PRZESA
ANKI ODPOWIEDZIALNOSCI
KARNEJ:
BEZPRAWNOŚĆ KRYMINALNA
Typ czynu zabronionego
Przesłanki odpowiedzialnśoci karnej
¨ð Czyn
¨ð Kryminalnie bezprawny
Å„ð ObjÄ™ty formalnie zakazem karnym
Å„ð Nie objÄ™ty kontratypem
¨ð SpoÅ‚ecznie szkodliwy
¨ð W stopniu wiÄ™cej niż znikomym
¨ð Zawioniony, tzn popeÅ‚niony
Å„ð W jednej z tzw. form winy
Å„ð Przez osobe dorosÅ‚Ä…
Å„ð Przez osobÄ™ poczytalnÄ…
Å„ð Przez osobÄ™, której zdolność dokierowania swoim postepowaniem
nie była wyłączona z innych przyczyn niż nieletniość i
niepoczytalność
Bezprawność i jej rodzaje
¨ð Bezprawność jako sprzecznosc z jakakolwiek normÄ…
prawnÄ…:
¨ð Bezprawny jest czyn sprzeczny z prawem:
Å„ð T.j. Z obowiÄ…zkem prawnym  norma zobowiazujÄ…ca do
działalnia (nakazem prawnym) lub niedziałalnia
(zakazem prawnym)
Å„ð Dla prawa karnego ma znaczenie BEZPRAWNOŚĆ
KRYMINALNA czyli przekroczenie zakazów prawa
karnego obwarowanych sankcja w postaci kary.
Warunki bezprawności kryminalnej
¨ð Czyn podpada pod formalny zakaz karny
wysłowiony w opisie typu czynu zabronionego jako
przestepstwo lub wykroczenie
Å„ð T.j. Czyn WYPEA
NIA ZNAMIONA TYPU CZYNU
ZABRONIONEGO
¨ð Czyn nie podpada pod typowa okoliczność
wyłaczjaca bezprawność  KONTRATYP
¨ð FORMALNY ZAKAZ KARNY + BRAK KONTRATYPU
Znamiona typu czynu zabronionego
Typ czynu zabronionego - znamiona
¨ð ZwiezÅ‚y opis czynu zabronionego zawarty w
formalnym zakazie karnym wskazuje cechy, którym
odpowiadac musi konkretny czyn, aby mógł się stać
podstawą odpowiedzialnosci karnej z tytułu
przekroczenia zakazu. Jest to abstrakcyjny obraz
pojeciowy czynu zwany TYPEM CZYNU
ZABRONIONEGO.
¨ð Cechy typu czynu zabronionego to USTAWOWE
ZNAMIONA CZYNU ZABRONIONEGO
Zanmiona czynu zabronionego -
geneza pojęcia
¨ð W literaturze spotyka siÄ™ pojÄ™cia: ustawowa istota czynu, ustawowy
stan faktyczny, skład przestępstwa, ustawowa określoność czynu,
ustawowe znamiona przestępstwa, ustawowe znamiona czynu
zabronionego
¨ð Korzenie pojÄ™cia ustawowych znamion przestÄ™pstwa siÄ™gajÄ…
włoskiego prawa procesowego XIII wieku. Wówczas to przez corpus
delicti rozumiano  zespół przedmiotowych środków dowodowych
będących warunkiem przystąpienia do inkwizycji w stosunku do
podejrzanego .
¨ð W XVIII wieku corpus delicti staÅ‚ siÄ™ terminem prawa materialnego,
który wskazywał na istotne cechy przestępstwa.
¨ð Pojecie to wraz z recepcjÄ… instytucji wÅ‚oskiego prawa procesowego,
przetłumaczone następnie jako Tatbestand, przejęte zostało przez
niemieckÄ… dogmatykÄ™ prawa i poddane wszechstronnej analizie
Ustawowe znamiona przestepstwa -
definicje
¨ð Igor Andrejew: cechy zewnÄ™trznego zachowania siÄ™
człowieka, skutki i okoliczności tego zachowania się, jak
również skutki stosunku psychicznego do tego zachowania
oraz cechy samego człowieka jako podmiotu zachowania się,
cechy określone w ustawie, których całokształt charakteryzuje
przestępstwo, a które muszą być udowodnione w postępowaniu
karnym, aby mogło nastąpić prawidłowe skazanie za
przestępstwo
¨ð J. Åšliwowski:  zespół okolicznoÅ›ci, dziÄ™ki którym czyn, który w
ich nieobecności byłby czynem prawnie neutralnym, na skutek
ich skupienia staje się przestępstwem .
