ROZDZIAŁ 30

WYCHOWANIE W RODZINIE

Przez wychowanie w rodzinie rozumiemy wszystkie składniki struktury, organizacji i funkcjonowania rodziny, które w swej istocie są bądź czynnikami natury psychologicznej ( np. Osobowość rodziców, łącząca ich więź emocjonalna, stosunki uczuciowe między rodzicami a dzieckiem, postawy rodzicielskie, role pełnione przez rodziców) natomiast czynniki natury pozapsychologiczne rzutują na ilość i jakość oddziaływań wychowawczych na rozwój jednostki i jej osobowości (np. Liczebność rodziny i jej status społeczny, ekonomiczny i zawodowy, przynależność terytorialna, tradycje kulturowe).

Rodzina jest to naturalne środowisko wychowawcze. Rodzina jest tym składnikiem środowiska wychowawczego, który oddziałuje na jednostkę najdłużej, niekiedy przez całe życie.

Wpływ wychowawczy rodziny jest jednak najsilniejszy we wczesnych stadiach rozwoju, w okresie dzieciństwa, gdy jednostka nie podlega jeszcze lub podlega w ograniczonej mierze oddziaływaniom innych instytucji, a za opiekę nad nią i jej wychowanie odpowiedzialni są przede wszystkim rodzice.

Właśnie ze względu na tę odpowiedzialność za dziecko rodzinę można nazwać instytucją.

Rodzina stanowi jednak zarazem podstawową grupę społeczną, elementarną komórkę życia w społeczeństwie.

Oprócz funkcji wychowawczych rodzina spełnia wiele innych funkcji, które rzutują na proces wychowania w niej.

Wychowanie w rodzinie jest zatem wychowaniem naturalnym, w odróżnieniu od wychowania intencjonalnego, realizowanego w specjalnie do tego celu powołanych placówkach.

W rodzinie proces wychowania przebiega ponadto w sposób stały i ciągły, we względnie stabilnym, choć dynamicznym środowisku. Domu rodzinnego nie wybiera się, tak jak można wybrać mimo pewnych ograniczeń, wynikających np.z podziału administracyjnego kraju-szkołę, organizację czy koło zainteresowań.

Ona właśnie zaspokaja we wczesnych okresach rozwoju wszystkie jego potrzeby, dostarcza mu mniej czy bardziej urozmaiconych i różnorodnych stymulacji.

Dopiero wraz z wiekiem dziecka niektóre funkcje rodziny przejmują stopniowo inne środowiska wychowawcze oraz specjalne instytucje opiekuńcze i kształcące.

U.Bronfenbrenner wyodrębnił cztery rodzaje maleli przydatnych do analizy środowiska rodzinnego: 1)interpersonalne

2)mikrosystemowe

3)mezosystemowe

4)egzosystemowe.

1)W obrębie modeli interpersonalnych po II wojnie światowej badania relacji w dziale: matka-dziecko, ustąpiły miejsca analizie relacji w triadzie między obojgiem rodzicćw a dzieckiem, gdyż długotrwała nieobecność ojca zmieniała stosunek matki do dziecka i cały układ życia rodzinnego.

2)Dla modeli mikrosystemowych istotne jest pojęcie, siedliska. W ramach tych modeli nastąpiło zróżnicowanie społecznych i fizycznych aspektów środowiska. Na zagadnienie deprywacji potrzeb dziecka spojrzano jakby z dwóch punktów widzenia, nie tylko oderwania dziecka od matki, lecz także niedoboru bodźców(przedmiotów, zabawek)hamującego prawidłowy rozwój.

Środowiskowy mikrosystem obejmuje bowiem zarówno wzorce czynności, ról i stosunków międzyludzkich, z jakimi dziecko styka się bezpośrednio w danym siedlisku, jak też rozmaite fizyczne i materialne własności, które nań oddziałują.

3)Mezosystemy odnoszą się z kolei do wzajemnych stosunków między rozmaitymi siedliskami, np. szkołą i domem, domem i miejscem pracy itp.

