Car

Bohemistyka 2011, nr 4, ISSN 1642 9893
Anna CAR Projekt niedokończony. Podobnie czyni tym razem odwołując się
bezpoSrednio do kodu miłoSci romantycznej Maria Janion w tekScie
Kraków
Fragmenty dyskursu miłosnego zamieszczonym w pracy Kobiety
i duch innoSci (Janion 1996, s. 135). W duchu apologetyczno-rewizyj-
nym zjawisko miłoSci romantycznej omawia antropolog Waldemar
Lori i miłoSć szalona.
Kuligowski, odwołując się do ustaleń wielu współczesnych badaczy:
Karel Hynek M�cha i miłoSć romantyczna
Niklasa Luhmanna, Anthony ego Giddensa, Rolanda Barthesa, Marii
z perspektywy ponowoczesnej
Janion i innych. W pracy Kuligowskiego przy zachowaniu Swiado-
moSci dezaktualizacji romantycznego wzorca podjęta zostaje próba
wydobycia jego wartoSci trwałych, uniwersalnych, mających wpływ
Fenomen miłoSci romantycznej od lat niezmiennie budzi zaintere-
na kształtowanie się współczesnej kultury. Autor zwraca między in-
sowanie badaczy, a przy tym najnowszym eksploracjom towarzyszy
nymi uwagę na jak to okreSla refigurację idei miłoSci dokonaną
wątpliwoSć, czy taki model relacji i związany z nim charakter uczuć
przez romantyzm, gdzie najważniejszą modyfikacją było pojawienie
może mieć jeszcze znaczenie i szansę realizacji w ponowoczesnym
się nowego kryterium wyboru partnera wolnego od więzów pocho-
Swiecie. PodejScie takie wydaje się uzasadnione, albowiem nie tylko
dzenia i stanu posiadania. Kolejną, według Kuligowskiego, cechą uni-
miłoSć romantyczna, lecz miłoSć w ogóle wywołują obecnie scepty-
wersalną miłoSci w wariancie romantycznym byłaby rezygnacja
cyzm. Ta pierwsza, spostponowana przez Kunderę w powieSci Nie-
z kontraktowego charakteru związku, doSć radykalnie, jak podkreSla
SmiertelnoSć za pomocą figury homo sentimentalis, również w mniej
badacz, przeorganizowująca sferę matrymonialną od XIX wieku. Ja-
wysublimowanym, potocznym odbiorze aczkolwiek pozostając
ko najważniejszą wartoSć romantycznego modelu relacji Kuligowski
obiektem nostalgii jawi się jako anachroniczna, mało prawdopodob-
wymienia wolnoSć wolnoSć wyboru partnera, wolnoSć od rutyny
na, nadmiernie udramatyzowana. Abstrahując od faktu, iż sama idea
związku, jak również wolnoSć w zakresie samorealizacji jednostki.
miłoSci, o czym przypomina Agata Bielik-Robson, zostaje przez
Wszystko to, konkluduje Kuligowski, powołując się na koncepcje
współczesne elity (kierujące się zasadą Bourdieu owskiej dystynkcji)
Anthony ego Giddensa, stanowi zalążek form ponowoczesnej intym-
oddelegowana do obszaru popkultury i traktowana jako rozrywka dla
noSci: miłoSci współbieżnej oraz związków zwanych czystymi rela-
plebsu (Bielik-Robson 2008, s. 358), w codziennym procesie kształ-
cjami .
towania i podtrzymywania związków spotykamy się ewentualnie, jak
Ponowoczesna refleksja, mimo cechującego ją dystansu wobec
pokazuje badacz współczesnych dyskursów miłosnych Maciej Gdula,
przeszłoSci, nie polega zatem na odrzuceniu minionych wzorców, lecz
z tzw. praktykami romantycznymi zachowaniami urozmaicającymi
na wydobyciu z nich wartoSci aktualnych, ewentualnie na ich prze-
współżycie, którym towarzyszą banalne akcesoria, kwiaty, czekolad-
wartoSciowaniu. Postawę tę wspomagają najnowsze metodologie: no-
ki, perfumy i odSwiętne stroje (Gdula 2009, s. 106).
W efekcie najnowsze badania i refleksje nad miłoScią roman-
tyczną, zwłaszcza te, które konfrontują ją z ponowoczesnoScią, mają
charakter apologetyczno-rewizyjny. Dykcja taka w analizie zjawiska
miłoSci charakteryzuje rozważania Agaty Bielik-Robson w przy-
wołanym już eseju MiłoSć: spełniona zależnoSć z tomu Romantyzm.
289 290
wy historyzm, teoria gender czy krytyka feministyczna z jej kon- również pokonuje Smierć , aczkolwiek dokonuje się to w znaczącej
cepcją lektury podejrzliwej . Z podobną sytuacją spotykamy się refiguracji względem ballady B�rgera, w której bohaterka podąża za
w obszarze praktyk artystyczno-kulturowych, przy czym model miło- duchem ukochanego do krainy umarłych: w filmie Bright Star młoda
Sci romantycznej jest tu rekonstruowany i rewidowany przede wszyst-
i pełna życia Fanny po Smierci ukochanego zmienia się w przedwcze-
kim w oparciu o fikcję literacką, albowiem, jak przypomina Maria Ja-
Snie dojrzałą kobietę, zrozpaczoną i pogrążoną w żałobie, zanurzoną
nion miłoSć romantyczna objawia się w książkach i działa poprzez
we wspomnieniach i pielęgnującą rany pamięci stanowiące kolejny,
książki (Janion 2004, s. 113). Kolejną, niemniej atrakcyjną płasz-
według Janion, wyróżnik miłoSci romantycznej. W taki właSnie spo-
czyzną poszukiwań pozostają biografie artystów.
sób bohaterka Campion pozostaje ze swym ukochanym aż poza
W drugim przypadku interesującego przykładu dostarczyła nieda-
grób , a przedstawiona w filmie wizja miłoSci romantycznej, zgodnie
wno znana reżyserka Jane Campion. Tematem jej ostatniego filmu,
z definicją Janion, sąsiaduje ze Smiercią, jest miłoScią Smierci, bywa
noszącego tytuł Bright Star (w wersji polskiej brzmiał on JaSniejsza
Smiercią (Janion 2004, s. 115) bez względu na formy, jakie przybie-
od gwiazd) jest historia miłosnego związku angielskiego poety Johna
ra miłosne obcowanie żywych i umarłych.
Keatsa i Frances Fanny Brawne. Jest to, z jednej strony, historia na
OpowieSć Campion wszakże to również przekroczenie ram kon-
swój sposób szablonowa, ukazująca miłoSć dwojga młodych ludzi;
wencji, przede wszystkim tej organizującej doSwiadczenie kobiece
miłoSć niespełnioną, tragiczną, bo przerwaną przedwczesną Smiercią
w sferze uczuciowej i związkowej. Sfera ta bywa traktowana jako naj-
wielkiego poety. Campion nie wprowadza wprawdzie do swojej opo-
istotniejszy, najbardziej wartoSciowy aspekt kobiecej egzystencji
wieSci jednej z cech dystynktywnych romantycznego wzorca, której
i dzieje się tak zgodnie z kulturowym przeSwiadczeniem, iż miłoSć
sens Bertrand Russell wyraził w znanym stwierdzeniu, iż romantycz-
stanowi sens życia kobiety. Reinterpretacja Campion w tym obszarze
ne namiętnoSci sięgają zenitu, gdy kochankowie muszą zwrócić się
dotyczy jednak nie tylko paradygmatu biografii wchłaniającej do-
przeciwko całemu Swiatu w filmie Bright Star najbliższe (rodzinne)
Swiadczenie wielkiej miłoSci , lecz uwzględnia również związek ko-
otoczenie dwojga głównych bohaterów nie jest bezwzględnie opresyj-
biety z mężczyzną obdarzonym wielkim talentem. Tym samym para-
ne i nie stanowi szczelnej przeszkody w realizacji uczuć dwojga zako-
dygmat ten wchodzi w korelację z kolejnym poddawanym przez Cam-
chanych. W interpretacji reżyserki można jednak odnalexć inny chara-
pion rewizji semem , jakim jest ustalony przez tradycję porządek
kterystyczny dla romantyzmu wyróżnik. Wyłania się on ze szkicu Ma-
opowieSci o wielkim artyScie, w którym miejsca i role mężczyzn i ko-
rii Janion zatytułowanego MiłoSć i panna szalona poSwięconego bal-
biet wydają się niejako od zawsze przydzielone. Porządek ten ze
ladzie Lenora Gottfrieda B�rgera oraz jej narodowym wariantom,
szczególną wyrazistoScią został wydobyty właSnie w okresie roman-
a wyraża się w formule miłoSci poza grób . MiłoSć Fanny i Keatsa
tyzmu (powodem mógł być ówczesny wysyp wielkich twórców
z towarzyszącym temu wzrostem refleksji nad kobiecoScią). Od tej
pory model miłosnego związku artysty z kobietą staje się częScią kul-
turowego krajobrazu, a przy tym kobiecie przypisana zostaje rola oso-
by żyjącej w cieniu nad wyraz utalentowanego mężczyzny; jego
uwznioSleniu przeciwstawiona zostaje przyziemnoSć zadań i zaintere-
sowań partnerki, wiążącej artystę z tym co codzienne i trywialne i ja-
koby najpełniej realizującej się w funkcjach pomocniczo-opiekuń-
291 292
czych. Z tego schematu biernoSci i podrzędnoSci nie udawało się chodzi o oryginalnoSć i wytwarzanie piękna najwyższym przeja-
wyłamać nawet kobietom artystycznie aktywnym Mary Shelley czy wem okazuje się misterium języka. Ponadto samo spotkanie młodej
George Sand pozostają nadal wyjątkami ponadto długo nie bywał on dziewczyny z miłoScią, proces jej poznawania, od początku wiążą się
poddawany krytycznej refleksji. Zatem w opowieSci o Fanny, już po- z doSwiadczeniem bólu i cierpienia. Czy jestem zakochana? Czy to
przez samo usytuowanie w jej centrum kobiety-ukochanej, postaci za- jest miłoSć? pyta Fanny, próbując zidentyfikować nieznane jej
jmującej zgodnie z tradycjonalistycznymi ujęciami pozycję drugo- emocje i towarzyszący im dyskomfort. Już nigdy nie będę z niej
rzędną w stosunku do jaSniejącego na firmamencie męskiego geniu- drwiła. To ból taki, że można od niego umrzeć . Wszystko zatem, co
szu, Campion dokonuje znaczącego przekształcenia narracji o życiu składa się na tę historię, radykalnie zmienia osobowoSć bohaterki, jej
i twórczoSci wielkiego artysty: tym razem to nie on jest głównym bo- stosunek do siebie samej i do życia, po wręcz destrukcyjną transfor-
haterem (romantycznej) historii. mację losu. Można powiedzieć, że konsekwencją związku z Keatsem
było dla Fanny pogrzebanie jej za życia, by w zamian zyskała ona nar-
W rezultacie film Campion, bez wątpienia pozostając hymnem do
racyjną nieSmiertelnoSć jako ukochana i muza zatem jedyną do-
miłoSci, młodoSci i poezji, jest również rewizją doSwiadczenia
stępną kobiecie tożsamoSć historyczną. W tym właSnie miejscu Cam-
osławionej wielkiej miłoSci , krytyczną refleksją nad nią i jej kon-
pion jako jedna z pierwszych oryginalnych interpretatorek romanty-
sekwencjami przy projektowaniu przez kobietę własnej tożsamoSci.
cznych historii miłosnych zdaje się stawiać dyskretny, pobudzający
Fanny Brawne ukazana jest na początku jako radosna, aktywna i pełna
do refleksji znak zapytania.
pasji dziewczyna, dumna ze swoich umiejętnoSci projektancko-
-krawieckich i czerpiąca z nich twórczą satysfakcję. Pojawienie się Opowiedziana w Bright Star historia przywodzi na mySl analogię
w jej życiu wielkiego poety naraża ją, po pierwsze, na ostry konflikt z życiem Karla Hynka M�chy. Biografie obu twórców są zbieżne, jeSli
z gardzącym nią jako kobietą, a tym samym jako osobą o jakoby po- chodzi o przedwczesną Smierć oraz związek z kobietą, który przeszedł
spolitych zainteresowaniach i rzemieSlniczych umiejętnoSciach, do historii. Począwszy od opracowań podręcznikowych po bardziej
niezdolną pojąć zarówno zawiłoSci sztuki poetyckiej, jak i wyjątko- specjalistyczne publikacje, w prezentacji partnerki M�chy, Lori
woSci losu artysty, bliskim przyjacielem Keatsa, poetą Charlesem `omkovej w sposób bezwględny podkreSlano przede wszystkim dy-
Armitage m Brownem. W jego negatywnym, wręcz agresywnym sto- sonans jej związku z poetą, wytworzony jakoby przez spotkanie
sunku do Fanny można wprawdzie dostrzec elementy rywalizycyjne: dwóch skrajnie różnych osobowoSci: twórczego i utalentowanego
Charles Brown zdaje się walczyć z zagrożeniem, jakie niesie jego mężczyzny oraz przyziemnej i pospolitej kobiety. Jak pisze Miroslav
własnemu związkowi z Keatsem obecnoSć dziewczyny oraz sama ko- Ivanov w pracy Dłvern� zpr�va o Karlu Hynku M�chovi podobno
biecoSć jej siła i atrakcyjnoSć zdolna osłabić męską przyjaxń. Istot- sam M�cha bardzo szybko uSwiadomił sobie ograniczoną inteligen-
niejszym jednakże wydaje się fakt, iż dokonana przez Armitage a ne- cję swojej ukochanej i nieustannie groził, że się z nią nie ożeni (Iva-
gatywna ocena Fanny jakkolwiek wywołująca sprzeciw obdarzonej nov 1987, s. 225). W grę wchodziły także inne różnice, z których jed-
silną osobowoScią dziewczyny jest dla niej pierwszym dotkliwym na, w opinii wielu najistotniejsza, miała wymiar narodowo-patrioty-
sygnałem jej własnego statusu społeczno-kulturowego, pierwszym czny, poecie bowiem trudno było zaakceptować niemieckie pocho-
komunikatem dyskredytującym tożsamoSć i uSwiadomiającym istnie- dzenie ukochanej oraz fakt, iż nie znała ona dobrze języka czeskiego
nie ostrej hierarchii między różnymi formami aktywnoSci twórczej, (aczkolwiek chodziło raczej o używanie słów i zwrotów slangowych
której mimo iż w przekonaniu Fanny także w jej umiejętnoSciach pochodzenia niemieckiego, głównie tych związanych z rzemieSlniczą
293 294
pracą ojca Lori, oraz o słabe wyniki dziewczyny w nauce języka cze- w którym krytycznej ocenie poddawane są między innymi cytowane
skiego w szkole). Związek M�chy i Lori niewątpliwie w sposób wyżej, dezawuujące okreSlenia bohaterki zyskuje szerszy i bardziej
trwały zapisał się w historii literatury i kultury czeskiej, a przy tym je-
(po)nowoczesny wymiar. Podobnie jak Campion, `t�tinov� przedsta-
go bohaterka była i nadal bywa marginalizowana i dyskredytowana
wia rozwój związku M�chy i Lori koncentrując się na losach dziew-
przez badaczy. OpowieSć o Lori redukuje się do podtrzymujących
czyny najpierw młodej i niedoSwiadczonej, przeżywającej ambiwa-
rozpowszechnioną interpretację jej związku z M�chą cech osobowo-
lentne uczucia wobec niecierpliwie dążącego do zbliżenia fizycznego,
Sci dziewczyny oraz wybranych faktów z jej życia, przejawy jej krea-
afektowanego i doSwiadczającego zmiennych nastrojów mężczyzny.
tywnoSci i kulturalnych zainteresowań są ignorowane, a jej postać
Podobnie jak w przypadku Fanny Brawne, u Lori poznanie miłoSci od
ukazywana jest jednowymiarowo. Słowem, mimo niewątpliwego po-
początku skorelowane jest z odczuciem niepewnoSci i bólu: Mamo,
tencjału tkwiącego w opowieSci o Lori `omkovej oraz faktu, iż stała
mamusiu, jestem tak nieszczęSliwie szczęSliwa, nie wiem, co to jest,
się ona częScią kultu poety, w Czechach brakowało dotąd intere-
czy tak właSnie wygląda miłoSć? Czy to, co przeżywam, to jest
sujących, mniej szablonowych, mniej konwencjonalnych opracowań
miłoSć? (`t�tinov� 2008, s. 31) pyta dziewczyna, zdezorientowana
naukowych czy artystycznych tego materiału biograficznego.
przy przekraczaniu granicy dziewczęcoSci. Ponadto, o ile w kreacji
To podejScie przy deklarowanej atencji dla postaci i twórczoSci
Campion Keats-mężczyzna i Keats-poeta dopełniają się wzajemnie
Karla Hynka M�chy zmotywowało czeską pisarkę Dagmar `t�ti-
pod względem wrażliwoSci, która objawiaja się w każdym aspekcie
novą do napisania zbeletryzowanej biografii Lori `omkovej, wydanej
osobowoSci, w postaci M�chy `t�tinov� zmuszona jest wydobywać
drukiem w roku 2008 pod tytułem Lori mśza Karla Hynka M�chy.
przede wszystkim znaczące kontrasty. Ujawniają się one zwłaszcza w
We wstępie do książki `t�tinov�, pragnąc przypomnieć o dotychcza-
relacji poety z kobietami, traktowanymi jako obiekty fizycznej kon-
sowym lekceważącym stosunku badaczy do swojej bohaterki, po-
templacji i niepohamowanego pożądania, a także jako istoty upodrzę-
wołuje się między innymi na opinię wybitnego historyka literatury
dnione, uzależnione od mężczyzny. Słowem, o ile związkowi Keatsa i
Arne Nov�ka, który w wydanej w roku 1910 pracy StruŁn� d�jiny lite-
Fanny nadawały ton w różny sposób również poezja i poetycka
ratury Łesk� nazwał Lori płvabnou, leŁ nepatrnou koketkou ze
wrażliwoSć umożliwiające wprowadzenie liryzmu do miłosnej opo-
skromn� rodiny łem�slnick� ( kokietką, powabną, lecz nic nie-
wieSci, o tyle w przypadku M�chy i Lori sfery te były SciSle oddzielo-
znaczącą, ze skromnej rodziny rzemieSlniczej dodajmy przy tym,
ne od życia prywatnego i intymnego, nieuczestnicząc w jego konsty-
że sam M�cha, pierwotnie noszący imię Ign�c, wywodził się z podob-
tuowaniu. Mimo iż Lori pragnęła zbliżyć się do M�chy jako poety, on
nej, jeSli nie niższej warstwy społecznej, gdyż jego ojciec był wiej-
nie dawał jej szansy jak to się działo w przypadku Fanny, która dzię-
skim młynarzem), jak też na inne xródła, w których Lori zyskała sobie
ki związkowi z Keatsem mogła poznać i pokochać sztukę słowa na
miano nicki (zera), bezvżznamn� opky (zwykłej gęsi) czy nitałky (ni-
łagodną inicjację w obszar poetyckoSci, na doSwiaczenie jej ducho-
ciarki) ostatnia nazwa miała xródło w ulubionym zajęciu `omkovej,
jakim było dzierganie w oparciu o własne projekty. wych i estetycznych darów. Ekspansywny, powodowany gwałtowny-
mi instynktami M�cha wydaje się raczej atakować dziewczynę swoim
Chociaż na poziomie tytułu, poprzez użycie okreSlenia muza ,
talentem, wprowadzając ją w konfuzję i pogłębiając obcoSć, wskutek
`t�tinov� odwołuje się do tradycyjnego kodu, za pomocą którego
okreSlano tożsamoSć kobiet pozostających w związku z wielkimi arty- czego poezja staje się dla Lori niezrozumiałą, a z czasem nawet wrogą
stami, historia Eleonory Lori `omkovej w wydaniu czeskiej pisarki siłą.
295 296
Z opowieSci `t�tinovej wypływa pewien wniosek. Otóż deprecjo- nia miłoSci i małżeństwa to ostatnie wprawdzie nie dochodzi do
nowanie partnerki M�chy z pewnoScią jest łatwiejszym rozwiązaniem skutku wskutek Smierci M�chy, ale jest planowane, w dodatku w spo-
w przybliżaniu legendy o wielkim czeskim poecie niż rekonstrukcja sób czysto pragmatyczny, jako wymuszone przez ciążę Lori. Wydaje
opowieSci o miłoSci dwojga młodych ludzi, w której M�cha pozo- się więc, że w historii miłoSci Lori i M�chy mamy do czynienia z syn-
stając artystą dużego formatu mógłby się okazać mężczyzną doSć tezą typowej znajomoSci dwojga młodych ludzi w wieku rozrodczym
pospolitym, w życiu prywatnym pozbawionym subtelnoSci i uroku, oraz amour passion, która, mimo iż wykazuje zbieżnoSci z miłoScią
jakimi dysponował Keats. Hynek tworzył wiersze ze słów najpięk- romantyczną, zdaniem Giddensa jest zjawiskiem doSć uniwersalnym
niejszych, był mistrzem piękna, jednak dziewczęcej miłoSci w piękne i należy ją odróżniać od bardziej specyficznej kulturowo miłoSci ro-
uczucie przekuć nie potrafił konstatuje `t�tinov� (2008, s. 42). Czy mantycznej, w której żądza seksualna jest z reguły podporządkowana
zatem związek M�chy z Lori `omkovą można traktować jako miłoSci wysublimowanej (Giddens 2006, s. 52 53, 55). Jedynym
przykład miłoSci romantycznej, czy też jest to po prostu zwyczajny aktualnym romantycznym signum w narracji o związku M�chy i Lori
związek mężczyzny, który ponadto był poetą romantycznym? W hi- pozostawoby to, iż także tę historię opowiada się jako miłoSć utra-
storii tej pojawiają się wprawdzie elementy charakterystyczne dla nar- coną, przeznaczoną na stracenie, skazaną na zagładę (Janion 2004,
racji o miłoSci romantycznej, takie jak sprzeciw rodzin obu partnerów s. 113).
choć trudno tu mówić o pokonywaniu barier społecznych, które nie JeSli chodzi o czeską prozę współczesną, pojawiają się w niej
istniały w przypadku Lori i M�chy, a reakcje rodzin miały postać stan- utwory, w których w interesujący sposób podejmowany jest dialog
dardowych oporów czy tragiczny finał wywołany Smiercią M�chy z tradycją M�chovską, w tym również z rolą kobiety w relacji z ar-
w młodym wieku. Listy poety oraz jego dziennik intymny, stanowiące tystą-mężczyzną i jego twórczoScią. Czyni tak, na przykład, Daniela
Swiadectwo erotycznej namiętnoSci, zazdroSci, a nawet emocjonal- Hodrov� w swojej trylogii Miasto utrapienia (Trżzniv� m�sto). Kon-
nych i seksualnych perwersji, jak również relacje przyjaciół i biogra- struując fabułę swego cyklu powieSciowego w oparciu o proces eman-
fów poety Karla Sabiny, Eduarda Hindla, Josefa Kajet�na Tyla po- cypacji kobiety od zależnej i biernej bohaterki ku Swiadomej, auto-
twierdzają ponadto, iż związek ten wykroczył poza ramy wzorca ro- refleksyjnej autorce , w drugiej częSci cyklu, w powieSci zatytułowa-
mantycznego, to znaczy poza odcieleSnione, czy jak to okreSlił Kun- nej Kukly (Poczwarki), stanowiącej etap poSredni pomiędzy dwie-
dera w NieSmiertelnoSci umieszczone w przestrzeni pozakopulacyj- ma wymienionymi wyżej tożsamoSciami, Hodrov� odwołuje się do
nej wyobrażenie tego modelu (można by zatem powiedzieć, że może wzorca artysty, metody twórczej i stanu ducha, których korzeni szu-
związek ten był niejako podwójnie sprowadzony na ziemię nie kać należy właSnie w romantyzmie. Dodatkowo jest to romantyzm
tylko ze względu na osławioną pospolitoSć Lori, lecz również czeski, albowiem w Poczwarkach gra toczy się przede wszystkim
z uwagi na wyartykułowane przez M�chę i potwierdzone przez jego z rodzimą tradycją literacką, podczas gdy w dwóch pozostałych czę-
przyjaciół, pragnienia seksualne i ich aberracje). Brakuje tu również Sciach trylogii wprowadzany jest kontekst szerszy, europejski i Swia-
charakterystycznego, jak podkreSla Janion, elementu przeciwstawie- towy. W Poczwarkach Hodrov� nawiązuje do wątku z biografii
M�chy, znanego jako niestrudzony wędrowiec, w natchnieniu konte-
297 298
mplujący miejsca i krajobrazy; wątku, w którym stylizacja M�chy na stanowiącymi domenę kobiecoSci. Jego imię i nazwisko Hynek Ma-
artystę romantycznego jest szczególnie dobitna. Ten osobowoScio- chovec wskazuje na powiązania z Karlem Hynkiem M�chą, lecz po-
wo-biograficzny aspekt u Hodrovej ulega jednak przedelegowaniu przez owo szczególne usytuowanie w przestrzeni zwyczajnoSci po-
na główną bohaterkę powieSci, Sofie, realizując się w motywie wę- stać ta względem swego wzniosłego pierwowzoru ulega swoistemu
drówki kobiety podobnie jak w przypadku M�chy na poły somna- zdegradowaniu. Służy temu również gra z językiem wyrażająca się
bulicznej odbywanej nie po dzikich, odległych zakątkach, lecz po w pospolityzującej parafrazie imienia i nazwiska romantycznego po-
praskich ulicach. Przemierzającej miasto bohaterce powieSci Hodro- ety. Gra z tradycją romantyczną toczy się tu głównie w obszarze rela-
vej towarzyszy w pewnym sensie blixniacza postać mężczyzny poja- cji kobiecoSci z męskoScią, przy czym obaj męscy bohaterowie zo-
wiająca się na pobliskich wzgórzach to usytuowanie oraz okreSlone stają każdy na swój sposób zdetronizowani , pozbawieni swoich
rekwizyty (elementy ubioru) stają się znakami rozpoznawczymi Karla kulturowo ugruntowanych statusów i tożsamoSci: pierwszy jako akty-
wny artysta, drugi jako mężczyzna w jego tradycyjnej roli kulturowej;
Hynka M�chy. Oderwana od rzeczywistoSci, zatopiona w marze-
statusów i tożsamoSci, które z tradycyjnego punktu widzenia zapew-
niach/snach/przywidzeniach Sofie niejako zajmuje jego miejsce, tyle
niały im dominację, czy to w sferze artystycznej czy emocjonalno-
że w przestrzeni miasta, co można, między innymi, potraktować jako
-związkowej. Zwłaszcza sferę, która w relacjach z kobietami od wie-
element uwspółczeSniający. Następuje tu swoiste zawłaszczenie do-
ków przynależała artystom sferę wzniosłoSci, twórczej kreatywno-
men poety, co dotyczy zwłaszcza metody twórczej (twórczoSć jako
Sci, uduchowienia, kontaktu z absolutem i trascendecją w powieSci
Snienie ), ale też modelu życia (wędrowanie, poszukiwanie inspira-
Hodrovej bezwzględnie zagarnia kobieta.
cji artystycznej w okreSlonej przestrzeni fizycznej) i stanu ducha
(ucieczka od rzeczywistoSci w Swiat marzeń i w przeszłoSć histo-
Gwoli ScisłoSci zastosowany przez Hodrovą pozycjonizm przeja-
ryczną z towaszyszącym temu uszlachetniającym osamotnieniem).
wiający się w umieszczeniu postaci M�chy (jego wizji?) poza mia-
Zawłaszczenie to ma, można powiedzieć, charakter radykalny. Dzieje
stem można odczytać w jeszcze inny sposób. Peryferyjne okolice
się tak nie tylko przez umieszczenie w centrum utworu kobiety, jej
wzgórz okalających Pragę będącej zarówno centrum historycznym,
własnej opowieSci i opowieSci o niej samej, lecz również dzięki jesz-
jak i przestrzennym centrum powieSci są bez wątpienia Sladem bio-
cze jednemu zabiegowi porządkującemu relacje między bohaterami.
graficznym, można powiedzieć, że następuje tu odwołanie do Srodo-
W powieSci Hodrovej bowiem pojawia się jeszcze jeden mężczyzna
wiska naturalnego poety jako miejsca jego twórczych inspiracji.
Hynek Machovec. Jego staus ontologiczny i tożsamoSć, jak wszystko W wymiarze symbolicznym wszakże usytuowanie to może kojarzyć
w tym utworze, nie są jednoznaczne: jest on zarówno zjawą, jak i re- się z marginalną, odosobnioną pozycją zajmowaną przez M�chę w li-
alną osobą, przyjacielem Sofie lub jej przygodnym znajomym, inter- teraturze czeskiej w czasach, gdy tworzył, jak i wiele lat po jego Smie-
lokutorem napotykanym niekiedy w trakcie wędrówki. Przede wszy- rci. Kiedy więc pisarka prowadzi intertekstulną grę z twórczoScią
stkim jednak jest on partnerem życiowym bohaterki, jej mężem lub M�chy, polegającą na wprowadzaniu do własnej powieSci fragmen-
kochankiem. Choć podobnie jak w przypadku Sofie przestrzenią, do tów jego utworów, które, niepoprzedzone żadnym metakomentarzem,
której przynależy Machovec jest miasto, nigdy jednak nie występuje wchłonięte przez tekst Poczwarek, stają się immanentną częScią tego
on w roli twórcy, więcej, zostaje wyraxnie udomowiony , powiązany tekstu i opowieSci, można to interpretować jako próbę przywrócenia
z tym, co praktyczne, codzienne i stabilne, ewentualnie z tym, co kon- Karla Hynka M�chy jego osoby, jego twórczoSci Centrum. W pro-
stytuuje sferę relacji emocjonalnych, zatem z obszarami tradycyjnie pozycji Hodrovej zatem nawiązania do M�chy przybierają charakte-
299 300
rystyczną dla postmodernizmu postać wieloaspektowej, niekiedy niesienia natomiast służą udramatyzowaniu sytuacji osobistej, utrud-
przewrotnej gry z biografią i z twórczoScią wielkiego poety roman- nionej przez fakt posiadania przez główną bohaterkę powieSci rodziny
tycznego; grę, którą tym razem prowadzi twórcza kobieta. męża i dziecka. Wydaje się, że w utworze Brabcovej dochodzi do
Do swoistego powtórzenia dysonansowego charakteru związku,
swoistego nałożenia modelowej sytuacji kochanków romantycznych,
z jakim spotykamy się w przypadku M�chy i Lori `omkovej, docho-
niejako obowiązkowo borykających się z przeszkodami w realizacji
dzi w utworze innej współczesnej pisarki, Zuzanny Brabcovej .
