System ubezpieczeń społecznych – dr Iwona Sierocka
Ubezpieczenia społeczne - to mechanizmy, które mają zabezpieczyć przed
ubezp gospodarcze: (rekompensata z firmy ub jest uzależniona od naszego wkładu)- 1. majątkowe
2. osobowe
w ub społecznych składki nie przekładają się na wysokośc wypłaconego odszkodowania. Pierwsze pojawiły się w końcu 19w.
I ustawa 1883r ustawa o ub społ w razie choroby – ustawa niemiecka
rok później wydano ust o ub sp w razie wypadku przy pracy
ust o ub społ na starośc i na wypadek inwalidztwa – zapewniała renty inwalidzkie i emerytury
w Polsce w 1919 dekret 1020 us o ub społ na wypadek choroby
w 1924 r ustawa o ub s na wypadek bezrobocia
w 1927r ROZPORZ pREZYDENTA rp O UBEZ SPOŁ PRACOWNIKÓW UMYSŁOWYCH
1933r ust o ubezp społecznym – ustawa scaleniowa – Rozp zostało uchylone , nie zostali ujęci pr najemni w majątkach ziemskich:
pracowni składki na fundusz ub społ. w ZUS
ta ustawa funkcjonowała do lat 50
z czasem skł te nie wystarczały na wypł świadczeń, likwidacja zakładów pracy , dochodziły coraz nowe ubezpieczenia
I filar ZUS obowiązkowy obsługiwany przez ZUS – f nie inwestowane tylko wypłacane na bieżące potrzeby świadczenia
II filar Otwarty Fundusz Emerytalny – obowowiązkowy dla osób urodzonych po 30 grudnia 1948 tj. 1948 – 1969 – mogą byc częściowo przesyłąne do innych funduszy albo pozostają w ZUSie – wybiera ubezpieczony. OFE inwestuje skłądki.
III filar Pracownicze Programy Emerytalne - zbiorowe i - indyw formy ubezp , możemy wykupic polisę - zasada kapitałowa tj. Inwestowanie.
Ustawa z 13 paździer 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn. Dz.U. z 2009r. Nr 205, poz.1585 z późn.zm. ( 2007 i 2009 teksty ujednolicone )
zasady , na których opiera się ta ustawa :
powszechności, wszyscy z wyłączeni art 5 wyłączenia : rolnicy CRUS , obywatele państw obcych którzy na teryt Polski nie mają stałego pobytu i którzy zatrudnieni są w misjach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i organizacjach międzynarodowych chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej, funkcjonariusze służb mundurowych.
równości – art 2a , równośc ze względu an płec, stan cywilny i stan rodzinny. Można wprowadzic różnicę ze względu na tutuł ubezp.
państwo gwarantuje wypłatę minimalnego świadczenia art 2 ust.3, obejmuje I filar
wykład 24.10.2010r.
Rodzaje ubezpieczeń społecznych:
ubezp emerytalne
ubezp rentowe
ubezp chorobowe ( w razie choroby i macierzyństwa )
ubezp wypadkowe
Zakres podmiotowy ubezp społecznych :
ub emerytalno rentowym podlega : art 6
osoby fizyczne mające określony status prawny tj. ( katalog zamknięty ) - pracownicy ( z wyłączeniem umowy-zlecenie, umowa o dzieło o ile stanowi samodzielny tytuł) z wyłączeniem prokuratorów, sędziów ( uposażenie z budżetu państwa) , - osoby wykonujący pracę nakładczą -chałupniczą ( nakładca dostarcza narzędzi a wykonawca wykonuje czynności ), - członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, kółek rolniczych i spółdzielni zajmujących się produkcją rolną ( wykonują pewne prace na rzecz spółdzielni i podlega tym samym składkom ubezpieczeniowym ) - osoby wykonujące pracę na podst umowy cywilno-prawnej : agencyjne, zklecenia, świadczenia usług do których stosujemy przepisy zlecenia ( bez względu na czas pracy ), - osoby prowadzące działalnośc pozarolniczą art. 8 ust.6 tj. Prowadzące działalnośc gospodarczą , osoby prowadzące szkoły i inne placówki oświatowe, wolne zawody np.adwokaci mający własną kancelarię, twórcy i artyści, członkowie niektórych spółek :sp. Jawna, komandytowa, partnerska i zo.o . ale tylko jednoosobowa., - duchowni , - służba celna, - bezrobotni, - parlamentarzyści krajowi
żona pracodawcy ( zatrudniona przez niego na podstawie umowy o pracę) ma status osoby współpracującej z podmiotem gospodarczym. Syn pracownik młodociany jest pracownikiem na podstawie umowy o pracę. Młodociany jest rozliczany tak jak każdy pracownik.
