Podstawowe modele leczenia uzależnionych:
1.Model Wspólnotowo- Resocjalizacyjny 1958: Charles Dederich- Synanon. Cechy wyróżniające: charyzmatyczne przywództwo,wzorzec osobowy i autorytet lidera,duży nacisk na porządek i dyscyplinę, osobista odpowiedzialność za wyleczenie,wspólna praca,stopniowe wchodzenie w obowiązki,publiczna „spowiedź”, stosowanie kar za naruszenie grupowych norm, zaangażowanie w wewnętrzne życie społeczści., egalitaryzm wzajemnych stosunków pomiędzy członkami społeczności. W Polsce: „MONAR”
2.Model medyczny. Tradycyjne podejście psychiatryczne, leczenie farmakologiczne połączone z elementami psychologicznego poradnictwa i psychoterapii 3.Model duchowy Uzależnienie to choroba duszy polegająca na zerwaniu więzi z Bogiem.W Polsce: Stowarzyszenie „Karan”, Ośrodek „Nadzieja”, „Betania” 4.Model integralny rozwinięte formy pomocy ambulatoryjnej, uwzględnia aspekt medyczny,opiera się na solidnych podstawach diagnostycznych (dobór formy do osoby),rozwinięte formy pomocy krótko i długoterminowej oparte o ideę społeczności terapeutycznej,duża waga pracy wychowawczej i resocjalizacyjnej z uzależnionymi, uwzględnia duchowy aspekt pracy,duży nacisk na przebudowę relacji w rodzinie,wsparcie dla osób, które zakończyły terapię długoterminową (grupy postrehabilitacyjne), profesjonalne przygotowanie i podnoszenie kwalifikacji przez terapeutów.
Podstawowe formy pomocy uzależnionym:
*Placówki pierwszego kontaktu:konsultacje, poradnictwo, krótkotrwałe interwencje,podjęcie kontaktu indywidualnego,grupy wsparcia i grupy terapeutyczne.*Placówki stacjonarne:ośrodki o programie krótkoterminowym,ośrodki o programie długoterminowym, *Oddziały dzienne.
*Opieka środowiskowa, socjoterapia.
*Programy postrehabilitacyjne: hostele,placówki postrehabilitacyjne, grupy dla absolwentów ośrodków.
Diagnozowanie poziomu uzależnienia (wywiad)
*historia używania narkotyków i leczenia klienta;
*sytuacja rodzinna i życiowa klienta (praca, nauka)
*historia uzależnień w rodzinie klienta i strefa prawna;
*funkcjonowanie w relacjach społecznych;
*pytania retrospektywne dotyczące nadużyć i przemocy w rodzinie, szkole, innych grupach rówieśniczych;
*pytania dotyczące sfery seksualnej i rozwoju psychofizycznego poczynając od dzieciństwa oraz jego stanu zdrowia. Wynik diagnozy – umiejscowienie klienta na następującym kontinuum:
1.Faza eksperymentowania: używanie sporadyczne i okazjonalne 2.Faza nadużywania: nadużywanie szkodliwe, przechodzące w chroniczne.
