Temat : „Zakres i zasady współpracy lekarza rodzinnego, psychologa klinicznego i psychiatry.”

Już od starożytnych czasów umysł ludzki oraz jego właściwości i mechanizmy działania były przedmiotem zainteresowania człowieka. Starożytni lekarze przeciwstawiali się poglądom mówiącym, że to złe duchy i demony przyczyniają się do powstawania takich zaburzeń. Za ojca nowoczesnej medycyny uważano Hipokratesa, który dowodził, że zaburzenia psychiczne są spowodowane jakąś patologia mózgu, która często jest dziedziczona. Filozofowie greccy – Platon i Arystoteles – wskazywali na znaczenie czynników społecznych oraz stanów nasilonej frustracji i deprywacji dla pojawienia się u jednostki różnych cierpień natury psychicznej. Platon dostrzegał zależność pomiędzy zdrowiem psychicznym a zdrowiem somatycznym- gdy cierpi dusza ludzka cierpi też jego ciało i odwrotnie.

Na przestrzeni wieków wiedza z zakresu psychologii poszerzyła się o nowe istotne informacje i odkrycia naukowe. Powstały nowe działy i kierunki psychologii obejmujące swym zasięgiem inne dziedziny wiedzy. Jednym z działów psychologii jest psychologia kliniczna zajmująca się : diagnozą, terapią i profilaktyką zaburzeń. Zadania psychologii klinicznej w zakresie diagnozy są następujące: rozpoznawanie istniejących odchyleń w zachowaniu człowieka, wyjaśnianie ich przyczyn (etiologia) i patomechanizmów ich powstania. Do zadań w zakresie terapii należą: formułowanie i realizacja programu postępowania korekcyjnego wobec zaburzeń stwierdzanych w badaniu diagnostycznym. Zadaniem profilaktyki jest: określenie optymalnych warunków życia i działania ludzi, które umożliwiają realizowanie potencjalnych możliwości każdego człowieka a jednocześnie ochraniają go przed tym, co zagraża jego zdrowiu psychicznemu. Zadania w zakresie profilaktyki nawiązują do pojęć zdrowia psychicznego i higieny psychicznej.

Człowiek współżyje z otoczeniem i ze środowiskiem, a one wywierają na niego nieustający wpływ kształtujący go w sposób negatywny bądź pozytywny. Człowiek przez cale życie poddawany jest różnego rodzaju zmianom, które w mniejszy czy większy sposób wpływają na jego psychikę i osobowość. Na każdym kroku poddany jest działaniom środowiska w którym żyje, te oddziaływania zaś przyczyniają się do powstania pewnych reakcji naszego organizmu. W zależności do tego jakiego rodzaju są to oddziaływania i zmiany takie tez i są nasze rekcje. W przypadku gdy oddziaływania te maja one zabawienie ujemne wpływają na człowieka w sposób negatywny. Często wręcz mają charakter przeżyć traumatycznych jak np. śmierć bliskiej osoby, choroba itp. W sytuacji gdy rekcje emocjonalne człowieka okazują się niewłaściwe lub maja zaburzony charakter stają się przyczyną wystąpienia u niego różnego rodzaju dolegliwości. Te zaś stają się przyczyną powstawania negatywnych emocji wywołujących m. in : dyskomfort psychiczny, lęki, frustrację a nawet gniew. W takim przypadku konieczna jest pomoc lekarska. Jeśli pacjent decyduję się zasięgnąć pomocy lekarskiej z reguły udaje się do lekarza rodzinnego będącego lekarzem pierwszego kontaktu. W większości przypadków pomoc ta okazuję się wystarczająca tak w przypadku pacjentów z objawami zaburzeń nerwicowych i psychotycznych konieczna jest pomoc psychologa klinicznego lub też psychiatry.

Współpraca pomiędzy lekarzem rodzinnym, psychologiem klinicznym i psychiatrą może zachodzić w następującym zakresie:

• terapia psychologiczna i psychoterapia w przypadkach zaburzeń psychosomatycznych i nerwicowych oraz farmakoterapia w przypadku zaburzeń depresyjnych i psychotycznych,

Lekarz rodzinny w swej pracy często styka się z osobami cierpiącymi na zaburzenia psychosomatyczne. W przypadku tego typu zaburzeń w leczeniu stosowane są metody psychologiczne często połączone z przyjmowaniem leków psychotropowych. Są to choroby, w przebiegu których istotną rolę odgrywają czynniki emocjonalne będące czynnikami psychicznymi. Liczne badania wskazały zależność pomiędzy wpływem negatywnych emocji i negatywnych stanów emocjonalnych trwających prze dłuższy czas na organizm człowieka i na funkcjonowanie jego organizmu (w tym funkcjonowanie narządów i układów). Również stany emocjonalne i procesy poznawcze mogą wpływać na rekcję immunologiczna organizmy zmniejszając lub zwiększając ryzyko pojawienia się wielu chorób. W wyniku tych odkryć powstała hipoteza wg, której terapia psychologiczna może pobudzić działanie układu immunologicznego co w konsekwencji może zapobiec powstawaniu wielu chorób.

