PEDAGOGIKA GESTALT
Pedagogika Gestalt powstała w latach
siedemdziesiątych naszego stulecia jako jeden z rodzajów pedagogiki
alternatywnej, integrującej pod tą właśnie nazwą wiedzę i
doświadczenia z kilku nurtów w naukach
humanistycznych.
Tym co istotnie różni pedagogikę Gestalt od
innych prądów i kierunków pedagogicznych jest wyjście w
reformowaniu teorii i praktyki edukacyjnej od jasności sensu i celów
osobistego życia i systemu wartości przez samych pedagogów
(nauczycieli i wychowawców).
Gestalt po niemiecku znaczy kształt, forma. Gestaltyzm to kierunek w psychologii, który głosi, że życie psychiczne człowieka jest całością,, której format i właściwości nie dają się sprowadzić do sumy cech jej części składowych. W pedagogice gestalt integruje wiedzę, doświadczenie i dokonania filozofów, psychoterapeutów i pedagogów dla wspierania procesów rozwojowych człowieka w wymiarze humanistycznym.
Koncepcja pedagogiki gestalt polega na tym, że edukacja koncentruje się na emocjonalnej i poznawczej sferze uczenia się, dbając zarazem o ich integrację i współgranie. Istotą interakcji w tym przypadku jest równowaga między treścią zajęć a uczniem, z uwzględnieniem jego biografii, potrzeb fizycznych, duchowych i moralnych; z kształtowaniem jego umiejętności komunikowania się z samym sobą i otoczeniem oraz między grupą jako całością. Chodzi tu o uzyskanie równowagi między dawaniem a przyjmowaniem, słuchaniem a mówieniem, aktywnością a biernością.
Głównymi celami wychowania w pedagogice gestalt są:
wprowadzenie jednostki do kształtowania własnych umiejętności,
poznanie własnych potrzeb i zainteresowań, ich dalsze rozwijanie,
dostrzeganie szans poszerzania potencjału działań i przeżyć,
samostanowienie z jednoczesną świadomością więzi społecznych,
przyczynianie się do autonomii osoby,
doskonalenie zdolności doznawania i postrzegania,
zdolność rozpoznawania oczekiwań i gotowość odpowiadających im zachowań.
Te cele wychowania zobowiązują nauczycieli
i wychowawców do innego niż dotąd traktowania uczniów; pedagodzy
najpierw powinni uświadomić sobie opisane cele, a dopiero potem
określić, jakimi metodami i z zastosowaniem jakich treści mogliby
najlepiej je zrealizować. Pedagodzy gestalt w kontaktach z dziećmi
powinni uwzględniać to, że dziecko musi doświadczać uczucia
przynależności i więzi społecznej; należy mu okazywać uczucia i
przejawiać postawę równouprawnienia; dziecko musi mieć także
możliwość nabrania odwagi i zaufania do samego siebie.
*
Nowe spojrzenie na dziecko wymaga od nauczycieli zmiany własnej osobowości, czego z pewnością można dokonać przez pracę nad sobą, przez uczestnictwo w najnowszych formach doskonalenia zawodowego. Zdaniem twórców pedagogiki gestalt, nauczyciele sami powinni przejść trening gestalt, by mieć praktyczną możliwość doświadczenia własnych przeżyć, co by pomogło ich własnemu rozwojowi; aby wychowywać świadomych, odpowiedzialnych i zintegrowanych osobowościowo uczniów, trzeba bowiem samemu też być świadomym i odpowiedzialnym. Zawsze tak było i będzie, że o jakości uczenia się będzie decydować jakość nauczania.
Biorąc pod uwagę założenia pedagogiki
gestalt, nauczyciel nie powinien zadawać sobie pytania: jak mam
najlepiej przekazać swoją wiedzę, ale: jak realizować z moimi
uczniami intersubiektywność? Intersubiektywne podejście do ucznia,
to podejście holistyczne, które nakazuje traktować ucznia zgodnie
z jego uczniowską rolą. Nie należy zapominać, że uczeń jest
jednością uczuć, myślenia i działania, która musi być
respektowana w czasie zajęć szkolnych.
Gestaltyści nie dążą do zastąpienia
dotychczasowych modeli kształcenia i wychowania własnym modelem,
lecz wysuwają jedną z wielu propozycji wzbogacenia systemu
oświatowego. Pedagogika gestalt jest rodzajem pedagogiki
alternatywnej. Gestaltyści twierdzą jednak, że założeń
pedagogiki nie da się zrealizować w powszechnej szkole masowej z
tradycyjnym systemem klasowo-lekcyjnym. Proponują spełnienie m.in.
następujących warunków:
Zamiast centralistycznej szkoły masowej - zdecentralizowana miniszkoła. W takiej szkole można zaspokoić ludzkie potrzeby i zainteresowania. W związku z tym, że pedagogika gestalt kładzie szczególny akcent na rozwijanie osobowości i właściwe kontakty ze środowiskiem, w takiej szkole jest preferowana praca w małych grupach.
Zamiast selekcji - wspieranie. Odrzuca się system stopni szkolnych budzący antagonistyczną konkurencję, która niszczy radość uczenia się. Stopnie szkolne zostają zastąpione informacją o kompetencjach dziecka oraz barierach, które musi pokonać, by zrealizować tzw. minimum lub maksimum edukacyjne.
Zamiast normalizowania i planowania - samosterowane i twórcze uczenie się. Gestaltyści nie podważają zasadności ustalania programów nauczania, dają jednak uczniom swobodę w zakresie doboru treści uczenia się i czasu ich realizacji.
Zamiast lekcji przedmiotowych i systemu klasowo-lekcyjnego - zajęcia holistyczne. Pedagodzy gestalt proponują, by uczenie się było jednością, całością i odpowiadało realnym związkom z życiem. W trakcie kształcenia i wychowania uczeń powinien być włączony w swoje środowisko materialne i społeczno-polityczne. Chodzi tu o to, jak wpływają na dziecko różne elementy świata, i na które z nich ono samo ma wpływ.
Zamiast nadmiaru kognitywizmu - integracja. W szkole powinno się realizować takie cele, jak: gotowość do udzielania pomocy, solidarność, empatia, zdolność podejmowania decyzji, wychowanie do spontaniczności, trening zmysłów, zdolności spostrzegania, ćwiczenie postrzegania siebie i postrzegania innych, rozpoznawanie sygnałów pozawerbalnych i wyrażanie uczuć.
Zamiast tłumienia popędu ruchu - promowanie i wspieranie aktywności fizycznej uczniów, albowiem tłumienie popędu ruchu jest nieposzanowaniem biologicznej rzeczywistości i tego, że człowiek jest jednością ciała, psychiki i duszy.
Zamiast tłumienia zakłóceń - praca z zakłóceniami. Warto się pozytywnie skierować ku zakłóceniom, by uczynić je przedmiotem rozmowy i zastanowić się, jak je opanować.
Zamiast bezuczuciowego, naukowego fachowca - nauczyciel jako człowiek. Nauczyciel powinien być w zgodzie z samym sobą i z klasą. Dopiero jego większa otwartość umożliwia stosunki zaufania w klasie.
Zamiast nadmiernej opieki - samostanowiące uczenie się. Chodzi o to, by w procesie wymiany wiedzy z nauczycielem rozbudzić apetyt poznawczy. Uczenie się powinno być aktem twórczym, w trakcie którego wiedza jest permanentnie przekształcającym się rezultatem osobistego procesu asymilacji i integracji treści kształcenia z własną osobowością.
Zamiast strategii motywacji do wymądrzania się - wychodzenie od tego, co jest w uczniach. Według gestaltystów trudności ze wzbudzaniem motywacji wynikają m.in. z tego, że w procesie nauczania i uczenia się mijamy się z potrzebami uczniów.
Zamiast rezygnacji - umożliwianie aktywnego samostanowienia. Gestaltyści pobudzają do samorefleksji, rozumienia uwarunkowań i poszerzania możliwości własnego działania. Trenują zdolności, rozpoznawanie własnych potrzeb i rozwijanie uczuć wobec własnych możliwości podejmowania decyzji.
*
Na ostatnim przed wakacjami posiedzeniu sejm opowiedział się za reformą oświaty, a właściwie za jej dwoma elementami: reformą organizacyjną systemu szkolnego (powołanie gimnazjów od 1 września 1999 roku) i reformą zarządzania (zwiększenie kompetencji samorządów w dziedzinie oświaty). Reforma zakłada zmiany programowe w nauczaniu, które powinno w większym stopniu uwzględniać następujące założenia:
odejście od encyklopedycznego nauczania, od szczegółowych i przeładowanych programów konstruowanych według dyscyplin akademickich,
przygotowanie do samodzielnego życia, radzenia sobie z problemami i samokształcenia oraz osiągania sprawności i skuteczności,
położenie nacisku na rozwój ucznia, określenie jego predyspozycji i właściwej drogi edukacji; dostrzeganie przeżyć ucznia; stymulowanie jego wyborów poznawczych i praktycznych; kształtowanie rzetelności, poczucia własnej wartości i przydatności; przyswojenie norm życia w społeczności, pracy zespołowej, postaw patriotycznych i prospołecznych, odpowiedzialności za siebie i innych; ujawnianie i określanie zainteresowań i poglądów,
wdrożenie podstaw programowych definiujących zadania edukacyjne szkoły na jej poszczególnych szczeblach oraz zwiększenie autonomii szkół i nauczycieli w zakresie wyboru tempa, metod i nowych technik pracy,
dopuszczenie do użytku szkolnego, oprócz ujętych w wykazie programów akceptowanych przez ministra edukacji narodowej, także szkolnych programów nauczania dla konkretnego oddziału szkoły, zatwierdzanych do użytku przez radę pedagogiczną szkoły,
dopuszczenie zarówno tradycyjnych przedmiotów nauczania, jak i zintegrowanych bloków przedmiotów,
określenie zadań dla uczniów, stawianych im wymagań oraz zasad oceniania wewnątrzszkolnego i zewnętrznego.
Inną, proponowaną koncepcją w omawianym zakresie jest pedagogika Gestalt, która opiera się na osiągnięciach kilku nurtów nauk humanistycznych tj.: psychologii humanistycznej, egzystencjonalizmu i fenomenologii, pedagogiki holistycznej oraz oświaty dorosłych. Wśród naukowców, którzy odegrali tu znaczącą rolę można wyróżnić są: F. Perls, P. Goodman, A. H. Maslow, G. Marcel, J.J. Rousseau, R. Steiner, J.L. Moreno, H. M. Griese. Tym co różni pedagogikę Gestalt od innych prądów i kierunków pedagogicznych, a zarazem stanowi istotę „...jest wyjście w reformowaniu teorii i praktyki edukacyjnej od jasności sensu i celów osobistego życia i systemu wartości przez samych pedagogów( nauczycieli i wychowawców).” Gestalt – (postać, kształt) określona mianem psychologii postaci. Głównym jej założeniem jest to, że życie człowieka jest zintegrowaną całością o swoistej formie, której nie można redukować do poszczególnych dyspozycji czy komponentów.
Pedagogika Gestalt przyczynia się do tego, że każdy z podmiotów zaangażowanych w proces nauczania – uczenia się ma możliwość poznawania samego siebie, samorealizacjii ponoszenia odpowiedzialności za własną aktywność. Jest to bardzo ważne w dobie inwazji wszelakich technologii i środków przekazu, które wynaturzają kontakty międzyludzkie. Pedagogika ta przyczynia się do renesansu sztuki życia, oświetla teraźniejszość i przyszłość oraz wyzwala wolność konstruowania życia i odnajdywanie jego wartości.
Ciekawie rzecz ujmują Aleksander Sutherland Neill i Beniamin Spock – przedstawiciele pedagogiki antyautorytarnej twierdząc, że:
„Nowe pokolenia muszą mieć szansę wzrastania w wolności. Obdarzanie wolnością jest dawaniem miłości. A tylko miłość może uratować świat. (A. Sutherland Neill).“
Być może dlatego, że jestem nauczycielem przedszkola są mi tak bliskie poglądy które zostaną niżej przytoczone:
Ważnym jest, że w centrum zainteresowania tej pedagogiki jest dziecko, jego wzrost i rozwój.
Dziecko powinno uczyć się tego co rozwija jego zainteresowania.
Rolą nauczyciela wychowawcy jest organizacja środowiska wychowawczego.
Akcentowanie w wychowaniu współdziałania, szacunku, partnerstwa, dialogu i miłości.
Stawianie wysokich wymagań nauczycielom – profesjonalizm, niezależność poznawcza, twórczość, osobisty wysiłek w przygotowanie do zajęć, dogłębne zrozumienie dziecka, silna więź z jego rodzicami, autorefleksyjność.