Wykład: Proces karny 23.04.2009

Obrót międzynarodowy w sprawach karnych:

Powodami wzrostu wagi obrotu międzynarodowego w sprawach karnych są pojawienie się przestępczości międzynarodowej, a także ułatwienia przepływu osób, towarów i usług między państwami (zwłaszcza w obrębie UE).

Rozwój międzynarodowego obszaru ścigania karnego jest za wolny w stosunku do rozwoju przestępczości międzynarodowej. Podstawowym powodem tego wolnego tempa jest poczucie suwerenności państw oraz brak zaufania – strzeżenie imperium w kwestii jurysdykcji organów ścigania i sądów.

Tło historyczne:

Od początku współpraca opierała się tylko na traktatach międzynarodowych (już Starożytny Egipt zawarł umowę ekstradycyjną z Królestwem Hetytów). Początkowo były to umowy bilateralne w zakresie ekstradycji, czy przeprowadzania postępowania dowodowego.

Stopniowo pojawiały się umowy multilateralne. Po II wojnie do zawierania takich traktatów przyczyniła się bardzo Rada Europy (np. Europejska Konwencja o Ekstradycji). Polska w tych procesach zaczęła uczestniczyć dopiero od 1990r., tj. od demokratyzacji.

ONZ – jako jedyna organizacja może się starać wypracować pewne uniwersalne / ogólnoświatowe reguły współpracy (np. Konwencja z Palermo dot. zwalczania przestępczości zorganizowanej). Dorobek ONZ jest jednak mniejszy od dorobku RE.

Relacje Polski z krajami spoza UE w zakresie współpracy karnej regulują traktaty dwustronne.

Współpraca w ramach UE:

UE zrzesza kraje, które są zbliżone pod względem ustrojów prawnych i wyznawanych wartości.

UE obok RE zaczęła tworzyć swoje międzynarodowe konwencje. Np. obok Konwencji Strasburskiej (Europejskiej Konwencji o Ekstradycji) istnieje Konwencja o Ekstradycji pomiędzy państwami członkowskimi UE. Regulacje UE nie są nowymi regulacjami, a tylko pewną „nadbudówką”, uzupełnieniem.

W konwencjach UE pojawia się proces judycyzacji, tj. brak zaangażowania egzekutywy w sprawy karne → organy ścigania z jednego kraju zwracają się bezpośrednio do organów ścigania innego kraju (egzekutywa w tym procesie nie uczestniczy).

Powstanie III Filaru:

Odejście od modelu współpracy na bazie konwencji międzynarodowych, który był często nieefektywny.

Do III filaru wprowadzono nową instytucję – decyzja ramowa → nie ma skutku bezpośredniego, wymaga implementacji. Państwa, które podpisują traktat akcesyjny do UE zobowiązują się do implementacji decyzji ramowych.

Skutkiem implementacji jest wciągnięcie do porządku prawnego krajowego pewnych instytucji współpracy. Konsekwencją tego jest fakt, że podstawą współpracy nie są już tylko przepisy traktatów międzynarodowych, ale przepisy kodeksowe (krajowe).

Zasada wzajemnego uznawania – decyzja i inne działania podjęte w jednym kraju członkowskim UE powinny mieć skutek we wszystkich innych państwach członkowskich → jest to tylko pewna koncepcja, tendencja, która nie została jeszcze nigdzie zrealizowana.

Problemy związane z decyzjami ramowymi:

1. Niemcy zarzucają decyzjom ramowym, że są one tworzone przez organ, który nie jest demokratycznie wybierany (brak demokratycznej legitymacji) → Radę Unii Europejskiej tworzą ministrowie poszczególnych krajów. Poza tym krajowe parlamenty mają w zasadzie tylko niewielki udział w implementacji.

2. problem polskiej Konstytucji – art. 91. Jego odbiciem jest art. 615 par. 2 KPK (dział XIII) → subsydiarność ustawy wobec umowy międzynarodowej; reguła kolizyjna ustawy z umową międzynarodową.

Przepisy będące wynikiem implementacji decyzji ramowej są przepisami ustawowymi. Konsekwencją takiego stanu rzeczy mogłoby być niestosowanie przepisów o współpracy karnej w ramach UE (np. o europejskim nakazie aresztowania) ponieważ wiążą nas „rzeczywiste” umowy międzynarodowe (np. Europejska Konwencja o Ekstradycji) które stoją wyżej w naszej hierarchii aktów prawnych ustalonej wg art. 615 KPK.

TK uznał, że w przypadku ekstradycji (europejski nakaz aresztowania jest rodzajem ekstradycji) należy zmienić art. 55 Konstytucji, aby nie blokować przepisów implementujących decyzję ramową. Z tego stanowiska można wyciągnąć wniosek, że przepisy ramowe są ważniejsze od Konstytucji i tym samym od przepisów traktatowych.

Nie byłoby problemu z hierarchią art. 615 i regułą kolizyjną, gdyby współpracę międzynarodową wyłączono do odrębnej ustawy.

Instrumenty współpracy:

Ekstradycja:

Postacie:
1. wydanie – klasyczna ekstradycja oparta na umowach międzynarodowych
2. przekazanie – europejski nakaz aresztowania
3. dostarczenie – związane z Międzynarodowym Trybunałem Karnym

Zasady ekstradycyjne (tradycyjne):
1. wzajemności
2. specjalności – państwo wydające decyduje w jakim zakresie wydaje podejrzanego (np. państwo X żąda wydania w celu ścigania za przestępstwa a,b,c ale państwo wydające Y zgadza się tylko na a)
3. podwójnego karania – można wydać ściganego tylko jeśli czyn, za który się ściga jest również przestępstwem w państwie wydającym

ENA – modyfikuje klasyczne zasady:
1. wyłączono zasadę wzajemności
2. państwo przekazujące może się zrzec zasady specjalności
3. wyłączenie zasady podwójnego karania w zakresie katalogu 33 przestępstw (wprowadzonym decyzją ramową) → art. 607w KPK
4. wprowadzono zasadę wzajemnego uznawania – dzięki tej zasadzie ENA może w ogóle funkcjonować

Zasada wzajemnego uznawania na tle ENA:

ENA nie jest podstawą pozbawienia wolności – musi istnieć niezależna podstawa wydana zgodnie z przepisami krajowymi, np. w przypadku Polski postanowienie o TA, postanowienie o umieszczeniu w zakładzie zamkniętym, prawomocny wyrok.

ENA i odpowiednie postanowienie są przekazywane odpowiedniemu organowi innego państwa. Oba te dokumenty nie są podstawą do aresztowania ściganego w państwie, które ma go przekazać. To państwo samo musi wydać odpowiedni akt, który jest podstawą pozbawienia wolności do czasu przekazania. W tego wynika, że zasada wzajemnego uznawania w zasadzie nie istnieje. Mechanizm jest bardzo zbliżony do klasycznej ekstradycji → jest to w zasadzie tylko uproszczenie procedury.

Sąd wydając akt będący podstawą pozbawienia wolności na potrzeby ENA musi to zrobić z automatu, na podstawie samego ENA, ponieważ nie może ingerować w ustalenia faktyczne, które stały się podstawą wydania nakazu w innym państwie (tak się przyjęło w praktyce, ale ma to być potwierdzone najbliższa nowelizacją KPK w ty zakresie).