3. Faza uzależnienia faza początkowa, rozwój uzależnienia, uzależnienie głębokie. Patologiczny hazard:Wg ICD-10 patologiczny hazard to zaburzenie, które "polega na często powtarzającym się uprawianiu hazardu, który przeważa w życiu człowieka ze szkodą dla wartości i zobowiązań społecznych, zawodowych, materialnych i rodzinnych". To potrzeba przeżywania silnego napięcia, jakie pojawia się podczas gry.Wygrana zwiększa poczucie mocy i popycha do dalszej gry. Przegrana powoduje spadek szacunku do siebie i zmniejszenie poczucia kontroli prowadzi do poszukiwania komfortu psychicznego w kolejnych grach. Osoba grająca, niezależnie od swojego stanu finansowego nie jest w stanie przerwać gry,bez względu na konsekwencje. Fazy hazardu:* f.zwycięstw granie okazjonalne, fantazjowanie na temat wielkich wygranych, duże wygrane powodujące coraz silniejsze pobudzenie, coraz częstsze zakłady i coraz wyższe stawki. * f.strat stawiając na wysokie zakłady naraża się na wysokie straty; wysokie pożyczki i próby odgrywania się, a w przypadkach powodzenia wygrane idą na spłaty długów; hazardzista gra kosztem pracy i domu, kłamie i zaczyna ukrywać swoje uzależnienie; unika wierzycieli i cały czas wierzy, że wkrótce nastąpi kolejna "wielka wygrana"; * faza desperacji: separacja od rodziny i przyjaciół; utrata pracy i narastające długi powodują panikę; presja wierzycieli popycha często ku przestępstwom; te obciążenia prowadzą z kolei do psych wyczerpania, pojawiają się wyrzuty sumienia, poczucie winy, bezradność i depresja; *faza utraty nadziei: poczucie beznadziejności, myśli i/lub próby samobójcze; zostają wówczas 4 wyjścia: ucieczka w uzależnienie od alkoholu lub leków, więzienie, śmierć (samobójstwo lub z ręki wierzycieli) albo zwrócenie się po pomoc. Leczenie: Grupa AH to spotkania indywidualne, które mają charakter informacyjno - motywacyjny, a ich głównym celem jest dostarczenie wiedzy pozwalającej odpowiedzieć na pytanie: czy mój aktualny stan wymaga leczenia czy jeszcze nie oraz czy warto podejmować leczenie i co ono daje. Istnieją także spotkania grupowe umożliwiające m.in. bardziej szczegółowe przyjrzenie się problemowi i sobie samemu, uczą zachowań, które pozwalają na inny niż poprzez hazardowe granie sposób rozładowywania swoich stanów emocjonalnych i przybliżają podstaw. założenia samopomocowego. Podejście do problemu i jego leczenia nie różni się istotnie od filozofii AA. Podział substancji odurzających wg WHO:
-typ morfiny: mak lekarski(roślina), opium(stężały sok mleczny)wdycha się, morfina (krystaliczny proszek,bez zapachu, trudno rozpuszczalny w wodzie, gorzki; tabletki, kryształki, roztwór w ampułkach)dożylnie i doustnie, heroina(white snow,czysta biała czysta, brown sugar)opary, przez nos, dożylny.
kodeina (krystaliczny proszek,bez zapachu, trudno rozpuszczalny w wodzie, gorzki), polska heroina-kompot (wywar ze słomy makowej) dożylnie
metadon(lek przeciwbólowy)
Niebezpieczeństwo: przedawkowanie(sinica, senność, wiotczenie mięśni, niskie ciśnienie zwolniona akcja serca, śpiączka, zgon, zimna, wilgotna i lepka skora)
choroby zakaźne(hiv, aids), uzależ psych i fiz, bezwład, zanikający oddech. całkowite podporządkowanie życia nałogowi(heroina) Działanie krótkie: odprężenie, złagodzenie bólów i stanów lękowych osłabienie koncentracji halucynacje świąd nudności osłabienie tętna i oddechu. Działanie długie: apatia impotencja spadek masy ciała bezsenność, zaparcia, próchnica.
-typ konopie indyjskie cannabis sativa(roślina-nasiona), konopie włókniste marihuana, skun, haszysz-palenie, olejek haszyszowy. Działanie krótkie: euforia wesołość odprężenie halucynacje. Działanie długie: wyczerpanie, drażliwość psychozy, nieżyt nosa, osłabienie pamięci. Niebezpieczeństwo: paranoja, omamy halucynacje.
-typ amfetaminy Amfetamina (stosowana kiedyś przy leczeniu stanów zapalnych błony śluzowej nosa i astmy oskrzelowej) Metaamfetamina i pochodne amfetaminy (extaza, mda itp.) Silnie uzależnia psych i fiz.
Działanie krótkie: wzmożona percepcja podniecenie gadatliwość urojenia omamy wzrost pulsu i ciśnienia
Działania długie: bezsenność wysypki agresja lub samoagresja psychozy; Niebezpieczeństwo:szybki wzrost temp, skoki ciśnienia drgawki, śmierć.
-typ alkoholu i barbituranów Barbiturany(subst, chem. pochodzące od kwasu barbiturowego odkrytego w 1863r. leki tłumiące i uspokajające), benzodiazepiny (leki przeciwlękowe i uspokajające), tabletki gwałtu (GHB i Rohypnol) Działanie krótkie: senność euforia złagodzenie stanów lekowych spowolnienie oddechu, spadek ciśnienia krwi nadmierna potliwość. Działanie długie: zmęczenie wrażliwość, psychoza, zaburzenia orientacji utrata świadomości, uszkodzenia wątroby nerek i mózgu. Niebezpieczeństwa: zakłócenia mowy i widzenia omdlenia alergie, śmierć
-typ kokainy pasta z koki (produkt pośredni w przerobie liści koki), kokaina(krystaliczny proszek)
kokaina ”wolna zasada”, krak (biało szare krystaliczne kamyczki) Bardzo silne uzależnienie psychofizyczne.