Zachowanie dziecka i jego rozwój są w jakiejś mierze uwarunkowane np. jego udziałem w życiu przedszkola, ale też sposobem, w jaki nauczycielka traktuje jego rodziców, zaleceniami i wymaganiami, jakie im stawia.

Niezwykle istotne są też okresy adaptacji dziecka do nowego środowiska, jak również zmiana otoczenia(przeprowadzka, przeniesienie do innej miejscowości, a nawet pobyt na wakacjach).

4)Egzosystemy to układy zewnętrzne, które oddziałują pośrednio na rodzinę i dziecko żyjące w określonej społeczności, ustroju politycznym i społecznym, warunkach ekonomicznych i kulturowych.

Należą do nich również czynniki bio-geograficzne: ukształtowanie terenu, jakość wody, powietrza, hałas i ruch uliczny itp.

W socjologii i psychologii współczesnej przeciwstawia się grupy pierwotne grupom wtórnym.

Grupy pierwotne cechuje wzajemny ścisły i bezpośredni kontakt jej członków: nawiązują oni ze sobą bliskie stosunki emocjonalne łączą ich trwałe i osobiste więzi oparte na współdziałaniu i solidarności.

Stosunki między członkami grup wtórnych są natomiast najczęściej konwencjonalne i formalne, chłodne i bezosobowe.

Cechy rodziny.

Jedną z najważniejszych grup pierwotnych jest rodzina. Tworzą ją osoby, które łączą związki małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji. Członkowie rodziny nie tylko zamieszkują na ogół pod jednym dachem i we wspólnym gospodarstwie domowym, lecz współdziałają z sobą zgodnie z wewnętrznym podziałem ról, min, tworząc warunki niezbędne do utrzymania i wychowania dzieci.

Mimo że rodzina ma jakby swój własny świat, stanowi ona zarazem grupę otwartą na wpływy zewnętrzne, kształtujące system wartości i normy zachowania się społecznego.

Powyższe cechy charakteryzują zarówno rodziny małe, dwupokoleniowe złożone z pary małżeńskiej i jej własnych lub przybranych dzieci, jak też rodziny wielkie, obejmujące trzy lub więcej pokoleń, a nawet kilka rodzin połączonych pokrewieństwem w linii bocznej.

Pierwotną formą życia rodzinnego w społeczeństwach europejskich była rodzina wielka, złożona z kilku rodzin małych, prowadzących wspólne gospodarstwo.

Tego typu rodziny miały najczęściej charakter patriarchalny, tzn.ziemia, kapitał, władza i przywileje należały do seniora rodu, mężczyzny, który przeważnie przekazywał prawa własności najstarszemu synowi.

Układ patriarchalny występował także w rodzinach nie posiadających majątku, np.w rodzinach robotniczych: ojca, będącego żywicielem rodziny, darzono tu szacunkiem ze względu na wykonywaną przez niego pracę: jego zawód podejmowali często synowie. Kobiety w rodzinach patriarchalnych zajmowały się gospodarstwem domowym.

Pokrewieństwu rzeczywiste między rodzicami i własnymi dziećmi zachodzi w linii wstępnej(rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd)oraz w linii zstępnej(rodzice, dzieci, wnuki itd).

Pokrewieństwo zastępcze zachodzi między rodzicami i przybranymi dziećmi.

Współczesne modele rodzin polskich.

Utrzymują się nadal dwa typy rodzin: przeważające na wsiach i w małych miasteczkach rodziny trzypokoleniowe-rodzice, dzieci i dziadkowie(z licznym potomstwem), oraz w miastach-rodziny małe dwupokoleniowe złożone tylko z pary małżeńskiej i jej dzieci(dwojga, trojga lub jednego).

Z wyjątkiem małżeństw młodych zaznacza się tendencja do powrotu do bardziej tradycyjnych układów między małżonkami, z wyraźnym podziałem ról żeńskich i męskich.

Zachodzi zresztą wiele różnic w dziedzinie postaw, skali wartości i poglądów między rodzinami małżonków młodych a małżonkami w średnim lub starszym wieku.

Warto też zwrócić uwagę na postępujące rozbicie wspólnoty rodziny prokreacyjnej z rodzinami pochodzenia małżonków.

W warunkach miejskich przyczyną tego zjawiska bywa nie tylko skłonność młodych małżonków do samodzielności i uniezależnienia się od rodzin pochodzenia, lecz także niejednokrotnie brak możliwości utrzymywania trwałych i wielostronnych związków przez pokolenie dziadków z pokoleniami dzieci i wnuków.

Wychowanie w rodzinie a tradycje kulturowe.

Badania Grażyny Makiełło-Jarzy(l 989), przeprowadzone w trzech środowiskach lokalnych: dużym mieście, miasteczku i na wsi, wykazały związek między dziedzictwem kulturowym danej społeczności lokalnej a dziedzictwem kulturowym rodziny, która to dziedzictwo współtworzy i przenosi na następne pokolenia.

Im środowisko terytorialne jest bardziej jednorodne i stabilne, tym silniejsze są tradycje zwyczajów rodzinnych oraz zasad postępowania i wychowania dzieci.

Spośród badanych środowisk najbardziej homogeniczna i stabilna była wieś podgórska.

Tam właśnie, jak również w miasteczku wyraźne były też tradycje obyczajowe i religijne, natomiast tradycje patriotyczne dominowały w dużym mieście.

Wprawdzie dziadkowie nie wywierają bezpośredniego wpływu wychowawczego na wnuki z wyjątkiem okresu wczesnego dzieciństwa, kiedy się nimi opiekują-to jednak rodzice, a przede wszystkim matki, doceniają wartości i wzory, jakie sami otrzymali od swoich rodziców w procesie wychowania.

Funkcje wychowawcze rodziny.

• Funkcje stałe i zmienne.

Każda rodzina pełni różnorakie funkcje. Podlegają one zmianom historycznym podobnie jak inne cechy rodziny: jej makro-i mikrostruktura społeczna, wzorce kulturowe i obyczajowe itp.

Zmiany typu funkcjonalnego w rodzinie polegają zarówno na redukcji niektórych jej funkcji lub ich rozszczepianiu się-podziale jednej funkcji na dwie od siebie niezależne-jak też na jakościowych ich przeobrażeniach.

Przeciwieństwem tendencji do redukowania funkcji rodziny i ograniczenia zasięgu jej działalności jest tendencja do uniezależniania się tych form aktywności rodziny, które dawniej tworzyły nierozerwalną całość.

Ważnym celem zawierania związków małżeńskich, zwłaszcza przez ludzi młodych jest posiadanie dzieci. Jeżeli małżonkowie nie mogą mieć własnych dzieci, to adoptują często dziecku osierocone.

1. Z funkcją prokreacyjną rodziny łączy się ściśle jej funkcja wychowawcza. Jej pełnienie nie ogranicza się bynajmniej do opieki i wychowywania małych dzieci, do zaspokajania ich potrzeb biologicznych i psychicznych w okresie wczesnego dzieciństwa, kiedy dzieci są jeszcze całkowicie bezradne i zależne od osób dorosłych, a przede wszystkim od matki, oraz do uczenia ich określonych sposobów zachowania się w okresie przedszkolnym.

Rodzina współczesna zajmuje się dzieckiem i wychowuje młode pokolenie bardzo długo, od urodzenia przez około 20 lat, odgrywając ważną rolę we wszystkich stadiach rozwoju dziecka, aż do osiągnięcia przez nie dojrzałości psychicznej i niezależności ekonomicznej.

Coraz później zatem jednostka usamodzielnia się całkowicie i przestaje podlegać oddziaływaniom rodziny, która czuje się za nią odpowiedzialna przynajmniej przez cały okres kształcenia i przygotowania do zawodu.

1. Jednakże rodzina nie przestaje pełnić swojej funkcji wychowawczej z chwilą rozpoczęcia przez dziecko nauki szkolnej funkcja ta zmienia się tylko jakościowo w związku z nowymi celami i wzrastającymi wymaganiami, jakie stawiają przed dzieckiem i jego rodziną instytucje oświatowe.

Stosunek do instytucji wspomagających.

Instytucje te nie przejmują funkcji wychowawczych rodziny, lecz raczej ją wspomagają w ich pełnieniu. Zmierzają ponadto do dostarczenia dziecku takich bodźców kształcących i wychowujących, jakich w rodzinie nie może ono już uzyskać, przynajmniej od pewnego wieku, gdyż przekracza to zakres jej możliwości i kompetencji.

Na przykład zarówno w rodzinie, jak i w szkole stosuje się nagany lub pochwały: sposoby ich udzielania oraz odbierania ich przez dziecko są jednak zupełnie inne w domu i w klasie wskutek odrębnej sytuacji wychowawczej oraz swoistych stosunków społecznych i emocjonalnych łączących dziecko z osobami, które stają się sprawcami lub też świadkami nagradzania albo karania: z nauczycielem i rówieśnikami bądź z rodzicami i innymi członkami rodziny.

Wspólne funkcje wychowania w rodzinie.

Mimo że wraz z rozwojem dziecka i włączeniem się w proces wychowania różnych instytucji z zewnątrz następują jakościowe przeobrażenia w wychowawczych funkcjach rodziny, to jednak istnieją pewne wspólne cechy funkcjonalne, charakterystyczne dla wszystkich stadiów wychowania w rodzinie i dla całokształtu jej działalności wychowawczej wobec dzieci.

Rodzina zaspokaja podstawowe biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie jak potrzebę bezpieczeństwa, zależności, miłości. Kształtuje zarazem nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne: potrzebę życzliwości uznania, zaspokojenia ciekawości, samo urzeczywistnienia i wiele innych.

Rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa, pośredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz większości bodźców zewnętrznych.

Rodzice i inni członkowie rodziny dostarczają dziecku i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego.

Rodzice i inni członkowie rodziny przekazują dzieciom określony system wartości i norm społecznych.

Rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowania przez nie zadań i obowiązków wykraczających poza jego osobiste potrzeby i interesy współdziałania w grupie, pełnienia ról społecznych.

Rodzina jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe siły i możliwości, znajdując oparcie i punkt odniesienia (wzorce) w rodzicach i innych członkach rodziny: na ich wsparcie, radę i pomoc dziecko może zawsze liczyć.

Znaczenie rodziny dla przyszłego rozwoju jednostki.

Rodzina pełni wspomniane funkcje wychowawcze w rozmaity sposób w różnych okresach rozwoju dziecka.

Procesu wychowania w rodzinie - jeżeli tylko nie wkraczamy w mniejszym lub większym stopniu w zakres zjawisk patologicznych - okazję do przyswojenia pewnego zasobu norm i zasad postępowania oraz wzorców zachowań, które może naśladować.

A zatem dzięki pełnieniu swoich funkcji wychowawczych w dziedzinie psychologicznej rodzina odgrywa w stosunku do dziecka rolę, niwelatora wstrząsów, filtru i pomostu", chroniąc je przed zbyt brutalnym zetknięciem się z rzeczywistością.

Struktura rodziny.

• Wielkość rodziny.

Na układ stosunków międzyosobowych i więź emocjonalną w rodzinie wpływają jej cechy strukturalne, takie jak jej wielkość oraz kolejność urodzenia się dziecka, które warunkują poniekąd jego pozycję w rodzinie. Inaczej układają się stosunki społeczne i emocjonalne we współczesnej rodzinie małej, dwupokoleniowej, mającej najwyżej troje dzieci, gdzie interakcje rodziców i dzieci są bardzo częste, a opieka rodzicielska ześrodkowana jest na potomstwie, inaczej zaś w rodzinach trzypokoleniowych lub dwupokoleniowych, lecz wielodzietnych, gdzie system opieki jest bardziej rozproszony i różnorodne są interakcje poszczególnych członków.

W rodzinach wielodzietnych spotykamy np. częściej styl wychowania autokratyczny, wyraźny podział funkcji i obowiązków między dziećmi, przy czym starsze dzieci przejmują niekiedy pewne funkcje wychowawcze i opiekuńcze rodziców, zajmując się młodszym rodzeństwem.

Podkreśla się też szybsze przystosowanie dzieci w dużych rodzinach do zmiennych warunków życia i do sytuacji trudnych, lepsze warunki dla rozwoju samodzielności oraz umiejętności współdziałania i współpracy.

Jeżeli jednak warunki materialne rodziny, która ma liczne potomstwo, są niekorzystne, a rodzice przeciążeni obowiązkami i pracami domowymi, taka sytuacja może stać się podłożem postaw odrzucenia lub zaniedbywania dzieci, albo też obarczania dzieci starszych nadmiernymi obowiązkami i pracami domowymi.

W rodzinach małych rodzice poświęcają zazwyczaj wiele czasu wychowaniu dziecka.

Jeżeli jednak oboje pracują zawodowo, to mają niejednokrotnie trudności z zapewnieniem mu opieki, gdy jeszcze nie uczęszcza do szkoły lub przedszkola.

Struktura rodziny a pozycja dziecka

Od czasów Alfreda Adlera przeprowadzono wiele badań nad wpływem pozycji dziecka w rodzinie związanej z kolejnością jego urodzin na kształtowanie się jego osobowości. Pozycja dziecka w rodzinie zależy nie tylko od jego kolejności urodzin ale także od płci i wieku oraz od wielu innych czynników.

Niektóre tendencje ujawnione w badaniach:

a) dziecko najstarsze:

- uprzywilejowane jako pierworodne, ponosi z tego tytułu wiele ciężarów

- przedmiot przesadnej opieki rodziców ale również ofiara braku ich doświadczenia

- po urodzeniu drugiego dziecka schodzi na dalszy plan, co może być przyczyna jego frustracji i zaburzeń emocjonalnych i trudności w przystosowaniu społecznym

- skłonność do pesymizmu

- poczucie niepewności

- lęk przed kompromitacją, zależność i pobudliwość

- poczucie odpowiedzialności, agresywność, skłonność do dominowania w kontaktach z młodszym rodzeństwem

b) dziecko urodzone jako drugie lub trzecie z rzędu:

- w korzystniejszej sytuacji ze względu na nabyte doświadczenie rodziców przy pierwszym dziecku

- jeżeli różnica wieku nie jest zbyt duża między rodzeństwem, to taki układ sprzyja wytworzeniu się stosunków demokratycznych

c) dziecko zajmujące pozycje środkowe:

- mogą korzystać w procesie uczenia się z wzorów dostarczonych ich przez starsze rodzeństwo, a te z kolei doświadczenia przekazują młodszym braciom i siostrom, wobec których ujawniają się postawy opiekuńcze

- może czuć się mniej kochane przez rodziców i zaniedbywane na korzyść rodzeństwa młodszego

d) pozycja dziecka najmłodszego:

- ma wiele szczególnych przywilejów ale powoduje niedogodności w procesie wychowania

- otaczane przez rodziców nadmierna troską,

- rozpieszczane przez nich

- wyręczane w najprostszych czynnościach codziennych

- hamuje to rozwój jego samodzielności, czyniąc je kapryśnym i egocentrycznym

- starsze rodzeństwo lubi okazywać takiemu dziecku władzę, traktować je z góry i odsuwać od swoich zajęć i zabaw

- ważne sprawy rodziny rozstrzygają się bez jego udziału, uważając, że nie dorosło jeszcze do podejmowania decyzji

- dziecko oczekuje stale specjalnych względów i pomocy od innych, uczy się więcej brać od innych niż dawać od siebie

e) pozycja jedynaka:

- nie jest to sytuacja szczególnie korzystna

- wychowuje się on wyłącznie wśród osób dorosłych, stając się podmiotem ich uczuć i troski

- zbytnie ochranianie oraz przesadne oczekiwania i ambicje to dość typowe postawy rodzicielskie

- są również pozytywne strony jedynaka:

* przyspieszony rozwój umysłowy w ciągłym kontakcie z dorosłymi, którzy zaspokajają jego ciekawość i zainteresowania

* unika przykrych doznań uczuciowych związanych z rywalizacją z rodzeństwem o względy matki i ojca

* potrzebę szerszych więzi społecznych może zaspokoić w środowisku kolegów i rówieśników

* w młodszym wieku szkolnym ujawniają silną wieź z obojgiem rodziców, a w szczególności z matką

* większe trudności w przystosowaniu się do pobytu w szkole i do wymagań nauczycieli .

Koncepcja Bernsteina

Dotyczy zależności pierwotnej socjalizacji dziecka w rodzinie od swoistego układu ról społecznych w środowisku wychowawczym oraz od związanego z tym układem systemu komunikacji, czyli sposobu porozumiewania się między członkami rodziny. Zdaniem Bernsteina, w wyniku złożonego procesu socjalizacji dziecko uzyskuje szczególną świadomość moralną, poznawczą i uczuciową, opanowując zarazem role społeczne reprezentatywne dla kultury danej społeczności.

Socjalizacja dokonuje się nie tylko w rodzinie, ale również w szkole, w kręgu rówieśniczym, a potem w miejscu pracy.

Socjalizacja dziecka w obrębie rodziny zachodzi w układzie wzajemnie powiązanych sytuacji, zwanych kontekstami. Do najważniejszych kontekstów sytuacyjnych, odgrywających istotna rolę w rozwoju dziecka i w procesie wychowania w rodzinie, należą:

*kontekst regulacyjny-układ sytuacji odnoszący się do regulacji działania dziecka przez dorosłych, rodziców. Dziecko uczy się sposobów postępowania, zachowania się własnego i cudzego a także uświadamia sobie porządek moralny, przyswaja zbiór reguł i norm;

* kontekst instrukcyjny (instrumentalny)-dziecko uzyskuje od otoczenia informacje o obiektywnych cechach

* kontekst innowacyjny (wyobrażeniowy)- skłania dziecko do dokonywania różnorakich eksperymentów i do przetwarzania otaczającego je świata na swój własny sposób;

*kontekst interpersonalny- dotyczy sfery stosunków międzyludzkich i pozwala dziecku na uświadamianie sobie własnych oraz cudzych stanów uczuciowych, uczy też odpowiednio na nie reagować i wywoływać w nich zmiany.

Komunikacja w rodzinie

Przebieg socjalizacji dziecka w rodzinie wiąże się z systemem komunikacji między członkami rodziny, a szczególnie ze sposobem przekazywania zasad i norm moralnych, emocji i uczuć, wiedzy o świecie. Struktura społeczna rodziny i dominujący w niej układ ról implikują posługiwanie się odrębnymi kodami językowymi: ograniczonym lub rozwiniętym. Najważniejsze cechy kodu ograniczonego:

1).zależność mowy od kontekstu, czyli ścisłe powiązanie wypowiedzi z konkretną sytuacją i jej specyficznymi składnikami

2)wyrażanie znaczeń w sposób zrozumiały

3) partykularność znaczeń, tj. nadawanie słowom, zwrotom językowym i całym wypowiedziom takiego sensu, jaki jest rozumiany przez inne osoby na tle pewnych przeżyć i doświadczeń.

W procesie porozumiewania się rodzice uwzględniają indywidualne cechy dziecka, nie zakładając z góry, że doświadczenia dzieci są tożsame z ich własnymi doświadczeniami lub do nich zbliżone.

Otwarty system komunikacji łączy się ze stosowaniem kodu ograniczonego, który cechuje uniwersalność znaczeń i ich względna niezależność od kontekstu.

Zamknięty system komunikacji w rodzinach pozycjonalnych implikuje kontrolę imperatywną: wydawanie krótkich nakazów, poleceń lub też tzw. apele pozycyjne, odwołujące się do zasad i obowiązków związanych ze statusem członka grupy. W zakresie kontroli imperatywnej mieszczą się nie tylko rozkazy i zakazy wydawane tonem nie znoszącym sprzeciwu, np. Połóż to! Nie ruszaj tego! Lecz także kary fizyczne.

Style wychowania w rodzinie

Styl wychowania charakterystyczny dla danej rodziny jest jakby odbiciem sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny. W rodzinach małych, dwupokoleniowych, o stylu tym decydują przede wszystkim rodzice, gdyż oni sprawują funkcje wychowawcze.

Na styl wychowania wpływają poglądy rodziców na to, jak dziecko powinno być wychowane, jak należy wpływać na nie w różnych okresach jego życia oraz do czego zmierzają różne formy i środki kierowania jego postępowaniem. Na ogół większe znaczenie niż wiadomości teoretyczne mają osobiste doświadczenia i wzory otrzymane w rodzinach pochodzenia obojga rodziców. Doświadczenia małżonków są jednorodne, jeżeli byli oni wychowywani w swoich rodzinach pochodzenia według podobnych wzorów postępowania i modeli autorytetu rodzicielskiego: są one niejednorodne, jeżeli wzory i modele kierowania rodziną oraz sposoby kontrolowania zachowania się dzieci były odmienne w rodzinie ojca i w rodzinie ojca.

W obu sytuacjach- homogamicznej i heterogamicznej- istnieje kilka wariantów autorytetu.

Ze względu na to, kto kieruje czynnościami rodziny wyodrębniono cztery typy rodzin:

1)najwyższym autorytetem w rodzinie jest ojciec i on sprawuje przede wszystkim funkcje kontroli

2) funkcje te przypadają matce, obdarzonej w tej racji wysokim autorytetem

3) zachodzi równowaga między mężem a żoną w zakresie władzy i kontroli w rodzinie

4) rodzina wybiera drogę pośrednią między równowagą a dominacją męża lub żony.

Wychowanie niekonsekwentne

Styl wychowania w rodzinie jest niekonsekwentny- charakteryzuje go zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko. Zależnie od chwilowego samopoczucia rodzice są dla dziecka bardziej lub mniej wyrozumiali, nie zwracają uwagi na jego wybryki lub kiedy indziej surowo za nie karzą; okazują mu czułość i darzą je zainteresowaniem, to znów w podobnej sytuacji zachowują się wobec dziecka obojętnie albo nawet wrogo. Taki sposób postępowania utrudnia dziecku przyswojenie norm społecznych i moralnych, wywołuje poczucie niesprawiedliwości i krzywdy. Wychowanie niekonsekwentne wiąże się z brakiem sprecyzowanych zasad postępowania wobec dziecka i swoistą biernością pedagogiczną matki i ojca. Rodzice przejawiają inicjatywę i podejmują określone środki wychowawcze tylko pod naciskiem jakiegoś zdarzenia, np. gdy dziecko otrzyma uwagę nauczyciela w dzienniczku lub złą ocenę. Wprowadzają wtedy kary i zakazy, których później nie przestrzegają i nie egzekwują w dostatecznej mierze. W innych sytuacjach, aby skłonić dziecko do posłuszeństwa, stosują obietnice, często niedotrzymywanie, albo obdarzają je podarunkami nie wtedy gdy na to zasłużyło, lecz po to, by zapewnić sobie spokój lub zaskarbić względy dziecka.

Styl autokrytyczny

Inaczej styl autorytatywny lub demokratyczny. Styl, który przeważał w rodzinach patriarchalnych, ma więc on charakter konsekwentny i jest oparty na autorytecie przemocy. Od dziecka wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszelkim poleceniom lub nakazom rodziców, a zwłaszcza ojca. W rodzinie autokratycznej dziecko ma swoje prawa i obowiązki, wie dobrze, czego mu nie wolno czynić, a na co może sobie pozwolić. Kary, nagrody stosuje się konsekwentnie i dziecko zdaje sobie sprawę, że nie ma od nich żadnego odwołania.