¨ð K. BuchaÅ‚a wskazuje na  cechy charakterystyczne (znamiona),
które wyróżniają dane zachowania z masy innych zachowań
Funkcje
¨ð Typ czynu zabronionego, obok podstawowej funkcji
gwarancyjnej, pełni funkcję prewencyjną określając
negatywny wzorzec zachowania oraz funkcjÄ™
informacyjną  normy prawne bowiem służą nie tylko
regulacji zachowań, lecz także kształtowaniu
i upowszechnianiu świadomości prawnej.
¨ð Typizacja czynów zabronionych, dziÄ™ki uwypukleniu
cech charakterystycznych dla danego czynu umożliwia
sędziemu subsumcję danego przypadku pod określony
przepis prawa karnego, a jednocześnie sprzyja
jednolitości orzecznictwa i umożliwia wyciągnięcie w
stosunku do sprawców jednolicie zakwalifikowanych
czynów podobnych sankcji
Podział znamion
¨ð Znamiona strony przedmiotowej
(znamię czynnościowe; znamiona czasu,
skutku, sytuacji i miejsca popełnienia
przestepstwa)
¨ð ZnamiÄ™ podmiotu
¨ð ZnamiÄ™ strony podmiotowej
¨ð ZnamiÄ™ okreslajÄ…ce podmiot czynu
Podmiot czynu
¨ð PrzestÄ™pstwa powszechne (delicta communia) KTO
¨ð Przestepstwa indywidulane: matka, żoÅ‚nierz,
funkcjonariusz publiczny; kto, pełniąc funkcje
kierowniczÄ…, kto, wykonujÄ…c obowiÄ…zki z zakresu
prawa pracy...
Å„ð Indywidualne wÅ‚aÅ›ciwe - w typie podstawowym
Å„ð Indywidulane niewÅ‚aÅ›ciwe w typie szczególnym
¨ð Gwarant  przestepstwa skutkowe popeÅ‚nione
przez zaniechanie (art. 2 k.k.)
ZnamiÄ™ strony podmiotowej
¨ð OkreÅ›la stosunek psychiczny sprawcy do czynu
¨ð Pozwala ustalić, czy przestepstwo ma charakter
umyślny czy nieumyślny
¨ð Niekiedy wystepujÄ… dodatkowe znamiona  pod
wpływem współczucia Pod wpływem silnego
wzburzenia ,  złosliwie ,  uporczywie
Znamie czynnościowe
¨ð Oznacza wyrażony w formalnym zakazie karnym
SPOSÓB ZACHOWANIA SIE PODMIOTU
¨ð OkreÅ›lone   uderza ,  wyszydza ,  niszczy ,
 zabiera
¨ð NieokreÅ›lone:
Å„ð wskazujace na przyczynowoÅ›c zachowania w stosunku
do skutku   sprowadza ,  powoduje
Å„ð Wskazujace kierunek zachowania  dziaÅ‚a na szkodÄ™ ,
 wprowadza
Å„ð  wykonuje ,  dopuszcza siÄ™ ,
Przedmiot czynu
¨ð Przedmiot zachowania sie sprawcy; przedmiot
wykonawczy, przedmiot czynności wykonawczej
¨ð OkreÅ›la osobÄ™ lub rzecz której dotyczy
zachowanie sprawcy
¨ð CzÅ‚owiek,  inna osoba ,  kobieta ciężarna
 małoletni ,  dziecko
Pojecie pokrzywdzonego
¨ð Pokrzywdzonym jest (zgodnie z art. 49 k.p.k.)
osoba prawna lub fizyczna, której dobro prawne
zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone
przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może też być
instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna,
choćby nie miała osobowości prawnej.
Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawie
wzmożenia ochrony interesów pokrzywdzonego w postępowaniu
sÄ…dowym w sprawach karnych
¨ð  l. O tym, kto jest osobÄ… pokrzywdzonÄ… w konkretnej
sprawie, decyduje dobro prawne tej osoby naruszone lub
zagrożone przez sprawcę czynu, i to w sposób bezpośredni
(art. 40 ż l k.p.k.), choćby nie wynikało to wprost z opisu
tego czynu i jego kwalifikacji prawnej. Owa bezpośredniość
wchodzi w grę także wtedy, gdy przedmiotem ochrony
prawnej jest wprawdzie dobro ogólniejszej natury, ale
zagrożenie tego dobra powoduje również bezpośrednie
pokrzywdzenie indywidualnej osoby.
¨ð 2. Kryterium uznania jakiejÅ› osoby za pokrzywdzonÄ… wynika
z prawa karnego materialnego. Nie oznacza to jednak, by
organ procesowy pozbawiony był możliwości dokonywania
odmiennej oceny dowodów także co do przyjętego
uprzednio założenia, że dana osoba jest pokrzywdzona
przestępstwem".
Pozostałe znamiona strony
przedmiotowej
¨ð ZnamiÄ™ czasu:  w czasie dziaÅ‚an zbrojnych ; Nie dÅ‚użej niż 7 dni
¨ð ZnamiÄ™ miejsca:  publicznie ,  droga publiczna
¨ð ZnamiÄ™ skutku: okreÅ›la skutek, nastepstwo, do którego musi
doprowadzić zachowanie sprawcy :  istotna szkoda ;  naruszenie
czynności narządu ciała ;  obcowanie płciowe
¨ð ZnamiÄ™ szczególnych okolicznosci czynu:  przy przyjmowaniu lub
obliczaniu głosów ,  w zwiazku z pełnieniem funkcji publicznej
¨ð Znamie sposobu dziaÅ‚alnia: :  z użyciem broni palnej lub
materiałów wybuchowych ,  stosujac podstęp albo gwałt
¨ð Znamiona kierunkowe  opisujÄ… zachowania:
Å„ð znamienne celem:  w celu osiagniecia korzysci ,  w celu wywarcia
wpływu ,
Å„ð Znamienne motywem lub pobudkÄ…:  pod wpÅ‚ywem silnego
wzburzenia ,  pod wpływem współczucia ,  ze względu na
bezwyznaniowość
Znamiona ostre i nieostre
¨ð Precyzja w wyznaczaniu zakresu danej nazwy
(zbioru desygnatów)
¨ð Ostre: brat, matka, małżeÅ„stwo, uderza
¨ð Nieostre: istotna szkoda; powoduje zdarzenie;
złosliwie
Znamiona opisowe i wartościujące
¨ð Może nakÅ‚adać siÄ™ na podziaÅ‚ na znamiona ostre i
nieostre
¨ð Opisowe: statek morski, zabija, przejmuje kontrolÄ™
¨ð WartosciujÄ…ce  odwoÅ‚uja sie do ocen, niekiedy
sfery moralnosci (nalezy brac pod uwagÄ™
aksjologie podzielana pzrez społeczenstwo) :
szczególne okrucieństwo, szczególne udręczenie,
złosliwie, szczególne potepienie, tresci
pornograficzne
Pozostałe typy znamion
¨ð Pozytywne (np. zabiera) i negatywne (nie zgÅ‚asza
siÄ™, bez jej zgody, nie zawiadamia)
¨ð Ilosciowe (7 dni, maÅ‚oletni ponizej 15 lat) i
jakościowe (znęca sie, rozpija, uporczywie)
¨ð Subiektywne (odnoszace sie do psychiki sprawcy,
jego wiedzy, dążeńwoli, postaw) i obiektywne
¨ð Normatywne (w szczególnosci zdefiniowane w art
115 k.k.: np. dokument, funkcjonariusz publiczny)
Teoria znamion negatywnych
¨ð Znamiona wyrażone wprost w zakazie karnym w opisie typu czynu
zabronionego mogą być nazwane znamionami pozytywnymi,
ponieważ w zakazie tym występują (istnieją).