Student lub uczeń poniżej 26 lat nie ma tych ubezpieczeń
Osoby , które mogą byc objęte dobrowolnie ubezpieczeniem emeryt rent na ich wniosek: :
małżonków pracown skierowanych do pracy za granicą w urzędach konsuklarnych, placówkach dyplomatycznych o raz organizacjach międzynarodowych,
osoby które sprawują opiekę nad członkiem rodziny, który to spełnia warunki aby pobierac zasiłek pielęgnacyjny – powyżej 75 r życia albo chory ( opiekun nie ma żadnego tytułu z którego opłaca składki )
obywatele polscy, którzy wykonują pracę na rzecz podmiotu zagranicznego w Polsce lub za granicą o ile ten podmiot zagraniczny nnie ma w Polsce siedziby lub przedstawicielstwa ( podmiot spoza obszaru unijnego )
studenci i doktoranci ( nie ma innego tytułu ubezpieczeniowego )
alumni syminariów duchownych, junioryści, postulanci do 25 lat
eurodeputowani
obywatele unii odbywający staże adaptacyjne w Polsce.
Kontynuacja ubezp em rent :
osoby wcześniej objete skł adkami ubezp emeryt rent oraz obywatele polscy zatrudnieni na rzecz podmiotu zagranicznego ( moożemy z niej korzystac wielokrotnie ), w przypadku 10 lat kontynuuacji nie ma gwarancji wypłaty świadczenia minimalnej emerytury.
Ubezpieczenia chorobowe :
objęci obowiązkowo :
pracownicy
członkowie spóldzilni rolniczych
żołnierzy w slużbie czynnej
dobrowolnie ubezpieczeni :- osoby ojęte obowiązkowo ubezp em rent :
Ubezp wypadkowe ( obowiązkowe ):
nie podlegają bezrobotni, pobierający zasiłek np. Rodzinny
ubezp emerytalno- rentowe w razie zbiegu tytułów ubezpieczeniowych :- nie będzie na egzaminie !
objęcie obowiązkowo ubezp em-ren tylko z jednego tytułu (pozostałe dobrowolnie). Kilka wyjątków : 1. dot tytułów uprzywilejowanych, 2. tytuły uprzywilejowane plus drugi tytuł ubezzp– podstawa składek niższa od wynagrodzenia minimalnego, tyt pracy pluc urlop maierzyński, 3. Wszystkie tyt uporzyw plus urlop macierzyński.
tytuły uprzywilejowane ( stosunek pracy, członkostwo w Spółdzielniach Rolniczych, stosunek służby SC – zawsze trzeba podlegac ubezp em – rent
3 umowy zlecenia – podlega tyen który powstał najwcześniej ( muszą podlegac duchowni prowadzący dział gosp jako podmiot gospodarczy a jako duchowny na życzenie )
Emeryt, rencista pracujący musi składki em -ren płacic, jeżeli pracuje na zlecenie i sos pracy to tylko z tytułu stosunku pracy.
Powstanie i ustanie ubezpieczeń społecznych art 13 i 14 :
Ubwzpieczenie obowiązkowe – z chwilą nawiązania stosunku pracy pracownik staje się ubezpieczony ( nawet jak pracownik nie zgłosi pracownika).
Jeżeli ubezp dobrowolne wygasa ( nieopłacenie składek )
Terminy opłacania składek:
do 5 każdego m-ca – jednostki budżetowe
do 10 osoby fizyczne opłacające skłądki za siebie
do 15 pozostali płatnicy
w razie nieopłacenia składki w terminie to z mocy prawa ubezp wygasa,musi jescze raz złożyc wniosek . Ubezpieczony może zwrócic się z wnioskiem o wyznaczenie innego terminu opłacenia składki.
Nawet po zawieszeniu dziąl gosp. Składki ubezp emeryt rentowe muszą byc opłacane - dobrowolne.( chorobowe i wypadkowe nie istnieją, tyt wypaku przy pracy)
składki na ubezpieczenia społeczne – jest to świadzczenie pieniężne o charakterze obowiązkowym, celowym, odpłatnym i bezzwrotnym.
Obowiązkowośc – niezależnie od tego czy podlegamy ub dobrowolnie czy obowiązkowo
Celowe – wiemy na jaki fundusz płacimy tą skłądkę
Odpłatne – żeby móc domagac się świadczenia w ramach gwarantowego ub społecznego to trzeba opłacic składki
Bezzwrotnośc – jeżeli nie skorzystamy ze świadczenia nie możemy domagac się zwrócenia skłądek ani zliczenia na poczet przyszłych składek.