Do innego rodzaju zmian stanu psychicznego będących zaburzeniami świadomości są: przymglenia, przyćmienia świadomości, śpiączka, stany pomroczne, zaburzenia orientacji mają miejsce w przypadku schorzeń somatycznych. Zatem wszelkie działania o charakterze psychologicznym odgrywają ważną rolę w profilaktyce i terapii chorób somatycznych.

Terapia psychologiczna - to wszelkie uprzednio zamierzone działania lecznicze wykorzystujące w sposób pośredni lub bezpośredni środki psychologiczne w celu przywrócenia zdrowia lub zmniejszenia ludzkiego cierpienia.

Psychokorekcją - natomiast określamy psychologiczne oddziaływanie zmierzające do poprawy psychologicznych aspektów niezadowalającego, problemowego położenia życiowego.

Psychoterapia - jest definiowana jako metoda leczenia opierająca się na oddziaływaniach środkami psychologicznymi na osoby chore, cierpiące z powodu zaburzeń przeżywania i funkcjonowania uwarunkowanych psychospołeczne.

• diagnoza różnicowa (astenia prodromalna, zaburzenia psychosomatyczne, zaburzenia nerwicowe i psychotyczne),

Astenia prodromalna ( reakcja startowa) to powtarzające się zaburzenie psychiczne bedące rekcja na czynniki zewnątrz pochodne układu nerwowego. Obejmują one objawy: drażliwość, przygnębienie, obniżenie aktywności, narastanie lękowe. W symptomatologii psychologicznej chorób somatycznych obserwuję się zmiany stanu psychicznego m.in: zaburzenia świadomości, objawy rzekomo nerwicowe, zmiany otępienie, urojenia itp.

Objawami astenii oprócz schorzeń somatycznych mogą być zwiastunem zaburzeń nerwicowych a nawet psychotycznych. Poza tym objawy nasuwające podejrzenie depresji mogą być objawami negatywnymi schizofreniczna w tych przypadkach bywa trudna nawet dla psychologa klinicznego i psychiatry, tym bardziej dla lekarza rodzinnego.

• pomoc psychologiczna dla pacjenta i jego rodziny,

Choroba somatyczna dla pacjenta i jego rodziny stanowi poważny problem natury emocjonalnej dlatego też często pomoc lekarza rodzinnego może okazać się niewystarczająca. W takim przypadku konieczna jest pomoc psychologiczna.

W sytuacji gdy zaburzenia mają charakter psychosomatyczny i nerwicowy oprócz pomocy psychologicznej niezbędna może okazać się pomoc psychiatry w zakresie farmakologicznym.

Pacjent trafiając do lekarza często nie jest świadomy swej choroby lub obraz własnej choroby przez niego stworzony często niezgodny jest z diagnozą lekarską. Ważną rolę w rekcji chorego na chorobę stanowią zastępujące czynniki: ocena rozmiaru choroby, jej znaczenie dla pacjenta, rekcje emocjonalne i sposoby walki z chorobą , oraz jej psychopatologiczne następstwa( np. zaburzenia nerwicowe, psychozy i depresje reaktywne lub zaburzenia świadomości).

Pomoc psychologiczna:

Pojęcie to obejmuje szeroki zakres oddziaływań psychologicznych:

- wspieranie samorealizacji

- promocja zdrowia

- prewencja

- poradnictwo psychologiczne

- interwencje kryzysowe

- psychoterapia, rehabilitacja, resocjalizacja

Pomaganie jest zachowaniem prospołecznym, to jest zachowaniem nastawionym na dobro innych osób, grup lub instytucji. Jeśli celem tych zachowań jest korzyść innego człowieka mówimy o zachowaniach allocentrycznych, jeśli natomiast celem jest korzyść grupy używamy terminu zachowania socjocentryczne. Istnieją jeszcze zachowania altruistyczne, czyli działania nastawione na dobro innych osób z pominięciem własnych korzyści, a niekiedy nawet powodujące straty.

W relacji pomagania ważne jest zaufanie interpersonalne. Kształtuje się ono w toku wymiany informacji, komunikatów niewerbalnych, wymiany uczuć i ustosunkowań. Cechuje się dynamiką wartościowania korzyści i strat.

