EPIZOOTIOLOGIA OGÓLNA

EPIZOOTIOLOGIA JAKO NAUKA

• Epizootiologia – z gr. epi – przez, na, zoon – zwierzę, logos – nauka

  • nauka o zjawiskach chorobowych dotyczących większej liczby zwierząt

  • nauka o zaraźliwych chorobach zwierząt

• E. ogólna – bada przyczyny powstawania i szerzenia się zaraz oraz ustala ogólne zasady zwalczania

• E. szczegółowa – bada prawa epizootiologiczne dla poszczególnych zaraz oraz opracowuje szczegółowe metody zwalczania

  • UE – rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

  • Polska – ustawy, rozporządzenia, instrukcje

Ogólne zasady zwalczania chorób zaraźliwych (wg prof. Henryka Janowskiego)

• Nie dopuścić do rozwleczenia zarazy.

• Sprawdzić pochodzenie zarazy (Dochodzenie epizootiologiczne).

• Szybko i skutecznie zlikwidować ognisko zakażenia (Postępowanie przeciwepizootyczne).

• Sprawdzić, czy w terenie jest tylko jedno ognisko (perlustracje).

Główne zadanie epizootiologa

• badanie związków przyczynowych między pojedynczymi zachorowaniami a rozwojem zarazy

• badanie tzw. łańcucha epizootycznego

• zadanie trudne – wpływ różnych czynników (zarazek, wektor, organizm, środowisko)

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ROZWÓJ CHORÓB ZAKAŹNYCH

• Trzy główne czynniki (pierwszorzędne, zasadnicze)

  • Zarazek.

  • Wektor (środowisko).

  • Osobniki (zwierzęta, ludzie) wrażliwe na zakażanie.

• Zaraza rozwija się przy istnieniu wszystkich trzech czynników – przy braku jednego łańcuch zostaje przerwany

• Czynniki drugorzędne

  • Ekonomiczne

    • obrót zwierzętami i produktami (rozprzestrzenienie zarazka)

    • sposoby wychowu i żywienia

    • systemy utrzymania i eksploatacji zwierząt (odporność)

  • Geologiczno-klimatyczne

    • klimat (pryszczyca), pora roku (różyca), gleba (wąglik, szelestnica)

    • wody, temperatura, wilgotność, owady (borelioza)

  • Społeczne

    • ustrój i stosunki społeczne

    • poziom oświaty i dobrobytu ludności

    • stopień zaludnienia kraju

    • działalność służby wet.(zapobieganie i zwalczanie)

    • higiena i przestrzeganie przepisów san.-wet.

Zarazek

• Formy współistnienia mikro- i makroorganizmów

  • Saprofityzm

  • Komensalizm

  • Symbioza

  • Pasożytnictwo

    • względne

    • bezwzględne

Przykłady - E. coli, Erysipelothix rhusiopathiae

Wzajemne relacje drobnoustrojów

• Neutralność

• Antagonizm (bakterie – bakterie, bakterie – grzyby)

• Synergizm

  • bakterie tlenowe i C. tetani w ranie

  • E. coli i rotavirus w przewodzie pokarmowym

Zmienność drobnoustrojów

• zmiany warunków środowiska

• działalność człowieka

• często zmiany niewielkie (mutacje punktowe)

• zmiana patogenności (często wzrost) i lekooporności

• zmiana przebiegu chorób

• zmiana „widma zakaźnego zarazków”

• atakowanie innych gatunków zwierząt

• pojawianie się nowych chorób

  • AIDS, SARS, vCJD

  • BSE, PRRS, PMWS, PDNS, FAIDS

Zarazki w sensie epizootycznym

• drobnoustroje zjadliwe i napastliwe, tj. zdolne do przechodzenia z osobnika na osobnika

• Cechy zarazków

  • Inwazyjność

  • Zjadliwość

  • Rozsiewalność

Napastliwość

• suma dwóch cech: inwazyjności i rozsiewalności

• największe znaczenie dla rozwoju zarazy (i dla epizootiologa)

• Zjadliwość a napastliwość

  • zarazki bardzo zjadliwe i bardzo napastliwe – wirus księgosuszu

  • zarazki bardzo zjadliwe i słabo napastliwe - laseczka wąglika

  • zarazki słabo zjadliwe i bardzo napastliwe – wirus pryszczycy

Oddziaływanie zarazków na organizm

• Bardzo gwałtowne

  • wnikanie do krwi i namnażanie (posocznica)

