RZYM

Początkowo tereny Italii zamieszkiwali Etruskowie i prowadzili w państwie tyrańskie rządy, co powoli zaczęło nie podobać się ludziom. W końcu VI wieku p.n.e. obalono ostatniego z monarchów etruskich i zdecydowano, że władzę przejmie lud, tak jak to było w demokratycznych Atenach. Właśnie tak Rzym stał się REPUBLIKĄ (słowo pochodzi od łacińskich "res" czyli rzecz i "publicum" czyli wspólna). O rzymskiej republice często pisał Cyceron (II/I w. p.n.e.): "A więc państwo (res publica) jest to rzecz ludu (res populi). Lud zaś - to bynajmniej nie każde zbiorowisko ludzi skupionych dowolnym sposobem, lecz wielka ich gromada, zespolona przez uznanie tego samego prawa i przez pożytki wynikające ze wspólnego bytowania. Zasadniczą przyczyną takiego zespolenia się jest nie tyle słabość ludzi, ile pewnego rodzaju wrodzony pęd do życia zbiorowego"

Przez pierwsze 250 lat swego istnienia Rzym był monarchią. W 2. połowie VI w. pod berłem rodu Tarkwiniuszy osiągnął pozycję jednej z najpotężniejszych monarchii na Półwyspie Apenińskim. W mieście krzyżowały się wówczas różnorakie wpływy kulturowe. Niezwykle silnie swą obecność zaznaczyła kultura etruska, lecz w sztuce tego okresu widać również wyraźnie wpływy greckie i fenickie. Język i kultura latyńska nie zniknęły jednak, stanowiły o odrębności Rzymu w porównaniu z innymi, kwitnącymi wówczas ośrodkami miejskimi na terenie Italii. Miasto wyróżniała największa świątynia w tzw. stylu etruskim poświęcona Jowiszowi Najlepszemu Największemu, powstała w ostatnich latach istnienia monarchii. Do końca dziejów Rzymu uważano, że podstawowe z jego instytucji społecznych i politycznych stanowiły dzieło poszczególnych władców.

Po upadku monarchii (tradycyjna podawana data to 509 p.n.e., rzeczywista 504 p.n.e.) Rzym stopniowo podupadał. Wyniszczały go zarówno spory wewnętrzne, jak też wojny ze schodzącymi w doliny górskimi plemionami sabelskimi — Ekwami i Wolskami. Wewnętrzne spory złagodziło wprowadzenie w 449 p.n.e. Praw Dwunastu Tablic, pierwszej rzymskiej kodyfikacji prawa zwyczajowego. Kodyfikacja ta zuniformizowała społeczeństwo rzymskie. Wskazują na to wyraźnie wyniki badań archeologicznych. Dysponujemy licznymi zabytkami poświadczającymi występowanie na terenie Rzymu rozwiniętej kultury arystokratycznej, czerpiącej wzory z Grecji, Etrurii i Fenicji. W znaleziskach pochodzących z V i 1. połowy V w. p.n.e. występuje licznie ceramika sympozjalna, która zanika po tym okresie. Od połowy V w., czyli od wprowadzenia Praw Dwunastu Tablic, Rzym przez długie lata będzie prymitywnym pod względem kulturalnym i nastawionym na podboje zewnętrzne społeczeństwem chłopskim.

religia:
Religia Rzymian była kultem politeistycznym. Jej zawiązek stanowiły prawdopodobnie elementy wierzeń indoeuropejskich, m.in. kult nieba, z jego zjawiskami atmosferycznymi, i kult ogniska. Główną cechą pierwotnej religii Rzymian była wiara w bezosobowe bóstwo (numen), a raczej w siłę przejawiającą się w każdym zjawisku (np. w blasku błyskawicy, kiełkowaniu ziarna, dobrym lub złym stanie bydła). Akty kultu (niewątpliwie o charakterze magicznym) miały na celu unieszkodliwienie owych mocy bądź pozyskanie ich przychylności i skłonienie do działania w pożądanym kierunku — stąd ścisły formalizm modlitw i obrzędów. Kultem rzymskim był prawdopodobnie również kult przodków, przejawiający się w czci manów, geniusza ojca rodziny, w wierze w życie pozagrobowe i kontakty zmarłych z żywymi. W miarę wzrostu znaczenia Rzymu do kultu włączano bóstwa ludów wchodzących w granice rzymskich posiadłości, np. sabińskiego Kwiryna. Kiedy Rzym objął przewodnictwo w Związku Latyńskim, Iuppiter Latiaris ( Jupiter), bóstwo tego związku, stał się naczelnym bogiem Rzymian

W rzymskiej republice społeczeństwo było podzielone na dwie grupy społeczne: patrycjuszy i plebejuszów. Ci pierwsi, najbogatsi, pochodzili z liczących się rodów, mieli więcej praw, także politycznych, ale to właśnie oni płacili podatki i byli zobowiązani do pełnienia służby wojskowej. Mieli także monopol na stanowiska urzędnicze, gdyż wiele przedsięwzięć sami musieli finansować ze swoich prywatnych funduszy. Wzbudzało to wiele niezadowolenia wśród uboższego ludu, który czuł się dyskryminowany. Biedniejsi, plebejusze, nie mieli praw politycznych, ale traktowani byli jako ludność wolna. Z czasem, ponieważ zamożność niektórych plebejuszów zaczęła wzrastać, a do uprzywilejowanej grupy nie można było awansować (o przynależności decydowało pochodzenie), ustalono więc klasy, a kryteriami było bogactwo, a nie urodzenie. Najbogatsze klasy miały przeważającą liczbę głosów w zgromadzeniu (chociaż mogła do niego należeć ludność też i z niższych klas), ale za to byli najbardziej obciążeni na rzecz państwa.

Urzędy w republice rzymskiej: 
KONSULOWIE - w republice rzymskiej pełnili funkcje królów, byli wybierani przez zgromadzenie na okres jednego roku. Do ich zadań należało kontrolowanie urzędników, zwoływanie zgromadzeń ludowych, pełnili funkcji kapłańskich - decydował o treści wróżb i dowództwo nad armią. Mieli 12 pomocników (liktorów). Za symbol władzy konsulów uważa się pęk rózeg. 
SENAT (senex - starzec) - ograniczał władzę Konsuli. W skład senatu wchodziło trzystu urzędników (byli urzędnicy, dożywotnio), których zadaniem było zatwierdzanie uchwał przyjętych przez zgromadzenie ludowe, przyjmował i wysyłał posłów i delegacje, reprezentował ciągłość państwa, zarządzanie skarbem oraz decydowanie w sprawie polityki zagranicznej. W czasie republiki składał się z samych patrycjuszy, a byli to urzędnicy sprawujący rządy obecnie i byli urzędnicy, którzy zakończyli już swoje urzędowanie. Princeps senatus - najważniejszy senator, który jako pierwszy zabierał głos. 
KWESTOR - zajmował się finansami państwa. 
CENZORZY kontrolowali prywatne życie, ich dochody, ale także ustalali listy wyborców, prowadzili spisy ludności i przydzielali ich do odpowiednich grup, prowadzili spis senatorów (kto jest godny posady, kolejność zabierania głosu), sprawdzali finanse państwa oraz organizowali pobór legionistów. 
PRETOR - sprawował funkcje sądownicze.. 
EDYLOWIE - odpowiadali za porządek w mieście, jak i dostawę żywności oraz organizowanie igrzysk olimpijskich, 
TRYBUN LUDOWY - nie był to wprawdzie urzędnik, ale miał prawo weta w tych sprawach, które godziły w interesy plebejuszy (sam był jednym z nich). 
DYKTATOR - powoływany w sytuacjach awaryjnych na okres 6 miesięcy. Jego decyzja była niepodważalna (nie obowiązywało prawo weta), kierował całym krajem i całą armią. 
ZGROMADZENIE LUDOWE (komitia) - było podstawowym organem władzy. Na jego zebraniach ogół obywateli decydował o wyborze urzędników, jak również o wywoływaniu wojny i zawieraniu pokoju, sprawowało władze ustawodawczą. Zgromadzenie było ostatnią instancją odwoławczą.

