Grześkow Marek
III Rok, filozofia z komunikacją społeczną
Koncepcje Prawdy
Prawda
To cecha wypowiadanych zdań określająca ich zgodność z rzeczywistością. W mowie potocznej oraz w logice tradycyjnej prawda to stwierdzenie czegoś, co miało faktycznie miejsce lub stwierdzenie niewystępowania czegoś, co faktycznie nie miało miejsca. Problemem zdefiniowania tego pojęcia zajmowali się filozofowie od starożytności. Klasyczna definicja prawdy pochodzi od Arystotelesa i jest to zgodność sądów z rzeczywistym stanem rzeczy, którego ten sąd dotyczy.
Klasyczna koncepcja prawdy
Arystoteles tak próbował przybliżać istotę prawdy w swojej Metafizyce:
Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.
Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce tzn. zdanie 'Ala ma kota' jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.
Powyższe rozumienie prawdy prowadzi jednak do kilku trudności. Jedną z nich jest tzw. paradoks kłamcy. Bez względu na to, jaką z dwóch wartości logicznych przypiszemy jednemu z poniższych zdań:
Z1 = Z2 jest zdaniem prawdziwym.
Z2 = Z1 jest zdaniem fałszywym.
To przy założeniu powyżej definicji prawdy dojdziemy do wniosku, że zdaniu przysługuje inna (od założonej) wartość logiczna. Przez wieki filozofowie nie potrafili znaleźć definicji prawdy, która z jednej strony byłaby formalnie poprawna (nie prowadziłaby do sprzeczności), a z drugiej adekwatna, czyli bliska nieścisłemu, potocznemu rozumieniu słowa "prawda".
PRAWDA U ŚW. TOMASZA
Klasyczna koncepcja prawdy jest najlepiej przedstawiona u Św. Tomasza z Akwinu. Słowo „prawda” może być rozumiane trojako:
Metafizycznie – verum est id, quod est. (Prawdą jest to, co jest.) Prawdziwe jest to, co istnieje. Prawda jest zamienna z bytem. Każda rzecz, o ile istnieje, jest prawdziwa. Prawda jest transcendentalium.
Teoriopoznawczo – verum est adaequatio intellectus et rei. Prawda zachodzi wówczas, jeżeli to, co jest w naszym intelekcie jest zgodne z rzeczywistością.
Logicznie – verum est manifestativum et declarativum esse. Wszystko, co wskazuje na prawdę, ukazuje ją, prowadzi do niej.
Współcześnie koncepcja klasyczna zwana teorią korespondencyjną prawdy, uzyskała w języku polskim następujące sformułowania:
„Myśl M jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy myśl M stwierdza, że jest tak a tak, i tak a tak jest właśnie” - Kazimierz Ajdukiewicz;
„Sąd S jest prawdziwy, jeżeli stan rzeczy wyznaczony przez jego treść zachodzi niezależnie od istnienia sądu S w obrębie tej dziedziny bytu, w której dany sąd go umieszcza” - Roman Ingarden.
„Zdanie p jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy( jest tak, że) p. - A. Tarski ( sprecyzowanie klasycznej teorii prawdy na gruncie semantyki) np. ”Księżyc jest kulisty” (metajęzyk) jest prawdziwe wtedy i tylko, gdy (istotnie) Księżyc jest kulisty (język przedmiotowy)
Jedna z takich prób została przedstawiona w XX wieku przez polskiego logika Alfreda Tarskiego, choć miała ograniczony zasięg - odnosiła się mianowicie wyłącznie do języków formalnych. Tarski określił prawdę, jako pewną cechę zdań, wyrażalną jednak w języku zewnętrznym, (czyli w metajęzyku) wobec języka, w jakim wypowiadane są owe zdania. Definicja Tarskiego dla zdań języka angielskiego - wyrażona w języku polskim, jako metajęzyku dla języka angielskiego - byłaby nieskończoną koniunkcją zdań typu:
Zdanie Grass is green jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy TRAWA JEST ZIELONA,
Zdanie Jan loves Ania jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy JAN KOCHA ANIĘ,
Zdanie Warsaw is the capital of Poland jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy WARSZAWA JEST STOLICĄ POLSKI,
Przy czym "wtedy i tylko wtedy" jest prawdziwościowym spójnikiem logicznym, natomiast zdania pisane dużymi literami są przekładem odpowiednich zdań języka angielskiego na zdania języka polskiego z zachowaniem (z dokładnością, co do) ich ekstensji.
Antynomia kłamcy nie ima się tej definicji, gdyż zdanie "ja kłamię" byłoby zdaniem nie z języka polskiego, lecz właśnie z owego zewnętrznego języka, opisującego stan faktyczny i jako takie nie podlegałoby definicji Tarskiego.
Definicja Tarskiego odnosiła się jedynie do języków formalnych, (do których język polski się nie zalicza) i była konstruowana nie tyle przez nieskończoną koniunkcję, co przez indukcję.
Nieklasyczne koncepcje prawdy:
1) Krytyka klasycznej koncepcji prawdy:
Opiera się ona na stwierdzeniu, że postulat zgodności zdania z rzeczywistością jest postulatem nazbyt metafizycznym. Nie wiadomo było, bowiem, na czym taka zgodność ma właściwie polegać. Postulowano wprowadzenie pojęcia bardziej uchwytnego i optymalnego.
Taki miał być np. postulat zgodności zdania z ogółem zdań akcentowanych, który polegał na tym, że nie mogąc obiektywnie porównać jakiegoś pojęcia czy zdania z rzeczywistością pozajęzykową należy porównać je z ogółem innych zdań by stwierdzić, czy zdanie to jakoś z nich wynika, czy też jest z nimi sprzeczne.
2) Koherencyjna teoria prawdy:
Podstawą koherencyjnej teorii prawdy (jest przedstawiony powyżej) postulat zgodności zdania z ogółem zdań akcentowanych. Teoria ta jednak zaznacza, że charakter owej zgodności nie został nigdy dokładnie określony. Na ogół, więc ma się na myśli ogół zdań potwierdzanych przez doświadczenie. Teoria koherencyjna mówi, więc, ze prawdziwości nie powinno orzekać o zdaniach izolowanych. Lecz o zdaniach, jako elementach jakiegoś systemu twierdzeń.
3) Pragmatyczna teoria prawdy:
Teoria ta prawdziwość zdania upatruje w jego pożyteczności. Prawdziwość przekonań teoria ta identyfikuje z takimi przekonaniami, które prowadzą do działań skutecznych i pozwalają osiągnąć zamierzony cel.
W. James (twórca teorii pragmatycznej) na przykładzie poglądów religijnych twierdził, że jeśli są one dla pragmatyka subiektywnie prawdziwe, to uznawana są za dobre i zasadne.
Istotę prawdziwości utożsamiano też z oczywistością danego twierdzenia lub z powszechną na nie zgodą.
4) Semantyczna teoria prawdy Tarskiego:
Teoria ta nie jest filozoficznie neutralna – stosowana do ogółu teorii naukowych zakłada określone stanowisko filozoficzne w sprawie poznawczej wartości nauki. Prawdziwość zdania to fakt jego odnoszenia się do jakiejś dziedziny rzeczywistości – to fakt, że w dziedzinie tej jest tak, jak dane zdanie głosi. W ten sposób teoria ta w sporze o kryteria wartości poznawczej twierdzeń nauk empirycznych opowiada się za realizmem, a przeciwko instrumentalizmowi. który traktuje teorie naukowe, jako narzędzie pozbawione wartości poznawczej.