¨ð Natomiast wedÅ‚ug tzw. teorii znamion negatywnych
(niewystępujących w zakazie karnym), sformułowanej w dogmatyce
niemieckiej, do znamion typu czynu zabronionego należą też
(dołączają się) niewypowiedziane znamiona wskazujące na brak
pewnych znamion (majÄ… one charakter znamion negatywnych,
ponieważ nie mogą one wystąpić, aby czyn mógł być uznany za
bezprawny), np. tych, które określają kontratypy.
¨ð W tym ujÄ™ciu zakaz z art. 148 ż l k.k. należy odczytywać
następująco:  Kto zabija człowieka, ale nie w granicach obrony
koniecznej bÄ…dz
stanu wyższej konieczności albo przy
niewystąpieniu innych okoliczności mogących wyłączyć
bezprawność".
Znamiona czynu a dobro prawne
¨ð typ czynu zabronionego rozumieć Å›ciÅ›le i formalnie,
zaliczając do jego znamion tylko to, co wyrażone jest
wprost w słowach użytych w sformułowaniu zakazu k a r
n e g o zamieszczonego w części szczególnej kodeksu
karnego lub w ustawie specjalnej
¨ð pojÄ™cie dobra prawnego ma, istotne znaczenie w
prawie karnym. Decyduje ono o społecznej szkodliwości
każdego czynu.
¨ð Dobro prawne jest tylko w tych wypadkach, w
których dany zakaz karny wprost, na nie wskazuje
znamieniem typu czynu zabronionego
Klasyfikacja przestęstw i wykroczeń
Powszechne i indywidualne
¨ð Przestepstwo/wykroczenie powszechne może być
popełnione przez kazdego człowieka
¨ð Sprawca przestÄ™pstwa/ wykroczenia
indywidualnego może byc wyłacznie podmiot o
pewnych określonych właściwosciach
Å„ð Intraneus  podmiot, który takie wÅ‚asciwosci posiada i
czyn popełnić może
Å„ð Extraneus  podmiot pozbawionych takich wÅ‚asciwosci
Przestepstwa indywidulane
własciwe i niewłasciwe
¨ð WÅ‚asciwe: ich istnienie (w typie podstawowym
czynu zabronionego) zależy od zachowania
zindywidualizowanego podmiotu
Å„ð kazirodztwo
Å„ð bigamia
¨ð NiewÅ‚aÅ›ciwe  znamiÄ™ indywidualizujace decyduje o
bycie typu szczególnego (zaś typ podstawowy ma
charakter powszechny)
Å„ð dzieciobójstwo
Skutkowe i bezskutkowe
¨ð Jeżeli do znamion typu czynu zabronionego należy
znamię określające skutek zachowania się sprawcy,
wówczas mamy do czynienia z przestępstwem bądz

wykroczeniem skutkowym. Należy podkreślić, że o
zaliczeniu przestępstwa do skutkowych nie decyduje fakt,
czy jakiś skutek (zmiana w realnie istniejącej rzeczywistości)
wystąpił bądz
miał wystąpić, ale wyłącznie ustawowe
znamiÄ™ skutku.
¨ð Jeżeli objÄ™cie zachowania sprawcy formalnym zakazem
karnym nie jest uzależnione od wystąpienia
jakiegokolwiek skutku, a wyłącznie od popełnienia
czynu odpowiadajÄ…cego opisowi zawartemu w
dyspozycji, wówczas mamy do czynienia z czynem
(przestępstwem bądz
wykroczeniem) bezskutkowym.
Kierunkowe
¨ð Gdy w opisie czynu zabronionego wskazany jest
cel, do którego sprawca dąży, lub podane są
motywy, którymi się on kieruje, wtedy mamy do
czynienia z tzw. czynem zabronionym
kierunkowym.
¨ð Powszechnie przyjmuje siÄ™, że przestÄ™pstwa i
wykroczenia kierunkowe mogą być popełnione
jedynie w zamiarze bezpośrednim.
Typ ogólny i szczególny
¨ð Typ ogólny (podstawowy)
Å„ð Np zabójstwo
¨ð Typy szczegóne
Å„ð Uprzywilejowane
Zabójstwo eutanatyczne
Zabójstwo z afektu
Å„ð Kwalifikowane
Zabójstwo ze szcególnym okrucienstwem
Czyny z zagrożenia i naruszenia
¨ð Czyny narszajÄ…ce dobro prawne
¨ð Czyny zagrażajace dobru prawnemu
Å„ð Czyny zagrożenia konkretnego
Å„ð Czyny zagrozenia abstrakcyjnego
Å„ð indywidualnego
Å„ð powszechnego
Podziały czynów (przestępstw)
Formalne
Materialne (art.
148)
(np. Art 162)
Abstrakcyjnego
(180, 212)
Naruszenia
(148, 197)
Forma Konkretnego
oddziaływania (158, 160, 174)
zagrożenia
Indywidualne
(160 ż2, 161)
Powszechne
(164, 165)
Czyny (przestępstwa
)
Przestepstwa (wykroczenia) podobne
¨ð Art 115 ż 3 k.k. PrzestÄ™pstwami podobnymi sÄ…
przestępstwa należące do tego samego rodzaju
(Przestepstwa, które godza w takie samo dobro
prawne);
¨ð przestÄ™pstwa z zastosowaniem przemocy lub
groz
by jej użycia albo przestępstwa popełnione w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za
przestępstwa podobne.
Tryb ścigania
¨ð Åšciganie z oskarzenia publicznego
Å„ð Åšciganie na wniosek pokrzywdzonego
Zgodnie z art. 12 ż l k.p.k.:  W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek
postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania
poucza osobę uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej
uprawnieniu". W przypadku gdy pokrzywdzony jest małoletni lub
ubezwłasnowolniony (całkowicie lub częściowo), wniosek mogą złożyć jego
rodzice lub opiekunowie (przedstawiciele ustawowi) lub osoba, pod której
stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 ż 2 k.p.k.). Zdanie osoby
małoletniej, która np. nie życzy sobie ścigania sprawcy, jest uznawane za
pozbawione znaczenia.
¨ð Åšciganie z oskarżenia prywatnego
Å„ð Åšciganie przestÄ™pstw na wniosek osoby pokrzywdzonej jest ustawowym
wyrazem doceniania interesu indywidualnego. Tryb wnioskowy,
podobnie jak tryb prywatno­skargowy, jest odpowiedziÄ… na konieczność
rozwiązania kolizji między interesem społecznym a indywidualnym.
Å„ð Zaliczenie jakiegoÅ› typu przestÄ™pstwa do tego trybu nastÄ™puje
najczęściej po to, by uwzględnić interesy osobiste pokrzywdzonego.
Tryb prywatnoskargowy i wnioskowy
¨ð Tryb prywatnoskargowy zostaÅ‚ przewidziany w kodeksie karnym
jedynie w następujących, czterech przypadkach:
Å„ð ltzw. lekkie uszkodzenie ciaÅ‚a, umyÅ›lne bÄ…dz
nieumyślne (art. 157 ż 2 i
3 w zw. z art. 157 ż 4),
Å„ð zniesÅ‚awienie w typie podstawowym i kwalifikowanym (art. 212 ż l i 2
w zw. z art. 212 ż 3),
Å„ð zniewaga w typie podstawowym i kwalifikowanym (art. 216ż li2w zw.
z art. 216 ż 5) i
Å„ð naruszenie nietykalnoÅ›ci cielesnej (art. 217 ż l w zw. z art. 217 ż 3).
¨ð Tryb wnioskowy przewidujÄ… nastÄ™pujÄ…ce przepisy kodeksu
karnego: art. 157 ż 5, 160 ż 5, 161 ż 3, 177 ż 3, 190 ż 2, 192 ż 2,
205, 209 ż 2, 266 ż 3, 267 ż 4, 268 ż 4, 268a ż 3, 278 ż 4, 279 ż
2, 284 ż 4. 285 ż 2, 286 ż 4, 287 ż 3, 288 ż 4, 289 ż 5, 300 ż 4,
303 ż 4, 305 ż 3, 347 ż 2 i 350 ż 2.