Republika nie przetrwała jednak długo. Z czasem ilość obywateli zaczęła się zwiększać. Zwoływanie Zgromadzenia Ludowego zaczęło być niemożliwe. Nie pomagały nawet dni wolne od pracy, które specjalnie na zgromadzenie ustanowiono, by każdy mógł dotrzeć. Poza tym urzędnicy sprawujący swoje funkcje zaledwie przez rok najpierw dbali o własne interesy, a później dopiero zajmowali się sprawami republiki. Korupcja kwitła, a nieuczciwi urzędnicy okradali najbiedniejszą ludność. Na początku I wieku p.n.e. w Rzymie panował rozgardiasz. Co chwilę ktoś inny obwoływał się dyktatorami i przejmowało władzę. Stałość w rządach zapanowała dopiero za czasów Juliusza Cezara, który swoimi licznymi zwycięstwami zyskał niemałą popularność, a dzięki łupom z podbojów mógł opłacić swoich "zwolenników", którzy pomogli mu w zdobyciu władzy. Jego panowanie to ostateczny koniec rzymskiej republiki. Za czasów jego następcy, Oktawiana Augusta, Rzym stał się już cesarstwem, a to jest całkowicie inna historia... 

PANUJĄCY	LATA ŻYCIA	PANOWANIE
Gajusz Juliusz Cezar	100 (lub 102) - 15.03.44 r. p.n.e.	44 r. p.n.e.
August [Oktawian]	63 r. p.n.e. - 14 r. n.e.	od 27 r. p.n.e.
Tyberiusz	42 r. p.n.e. - 37 r. n.e.	od 14 r. n.e.
Kaligula	12 - 41 r. n.e.	od 37 r. n.e.
Klaudiusz	10 r. p.n.e. - 54 r. n.e.	od 41 r. n.e.
Neron	37 - 68 r. n.e.	od 54 r. n.e.
Galba	3 r. p.n.e. - 69 r. n.e.	od 68 r. n.e.
Oton	32 - 69 r. n.e.	od 01.69 - 04.69 r. ne
Witeliusz	15 - 69 r. n.e.	od 01.69 - 12.69 r. n.e.
Wespazjan	9 - 79 r. n.e.	od 69 r. n.e.
Tytus	39 - 81 r. n.e.	od 79 r. n.e.
Domicjan	51 - 96 r. n.e.	od 81 r. n.e.
Nerwa	30 - 98 r. n.e.	od 96 r. n.e.
Trajan	53 - 117 r. n.e.	od 98 r. n.e.
Hadrian	76 - 136 r. n.e.	od 117 r. n.e.
Antoniusz Pius	86 - 161 r. n.e.	od 138 r. n.e.
Lucjusz Werus	130 - 169 r. n.e.	161 - 02.169 r. n.e.
Marek Aureliusz	121 - 180 r. n.e.	od 161 r. n.e.
Kommodus	161-192 r. n.e.	od 180 r. n.e.
Pertynaks	126 - 193 r. n.e.	od 01.193 [87 dni]
Dydiusz Julian	133 - 193 r. n.e.	od 03.193 r. n.e. [66 dni]
Septymiusz Sewer	146 - 211 r. n.e.	od 193 r. n.e.
Pescenniusz Niger	przed 140 - 149 r. n.e.	od 193 r. n.e.
Klodiusz Albinus	ok. 140 - 197 r. n.e.	od 193 r. n.e.
Geta	189 - 212 r. n.e.	od 209 r. n.e.
Karakalla	186 - 217 r. n.e.	od 198 r. n.e.
Makrynus	ok. 164 - 218 r. n.e.	od 217 r. n.e.
Heliogabal	204 - 222 r. n.e.	od 218 r. n.e.
Aleksander Sewer	208 - 235 r. n.e.	od 222 r. n.e.
Maksymin Trak	172 - 238 r. n.e.	od 235 r. n.e.
Werus	216 - 238 r. n.e.	od 236 r. n.e.
Gordian I i Gordian II	159 - 238 r. n.e. oraz 192 - 238 r. n.e.	w 238 r. n.e.
Pupien i Balbin	164 - 238 r. n.e. oraz 178 - 238 r. n.e.	w 238 r. n.e.
Gordian III	225 - 244 r. n.e.	od 238 r. n.e.
Filip Arab	ok. 200 - 249 r. n.e.	od 244 r. n.e.
Decjusz	ok. 200 - 251 r. n.e.	od 249 r. n.e.
Herenniusz i Hostylian	ok. 230 - 251 r. n.e. [obaj]	od 249 r. n.e.
Trebonian Gallus i Woluzjan	ok. 206 - 253 r. n.e. oraz ok. 230 - 253 r. n.e.	od 251 r. n.e.
Emilian	ok. 210 - 253 r. n.e.	od 253 r. n.e.
Walerian	ok. 193 - ok. 260 r. n.e.	od 253 r. n.e.
Gallien	ok. 218 - 268 r. n.e.	od 253 r. n.e.
Klaudiusz II Gocki	214 - ok. 270 r. n.e.	od 268 r. n.e.
Aurelian	214 - 275 r. n.e.	od 270 r. n.e.
Tacyt	200 - 276 r. n.e.	od 275 r. n.e.
Probus	232 - 282 r. n.e.	od 276 r. n.e.
Karus	ok. 230 - 283 r. n.e.	od 282 r. n.e.
Karynus	250 - 285 r. n.e.	od 282 r. n.e.
Numerian	260 - 284 r. n.e.	od 282 r. n.e.
Dioklecjan	240 - 313 [lub 316] r. n.e.	od 284 r. n.e.
Maksymin	ok. 250 - 310 r. n.e.	od 286 r. n.e.
Galeriusz	250 - 311 r. n.e.	od 293 r. n.e.
Konstancjusz I	250 - 306 r. n.e.	od 293 r. n.e.
Flawiusz Sewer	ok. 250 - 307 r. n.e.	od 305 r. n.e.
Maksencjusz	280 - 312 r. n.e.	od 305 r. n.e.
Licyniusz	250 - 325 r. n.e.	od 308 r. n.e.
Maksymin Daja	? - 313 r. n.e.	od 308 r. n.e.
Konstantyn Wielki	280 - 337 r. n.e.	od 306 r. n.e.
Konstantyn II	ok. 317 - 340 r. n.e.	od 337 r. n.e.
Konstans	ok. 320 - 350 r. n.e.	od 337 r. n.e.
Konstancjusz II	317 - 361 r. n.e.	od 337 r. n.e.
Julian Apostata	331 - 363 r. n.e.	od 361 r. n.e.
Jowian	331 - 364 r. n.e.	od 363 r. n.e.
Walentynian I	323 - 375 r. n.e.	od 364 r. n.e.
Walens	328 - 379 r. n.e.	od 364 r. n.e.
Gracjan	359 - 383 r. n.e.	od 376 r. n.e.
Walentynian II	371 - 392 r. n.e.	od 375 r. n.e.
Teodozjusz Wielki	347-395 r. n.e.	od 379 r. n.e.
Honoriusz	384 - 423 r. n.e.	od 395 r. n.e.
Jan	? - 425 r. n.e.	od 423 r. n.e.
Walentynian III	419 - 455 r. n.e.	od 425 r. n.e.
Petroniusz Maximus	396 - 455 r. n.e.	03 - 05.455 r. n.e.
Awitus	ok. 400 - 457 r. n.e.	455 - 456 r. n.e.
Majorian	ok. 420 - 461 r. n.e.	457 - 461 r. n.e.
Libiusz Sewer	? - 465 r. n.e.	od 461 r. n.e.
Antemiusz	415 - 472 r. n.e.	od 467 r. n.e.
Olibriusz	420 - 472 r. n.e.	04 - 12.472 r. n.e.
Gliceriusz	? - 480 r. n.e.	473 - 474 r. n.e.
Juliusz Nepos	ok. 440 - 480 r. n.e.	474 - 475 r. n.e.
Romulus Augustulus	470 - 507 r. n.e.	457 - 476 r. n.e.

BOGOWIE GRECCY	BOGOWIE RZYMSCY
Afrodyta	Wenus
Apollo	Apollo
Ares	Mars
Asklepios	Eskulap
Artemida	Diana
Atena	Minerwa
Charyty	Gracje
Demeter	Ceres
Dionizos	Bachus
Eos	Aurora
Eros	Amor
Eirene	Pax
Hades	Pluton
Hefajstos	Wulkan
Helios	Sol
Hera	Junona
Herakles	Herkules
Hermes	Merkury
Hestia	Westa
Kronos	Saturn
Mojry	Parki
Nike	Wiktoria
Posejdon	Neptun
Satyr	Faun
Selene	Luna
Tyche	Fortuna
Zeus	Jowisz

DATA	WYDARZENIE
504 r. p.n.e.	Bitwa pod Aricją - Rzymianie odnoszą zwycięstwo nad armią etruskiego króla Porsenny, próbującego przywrócić panowanie wygnanemu królowi Tarkiniuszowi Pysznemu
496 r. p.n.e.	Bitwa nad jeziorem Regillus - Rzymianie pokonują związek plemion latyńskich [tzw. Ligę Latyńską].
493 r. p.n.e.	Przymierze Rzymu z Latynami - powstaje nowa Liga Latyńska, której wszyscy członkowie mają równe prawa.
406 - 396 r. p.n.e.	Wojna Rzymu z etruskim miastem Weje - po dziesięcioletnim oblężeniu Rzymiane zdobywają wreszice miasto i rozszerzają terytorium państwa na prawy brzeg Tybru, zmuszając plemię Wolsków do zawarcie pokoju z Rzymem.
386 r. p.n.e.	Najazd Galów na środkową Italię - Galowie zwyciężają Etrusków, a następnie zdobywają i nieszczą Rzym. Jedyne ocalałe miejsce to silnie obwarowane wzgórze kapitolińskie. Po otrzymaniu okupu od Rzymian Galowie wycofują się z Italii.
343 - 341 r. p.n.e.	I wojna samnicka - Rzymianie pokonują Związek Samnicki utworzony przez plemiona zamieszkujące środkową i południową część Półwyspu Apenińskiego.
340 - 338 r. p.n.e.	Wojna latyńska - najazdy Galów na Rzym osłabiają rzymskie panowanie na terenie Lacjum, a jednocześnie są przyczyną umocnienia pozycji Związku Latyńskiego, który rozpoczyna wojnę; Rzymianie jednak pokonują Związek, który zostaje rozwiązany i staje się częścią państwa rzymskiego.
326 - 304 r. p.n.e.	II wojna samnicka - Rzymianie ponoszą klęskę w bitwie w Wąwozie Kaudyńskim i zawierają pokój z Samnitami. Walki trwają jednak jeszcze do 304 r. p.n.e., w którym zostaje zawarty kolejny pokój. Rzymianie otrzymują Apulię i Kampanię.
298 - 291 r. p.n.e.	III wojna samnicka - Samnici, poparci przez plemiona Etrusków, Sabinów, Umbrów i Galów, zostają pokonani w bitie pod Sentinum. Rzymianie zdobywają Umbrię i całą południową Italię [poza Tarentem]. Wojna ta kładzie kres niepodległości Etrusków.
280 - 272 r. p.n.e.	Wojna z Tarentem - król Epiru Pyrrus udziela pomocy greckiej kolonii. W trakcie bitwy pod Ausculum w 279 roku p.n.e. ponosi poważne straty, ale zwycięża Rzymian [tzw. Pyrrusowe zwycięstwo]. W 272 r. p.n.e. Tarent dostaje się pod panowanie Rzymu. Rzym zdobył supremację nad całym Półwyspem Apenińskim.
264 r. p.n.e.	Zdobycie etruskiego miasta Volsinii - Rzym opanowuje cały Półwysep Apeniński, z wyjątkiem Galii Nadpadańskiej.Powstaje Federacja Italska na czele z Rzymem - hegemonem.

Przyczyna - Kartagina

Kartagina została założona pod koniec IX wieku p.n.e. przez Fenicjan jako jedna z ich kolonii (Fenicjanie słynęli z wielkich kolonii) o ustroju państwa-miasta. Z czasem jednak jej potęga rosła, bogaciła się, więcej ludzi pragnęło zamieszkać w Kartaginie. Tak właśnie stała się ona państwem: suwerennym i niepodległym. Skarbiec państwa zasilały głownie zyski z handlu morskiego. Kartagińczycy nie ograniczyli się tylko do handlu śródziemnomorskiego, chociaż owszem, prowadzili liczne interesy z Hiszpanią, z północno-zachodnim wybrzeżem Afryki, ale także z Wielką Brytanią. Kartagina zaczęła bezpośrednio zagrażać finansom Rzymu i ich pozycji w handlu śródziemnomorskim i na arenie politycznej. Poza tym Kartagina zaczęła zajmować wyspy rzymskie na Morzu Egejskim, co już w ogóle było bezczelnością kompletną, wiec tak czy inaczej, wojna była konieczna.

I wojna punicka (264-241r. p.n.e.)

Kartagina była w posiadaniu wyspy Sycylii, o którą zabiegały także władze rzymskie. Zaczęła się wojna. W początkowych jej fazach Rzym odnosił klęskę za klęską. Bitwy lądowe zakończyły się totalną porażką rzymskiego wojska.  Kartagińczycy, pewni już swojego zwycięstwa w całej wojnie, atakowali statki floty rzymskiej. Początkowo zwyciężali, ale... Wkrótce Rzymianie odkryli ruchome pomosty, dzięki którym mogli przechodzić ze swojego statku na statek nieprzyjaciela bądź lad. Zaskoczeni Kartagińczycy nie wiedzieli jak mają się bronić, byli kompletnie zdezorientowani. Zapanował wśród Punijczyków zupełny chaos. Sytuację tą wykorzystali Rzymianie, którzy sprawnie i bez większych kłopotów poradzili sobie z wojskami kartagińskimi. Wojna zakończyła się zwycięstwem Rzymu.