swych uczuć, z położeniem modernistycznego odmieńca uwięzio-
W wydanej w roku 2000 powieSci Rok perel (Rok pereł) nie spotkamy
nego przez restrykcyjne normy kulturowe. Są to więc zarazem granice
się wprawdzie z klasyczną parą heteroseksualną. Główną bohaterką
przyporządkowywane w utworze ponowoczesnoSci może nieco na
utworu jest kobieta zakochana w drugiej kobiecie. Jest ona jednak
siłę, w sposób usztuczniony, ale też można je odczytać jako Swiadec-
intelektualistką, osobą wyrafinowaną, o skomplikowanej osobowoSci
two indywidualnego doSwiadczenia, któremu potrzebne są wspoma-
i wysublimowanych gustach i cechy te można odnieSć do figury
gające wzorce osobowe z tradycji kulturowej czy będzie to bohater
twórcy, artysty. Obiektem jej miłoSci natomiast staje się osoba pospo-
romantyczny czy tragiczna postać modernisty, wyklętego i ukaranego
lita, charakteryzująca się pragmatycznym podejSciem do kwestii
za swoją nienormatywnoSć; jakiS pornograficzny Egon Schiele czy
uczuć, o ograniczonych horyzontach mySlowych i nieuszlachetnio-
amoralny Oscar Wilde, osądzony i osadzony w więzieniu (czego
nym odbiorze rzeczywistoSci. Spotykamy się tu zatem, z jednej stro-
odpowiednikiem w powieSci Brabcovej byłby pobyt bohaterki w szpi-
ny, z wielkim uczuciem, z intensywną, obezwładniającą namiętnoScią
talu psychiatrycznym wszak szaleństwo i obłęd bądx jego bliskoSć
i zmysłowoScią (historia miłosna toczy się zdecydowanie w prze-
to zagrożenia precyzyjniej definiujące miłoSć romantyczną niż kara i
strzeni kopulacyjnej , zgodnie z wymogami i przyzwoleniami
moralne potępienie).
współczesnoSci). W powieSci Brabcovej kontekst romantyczny wy-
W przywoływanym już szkicu Marii Janion Fragmenty dyskursu
stępuje w powiązaniu z modernizmem. Pojawiają się jednak również
miłosnego, umieszczonym poza przywołaną już pracą Kobiety
Slady odwołań do melodramatu, owej zdegradowanej wersji roman-
i duch innoSci także jako posłowie do głoSnej powieSci Bo to jest
tycznych historii miłosnej, toczy się również Russellowska walka ko-
w miłoSci najstraszniejsze współczesnej pisarki szwajcarskiej Nicole
chanków przeciwko całemu Swiatu. Można ją owszem umieScić
M�ller, miłoSć romantyczna zostaje uznana za paradygmat szczegól-
w kontekScie modernistycznych norm i zakazów, jako że rzecz doty-
nie noSny w przypadku relacji homoseksualnej; Janion mówi tu wręcz
czy związku homoseksulnego, trzeba jednak wziąć pod uwagę rów-
o homoseksualnej miłoSci romantycznej jako o wyzwalającej z wię-
nież to, iż związek ten realizuje się współczeSnie, w przestrzeni oby-
zów patriarchalnej władzy , homoseksualna orientacja i uczuciowy
czajowej w jakimS stopniu wolnej od hegemonii heteronormy. Proble-
związek dwóch kobiet natomiast dobitnie podkreSla możliwoSć
my głównej bohaterki odczuwającej koniecznoSć walki z symboli-
oderwania się od istniejącego układu społecznego i stworzenie ade-
cznoScią i jej prawami są zatem raczej internalizacją zakazów niż ich
kwatnego dyskursu (Janion 2004, s. 111; w przypadku M�ller jest
faktycznym oddziaływaniem w rzeczywistoSci, modernistyczne od-
nim fragment, stąd oczywiScie bezpoSrednie nawiązanie do utworu
Barthesa w tytule szkicu Janion). Brabcov� sięga po bardziej konwe-
ncjonalne Srodki narracyjno-dyskursywne, co można potraktować ja-
ko sygnał niemożnoSci uwolnienia się od normy, od powinnoSci
i wzorców, od wspomnianych zinternelizowanych zakazów. Czeska
301 302
pisarka wykorzystuje klasyczną narrację trzeciosobową wymiennie
z narracją pierwszoosobową, rwie również fabułę przedstawiając
wypadki fragmentarycznie zachowując wszakże przejrzystoSć po-
wiązań między nimi. A jednak także w tych formach podawczych,
w narracyjnie zdystansowanej rekonstrukcji własnej historii oraz w
monologu pełniącym funkcję lamentancyjnego zwierzenia, odbywa
się praca żałoby wyłoniona przez Janion jako szczególnie ważna,
konieczna przy doSwiadczeniu wielkiego niespełnienia i wielkiej
utraty, tak charakterystycznych dla miłoSci romantycznej. Albowiem,
powtórzmy za Janion, MiłoSć romantyczna o czym Swiadczą naj-
większe teksty literatury europejskiej opowiada się za miłoScią utra-
coną albo przeznaczoną na stracenie, skazaną na zagładę. Towarzyszy
temu zawsze poczucie nieszczęScia (Janion 2004, s. 113).
303 304

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
car cross com4
car cross com0
car cross com9
car cross com4
one car garage
car cross com9
car cross com0
fgtech car list truck
car cross com9
car cross com 7
car cross com1
car cross com 8

więcej podobnych podstron