Początki organizacji Kościoła rzymskiego

Kościół Rzymsko-Katolicki jest największą chrześcijańską wspólnotą wyznaniową, głoszącą zasady wiary i życia religijnego określane jako katolicyzm. W swojej wierze i nazwie uważa siebie za Kościół Powszechny (gr. katholikos - "powszechny"). W sferze doktryny i organizacji kościelnej uznaje autorytet papieża, biskupa Rzymu. Nazwa Kościół Rzymsko-Katolicki ściśle odnosi się do samego Kościoła (patriarchatu) zachodniego (łacińskiego), w odróżnieniu od uznających zwierzchnictwo Rzymu Kościołów wschodnich (unici).
    Obecnie Kościół katolicki liczy około 970 mln wiernych (18% ludności świata), w tym około 300 mln w Europie, 415 mln w Ameryce Łacińskiej, 70 mln w Ameryce Północnej, 90 mln w Afryce, 85 mln w Azji, 10 mln w Australii z Oceanią. Duchowieństwo liczy ponad 4 tys. biskupów, około 400 tys. księży (w tym blisko 300 tys. w Europie i Ameryce Pn.) i 20 tys. stałych diakonów, oraz ponad 700 tys. zakonnic.

Chrześcijaństwo jako nowa religia monoteistyczna rozwinęła się na terytorium Cesarstwa Rzymskiego w I w n.e. Sama nazwa „chrześcijanie” pojawiła się w 45 r.n.e. w Antiochii wiązała się z głoszoną przez uczniów Jezusa Chrystusa nauką, którą on sam wypowiadał nauczając na terenie Palestyny. Początki chrześcijaństwa przedstawione zostały w księgach objawionych nazywanych Ewangeliami. Autorami Ewangelii byli uczniowie Jezusa: Jan, Marek, Łukasz i Mateusz.

W początkach swojego nauczania Jezus kierował się do ludności żydowskiej, z czasem ogarnął również inne narodowości zamieszkujące Palestynę. Chrześcijaństwo narodziło się po śmierci Jezusa w obszarze wpływów judaistycznych, jednak szybko zdobyło większość obszarów całego państwa rzymskiego. Ci, którzy zaufali Jezusowi, uwierzyli również w jego boskie (mesjańskie) pochodzenie i po śmierci swojego Mistrza stali się głosicielami jego nauki (apostołami).

W okresie od I do III wieku zaszły poważne zmiany w organizacji Kościoła. Chrześcijanie pierwotnie łączyły się w gminy, które przypominały tak liczne w Rzymie kolegia „małych ludzi”- głównie o charakterze pogrzebowym i dzięki temu podobieństwu były tolerowane przez władze państwowe. Organizacja gminy, początkowo nie wszędzie jednolita, przystosowana była do tradycji lokalnych. Gminy posiadały niewielki wspólny majątek, który służył przede wszystkim wspomożeniu najuboższym. Pierwszych chrześcijan pochłaniały myśli o samodoskonaleniu, uzyskaniu zbawienia i idee rozszerzania wiary.
Chrześcijaństwo rozszerzało się szybko, choć było jedną obok judaizmu religią świata antycznego nastawioną na ścisły ekskluzywizm. Świat dzieli ł się na chrześcijan, czyli wiernych i na resztę-niewiernych. Przyjmujący chrześcijaństwo musieli zrezygnować z udziału we wszelkich pogańskich ceremoniach religijnych. A ponieważ wszystkim publicznym aktom w Rzymie towarzyszyły obrzędy religijne, wielu pierwotnych chrześcijan wycofało się z udziału w życiu miast, unikając pełmiemia funkcji municypalnych, a także przynależności do tak licznych kolegiów zawodowych czy pogrzebowych. Najbardziej wyróżniało chrześcijan to, że nie składali oni ofiar bogom państwowym i przed posągami cesarskimi, gdyż byłoby to wyłomem z konsekwentnego monoteizmu. Ta postawa wyznawców Chrystusa budziła niechęć wśród ogółu społeczeństwa, gdzie wytwarzały się o nich niewiarygodne opowieści i przekonanie, że są ateistami, wrogami cesarza i rodzaju ludzkiego. 

W III wieku chrześcijaństwo stało się już religią o zasięgu ogólnoimperialnym, umocniło się w pełni we wschodniej części cesarstwa, penetrowało coraz bardziej do prowincji zachodnich, zyskując nowych wyznawców, głównie w miastach. Kościół chrześcijański dysponował już w tym czasie silną zhierarchizowaną organizacją, znacznym majątkiem, licznymi świątyniami. Rosło jednak zaniepokojenie władzy cesarskiej, której autorytet uległ zachwianiu po roku 235. Prześladowanie chrześcijan nabrało charakteru masowego w połowie III w. zwłaszcza za rządów Decjusza, który ogłosił w 249-250 r. Edykt nakazujący powszechne karanie chrześcijan. Fala prześladowań została wzmocniona przez cesarza Waleriana, ale zahamowana przez edykt tolerancyjny Galliena(260r.). Wrogami chrześcijan byli cesarze dążący do odrodzenia starej moralności rzymskiej, dyscypliny społecznej i umocnienia władzy centralnej jak Decjusz, czy później Probus. Ostatnie zarządzenia nakazujące tępienie chrześcijan zostały wydane przez cesarza Dioklecjana i jego współrządce Galeriusza, które były poważnym wstrząsem dla Kościoła. Dotknęły one przede wszystkim wschodnią część Imperium, a także Afrykę, gdzie było duże skupisko chrześcijan. Pomimo poddania się wielu wyznawców, którzy zdecydowali się na odstępstwo od religii, prześladowania nie zdołały złamać siły chrześcijaństwa, które poprzez przykłady męczeństwa zyskiwało nowych wiernych. Ciężko chory Galeriusz na łożu śmierci odwołał prześladowania i w roku 311 wydal edykt nakazujący tolerancję wobec chrześcijan. 

Natomiast w IV w. postanowiono rozszerzyć edykt z 311 r. Augustowie zaznaczyli teraz w nowym edykcie, że wszyscy ludzie w cesarstwie, także chrześcijanie, mają posiadać wolność religijną i mogą wyznawać tę religię, która najlepiej im odpowiada. Cesarze widzą w tym gwarancję dalszej życzliwości ze strony Najwyższego Bóstwa. Następnie podali w swoim edykcie postanowienia dotyczące chrześcijan, o wiele szczegółowsze, niż w edykcie Galeriusza. Zarządzili więc bezpłatny zwrot świątyń i cmentarzy, obojętnie czy przejęło je państwo, czy osoby prywatne. Własność miała być przekazana Kościołom lokalnym. Pośrednio więc uznano przez to ich zdolność prawną do posiadania własności. Na końcu edyktu wyrażono przekonanie, że przez takie potraktowanie religii chrześcijańskiej, uzyska się Bożą łaskawość, której cesarze doświadczali dotąd w wielu sprawach. Znaczenie edyktu mediolańskiego polegało na uznaniu prawnego istnienia chrześcijaństwa i włączeniu go do religii, objętych tolerancją w cesarstwie. Podpisali go obaj agustowie, Licyniusz, który trzymał się tego układu w kwestii religijnej, oraz Konstantyn, który starał się dać Kościołowi więcej niż było w edykcie. Edykt mediolański rozpoczyna nowy okres relacji pomiędzy Kościołem a Cesarstwem Rzymskim

20 maja 325 Konstantyn, który sam był wyznawcą arianizmu, zwołał pierwszy sobór powszechny biskupów chrześcijańskich, znany w tradycji jako sobór nicejski I. Głównym tematem obrad 220 biskupów była kwestia czy Bóg Ojciec i Syn Boży są jednej istoty, jak chcieli zwolennicy ruchu ortodoksyjnego, czy też Syn jest stworzony przez Ojca i jemu poddany, jak twierdzili zwolennicy Ariusza – arianie (twierdzili, że Jezus jest Bogiem, lecz niższym i stworzonym w czasie).

Podstawowa jednostką były gminy, czyli niewielkie wspólnoty powstające w miastach. Opiekę nad nimi miały kolegia apostołów pod przewodnictwem św. Piotra, od II wieku wspólnotom przewodniczyli biskupi. Z czasem powstały patriarchaty na terenie np.: Rzymu, Aleksandrii, Konstantynopola, czy Jerozolimy. W celu konsolidacji wiernych rozproszonych po całym terytorium rzymskim odbywały się zjazdy biskupów, inaczej synody lub sobory. Synod był zebraniem biskupów danego kraju prowincji kościelnej lub diecezji, a sobór oznaczał zgromadzenie biskupów całego Kościoła pod przewodnictwem papieża. Sobór podejmował najważniejsze decyzje dotyczące kwestii wiary i organizacji Kościoła.