Działanie krótkie: nagła euforia, poczucie zwiększonych możliwości intelektualnych i fizycznych zwiększone ciśnienie tętnicze, podniecenie płciowe.
Działanie długie: gadatliwość niezrównoważenie psych i fiz, psychozy, utrata przytomności, śmierć.
Niebezpieczeństwo: szybki wzrost temp ciała, podwyższone ciśnienie tętnicze, śmierć.
-typ khat (drzewko z gatunku catha edulis) żuje się liście lub pije się z nich wywar. Powoduje słabe uzależnienie psychofizyczne. Skutki: senność psychoza biegunka.
-typ halucynogenów: LSD, grzyby halucynogenne, łysiczka lancetowata, PCP, meskalina, muchomor czerwony. Wywołują halucynacje, wpływają na percepcję postrzeganie i odczuwanie działa na sposób myślenia i emocje, często powodują rozpad osobowości
grzybki, proszek z grzybów są jedzone i palone oraz jedzone w wywarze. Działanie krótkie: pobudzenie halucynacje, ograniczenia poczucia czasu i przestrzeni rozszerzone źrenice, arytmia serca. Działanie długie: bezsenność podniecenie omdlenia wymioty drgawki wyczerpanie, samobójstwo. Niebezpieczeństwa: przedawkowanie powoduje lęki psychozy uszkodzenia układu nerw i śmierć.
-typ rozpuszczalników lotnych benzyny, kleje, rozpuszczalniki, chloroform. Wdycha się bezposr oraz nasączone gąbki lub szmaty lub podgrzewa się w naczyniu. Skutki: oszołomienie,utrata przytomności powoduje silne i natychmiastowe uzależnienie psych.
Krótkie działanie: euforia odprężenie osłabienie koncentracji problemy z oddychaniem omamy zapalenie spojówek. Dzialnie długie: delirium apatia uszkodzenie wątroby nerek szpiku kostnego, śmierć, uszkodzenie komórek nerwowych oraz układu pokarmowego.
Niebezpieczeństwo: uduszenie wymiocinami niedotlenienie mózgu, porażenie śmierć.
Opiaty- szczególnie niebezpieczne. (makowiec, morfina, heroina) uzależnia fizyczna, silna tolerancja, drogi zażywania, syndrom odstawienny, przestępczość- produkcja i sprzedaż,działalność w grupie przestępczej.
Redukcja szkód: Leczenie substytucyjne: stosowanie w ramach programu leczenia uzależnienia od produktów leczniczych lub środków odurzających o działaniu agonistycznym na receptor opioidowy. Cele: poprawa stanu somatycznego i psych. oraz reintegracja społeczna
Warunki przystąpienia: 21 lat, być uzależniony od opioidów co najmniej 3 lata, próby leczenia konwencjonalne nie przyniosły skutku, zobowiązuje się do zachowania abstynencji od środków odurzających i psychotropowych, wyrazi pisemna zgodę na leczenie,
musi poddawać się badaniu na obecność środków w moczu, musi przestrzegać zasad programu. Środkiem substytucyjnym jest metadon.
Etapy procesu motywacyjnego do leczenia:
1. PREKONTEMPLACJA- nieświadomość, zaprzeczenie 2.KONTEPLACJA- rozpatrywanie wad i zalet swojego postępowania- jednak niepodejmowanie żadnych działań 3. PRZYGOTOWANIE- etap tuż przed podjęciem decyzji o zmianie 4. DZIAŁANIE (zaangażowanie w zmianę) 5. UTRZYMANIE
Podział pacjentów uzależnionych ze względu na ich przydatność zawodową i społeczną:
1. Osoby całkowicie zdolne do pracy na wolnym rynku (poddane presji współzawodnictwa) 2.Osoby częściowo zdolne do pracy i nauki 3.Osoby całkowicie niezdolne do pracy- mogące jedynie pracować lub uczyć się w warunkach pracy rzeczywiście a nie fikcyjnie 4.Osoby zdolne do pracy tylko w warunkach warsztatów terapeutycznych- nie ma tutaj mowy o osiągnięciach finansowych przedsięwzięcia, a rezultaty stanowią jedynie osiągnięcia terapeutyczne.5. Osoby zdolne do samodzielnej egzystencji a niezdolne do żadnych czynności społecznych- poza podst. czynnościami higienicznymi, wymagające wsparcia otoczenia 6.Osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji- wymagające opieki we wszystkich miarach.