Na mocy pokoju Rzym dostał od Kartaginy na stałe Sycylię oraz całą flotę wojenną. Miało to ich zabezpieczyć przed kolejnymi atakami Kartaginy. Jak się jednak wkrótce okaże - nieskutecznie.

II wojna punicka (218-201r. p.n.e.)

Kartagińczycy nie zamierzali tak łatwo się poddać i uznać zwycięstwa Rzymu. Szykowali już kolejną wyprawę. Tym razem wszelkie przygotowania miały miejsce na Półwyspie Iberyjskim, w Hiszpanii. Dowódcą wojsk w Hiszpanii został Hannibal, który pochodził z wybitnej i zamożnej rodziny kartagińskiej. Znana była ona z wyjątkowej nienawiści do rzymian. Ojciec kazał Hannibalowi przysiąść, ze do końca swojego życia będzie walczył przeciwko tym wrogom ich państwa. Hannibal przysiągł. Był on bardzo mądrym i błyskotliwym dowódcą. Wymyślił świetne plany walk, posiadał także wielki autorytet, ale również i wielką sympatię, wśród swojego wojska.

Ponieważ Kartagina została ograbiona ze swojej floty, trzeba było uderzyć Rzymian na lądzie. Była tylko jedna droga: północ. Hannibal zgromadził swoje wojska oraz rzecz bardzo charakterystyczną dla siebie i dla II wojny punickiej: słonie bojowe. Czterdzieści słoni bojowych miało odstraszać konie przeciwnika. Na ich grzbiecie ustawiono wieżyczkę, w której znajdował się łucznik, procarz czy oszczepnik, który mógł łatwo i przede wszystkim z zaskoczenia atakować wrogów. Jak pokazała I wojna punicka zaskoczyć przeciwnika to wygrać wojnę. Słonie były osłaniane tarczami i skórą, a dla poniesienia wrażenia dopięto także pióropusze i odziano zwierzęta w jaskrawe stroje. Jednakże podróż była bardzo męcząca: przez przełęcze i góry alpejskie, przez lodowce, bagna, skały - prawie połowa ludzi wyginęła, a z tych pięknych i wspaniałych słoni ostał się jedynie jeden. Był on powierzony Hannibalowi.

Rzym był całkowicie zaskoczony widząc najeźdźców przede wszystkim tak szybko. Wojna zakończyła się dwadzieścia trzy lata temu, a oni już odbudowali swoje wojsko, swoje siły i wyruszyli przeciwko nam! Jednak mimo zwycięstwa na polu bitwy, Kartagina odniosła klęskę społeczną. Specjalni szpiedzy udawali się do Rzymu i przekonywali ludzi do pomagania w razie wojny Kartaginie. Tak się jednak nie stało. Teoretyczni sojusznicy Kartaginy zostali po stronie swojej ojczyzny. Hannibal był niezadowolony. Zaniepokojony Rzym powołał pod broń wszystkich zdolnych mężczyzn, gdyż wojsko okazało się za małe aby pokonać wroga. Powołano również dyktatora, który odtąd dowodził całą armią i całym krajem. Miało to nie dopuścić głownie do kłótni pomiędzy dowódcami. Wojska rzymskie jednak nadal bały się swojego wroga. Nikt nie ośmielił się prowadzić wojny na otwartym polu. Prowadzono taktykę wojny podjazdowej.

Tylko raz doszło do otwartej bitwy, w 216 roku pod Kannami. Rysunki poniżej ukazują w sposób uproszczony i schematyczny ustawienie armii rzymskiej i kartagińskiej. Armia Hannibala liczyła prawie połowę mniej żołnierzy niż rzymska, ale za to miała lepszą technikę i strategię walki. Przed bitwą Hannibal ustawił swoją armię w następujący sposób: na skrzydłach umieścił oddziały jazdy (ciężkiej po jednej stronie i lekkiej po przeciwnej), piechota zaś utworzyła łuk zwrócony ku wrogowi, w środku którego stały najsłabsze oddziały (rys. 1). Na początku bitwy jazda kartagińska pokonała swoich przeciwników, ale piechota pod naciskiem legionistów cofnęła się do tyłu. Pod koniec bitwy Kartagińczycy otoczyli Rzymian (rys. 2). W czasie zmagań zginęło 45-50 tysięcy Rzymian i 7 tysięcy Kartagińczyków. Ponad 2 tysięcy Rzymian dostało się do niewoli. 

Z czasem jednak Hannibal zaczynał tracić swoją dawną świetność. Jego żołnierze padali jak mrówki: z głodu, z chorób. Nie mieli żywności, a obiecane posiłki nie przychodziły. Ludność Rzymu jeszcze bardziej pogarszała ich pozycję spiskując przeciwko nim i dokuczając jak tylko się da. Tą sytuację wykorzystał bardzo dobrze Rzym: ponieważ wszystkie wojska znajdowały się na ich terenie, postanowili wybrać się do Afryki. Hannibal był zmuszony powrócić do kraju i walczyć o swoją ojczyznę. W 202 roku p.n.e. dochodzi do bitwy pod Zammą, którą wygrywają Rzymianie, a Hannibal musi się poddać. Na mocy pokoju zawartego w roku następnym Kartagina traci na rzecz Rzymu wszystkie posiadłości poza Afryką, w tym też Hiszpanię. Musi oddać całą flotę (zdążyli ja sobie zbudować międzyczasie) oraz zapłacić wysoką kontrybucję - odszkodowanie za starty poniesione przez Rzym w czasie trwania wojny. W 183 roku przed naszą erą, naturalnie, Hannibal, wystraszony, że Rzymianie będą chcieli go zabić, połyka truciznę, którą zawsze nosił w pierścieniu i umiera. Kartagina nie ma pieniędzy, nie ma wojska, nie ma posiadłości, nie ma wodza. A jednak dochodzi do III wojny punickiej...

III wojna punicka (149-146r. p.n.e.)

Rzymianie obawiali się, ze może nastąpić drugi Hannibal, który pokona Rzym. Bali się zostawiać Kartaginę jako osobne państwo, żeby przypadkiem nie odrodziła się jej potęga, mimo iż nic na to nie wskazywało. rzymianie więc postanowili wyprawić się na bezbronne państwo, które szybko poddało się Rzymowi, zostało zrównane z ziemią, a na tych terenach powstała nowa prowincja rzymska - Afryka. 

UPADEK RZYMU

„Pewnej letniej nocy w 410 r. p.n.e. Wizygoci zaatakowali Rzym. Przez 3 dni bezlitośni barbarzyńcy grabili najbogatszedomy w mieście. Była to pierwsza napaść na Rzym od 800 lat. Kiedy wstrząsające wieści rozeszły się po cesarstwie wydawało się, że nadszedł koniec świata. Zwycięstwo Germanów obnażało słabość Cesarstwa Zachodniorzymsiego, które coraz szybciej chyliło się ku upadkowi.”

Ludy germańskie były ludami barbarzyńskimi. Zajmowały one tereny w okolicach Dunaju i Renu. Cesarstwo Rzymskie było dużą pokusą dla Germanów. Nęciły ich bogactwa Rzymian oraz łagodny klimat panujący w Italii. Dlatego też ludy Germańskie czyhały na Rzym i nękały go wciąż to nowymi napadami. Dopóki państwo było silne i bogate, radziło sobie z napadami. Przyszedł jednak czas kryzysu...

Przyczyny upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego są bardzo złożone. Kryzys Rzymu rozpoczął się w III wieku p.n.e. Zasadnicze znaczenie miały prawdopodobnie problemy wewnętrzne państwa: kryzys społeczny i gospodarczy oraz zmiany w mentalności ludzkiej i osłabienie władzy. Długie okresy nieurodzaju, epidemie i liczne wojny doprowadziły do spadku ludności. Mniej płatników przynosiło mniejsze wpływy z podatków. W rezultacie te wszystkie nieszczęścia doprowadziły do osłabienie państwa i uniemożliwiły skuteczne przeciwstawienie się zagrożeniu zewnętrznemu – najazdowi barbarzyńców.
Nie brak tez innych, mniej poważnych prób tłumaczenia upadku Rzymu, np. rzekomą degeneracja Rzymian w wyniku zatrucia ołowiem, którego wyrabiano rury wodociągowe i narzędzia kuchenne. 

Cesarstwo coraz bardziej uzależniało się od barbarzyńców: zarówno żołnierzy jak i niewolników. W armii rzymskiej legionami dowodzili oficerowie wywodzący się z ludów barbarzyńskich. Cesarz Honoriusz (395-423 p.n.e.) żalił się, że wszyscy na wzór barbarzyńców zapuszczają długie włosy i chodzą w spodniach. W każdym rzymskim domu służyli niewolnicy barbarzyńscy; to przypuszczalnie któryś z nich otworzył bramy do miasta Wizygotom. 

Nawet po złupieniu Wizygotów Rzym był stosunkowo bezpieczny, ponieważ jego flota kontrolowała szlaki handlowe i zaopatrzeniowe na Morzu Śródziemnym. Kiedy jednak w 
429 r. Wandalowie podbili wybrzeże Afryki Północnej, odcięli nagle Rzym od dostaw żywności. W 455 r. Wandalowie dysponowali już taka liczbą okrętów, że postanowili zaatakować Italie od strony morza. I ten atak jeszcze bardziej Rzym osłabił. 

Rok 476 p.n.e. uważa się za datę umowną upadku Cesarstwa Rzymskiego. 
Przyjęło się, iż Cesarstwo przestało istnieć, gdy Germański dowódca Odoaker ( 433-493 p.n.e.) obalił ostatniego Cesarza rzymskiego – Romulusa Augustusa. 
Mimo wszystko jednak niektórzy historycy za właściwy rok upadku Cesarstwa Rzymskiego 
uważają rok 529 r., kiedy to cesarz bizantyjski zamknął Akademię Platońską. 

PRZYCZYNY UPADKU REPUBLIKI: 
Senat rzymski był przeciwny zmianom 
Rozwój administracyjny nie nadążał za terytorialnym 
Zwiększała się liczba plebsu 
Kryzys finansowy państwa 
Walka o władze między Gajuszem Juliuszem Cezarem i Gnejuszem Pompejuszem
49r.p.n.e. - Juliusz Cezar przekracza Rubikon
48r.p.n.e. - bitwa pod Farsallos- zwyciężył Cezar
45r.p.n.e. - koniec wojny domowej
15.III.44r.p.n.e. - śmierć Cezara

Po śmierci Cezara o władze starali się: Marek Antoniusz- konsul i dowódca armii i Oktawian August- uznany przez Cezara za syna. Doszło między nimi do bitwy 31r.p.n.e. pod Akcjum gdzie zwyciężył Oktawian August.

PRZYCZYNY UPADKU CESARSTWA ZACHODNIO- RZYMSKIEGO: 
Słabość wewnętrzna Rzymu 
Słabość armii rzymskiej 
Od III w. n.e. coraz mniej zdobywczych wojen 
Znaczna część ziem leżała odłogiem 
Walki o władze między uzurpatorami 
Częste zmiany na tronie 
Psucie monety- zaniżano ilość złota 
Atak wodza germańskiego Odoakera, który usunął Romulusa Augusta w 476r.
Na terenie Italii osiedliły się plemiona Longobardów.

ARABOWIE

Już za czasów Mahometa państwo arabskie przybrało dużych rozmiarów: rozciągało się prawie, że na całym Półwyspie Arabskim. Jego następcy mieli dokonać tylko kontynuacji jego dzieła: powiększyć kraj i stworzyć wielkie państwo islamskie: potężne i niezniszczalne. Po śmierci Mahometa jego następcy, tak zwani kalifowie [z arabskiego "kalif" znaczy "następca"], podbili Bizancjum i państwo perskie. Oba te kraje były osłabione poprzez liczne wojny, które ostatnio toczyły, także Arabowie nie mieli raczej żadnych przeszkód w podboju tych terenów. Zresztą ludność tam zamieszkała chętnie poddawała się Arabom, gdyż trudności gospodarcze i prześladowania religijne nie sprzyjały ich egzystencji w swoich ojczyznach. Niektórzy nawet ofiarowali swoją pomoc w walce z niewiernymi. Trzeba bowiem dodać, że Arabowie walczyli głównie o rozszerzenie swojej wiary: nauczali mieczem pogan, ale wierzyli, ze dzięki temu pójdą po śmierci do raju. Była to ich pierwsza święta wojna, tzw. dżihad. Następnie jak wyzwoleńców wręcz witali Arabów mieszkańcy Palestyny, Mezopotamii czy Egiptu. Właśnie wtenczas upadły dwa ważne miasta chrześcijańskie, siedziby patriarchów: Antiochia i Aleksandra. Państwo arabskie zaczęło się coraz szybciej powiększać i stawało się powoli potęgą Bliskiego Wschodu. Do końca VII wieku n.e. opanowali całe północne wybrzeże Afryki, co ułatwiło im handel śródziemnomorski. W początkach VIII wieku armia arabska dotarła nawet do Indii i Chin, a na zachodzie - objęła panowanie w Hiszpanii [tutaj zahamował ekspansję arabską majordom z Francji, Karol Młot w 732 roku pod Poitiers] . Tak powstało to wielkie i silne państwo arabskie, pierwsza ojczyzna muzułmanów.

Arabowie zostawali głownie przyjęci bardzo entuzjastycznie, czasami nawet za bardzo, wśród podbitego ludu. Nie narzucali nikomu swojej religii muzułmańskiej. Narzucili prawo, rządy i język arabski, ale absolutnie nie wyznanie. Do tego każdy sam miał dojrzeć. I raczej każdy dojrzewał, gdyż podbita ludność bardzo chętnie i bardzo szybko zmieniała wiarę na islam. Arabowie mieli również, oprócz rozpowszechnionej wiary, innym pożytek. Mianowicie technikę i naukę od innych narodów oraz to, co było im w wojnie najbardziej potrzebne: techniki walk. Od Bizancjum przejęli taktykę walk na morzu, a od Persów sztukę oblężenia.

Stolicą państwa początkowo była Mekka. Jednakże z czasem, przenoszono stolice i do innych miast. Tak więc do 632 roku była to Mekka. W latach 632-661 była Medyna. Następnie przez osiemdziesiąt dziewięć lat funkcję tą sprawował Damaszek. Od 750 do 762 roku stolicą została Kufa. Ostatnią stolicą Arabów był Bagdad - od 762 roku. Wkrótce jednak miał nastać podział wielkiego państwa. Państwem dotychczas rządził kalif. Ze względu na to, ze terytorium zaczęło się powiększać, jedne kalif nie dawał sobie rady. Ustanowiono więc trzech kalifów o równych prawach zarządzających innymi krainami. Tak więc pierwszy osiadł się na terenach arabskich z tą stolicą w Bagdadzie, drugi wziął Kair i okolice, a trzeci hiszpańską Kordobę. 

Życie i działalność Mahometa

Mahomet urodził się w mieście Mekka ok. 572 roku naszej ery. Już jako mały chłopiec został osierocony przez oboje rodziców i dany pod opiekę stryjowi. Stryj Mahometa był wielkim kupcem arabskim. Podróżując z nim Mahomet poznawał liczne kultury i języki. Posiadał bardzo obszerną wiedzę. Podczas jednej z takich podróży Mahomet spotkał chrześcijańskiego mnicha, który powiedział mu, ze jest prorokiem i wysłannikiem bożym i odtąd los jego ludu zależeć będzie od niego. Następnie w czasie medytacji, Mahomet ujrzał archanioła Gabriela, który każe mu nauczać według tego, co mu powie.

To całkowicie zmieniło życie Mahometa. Zaczął głosić swoją naukę ludziom. Najpierw jego słuchaczami była rodzina i przyjaciele, ale od czegoś musiał w końcu zacząć. Wieść o proroctwach Mahometa szybko rozniosła się po całym jego mieście. Ludność Mekki wyśmiała go i upokorzyła, chcąc skłonić Mahometa do porzucenia niedorzecznych planów. Ten się jednak nie poddał. W nocy któregoś dnia pamiętnego roku 622 uciekł po kryjomu z Mekki do Jatrib (późniejsza nazwa: Medyna), gdzie bardzo gościnnie go przyjęli. Wydarzenie to nazywamy "hidżra", czyli z arabskiego "przesiedlenie". Jest to pierwszy rok kalendarza muzułmańskiego.

Po ośmiu latach nauki jego wojska opanowały Mekkę, co tylko pozytywnie wpłynęło na jego opinię wśród ludu. Zaczęli czcić go nie tylko jako proroka, ale także swojego władcę. Później już do końca życia zajmował się Mahomet jedynie sprawami wewnętrznymi kraju, głownie organizowaniem życia społecznego i nauczaniem.

Islam - zasady wiary

Islam jest religią monoteistyczną, to znaczy, ze występuje w niej tylko jeden bóg. Bogiem tym jest Allach. Całą religię stworzył i rozpowszechnił wśród ludu Mahomet żyjący w Vi wieku n.e. Bóg w wierze muzułmanów, jak nazywamy wyznawców islamu, jest jeden, wszechmocny, wszechpotężny. Decyduje on o losie wiernych, nikt nie ma prawa sam decydować o sobie. Wszystko jest dziełem Allacha. Według wierzeń muzułmanów Allach stworzył cały świat i człowieka, jako ostatniego, w sześć dni (wydaje się znajome, nie?). Allacha nie można było przedstawiać pod żadną postacią. Bóg jest bogiem, a nie sokołem czy baranem. Symbolem Allacha był ogień. Poddanego woli boskiej nazywano Muslinem. Zresztą nawet samo słowo "islam" oznacza "poddanie się woli bożej", co chyba w zupełności tłumaczy w/w zasady wiary.

Świętą księgą islamu jest Koran. Jest to spis przypowieści o życiu proroków przed Mahometem, zawiera także wiele fragmentów Starego testamentu. Opowiada o patriarchach i prorokach bardzo dobrze znanym wyznawcom judaizmu i chrześcijaństwa, głownie skupia się na Abrahamie. Nie uznaje jednak osoby Jezusa. Koran jest trudną i mało dla kogo w stu procentach zrozumiałą księgą. Dlatego tez, aby wyjaśnić główne założenia stworzono Surę - księgę objaśniającą Koran. Muzułmanie mają swoje trzy święte księgi. Koran i Surę już opisałam. Jest jeszcze Sunna. Zawiera ona szczegółowy opis życia i działalności największego proroka - Mahometa.

Życie człowieka musi przebiegać ze ściśle określonymi w Koranie normami. Kto je wypełni w nagrodę po swojej śmierci idzie do raju, a kto nie - do piekła. I znowu widzimy wspólne cechy religii katolickiej i islamskiej. Istnieją takie same etapy życia każdego człowieka: życie -> śmierć -> sąd boży -> ponowne życie. Czyli tak samo jak u nas. Za to nie mają ani sakramentów, ani duchownych, którzy wg chrześcijaństwa mają pomóc dostać się do nieba ludziom, a sakramenty umacniają ich w wierze. Islamiści mają 5 filarów, czyli powinności, które koniecznie muszą spełnić. Są to:

1. Publiczne wyznanie wiary i później odnawianie go co pewien czas. Wyznanie wiary muzułmanów brzmi: "Nie ma większego boga nad Allacha, a Mahomet jest jego prorokiem".

2. Pięć raz dziennie każdy muzułmanin musi się pomodlić. W piątek, który jest dniem modlitwy, wszyscy zbierają się na wspólnej modlitwie.

3. Przestrzeganie ramadanu. Ramadan jest to dziewiąty miesiąc w kalendarzu muzułmańskim. Wg muzułmanów to wówczas został objawiony Koran. Ludzie powyżej dziesiątego roku życia muszą przez cały miesiąc, od wschodu do zachodu słońca pościć.

4. Każdy powinien dać jałmużnę dla biedniejszych współwyznawców.

5. Raz w życiu każdy muzułmanin musi odbyć pielgrzymkę do Mekki, rodzinnego miasta Mahometa.

Niektóre odłamy islamu wierzą także w słuszność dżihadu - świętej wojny w obronie religii mahometańskiej. Mężczyznom wolno mieć kilka żon (wielożeństwo), które razem żyją w jednej wielkiej familii. Pewnie dlatego rola mężczyzny w domu jest dominująca, a kobieta ma się zajmować jedynie domem i dziećmi. Muzułmanie nie jedzą w ogóle wieprzowiny, gdyż uważają, ze mięso te pochodzi od brudnych zwierząt i mogłoby niekorzystnie wpłynąć na ich zdrowie. Nie piją także alkoholu, głównie w czasie ramadanu. Bardzo surowo karze się także przestępstwa. Każde wykroczenie traktowane jest jako czyn hańbiący. Poza tym każdy muzułmanin musi posiadać takie cechy jak sprawiedliwość, prawdomówność, cierpliwość, uczciwość, a największa zaletą jest uczynność, głównie pomoc innym osobom. Świątynią muzułmańska jest meczet, obok którego zawsze stoi jedna bądź kilka wieżyczek zwanych minaretami, skąd specjalni kapłani - muezzini - przypominają o codziennej modlitwie zawsze godzinę przed wschodem słońca..

Z czasem, to jest po rozpadzie państwa na osobne kalifaty, w 658 roku doszło do podziału muzułmanów. Kwestią sporną było następstwo po proroku oraz rola immanów - przywódców duchownych. Podzielono się na dwie grupy: szyitów i sunnitów. Szyici stanowią około 10 % muzułmanów. Są podzieleni miedzy sobą na wiele sekt. Sunnitów, analogicznie jest 90 %. Obecnie w Iranie, Arabii Saudyjskiej, Iraku, Afganistanie, Omanie, Jemenie i Libanie to właśnie szyizm jest oficjalną religią państwową. Stosowane jest tam prawo "szari'at", prawo muzułmańskie oparte na Koranie. 

 

FRANKOWIE

Powstanie państwa Franków

W czasie Wielkiej Wędrówki Ludów na tereny Galii przybyły plemiona Franków pod wodzą wspaniałego wodza Chlodwiga, który w V wieku podbił Galów, zajął ich terytorium (od Renu aż po Skałdę) i utworzył swoje własne niezależne państwo. W 496 roku przyjął on chrześcijaństwo w obrządku katolickim. Dzięki temu wyborowi (większość Germanów była arianami) zyskał przychylność papieża jaki i podbitej ludności gallorzymskiej.

Merowingowie na czele Franków

Merowingowie - potomkowie Chlodwiga żądli w państwie przez około 200 lat. Kolejni władcy byli wybierani przez zgromadzenie Franków i zwyczajem germańskim - podnoszeni na tarczy. Królowie nosili długie włosy, nigdy nie strzyżone, ponieważ wierzono, że w nich tkwi moc królewska. Następcy Chlodwiga stopniowo wypierali Wizygotów z ich podpirenejskich posiadłości, Ostrogotom odebrali Prowansję, zdobyli też Burgundię. Dynastia ta kierowała raczej swoją ekspansję na wschód, w obawie, ze na zachodzie Pireneje i Alpy zablokują dalsza ekspansję.

Rządy dynastii karolińskiej

Na skutek podziałów dynastycznych z państwa frankijskiego utworzyły się trzy królestwa: zachodnia Neustria, na południu Burgundia i wschodnia Austrazja, w której rządzili Arnulfingowie (późniejsi Karolingowie), czyli że sprawowali oni urząd majordomusa, który wówczas stał się najważniejszym stanowiskiem w państwie. Stopniowo dynastia ta nabierała tak wielkiego znaczenia, ze w końcu usunęła Merowingów z tronu i sama objęła panowanie w państwie Franków. Karol Młot zresztą mógł uzyskać to stanowisko dzięki obronie Europy przed Arabami. Kiedy to w 732 roku Karol Młot stanął na czele wojsk państw europejskich i pokonał Arabów pod Poitiers (miasto w zachodniej Francji), podniósł nie tylko rangę swojego państwa i narodu, ale także dynastii. Poza tym to właśnie pod Poitiers pierwszy raz Europejczycy odczuli, że łączy ich coś więcej niż tylko położenie geograficzne. Arabowie bowiem nie wyruszyli przeciwko Frankom czy na przykład Longobardom, ale przeciwko Europejczykom. Wielką rolę w historii odegrał także syn Karola Młota, Pepin Mały. Został on wezwany przez papieża do Rzymu, by obronił go przed Longobardami. Ten, wyruszył na czele całej wyprawy wojennej, zdobył ziemie w okolicach Rzymu i uczynił je w 755 roku Państwem Kościelnym. Aby okazać swoją wdzięczność, papież koronował Pepina na króla. Był to początek tradycji, ze koronę królowie dostają od papieża. Miało świadczyć to o boskim pochodzeniu władcy. Całej ceremonii przyglądał się młodziutki wtedy Karol Wielki, syn Pepina, który już wkrótce zbuduje potęgę państwa Franków.

Karol Wielki - twórca potęgi państwa Franków

Karol Wielki został królem Franków w 768 roku (od niego zresztą bierze się sama nazwa "król"), po śmierci swojego ojca. Rządził 46 lat, a czas jego rządów opierał się głównie na licznych wyprawach wojennych i co za tym idzie - powiększaniu terytorium państwa. W latach 779-804 Karol Wielki podbił Saksonię. Przeprowadził tam bardzo okrutną i brutalną misję chrystianizacyjną. Poza tym podbił tak wiele ziem, ze granice za jego panowania rozszerzyły się prawie na całą Europę zachodnią. Państwo Franków było potęgą świata średniowiecznego i wzorem dla późniejszych państw, jak chociażby dlacesarstwa niemieckiego. Uwieńczeniem dzieła była koronacja Karola na cesarza w Boże Narodzenie 800 roku. Podczas ceremonii, która miała miejsce w bazylice św. Piotra i Pawła w Rzymie, gdy papież ogłosił, że Karol Wielki stał się cesarzem, lud zawołał: "Karolowi Augustowi przez Boga koronowanemu, potężnemu i pokojowemu cesarzowi rzymskiemu, życie i zwycięstwo!". Należałoby teraz omówić to wielkie i mocne cesarstwo.

Na początku nad całym państwem czuwał jedynie Karol Wielki wraz ze swoją drużyną. Z czasem jak zaczęło przybywać terytoriów, sam Karol nie mógł sobie poradzić. Ustanowił więc podział administracyjny kraju na hrabstwa, którymi zarządzać mieli hrabiowie wierni władcy. Do ich obowiązków należało ściąganie podatków z poddanych, przeprowadzanie poborów do wojska oraz rozstrzyganie sporów w swoim hrabstwie. Aby nie dopuścić do nadużyć hrabiów, wysyłał po dwóch nadzorców do każdego hrabstwa: jednego świeckiego i jednego duchownego. Sprawdzali oni, czy hrabiowie nie grabią poddanych, oddają władcy daniny w przepisanej wysokości i czy są sprawiedliwe. Przy granicy powstały natomiast marchie - okręgi administracyjno-wojskowe, którymi dowodzili margrabiowie. Mieli oni przed wszystkim pilnować granic państwa przed najeźdźcami. Karol Wielki przeprowadził oprócz reformy administracyjnej, także reformę pieniądza. Wprowadził w obieg denary, które zresztą przyjęły się także w Polsce. Ale my tutaj teraz o Frankach. To właśnie Karolowi Wielkiemu zawdzięczamy reformę pisma i języka łacińskiego. Ściągnął on bowiem do swojego państwa wielkich uczonych, artystów i poetów z Irlandii, Anglii, Hiszpanii i Italii. Ich zadaniem było "wyczyścić" łacinę ze wszystkich naleciałości języków barbarzyńskich. Łacina ta, poprawiona i jak najbardziej poprawna, stała się językiem międzynarodowym. To w niej odprawiano msze, nauczano, pisano dzieła czy dokumenty. Uczonym karolińskim zawdzięczamy także obecny kształt liter alfabetu łacińskiego. Karol Wielki stworzył również wspaniały dwór królewski w Akwizgranie (obecnie Aachen w Niemczech). Wybudował tam cudowny pałac, wyposażony miedzy innymi w łaźnię z basenami kąpielowymi, zasilanymi wodą z gorącego źródła. Z całego zespołu pałacowego zachowała się do dzisiaj jedynie ośmioboczna kaplica pałacowa, ozdobiona marmurami i mozaiką w kopule. Tam też Karol Wielki najchętniej spędzał swoje ostatnie lata życia i tam tez kazał się pochować. Zwiększyła się także liczba urzędników centralnych. Do najważniejszych należał kanclerz (opiekował się kancelarią królewską) i palatyn (zastępca króla w sądach). Zniesiono jednak urząd majordomusa w obawie przed powtórzeniem się historii sprzed lat.