Kwota składek :
emerytalne 19,52% podstawy wymiaru składek ( po połowie płatnik i ubezpieczony )
rentowe 6 % ( 1,5 % ubezpieczony 4,5% płatnik )
chorobowe 2,45% (w całości przez ubezpieczonego )
wypadkowe 0,67 do 3,33 % płaci płatnik ( płatnik ustala w zależności od stopnia wypadkowości ) 0,4 do 8,12 granice w ustawie
Płatnik - to podmiot, na rzecz którego ubezpieczony wykonuje pracę lub też, który jest zobowiązany do wypłaty ubezpieczonemu określonego świadczenia.
Duchowni płacą skłądki w 20 % resztę płaci f kościelny.
Podstawa wymiaru składek :
w przy pracownika czł Rol Sp Prod – przychód pracownika w rozumeiniu przepisów podatkowych z wyłączeniem ( nie na chorobowym i pozostałe zawarte w Rozpo Min Pracy i Polityki Socjal z 18.12.88 w sprawie szczegółowych zasda ustalania podstawy wymiaru składek na ubezp emerytalne i rentowe Dz.U z 88 nr 161 poz 10106 z późń zm.: min. Nagrody jubileuszowe nie częściej niż 5 lat )
przy zleceniu ( kwota wynagrodzenia lub zadeklarowana )
ma byc Ustawa o emeryturach i rentach
27.11.2010r.
ustawa z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach funduszu z Uzezpieczeń społecznych ( Dz.U. z 2009r. Nr 153 poz.1227z późń. zm.) ujednolicona w 2004 r i 2009r.
Dot. Zasady nabycia świadczeń emerytalnych I filaru, nabycie świadczeń rentowych ( z tytułu niezdolności do pracy i św. rodzinne), dodatków do emerytur i rent i świadczenia zasiłku pogrzebowego. Adreswana jest do osób , które świetle ustawy objęte są ubezp. emerytalnym i rentowym.( wyłączeni funkcj. służb mundurowych ale mogą ubiegac się o te świadczenia).
II kategorie ubezpieczonych :
urodzeni przed 1949r.
Urodzeni po 31.12.1948r. w ramach 1949-1969
ad.1. Art.27 – warunki nabycia emerytury ( gwarancja najniższego świadczenia ):
a/ wiek : kobiety 60 lat , mężczyźni 65
b/ staż emerytalny ( kobiety 20 lat, mężczyźni 25 lat): – okresy składkowe udokumentowane (art.6 - ( ubezp , okres podlegania represjom wojennym, przymusowe prace w ZSRR i III Rzeszy)praca w gosp. rolnym do 1.1.1983r. Brany pod uwagę w przypadku uzupełnienia okresu do najniższej emerytury) i - okresy nieskładkowe art.7 – niezdolnośc do pracy w związku z chorobą , urlop macierzyński do 6 lat, nauka, ze względów politycznych do 86r. nie dłuższy niż 5 lat –( mogą stanowic 1/3 udokumentowanego okresu składkowego,
art 28 wiek 60 i 65 staż 15 i 20 ( brak gwarancji najniższego świadczenia ) – jeżeli osoba zdecyduje się na emeryturę w tym przypadku to organ rentowy przyzna emerytuę zgodną z wyliczeń matematycznych ( może byc na poziomie niższym niż najniższa krajowa ).
emerytury wcześniejsze ( ostatnim tytułem musi byc stosunek pracy i w ostatnich 24 miesiącach musiała pracowac conajmniej 6 miesięcy – tych warunków nie stawia się przy pełnym wymiarze lat przepracowanych )– uprawnienie wnioskodawcy ( musi wpłynąc wniosek) art.29 :
a/ kobiety wiek 55 lat i 30 lat okr skła i nieskła lub wiel 55 i 20 lat stażu i orzeczenie oo całkowitej niezdolności do pracy.
b/mężczyźni , wiek 60 lat i 25 lat okr skł i nieskł i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy lub wiek 60 lat i 35 lat okr skł i nieskł
w niższym wieku emerytalnym – uzyskane w mocy prawa ze spełnieniem art.27( musi wpłynąc wniosek ).
ZUS nie czeka na wniosek w przypadku jak osoba korzysta z renty z tyt niezdolności do pracy i osiągną wiek emerytalny.