  • zatrucie toksynami i/lub produktami metabolizmu

  • szybka śmierć

  • pasterele (typ B), włoskowce różycy, wirusy apś, pkś, księgosuszu

• Mniej intensywne

  • rozmnażanie w miejscu wniknięcia (słabe zmiany)

  • wnikanie do krwi (bakteriemia, wiremia)

  • usadowienie w narządach

  • wirusy pryszczycy, chpś, salmonele, leptospiry

• Skryte

  • oddziaływanie słabsze, przez długi czas

  • przewlekłe procesy wyniszczające

  • prątek gruźlicy, brucele

• Tylko w narządzie pierwotnie zaatakowanym

  • przewlekłe stany zapalne

  • prątek Johnego, wirusy enteropatogenne, Mhp, wirus influenzy

• Specyficzny sposób przenikania do narządów

  • droga nerwowa: nerwy obwodowe → OUN → śmierć

  • wirusy wścieklizny, chA, EZMR

Zakażenie

• Zakażenie – wniknięcie zarazka do organizmu, usadowienie i rozmnażanie się w nim oraz pobudzenie go do odczynów.

• nie każde zakażenie kończy się chorobą

• Zakażenie a zanieczyszczenie

RODZAJE ZAKAŻEŃ

• pierwotne

• ponowne

• nadkażenie

• jednym gatunkiem zarazka

• mieszane

• wtórne

• w końcowym okresie choroby

• samozakażenie

• utajone

• latentne

• bezobjawowe

• poronne

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA

• właściwe miejsce pobytu i rozmnażania się zarazków

• najczęściej jest nim zakażony organizm

• każde wrażliwe, zakażone zwierzę (człowiek) wydalające zarazki, niezależnie od ilości i okresu, w jakim to następuje

  • w okresie inkubacji

  • w szczycie choroby

  • w okresie zdrowienia

  • w przebiegu zakażenia bezobjawowego

  • w okresie reaktywacji zakażenia latentnego

• zwłoki też mogą być źródłem zakażenia

Rodzaje źródeł zakażenia

• Zasadnicze

• Drugorzędne

• Wtórne

• Homologiczne

• Heterologiczne

ZBIORNIK ZARAZKA

• Zbiornik (rezerwuar) zarazka – tworzą zwierzęta, w organizmie których rozmnaża się on i przechowuje, i które na określonym terenie stanowią istotny element w utrwalaniu zarazy.

RODZAJE NOSICIELSTWA

• N. przez zwierzęta zdrowe (pierwotne)

  • zwierzęta zdrowe, które nigdy nie chorowały, ale „noszą” w sobie (i wydalają) określone zarazki

  • świnie – włoskowiec różycy

• Nosicielstwo pochorobowe (wtórne)

  • salmoneloza – woreczek żółciowy – jelita – kał

• Nosicielstwo przez zwierzęta uodpornione

  • szczepienia czynno-bierne

NOSICIELSTWO

• przechowanie zarazka w okresach międzyepizootycznych

• ważne naturalne rezerwuary zarazka

• wykrywanie i eliminacja nosicieli ważne w likwidacji zarazy

DROGI WNIKANIA ZARAZKÓW DO ORGANIZMU

• Wrota zakażenia to miejsca wnikania zarazków do organizmu.

  • Przewód pokarmowy – E. coli, L. intracellularis

  • Układ oddechowy – SIV, Mhp

  • Spojówki – Moraxella bovis

  • Drogi moczowo-płciowe - IPB-IPV, T. equigenitalis, Skóra – wirus wścieklizny, C. tetani

  • Krew – BTV, B. burgdorferi

  • Różne wrota zakażenia – CSFV, FMDV, B. anthracis

DROGI SZERZENIA SIĘ ZARAZKÓW W ORGANIZMIE ZWIERZĘCYM

• Droga przestrzeni międzykomórkowych i naczyń chłonnych – zołzy, pkś

• Droga krwionośna – choroby posocznicowe

• Droga nerwów obwodowych – wścieklizna, tężec

• Droga ciągłości tkanek – choroby układu pokarmowego i oddechowego

• Droga styczności tkanek – ropnie, zgorzele gazowe

DROGI WYDALANIA ZARAZKÓW Z ORGANIZMU

• Różne – choroby posocznicowe (pkś, apś)

• Krew – choroby transmisyjne (owady)

• Skóra - grzybice

• Układ oddechowy – influenza, gruźlica

• Układ pokarmowy – salmoneloza, dyzenteria

• Układ moczowo-płciowy – leptospiroza, bruceloza

• inne – mleko, mięso, jaja, zwłoki

CHOROBA ZAKAŹNA A ZARAŹLIWA

• Choroba (morbus) – stan organizmu cechujący się wystąpieniem zaburzeń w normalnym funkcjonowaniu tkanek i narządów

• Choroba zakaźna

  • wywołana przez zarazek

  • nie szerzy się, ale może wystąpić u wielu zwierząt

  • tężec, botulizm, zgorzele gazowe, choroba niebieskiego języka

• Choroba zaraźliwa

  • wywołana przez zarazek

  • zarazek ma zdolność bezpośredniego lub pośredniego przenoszenia na inne organizmy

  • pryszczyca, pkś, influenza, ospa

• Choroba zakaźna nie zawsze jest chorobą zaraźliwą !

• Choroba zaraźliwa zawsze jest chorobą zakaźną !

PODZIAŁ CHORÓB ZAKAŹNYCH

• Według zarazka

  • wirusowe

  • bakteryjne

  • pierwotniacze

  • grzybicze

  • wywołane przez riketsje

  • prionowe

Klasyfikacja chorób w populacji w określonym przedziale czasu (z punktu widzenia epidemiologa)

• zaczynające się i kończące w danym okresie

• zaczynające się w danym okresie, ale trwające dłużej

• zaczynające się dawniej, ale kończące się w danym okresie

• zaczynające się dawniej i trwające dłużej

DROGI SZERZENIA SIĘ CHORÓB ZAKAŹNYCH

• Każda choroba zakaźna

  • charakterystyczne umiejscowienie zarazka w organizmie

  • specyficzny sposób przekazywania zarazka na inny organizm

  • swoisty sposób szerzenia się w populacji (jeden lub kilka)

• Dwie główne drogi szerzenia

  • Pozioma (horyzontalna)

• kontakt bezpośredni

• kontakt pośredni

  • Pionowa (wertykalna)

Kontakt bezpośredni

• Zakażenie przez kontakt bezpośredni (kontaktowe) - rezultat zetknięcia się osobnika zdrowego z chorym (obwąchiwanie, oblizywanie, ocieranie się, akt płciowy, pokąsanie) 6

• Przykłady

  • krótkotrwałe zetknięcie – zarazek bardzo napastliwy – zwierzę podatne (pryszczyca, księgosusz)

  • dłuższy kontakt – duża ilość zarazka – zwierzę podatne (gruźlica, nosacizna)

Kontakt pośredni

• Środowisko zewnętrzne – pośrednik (przenosiciel, wektor) w przekazywaniu zakażenia

• elementy środowiska zanieczyszczone wydzielinami i wydalinami zwierząt chorych (zakażonych)

• większość zarazków – mniejsza lub większa oporność na wpływy środowiska

• Przedmioty

  • zanieczyszczone wydzielinami i wydalinami

  • znaczenie głównie w obrębie gospodarstwa

  • ogromna rola oczyszczania i odkażania !

• Nawóz (obornik, gnojówka, gnojowica)

  • zarazki głównie wydalane z kałem

  • kał – główny składnik nawozu

  • zwłoki, narządy zwierząt padłych, poronione płody, łożyska w nawozie

  • bardzo ważne – biotermiczne lub chemiczne odkażanie nawozu !

• Pasza

  • zachorowania sporadyczne, epidemie – zakażenia pokarmowe

  • ludzie – salmonelozy, dur brzuszny, kampylobakterioza, listerioza, yersinioza, botulizm

  • zwierzęta – duża rola paszy

  • pasze mięsne – bardzo niebezpieczne

    • odpady rzeźne, popłuczyny poubojowe, zwłoki, zlewki ze stołówek, mączki mięsne (gruźlica, bruceloza, salmoneloza, wąglik, pkś, EZMR, BSE, botulizm)

  • mleko – bardzo duża rola (gruźlica, pryszczyca, bruceloza, choroba Johnego – choroba Crohna)

• