KULTURA I INTEGRACJA
EUROPEJSKA. IMPLIKACJE DLA
POLSKI.
KULTURA I INTEGRACJA
EUROPEJSKA. IMPLIKACJE DLA
POLSKI.
KULTURA
Kultura, mimo jej doceniania i deklaracji o jej
podstawowym znaczeniu dla zjednoczenia Europy długo
pozostawała poza zasięgiem priorytetów tworzącej się
Wspólnoty Europejskiej. Po II wojnie cała uwaga
polityków skupiła się na gospodarce, co podyktowane
było koniecznością odbudowy zniszczonych państw. W
związku z planowaną liberalizacją handlu, powstała
konieczność ograniczenia swobodnego przepływu
przedmiotów artystycznych o szczególnym znaczeniu dla
kultur narodowych. Sprawę tę reguluje Artykuł 36
Traktatu Rzymskiego. Poza nim nie ma w Traktacie
bezpośredniego odniesienia do spraw kultury
KULTURA
Zaczęto mówić na temat znaczenia
kultury dla integracji na kolejnych
szczytach: W Hadze (1969), Paryżu
(1972) i w Kopenhadze (1979).
Narastająca świadomość znaczenia
kultury znalazła odbicie w zapisach
Uroczystej Deklaracji Stuttgarckiej w
Sprawie Unii Europejskiej z 19 czerwca
1983 roku.
TRAKTATY
W miarę postępów procesu integracji
gospodarek krajów europejskich
pojawiła się zatem konieczność
uwzględnienia kultury we
wspólnotowych politykach. Znalazło to
odbicie w Traktacie z Maastricht (1992)
i potwierdzenie w Traktacie
Amsterdamskim (1997).
Europejskie dziedzictwo kultury stanowi powód
do dumy. Język, literatura, teatr, sztuki wizualne,
architektura, rzemiosło, kino oraz audycje
radiowe i telewizyjne mogą być związane z
poszczególnymi krajami lub regionami, lecz
równocześnie stanowią część wspólnego,
europejskiego dziedzictwa kulturowego. Celem
Unii Europejskiej jest pielęgnowanie i
wspieranie różnorodności tego dziedzictwa oraz
zapewnienie dostępu do dóbr kultury wszystkim
obywatelom.
Powyższy cel sformułowano w Traktacie
z Maastricht. Jednakże Kultura nie jest
dla Unii sferą priorytetową i zapewne
nie będzie nią. Inicjatywy kulturalne
zapoczątkowano o wiele wcześniej. Na
przykład cieszący się wielkim
powodzeniem program polegający na
corocznym wyborze Europejskiej Stolicy
Kultury działa już od 1985 roku.
Unia nie formuje dyrektyw i
rekomendacji dla państw
członkowskich, pozostawia im pełną
suwerenność w tej dziedzinie zgodnie z
ich tradycjami i własnymi priorytetami.
Procesy integracji Europy rozpoczęte po
II wojnie światowej po raz pierwszy w
jej historii mają charakter pokojowy i
dobrowolny.
KIERUNKI POLITYKI
Pierwszymi kierunkami polityki kulturalnej
od połowy lat 70 były ekonomiczne i
socjalne problemy kultury, w szczególności
status dóbr kultury.
W następnej fazie w latach 80 prowadzono
pojedyncze działania, głównie w zakresie
ochronny dziedzictwa architektonicznego.
Pod koniec lat 80 zaczęły odbywać się
regularne sesje Rady Ministrów ds. Kultury
Po 1989 zmieniły się zewnętrzne
uwarunkowania obiegu dóbr kultury.
Przestano stosować środki , które
stanowiły polityczne zakłócenie
obiektywnych praw rządzących tym
obiegiem.
W dzisiejszych czasach w zasadzie
żadne państwo w Europie nie
kwestionuje zasady swobodnego
przepływu kultury.
NOWY SYSTEM
Nasz kraj jest jednostronny w
procesach zachodzących w Unii
ponieważ sam był przytłoczony bólami
transformacji i adaptacji do nowego
systemu, ale Unia jako całość i
wszystkie kraje z osobna mają także
problemy z adaptacją.
ARTYKUŁ 128
Jednakże do czasu wejścia w życie Układu z
Maastricht Unia Europejska nie miała formalnych
kompetencji w zakresie spraw kulturalnych.
Układ jest pierwszym dokumentem, który w
artykule 128 (obecnie art.152) daje takie
kompetencje. Traktat ten daje jasno do
zrozumienia, że Unia nie zmierza do harmonizacji
polityk państw członkowskich, a jedynie stara się
wspierać te działania, które mają charakter
europejski i które przekraczają możliwości i
kompetencje państw członkowskich.
ARTYKUŁ 128
Polityka UE nie stanowi więc zagrożenia dla kultur
narodowych, ale jej naczelną zasadą jest ochrona ich
różnorodności i bogactwa oraz troska o wzajemne ich
poznanie i rozwój. Te podstawowe dla procesu
integracji akty prawne upoważniły instytucje Unii
Europejskiej do podejmowania inicjatyw w dziedzinie
kultury, które miały na celu przede wszystkim
ochronę dziedzictwa kulturowego Europy oraz
wzajemne poznanie kultur narodów zamieszkujących
kontynent europejski, bez intencji tworzenia jednej,
ponadnarodowej kultury europejskiej.
ARTYKUŁ 128
Określają one zasady, na jakich Wspólnota
może i powinna działać w sprawach kultury.
Tożsamość europejska obecna jest w zbiorowej
świadomości Europejczyków, mimo
zróżnicowania ich narodowych kultur. Nikt nie
nazwałby Europy kontynentem gdyby nie
wytworzyła bogatej kultury, która pozwalała
Europejczykom żywić przekonanie o odrębności
zamieszkiwanego przez nich obszaru i
definiować ich wspólną europejską tożsamość.
HISTORIA
Za nim wszystko to zostało zapisane w
Układzie, Wspólnoty Europejskie zajmowały
się tą problematyką już na początku lat 80.
1) W 1963 przyjęto pierwszą rezolucję
Parlamentu Europejskiego ,która miała na
celu współpracę kulturalną między
państwami członkowskimi Wspólnoty
Europejskiej, był to pierwszy krok jeszcze nie
do wspólnej polityki kulturalnej, ale
dotyczącej poszczególnych państw,
HISTORIA
2) W 1977 wydany został pierwszy Komunikat
Komisji skierowany do Rady Europejskiej w
sprawach kulturalnych.
3) W 1983 uroczysta Deklaracja Rady
Europejskiej zawiera rozdział pt. ”Współpraca
kulturalna”
4) W 1984 w Luksemburgu miała miejsce
pierwsza sesja Rady Ministrów ds. Kultury. Od
tego czasu sesje odbywają się mniej więcej
co pół roku.
HISTORIA
5) Od 1986 Dyrekcja Generalna Komisji
ds. Informacji objęła swymi
kompetencjami także kulturę. Od tego
roku nazwa Dyrekcji brzmi Dyrekcja
Generalna ds. Informacji, Komunikacji i
Kultury.
DEFINICJE
Jest bardzo wiele definicji kultury europejskiej np.:
*Związki europejskości z narodowością stwierdzają,
że:”większość manifestacji kulturowych, które są
dorobkiem Europy, wykazuje równo wymiar narodowy i
regionalny, jak jednocześnie transnarodowy i europejski”
*Natomiast Parlament Europejski potwierdza, że „pojęcie
obywatelstwa i tożsamości europejskiej ma związek ze
świadomością współzależności kulturalnej, ciągłej osmozy
między kulturami (…) oraz ze zdolnością rozpoznawania i
uznawania wspólnych elementów pochodzących z różnych
kultur, które mogą przejawiać w bardzo różnych formach”
DEFINICJE
*Jeszcze inna jest definicja Parlamentu „przez kulturę
europejską należy rozumieć złożony kompleks
kulturowy odznaczający się wielką różnorodnością
charakterystyki i tożsamości”
* Komisja Europejska natomiast próbuje wnieść nieco
ładu w chaos definicyjny i terminologiczny i w jednym z
dokumentów stwierdza: ”bogactwo kulturowe Europy
zakorzenione jest w jej różnorodności regionów,
formach życia oraz kreatywności, karmionych
wspólnymi korzeniami, powinno odgrywać ważną rolę w
czasie, gdy konfigurujemy wspólne cechy Europy
przyszłości”
Powyższe definicje stwarzają dowolność
interpretacyjną, która utrudnia
wdrażanie uchwalanych dokumentów.
Nie jest to tylko problem urzędników,
lecz także ekspertów i konsultantów.
KIERUNKI
Programy Unii w przedmiocie kultury są
skoncentrowane na ochronie i rewaloryzacji
dziedzictwa europejskiego oraz jego
reintegracji ze współczesnością.
Poniżej ważniejsze kierunki zainteresowań
decydentów Unii:
-ratowanie dziedzictwa europejskiego
architektonicznego i archeologicznego,
konserwacja dzieł o wartości kulturalnej i
historycznej,
KIERUNKI
•
ochrona archiwów i archiwaliów,
•
europejskie stolice i miasta kultury oraz
europejski miesiąc kultury,
•
wsparcie dla kształcenia administratorów
i menadżerów kultury oraz kształcenia
zawodowego w sektorze kultury,
•
wsparcie dla teatru, nauczania muzyki,
szkolenie zawodowe poprzez wymianę,
kursy i praktyki, popieranie działalności
stowarzyszeń teatralnych i muzycznych,
KIERUNKI
•
wsparcie dla sieci kulturalnych,
•
projekt pilotażowy w dziedzinie przekładów
literackich, nagrody za przekłady dzieł
europejskich z preferencjami dla języków
mniej rozpowszechnionych, przekłady
dramaturgii współczesnej,
•
promocja niekomercyjnej wymiany
kulturalnej ,
•
koncerty i nagrania Młodzieżowej Orkiestry
Wspólnoty Europejskiej,
KIERUNKI
•
twórczość artystyczna i literacka , europejska
nagroda literacka,
•
działania promocyjne umożliwiające młodym
artystom prezentację ich dzieł.
•
stypendia na naukę zawodu dla młodych artystów
oraz tłumaczy,
•
wsparcie dla książki i czytelnictwa, zwłaszcza
wśród młodzieży, kampania uwrażliwiająca na
potrzeby w tej dziedzinie, współpraca między
bibliotekami, opracowanie statystyki w zakresie
publikacji książek w Europie,
KIERUNKI
•
publikacje wielojęzyczne mające na
celu ”formowanie mentalności
europejskiej,
•
Konferencje na temat mecenatu
kulturalnego, europejskie spotkania
krytyków literackich, kongres bibliotek i
archiwów, konferencja „Obywatel i
dziedzictwo kultury”
Jak widać, mamy tu do czynienia z
szeroką panoramą konkretnych
przedsięwzięć z wielu obszarów kultury.
W ramach skromnych środków trzy
dziedziny są wyraźnie preferowane:
dziedzictwo architektoniczne,
książka i czytelnictwo oraz sektor
audiowizualny.
Unia Europejska ma poważne dylematy związane
z nowymi wyzwaniami, jednym z nich jest
rozszerzenie akcji kulturalnej na nowe państwa,
dziś stowarzyszone, a w przyszłości
zintegrowane.
Będą otwierane nowe programy pomocowe dla
nowych krajów o czym zadecydowała Rada
Europejska w czerwcu 1993 w Kopenhadze,
powierzając Komisji Europejskiej zadanie
sprecyzowanie zasad uczestnictwa krajów
stowarzyszonych w tych programach.