Rozporządzenie z dnia 7.02.1983 w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkacj lub szczególnycm charakterze( Dz. U. Z 1983 r Nr 8, poz. 43 z późń.zm.) - musi byc zaświdczenie z zakładu pracy o szczególnych warunkach pracy.
Osoby z II filarem nie mogą korzystac z wcześniejszych emerytur
możana wycofac się z II filaru – środki muszą byc przekazane do skarbu państwa, do 2008r.
r.65
elementy do wyliczeniea emerytury dot osób uro przez 68r :
kwota bazowa ( 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszona o składki na ubezp społeczne- wylicza ją prezes GUS)
okresy skłądkowe ( mnożone przez 1,3%)
okresy nieskłądkowe – nie mogą byc mniejsze niż 1/3 okresów składkowych – mnoży się przez 0,7% ( art.15 wyjaśnia jak wylicza się emeryturę)
wyliczenie podstawę wymiaru emerytury – przeciętna wymiaru skłądek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z okresu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W każdym roku trzeba ustalic średnie wynagrodzrnie ubezpieczonego i jak to się ma do średniej krajowej w danym roku. Z tych 10 wyliczamy średnią arytmetyczna( wskaźnik emerytury) - nie wyższe niż 250%. to mnoży się przez kwotę bazową.
Art.15 ust 1 trzeba znac!!!i ust. 6
jak ubezpieczony nie wybiera innego sposobu to ZUS wybiera ust.1.
Osoby urodzone po 31.12.1948 ( w systemie zdefiniowanej skłądki )- powinna byc z 2 źródeł.
I filar ( ZUS)
elementy :
kapitał początkowy ( k.p. oblicza się dla osób urodzonych po 31.12..48r. a które przed 1.1.1999r. Podlegały ubezpieczeniom społecznym )- ustalany jak emerytura w starym systemie.- podlega waloryzacji
składki 12,22 ( ZUS)- waloryzowane
dzieli się przez dalsze lata życia polaka 72 lata ( mężczyźni 68, kobiety 76)
dwa pierwsze elementy dzieli się przez wiek.
Oblicza się ile pozostało lat życia - raty na 7lat u mężczyzn , u kobiet raty na 12 lat
gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia – osoby :conajmniej- kobiety 20 lat mężczyzna 25 lat składkowych i nieskładkowych.
nie badane okresy skłądkowe i nieskładkowe
Renty
zasady nabywania renty z tytułu niezdolności do pracy ( art.57)
niezdolnośc do pracy
moment niezdolności do pracy ( okres ubezpieczenia , po ustaniu tych okresów nie później niż 18 miesięcy ).
staż rentowy ( okresy skłądkowe i nieskładkowe) od 1 ( powyżej wiek 20 lat do 5 lat (osoba ma powyżej 30 lat). Art.58 ust3 minimalne staże nie są wymagane gdy osoba zgłoszona przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 mies od ukończenia nauki w szkole a do momentu powstania niezdolności do pracy będzie miała okresy skł i nieskł bez przerwy albo z przerwami nie dłuższymi niż 6 miesięcy. Osoby mające powyżej 30 lat – 5 lat musi byc w ostatnich 10 lat pracy przed złożeniem wniosku lub przed uzyskaniem renty.
Niezdolnośc do pracy – osoba tóra wskutek nariuszenia sprawności organizmu 1)utraciła całkowicie ( nie może wykonywac żadnej pracy zarobkowej nie dot, zakładów pracy cgronionej) lub 2)częściowo zdolnośc do wykonywania pracy zarobkowej ( utracila w znacznym stopniu zdolnośc do wykon pracy zgodnej z poziomem kwalifikacji ... w innym zawodzie może pracowac-przekwalifikowanie ) i nie rokuje odzyskania tej zdolności. 3)Kwalifikowana .Całkowita niezdolnośc do pracy ( niezdolna do samodzielnej egzystencji, wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innych osób w zaspakajaniu w zaspakajaniu zwykłych potrzeb życia codziennego).
Trwałośc- trwale ( renta na stałe) lub okresowo niezdolna do pracy ( renta okresowa, maksymalnie na okres 5 lat)
POSTĘPOWANIE 2 instancyjne : 1instancja ) lekarz orzecznik ZUS - wprowadzono 1996r. zamiast komisji lekarskich, 2) 2 instancja ( wprowadzona ok 2004r) – komisja lekarska , osoba ma 14 dni na zgłoszenie sprzeciwu.Odwołanie może złożyc ZUS o niewłaściwości orzeczenia do komisji lekarskiej w ciągu 14 dni.
Można odwołac się do sądu po orzeczeniu komisji lekarskiej.