Za czasów Karola Wielkiego pojawił się w jego państwie system, który przetrwał kolejne wieki i stał się charakterystycznym systemem gospodarczo-społecznym w średniowieczu. Mowa tutaj o systemie lennym, zwanym także feudalnym. System ten polegał na hierarchii zależności. Kolejne stopnie tych zależności tworzyły, tzw. drabinę feudalną. Na jej wierzchołku był król, potem duchowni (biskup albo arcybiskup), niżej - rycerstwo, a na dole - chłopi. Zwierzchnika nazywano seniorem, a jego poddanego wasalem. Wielu seniorów było wasalami innych seniorów. Na przykład biskup był wasalem króla, ale seniorem rycerza. Taki senior, który nie miał nad sobą żadnego zwierzchnika, nazywał się suwerenem. Senior nadawał wasalowi lenno (kawałek ziemi), z którego wasal czerpał dochody, w przypadku państwa Franków przeznaczał je głownie na zbroję i broń, za to wasal musiał obiecać pomoc zbrojną seniorowi w każdej chwili.

Rozpad cesarstwa

Karol Wielki zmarł w 814 roku na skutek przeziębienia. Władze w kraju przejął jego syn, Ludwik Pobożny. Nie miał jednak żadnych cech charakteru po ojcu. Okazał się władcą słabym i nieudolnym. Był wielkim dewotą, zajmował się głownie modlitwami, był całkowicie podporządkowany i posłuszny papieżowi. Buntującym się jego synom oddał trzy samodzielne królestwa w 817 roku. Sytuację państwa pogorszyły także ataki ludów (Arabów czy Normanów) na państwo, chcących wykorzystać osłabienie władzy centralnej. Po śmierci Ludwika Pobożnego nastąpiła zażarta walka o tron. Było trzech kandydatów: Lotar, Karol Łysy i Ludwik Niemiecki. W 843 roku doszło do porozumienia trzech braci zwanego traktatem w Verdun, na mocy którego najstarszy Lotar otrzymał wraz z koroną cesarską Italię, Burgundię, Fryzję i Lotaryngię; młodszy - Ludwik Niemiecki - późniejsze Niemcy; najmłodszemu Karolowi Łysemu przypadło terytorium z grubsza biorąc późniejszej Francji. Ów pas środkowy stał się na długie wieki przedmiotem rywalizacji Francji i Niemiec. 

CESARTSWO OTTONÓW

Państwo niemieckie powstało na podstawie układu w Verdun z 843 roku, na mocy którego wielkie państwo karolińskie tworzone przez Karola Wielkiego zostało podzielone na trzy równe części. Niemiecką część otrzymał Ludwik Niemiecki, stąd miał właśnie taki przydomek. Dostał teren bardzo zróżnicowany pod względem kultury i tradycji. Nie było na nim poczucia jedności narodowej. Po śmierci ostatniego z Karolingów na tronie niemieckim, Ludwika Dziecię, doszło do walki o władzę, którą wygrał w 919 roku książę (książęta bowiem mieli silniejszą władze od króla) Saksonii, Henryk I z Ludolfingów i to on objął władzę w całym państwie niemieckim oraz podporządkował sobie wszystkich książąt niemieckich. Odtąd nie mieli już takiej władzy, która przeszła na króla. Henryk I wyprawił się zbrojnie na Danię i na ziemie zamieszkane przez Słowian. Odniósł tam zdecydowane zwycięstwa, głównie dzięki wspaniałej armii i oddziałów konnych, które do niej wprowadził. Zwycięska okazał się także wyprawa na Węgry. Zresztą z Węgrami wojny toczył również jego następca i syn, Otton I. Koronował się on na króla niemieckiego śladami Karola Wielkiego w Akwizgranie. Marzył o takiej potędze państwa jakie stworzył we Francji Karol Wielki. Przez zwycięstwo z Węgrami umocnił pozycję Niemiec w Europie. Nawet papież któregoś razu zwrócił się do niego z prośbą o pomoc, gdyż walki toczone na Półwyspie Apenińskim bezpośrednio zaczęły zagrażać jego władzy w Państwie Kościelnym (powstało ono już w 755 roku). Na szczęście dla Ottona wyprawa do Włoszech odbyła się pomyślnie i w dowód wdzięczności papież pozwolił na koronację na cesarza w 962 roku w Rzymie. Tak właśnie powstało także Cesarstwo Niemieckie (I Rzesza Niemiecka).

Pod koniec X wieku na tronie cesarskim usiadł Otton III. Był on wielkim przyjacielem i sojusznikiem Bolesława Chrobregowładającego wówczas Polską. Na pamiętnym zjeździe gnieźnieńskim przedstawił swój utopijny pomysł zjednoczenia Europy. Chciał on podzielić Europę tylko na dwie części: Bizancjum i Zjednoczoną Europę, w skład której miała wchodzić Słowiańszczyzna (a na jej czele Bolesław Chrobry), Germania, Italia i Galia. Każdy z tych czterech regionów miał mieć odrębnego władcę, jednak wszyscy władcy mieli prowadzić wspólną politykę, nie wywołując wojen. Projekt jednak nigdy nie wszedł w życie, gdyż Otton III zmarł w 1002 roku na malarię, a władzę przejął Henryk II, z którym Polska toczyła wojny w latach 1002-18, dzięki czemu Chrobry odebrał Niemcom Milsko, Miśnię i Łużycę.

Pozycja cesarza z czasem zaczęła być coraz ważniejsza nie tylko na arenie politycznej Europy, ale przede wszystkim w Kościele katolickim. W XI wieku wywiązał się nawet dość groźny konflikt pomiędzy papieżem a cesarzem. W 1075 papież wydał bowiem specjalny dokument, w którym ogłosił wyższość władzy papieskiej nad cesarską. Przeciwko niemu wystąpił cesarz, który do tej pory pełnił bardzo ważną funkcję w życiu Kościoła. W odwecie papież nałożył na cesarza klątwę. Przeciwko królowi opowiedziała się także opozycja w Rzeszy, która zmusiła w 1077 roku swojego władcę aby udał się prosić papieża o przebaczenie. W tym celu poszedł właśnie Henryk IV do Canossy we Włoszech, gdzie upokorzony cesarz stał trzy dni boso na śniegu odziany w wór pokutny pod murami zamku, w którym przebywał papież. Triumf papieża był jednak pozorny. Tuż po zrzuceniu klątwy, Henryk IV wyprawił się do Rzymu, uwięził Grzegorza i nakazał wybór innego papieża. Konflikty tego typu wybuchać zaczęły coraz częściej. Pierwotną ich przyczyną była sprawa mianowania dostojników kościelnych: opatów i biskupów. Stali oni po dwóch stronach: z jednej byli świeckimi urzędnikami, którzy dysponują majątkiem nadanym przez księcia bądź króla, a z drugiej - duchownymi pełniącymi swoje zadania w Kościele. Wybór papieża zależał od biskupów, którzy podporządkowani cesarzowi, głównie wybierali osoby mu posłuszne. Mogło to poważnie zakłócić hierarchię w Kościele: nagle cesarz znajdował się wyżej od papieża. Stad w/w dokument Grzegorza VII i walki pomiędzy cesarzem a papieżem.

Wiadomo było, że któraś ze stron musi ustąpić, by wreszcie zapanował względny ład i porządek. Kompromis zdecydowano się podpisać dopiero w 1122 roku w Wormacji. Na mocy aktu z Wormacji cesarz zrzekł się prawa do nominowania biskupów i opatów, ale pozostawił sobie możliwość nadawania im ziem, co praktycznie nadal uzależniało dostojników duchownych od cesarza. Spór ten niekorzystnie odbił się na dwóch dotychczasowych potęgach: papiestwu i cesarstwu. Kompromis był jednak nietrwały. Jeszcze sporo czasu musiało upłynąć, aby obie instytucje przestały ze sobą rywalizować.