• unikanie błędów jatrogennych,

Pacjent również bardzo często odrzuca istnienie problemu lub też go wyolbrzymia nadając mu bardziej dramatyczna formę. Jeśli już podejmie wwalkę z choroba może potraktować to jako wyzwanie lub jako pojawiającą się przeszkodę na jego drodze i podejmuje z nią walkę.

Czasem jednak zachowania lekarza lub innego pracownika służby zdrowia mogą wpływać negatywnie na stan zdrowia pacjenta. Takie zachowania określamy mianem błędów jatrogennych lub czynników jatropatogennych. Mogą one mieć charakter osobowościowy ( postawa egocentryczna) lub tez zewnątrzpochodne np niedostateczna wiedza lub chęć zysku. Zachowania te mogą poważnie wpłynąć na stan zdrowia pacjenta ale psycholog kliniczny i psychiatra mogą pomóc w uniknięciu tego typu błędów.

Praca psychologa klinicznego polega na współpracy z pacjentami, którzy nie potrafią samodzielnie rozwiązać swoich problemów życiowych.

W przypadku chorób i hospitalizacji somatycznej przedmiotem pracy psychologa jest psychologiczna analiza i poprawa psychologicznych aspektów położenia życiowego człowieka chorego. Poza pomocą choremu może ona wskazać sposób wyjaśnienia prawdziwego obrazu dolegliwości. Psycholog w ten sposób wspiera lekarza istotnymi informacjami o czynnikach współdziałającymi w powstaniu choroby oraz o osobowości pacjenta i jego reakcjach emocjonalnych.

W świetle badań prowadzonych w USA stwierdzono, że większość pacjentów zgłasza się do lekarza POZ cześć z nich została skierowań do psychiatry. Zaledwie odsetek pacjentów zostaje skierowanych do specjalisty co spowodowane jest gł.:

• eksponowaniem dolegliwości somatycznych,

• niemożność dostrzegania u pacjentów objawów depresji,

• obawa przed stygmatyzacja związaną z chorobą,

• niewystarczającym czasem konsultacji,

• nadmierną koncentracja na objawach somatycznych.

● rehabilitacja, uspołecznienie i uzawodowienie pacjentów zwłaszcza tych psychotycznych.

W wielu krajach organizuje się działania samorządów lokalnych dotyczące profilaktyki i ograniczenia zasięgu zaburzeń psychicznych za pomocą psychologów i psychiatrów.

Współpraca ta odbywa się na trzech płaszczyznach:

• profilaktyki,

• ograniczenia zasięgu problemu,

• alternatywnych metod terapii i rehabilitacji,

• promocja zdrowia

Jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymywania.

Udział psychologii w promocji zdrowia to zespół działań profesjonalnych psychologów, których celem jest kształtowanie i utrwalanie zachowań potrzebnych do rozwoju i utrzymania zdrowia jednostki.

Promocja zdrowia oznacza:

1. Podnoszenie świadomości jednostkowej i świadomości społecznej, dotyczącej zdrowia i czynników warunkujących zdrowie

2. Umożliwienie człowiekowi kontroli nad procesami zdrowia i udziału w realizacji celów zdrowotnych

3. Rozwój i umacnianie zasobów zdrowotnych, tkwiących w jednostce i środowisku

Obszary i zadania promocji zdrowia:

1. Budowanie prozdrowotnej polityki państwa

2. Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

3. Wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia

4. Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu

5. Reorientacja służby zdrowia

Reasumując moje rozważania stwierdzam iż współpraca pomiędzy lekarzem rodzinnym, psychologiem klinicznym i psychiatrą jest jakże istotna w leczeniu. Odbywa się ona na wielu płaszczyznach i ma charakter ciągły i celowy. Istotne jest aby wszelkie działania zmierzające do pomocy pacjentowi były dobrze zrealizowane i szczegółowo zaplanowane.

Wszystkie te działania mają na celu niwelowanie zaburzeń zachowania, rozwiązywanie problemów zdrowotnych ludzi i społeczności.

Bibliografia:

1.Bilikiewicz T.:Psychiatria kliniczna, PZWL, Warszawa 1976.

2.Gertsmann S., Gerstamnn P.: Podstawy Psychologii Klinicznej, UŁ, Łódź 1982.

3..Tsirigotis K., Gruszczyński W :Zakres i zasady współpracy lekarza rodzinnego, psychologa klinicznego i psychiatry (w):Przegląd Wojskowo-Medyczny, 2002, 44(suplement 1), 78-83, ISSN 1507-0603.

4.Sęk H.(red.): Psychologia Kliniczna Tom I, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.

5.Strelau J.:Psychologia Podrecznik Akademicki, T.3, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,

Gdańsk 2000 .

5.Wallen R.:Psychologia Kliniczna, PWN,Warszawa 1964.