Leczenie w społecznościach terapeutycznych:
*Czynniki terapeutyczne społeczności:
1.rodzina zastępcza- forma opieki nad małoletnim dzieckiem, którego biologiczni rodzice są nieznani albo pozbawieni władzy rodzicielskiej lub którym ją ograniczono. Nie można ustanowić rodziny zastępczej dla dziecka, którego przynajmniej jedno z rodziców ma pełnię władz rodzicielskich 2.filozofia spójności, 3.struktura terapeutyczna, 4.równowaga pomiędzy demokracją, terapią a autonomią 5.ucznie się życia poprzez społeczną interakcję, 6.uczenie się poprzez kryzys, 7.terapeutyczny efekt wszystkich działań w społeczności, 8.odpowiedzialność za własne zachowanie, 9.wzrost samooceny za pomocą osiągnięć
10.internalizacja pozytywnego systemu wartości, 11.konfrontacja, 12.pozytywna presja rówieśnicza
13.uczenie się rozumienia i wyrażania emocji, 14.zmiana negatywnych postaw życiowych na pozytywne,15.poprawa stosunków z rodziną
*Zasady funkcjonowania społeczności terapeutycznych:-zasada demokracji- każdy członek społeczności ma równe prawa i obowiązki w zarządzaniu i decydowaniu o sprawach tej społeczności. Realizacja tej zasady zwiększa szacunek pacjenta do samego siebie, zaangażowania, samodzielności i samokontroli. -zasada konsensusu- czyli podejmowania decyzji na podstawie wspólnej, powszechnej zgody co do tego, że dane przedsięwzięcie jest słuszne lub konieczne. Zasada ta gwarantuje, iż żadna decyzja nie może być ostateczna czy obowiązująca póki nie znajdzie uznania i poparcia wszystkich zainteresowanych. -zasada permisywności- postulująca przede wszystkim określoną postawę terapeutyczną: akceptacji i rozumienia pacjenta, tolerancji wobec jego zaburzonych i niewłaściwych zachowań, dążenie do zrozumienia podejmowanych przez niego form aktywności itp.-zasada uczestnictwa i wspólnoty- postulująca, aby wszystkie sprawy członków społeczności stały się sprawami wspólnymi. Oznacza wzajemne zrozumienie, pomoc oraz troskę o dobro drugiego człowieka. Aktywne uczestnictwo we wszystkim, co się dzieje w społeczności, stanowi niezaprzeczalny walor leczniczy.-zasada realizmu- sprowadza się do dostarczenia członkom społeczności bezpośrednich doświadczeń, umożliwiających w ten sposób konfrontację nabytych społecznych umiejętności z otaczającą rzeczywistością -zasada absolutnej abstynencji- abstynencji do jakichkolwiek środków psychoaktywnych i farmakologicznych (z wyjątkiem zalecanych przez na skutek choroby somatycznej) – dlatego terapię w społecznościach terapeutycznych nazywa się „niemedyczną”-zasada niedostosowania przemocy wobec innych,-zasada otwartości i ograniczonego zaufania
Leczenie w grupach samopomocowych na przykładzie AA: Terapia grupowa – forma leczenia poprzez kontakt z większą ilością osób o podobnej lub jednakowej specyfice problemów. Leczenie odbywa się w grupach samopomocowych zwanych inaczej społecznością terapeutyczną. Stosuje się ją najczęściej w leczeniu uzależnień. Najbardziej znane grupy to AA.
12 kroków AA:1. Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem. 2. Uwierzyliśmy, że siła większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie.3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.4. Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny.5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów.
6. Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru. 7. Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki. 8. Zrobiliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim. 9.Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych. 10. Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznając się do popełnianych błędów.
11. Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas oraz o siłę do jej spełnienia. 12.Przebudzeni duchowo w rezultacie tych kroków, staraliśmy się nieść posłanie innym alkoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.