierzyciela
z
zachowaniem
terminów
umownych,
ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich
terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu
Prawo cywilne
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
Świadczenia wzajemne
świadczenie jednej strony ma być odpowiednikiem
świadczenia drugiej)
•
(umowa sprzedaży, umowa najmu)
Art. 354. § 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie
zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi
społeczno-gospodarczemu
oraz
zasadom
współżycia
społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone
zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy
wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
Prawo cywilne
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym
Art. 365 § 1 k.c
Dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie
zobowiązania może nastąpić przez spełnienie
jednego
z
kilku
świadczeń
(zobowiązanie
przemienne)
wybór świadczenia należy do dłużnika
chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności
wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub
osoba trzecia
Prawo cywilne
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
Umową wzajemną z zastrzeżonym
świadczeniem
przemiennym
pracownika jest umowa polegająca na
tym, że:
•
odpowiednikiem świadczenia pracodawcy w postaci
pokrycia kosztów aplikacji radcowskiej oraz zapewnienia
płatnego urlopu szkoleniowego jest
A.
zobowiązanie się pracownika do przepracowania u
tego pracodawcy określonego okresu lub
B.
świadczenie pieniężne w wysokości wielokrotności
miesięcznego wynagrodzenia za pracę, które
pracownik zobowiązuje się spełnić w razie wcześniejszego
wypowiedzenia przez siebie umowy o pracę albo
rozwiązania umowy z przyczyn leżących po jego stronie.
Wyrok SN z 28 lipca 1999 r. (I PKN 180/99, Mon. Praw. 2000,
nr 12, s. 785)
Prawo cywilne
RODZAJE ŚWIADCZEŃ
Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym
Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia
drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest
dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie
świadczenia. (Art. 365 § 2 k.c.)
Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru
tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w
tym celu odpowiedni termin
Po
bezskutecznym
upływie
wyznaczonego
terminu
uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na
stronę drugą (Art. 365 § 2 § 3 k.c.)
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Stan faktyczny
o
Inwestor przekazał przedsiębiorcy 1 mln zł i zlecił
nabycie nieruchomości;
o
Przedsiębiorca nie wywiązał się ze swojego
obowiązku - nie zakupił nieruchomości – nie zwrócił
również kwoty 1 mln;
o
Inwestor domaga się zwrotu kwoty 1 mln wraz z
odsetkami;
o
Przedsiębiorca odmawia i twierdzi, że nie ma
środków na zaspokojenie inwestora, wystawia jednak
weksel na okaziciela na kwotę 1 mln zł i przekazuje
inwestorowi;
o
Przedsiębiorca sprzedaje również w tym czasie swoje
udziały w nieruchomości położonej w bardzo
atrakcyjnej lokalizacji oraz daruje swojemu ojcu
działkę budowlaną;
o
Inwestor wnosi o zapłatę kwoty 1 mln zł na
podstawie weksla - wygrywa sprawę ale egzekucja z
majątku przedsiębiorcy okazuje się bezskuteczna.
o
Czy i jak inwestor może odzyskać swoje pieniądze ?
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 527-534 k.c. - skarga pauliańska albo roszczenie
pauliańskie
•
Prawo rzymskie - actio Pauliana
zasada odpowiedzialności osobistej - dłużnik
odpowiada za zobowiązanie zasadniczo całym swoim
majątkiem - zarówno obecnym, jak i przyszłym
zaciągnięcie zobowiązania nie wpływa na swobodę dłużnika
w dysponowaniu swoim majątkiem
dłużnik może nadal rozporządzać swoimi prawami
majątkowymi i zaciągać nowe zobowiązania
majątek dłużnika może jednak zostać doprowadzony do
stanu uniemożliwiającego lub zagrażającego zaspokojeniu
wierzyciela, który w związku z tym ponosi ryzyko
niewypłacalności dłużnika
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Celem instytucji skargi pauliańskiej jest ochrona
interesów
wierzyciela
na
wypadek
nielojalnego
(nieuczciwego)
postępowania
dłużnika,
który
z
pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników
swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten
obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania (M. Pyziak-
Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1226 i n.).