W 1994 Komisja Europejska opracowała dokument
strategiczny „Układy Europejskie i ich następstwa:
strategia przygotowania państw Europy Środkowej
i Wschodniej do przystąpienia „
W grudniu tego samego roku Rada Europejska w
Essen przyjęła oficjalnie dokument w sprawie
strategii dotyczącej przygotowań do członkostwa
państw stowarzyszonych.
Dzięki temu nowe programy kulturalne staną się
dostępne dla Polski i innych państw
stowarzyszonych.
Poważnym problemem jest rosnące
nasycenie kultury techniką oraz
ekspansją sektora audiowizualnego.
Nowa infrastruktura informacji i nowe
techniki komunikacyjne w coraz
większym stopniu wpływają na
zarządzanie kulturą, kondycję instytucji
kultury, upowszechnianiu i twórczości ,
czyli można stwierdzić, że kultura się
coraz bardziej technologizuje.
Z dokumentów Unii wynika, że
najważniejszym celem jest pobudzenie
audiowizualnego sektora kultury
poprzez upowszechnienie produkcji
telewizyjnej, filmowej i programów
multimedialnych czerpiących z
własnych zasobów kulturotwórczych.
IMPLIKACJE DLA POLSKI
Unia Europejska podejmuje szeroki program
rozwoju infrastruktury kulturalnej, zwłaszcza
w zakresie nowych technik informatyczno-
komunikacyjnych.
Kultura może i powinna odgrywać aktywną
rolę w promocji polskich interesów na
obszarze wszystkich krajów Unii. Strategia
tej promocji jest strategią na rzecz kultury
narodowej, często mówi się o potrzebie
europejskiego partnerstwa kulturalnego.
IMPLIKACJE DLA POLSKI
Bardzo ważne jest budowanie
partnerskich związków z instytucjami i
ludźmi kultury w krajach goszczących.
Uczestnictwo w programach rozwojowych
Unii Europejskiej jest potrzebne kulturze
polskiej. Plany UE na najbliższe lata
pokrywają się z naszymi priorytetami.
Dotyczy to programów w dziedzinie
książki i czytelnictwa (ARIANE) oraz
ochrony dziedzictwa (RAPHAEL).
PROGRAM ARIANE (1997-1999)
Promocja czytelnictwa, tłumaczeń
literatury europejskiej i wydawanie
szczególnie wartościowych książek. W
ramach programu wsparto około 900
projektów oraz Europejską Nagrodę
Literacką I Europejską Nagrodę w
Dziedzinie Tłumaczeń .
PROGRAM RAPHAEL (1997-1999)
Wspomógł 224 projekty min.:
Kultura 2000
-określenie wspólnego dla Europejczyków
obszaru kulturowego,
- wspomaganie współpracy między artystami,
organizatorami kultury, prywatnymi i
publicznymi jej promotorami i innymi
instytucjami
- ułatwianie dialogu kulturowego i pogłębianie
wiedzy o kulturze i historii narodów Europy.
PROGRAM RAPHAEL (1997-1999)
Media
- wspieranie europejskich utworów
audiowizualnych
- szkolenia dla osób związanych z
europejskim przemysłem
audiowizualnym
- współfinansowanie Europejskiej
Nagrody Filmowej
Uczestnictwo w tych programach to nie
tylko realizacja własnych interesów ale
także zaangażowanie w tworzenie i
realizowanie polityki kulturalnej Unii.
Polska jest potencjalnie najważniejszym
partnerem Unii spośród państw
stowarzyszonych.
Dużym atutem jest aktywność Polski we
współpracy regionalnej.
Polska leży na styku dwóch wielkich regionów
europejskich: nordyckim i
środkowoeuropejskim.
Rozwijanie w współpracy w obu regionach
jest dla Polski ważne, ponieważ UE preferuje
wspieranie transnarodowych projektów
kulturalnych.
Polska jest także jedynym krajem regionu,
który podpisał traktaty ze wszystkimi
sąsiadami
KONIEC