Dłużnik stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności
Konstrukcja ochrony pauliańskiej oparta jest na
instytucji względnej bezskuteczności czynności prawnej
dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela
(wyrok SN z 5 czerwca 2002 r., II CKN 1336/00, LEX nr
55083).
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Wierzyciela zaskarża czynność prawną dłużnika celem
uznania jej za bezskuteczną względem niego
W razie uwzględnienia tego żądania przez sąd wierzyciel
może dochodzić zaspokojenia od osoby trzeciej
Bezskuteczność względna czynności prawnej (umowy)
powstaje wskutek złożenia stosownego oświadczenia woli
przez osobę uprawnioną
•
Wierzyciel
-------------------------------------------------------------
Dłużnik
•
bezskuteczność czynności
dłużnika
|
•
|
•
===================>>
Osoba trzecia
•
zaskarżenie
(zaspokojenie od os.III)
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 531. § 1. Uznanie za bezskuteczną czynności
prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzycieli następuje w drodze powództwa lub
zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej
czynności uzyskała korzyść majątkową.
•
Wierzyciel
-------------------------------------------------------------
Dłużnik
•
(wyzbywa się majątku)
•
|
•
powództwo sądowe lub zarzut
|
•
===============>>
(środek obrony)
Osoba trzecia
•
(zaskarżenie)
(uzyskuje
korzyść majątkowa)
•
•
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Podobne konstrukcje do skargi pauliańskiej
Art. 59 k.c. zapewnienie wierzycielowi efektywnego
zaspokojenia
jego
roszczenia
przez
zastosowanie
konstrukcji ius ad rem
art. 916 k.c. postać skargi pauliańskiej, służącą ochronie
wierzyciela alimentacyjnego w razie zawarcia przez
dłużnika umowy dożywocia
art. 1024 k.c. przewidujący możliwość zaskarżenia
odrzucenia
spadku
dokonanego
z
pokrzywdzeniem
wierzycieli.
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Przesłanki ochrony pauliańskiej:
1.
istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w
postaci wierzytelności;
2.
dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą
trzecią;
3.
pokrzywdzenie
wierzyciela
wskutek
czynności
prawnej dokonanej przez dłużnika;
4.
dokonanie
przez
dłużnika
czynności
ze
świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
5.
uzyskanie
wskutek
tej
czynności
korzyści
majątkowej przez osobę trzecią;
6.
działanie osoby trzeciej w złej wierze
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w
postaci wierzytelności
Ochrona wyłącznie
wierzytelności pieniężnych i
zaskarżalnych
Przez
wierzytelności
pieniężne
należy
rozumieć
wierzytelności, które od początku opiewały na świadczenie
pieniężne, ale także wierzytelności o wartości pieniężnej
Zaskarżalność - uznanie czynności krzywdzącej wierzyciela
za bezskuteczną poprzez wydanie orzeczenia sądowego (z
ochrony pauliańskiej nie korzystają wierzytelności z
zobowiązań naturalnych)
Skonkretyzowanie
wierzytelności
–
funkcja
zapobiegania
niewykonaniu
zobowiązania.
Możliwość
zaskarżenia przed powstaniem chronionej wierzytelności -
wyrok z 29 czerwca 2004 r. (II CK 367/03, LEX nr 174173)
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą
trzecią
czynność prawna dłużnika, dokonana przez niego albo w
jego imieniu (pełnomocnik lub prokurent) z osobą trzecią
czynności prawne - wierzytelności cywilnoprawne
Np.umowa majątkowa małżeńska; umowa o podział
majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności
majątkowej; umowy najmu, których skutkiem jest
utrudnienie spieniężenia jej przedmiotu
można zaskarżyć także czynności dokonane przez
dłużnika solidarnego oraz poręczyciela
wierzytelności publicznoprawne (np. wynikające z
zobowiązań podatkowych – także mogą być zaskarżalne )
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Zaskarżeniu podlegają czynności prawne o charakterze
rozporządzającym lub zobowiązująco-rozporządzającym
(powodujące pomniejszenie majątku dłużnika)
Mogą to być nie tylko czynności nieodpłatne, ale także
odpłatne (badanie ekwiwalentności)
Nie podlegają skardze pauliańskiej zdarzenia mogące
powodować skutki w sferze majątkowej dłużnika bez
względu na jego wolę:
orzeczenia sądu,
akty administracyjne.
czyny niedozwolone, niszczenie cennych składników
własnego majątku
nie może być także zaskarżona nieważna czynność
prawna (np. czynność pozorna – sankcja nieważności
wyprzedza względną bezskuteczność)
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Pokrzywdzenie
wierzyciela
wskutek
czynności
prawnej dokonanej przez dłużnika
Niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 § 2 k.c.
oznacza taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie
może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej
przysługującej przeciwko temu dłużnikowi
czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem
wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się
niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym
stopniu, niż był poprzednio
powiększenie niewypłacalności jest istotne bez względu
na jego rozmiar – pogłębia brak możliwości wywiązywania
się z zobowiązań finansowych
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością
pokrzywdzenia wierzyciela
Świadomość taka istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek
czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i
że z tego powodu wierzyciele będą mieli trudności z
zaspokojeniem,
a
w
konsekwencji
nastąpi
ich
pokrzywdzenie (A. Ohanowicz (w:) System prawa
cywilnego, t. III, cz. 1, s. 948)
czynność
prawna
dłużnika,
jego
niewypłacalność,
pokrzywdzenie wierzyciela są elementami pozostającymi w
związku (conditio sine qua non)
skarga pauliańska nie ma uzasadnionych podstaw jeżeli
niewypłacalność
dłużnika
powstałaby
również
bez
dokonania zaskarżonej czynności
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej
przez osobę trzecią
zaskarżona czynność prawna przynosi osobie trzeciej
korzyść majątkową jeżeli na podstawie czynności prawnej
dłużnika:
nabyła ona rzecz lub prawo albo
została zwolniona z obowiązku
spowodowało to niekorzystną zmianę w majątku dłużnika
prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Działanie osoby trzeciej w złej wierze
osoba trzecia, która odniosła korzyść majątkową z
dokonania zaskarżonej czynności prawnej, miała wiedzę,
że dłużnik dokonał tej czynności ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycieli
osoba trzecia przy zachowaniu należytej staranności
mogła się o tym dowiedzieć (niedołożenie staranności)
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Działanie osoby trzeciej w złej wierze – domniemania
– osoba bliska
domniemania prawne działania w złej wierze –osoba
trzecią uzyskująca korzyść majątkową na skutek czynności
prawnej dokonanej przez dłużnika jest osobą będąca w
bliskim z nim stosunku (art. 527 § 3 k.c.)
domniemanie może być zastosowane względem każdej
osoby, o ile w konkretnym przypadku stopień wzajemnych
powiązań zachodzących z tytułu więzów rodzinnych,
przyjaźni, wdzięczności, wspólnych interesów itp. pozwala
uznać, że są to stosunki bliskie (wyrok SN z 10 kwietnia
1964r., III CR 39/64, OSNC 1965, nr 5, poz. 75).
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Działanie osoby trzeciej w złej wierze – domniemanie
- przedsiębiorca
Domniemanie z art. 527 § 4 k.c. zostało oparte na
kryterium formalnym: osoba trzecia ma status
przedsiębiorcy i pozostaje z dłużnikiem w stałych
stosunkach gospodarczych
domniemywa się, że (przesiębiorcy) było wiadome, iż
dłużnik działał że świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
stosunek "bliskości" innego rodzaju nie zamyka drogi do
zastosowanie domniemania również z art. 527 § 3 k.c.
stosunek bliskości uzasadniający przyjęcie domniemania
wiedzy o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia
wierzyciela może wynikać również ze stałych kontaktów
handlowych (Wyrok z 24 kwietnia 1996 r. (I CRN 61/96,
OSNC 1996, nr 9, poz. 125) .
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 528 k.c.
- czynność nieodpłatna
Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez
dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli
osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową
bezpłatnie
wierzyciel może żądać uznania czynności za
bezskuteczną,
chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy
zachowaniu należytej staranności nie mogła się
dowiedzieć,
że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia
wierzycieli
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 528 k.c.
wyłączanie przesłanki złej wiary po stronie osoby
trzeciej, gdy wskutek zaskarżonej czynności osoba trzecia
uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie
Uzyskanie korzyści majątkowej "bezpłatnie" musi być
rozumiane szerzej niż darowizna, umowa nieodpłatna czy
umowa jednostronnie zobowiązująca. Obejmuje ono
bowiem wszelkie czynności prowadzące do uzyskania
korzyści, które nie znalazły odpowiedniego ekwiwalentu w
ujęciu obiektywnym (wyrok SA w Białymstoku z 23 marca
2005 r., I ACa 98/05, OSAB 2005, z. 2, poz. 11).
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Działanie osoby trzeciej w złej wierze – domniemania
- darowizna
Art. 529 k.c
Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny,
domniemywa się, iż działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycieli.
To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się
niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Darowizna jako typ umowy uregulowanej w art. 888 i n. k.c.
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli
(ochronę tzw.
wierzycieli przyszłych)
Art. 530. k.c. Przepisy artykułów poprzedzających
stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy
dłużnik
działał
w
zamiarze
pokrzywdzenia
przyszłych
wierzycieli
Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść
majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania
czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba
trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.
Przesłanką zaskarżenia przez wierzyciela czynności prawnej
dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności
jest
ustalenie,
że
dłużnik
działał
w
zamiarze
pokrzywdzenia
przyszłych wierzycieli.
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 531 § 2 W wypadku gdy
osoba trzecia
rozporządziła uzyskaną korzyścią
, wierzyciel może
wystąpić
bezpośrednio przeciwko osobie
, na której
rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta
wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie
czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli
rozporządzenie było nieodpłatne.
•
•
Wierzyciel
-------------------------------------------------
Dłużnik
•
|
Osoba trzecia
•
|
•
=================>>
Osoba trzecia
•
zaskarżenie
(wiedza lub nieodpłatność)
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 532 k.c Wierzyciel, względem którego czynność
prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną,
może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby
trzeciej dochodzić
zaspokojenia z przedmiotów
majątkowych
, które wskutek czynności uznanej za
bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do
niego nie weszły.
pierwszeństwo
przed wierzycielami osoby trzeciej
uprawnienie do
egzekucji z majątku osoby trzeciej
wierzyciel uzyskuje
uprawnienie do zaspokojenia
swojej wierzytelności z przedmiotów
, które w wyniku
zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika albo do
niego nie weszły i znajdują się w majątku osoby trzeciej
prawo wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia z
nieruchomości może być
ujawnione w księdze
wieczystej na podstawie art. 16 ust. 1 u.k.w.h.
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 533 k.c Osoba trzecia, która uzyskała korzyść
majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika
dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli,
może
zwolnić
się
od
zadośćuczynienia
roszczeniu
wierzyciela
żądającego
uznania
czynności
za
bezskuteczną
, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo
wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia
mienie dłużnika
Prawo wyboru jednego ze wskazanych sposobów
zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela, które przysługuje
osobie trzeciej to tzw.
upoważnienie przemienne
(facultas alternativa) - Wybór z art.533 k.c. :
Zaspokojenie
wierzyciela
(świadczenie
pieniężne
zaoferowane przez osobę trzecią i zachowanie korzyści
majątkowej uzyskanej od dłużnika)
Wskazanie majątku wystarczającego do zaspokojenia
(wskazanie mienia dłużnika)
Prawo cywilne
OCHRONA
WIERZYCIELA
W
RAZIE
NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Art. 534 k.c. Termin prekluzyjny
Uznania
czynności
prawnej
dokonanej
z
pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie
można żądać po upływie lat pięciu od daty tej
czynności
Początek
pięcioletniego
terminu
wyznacza
data
dokonania czynności prawnej
Nie ma znaczenia, kiedy wierzyciel dowiedział się o jej
dokonaniu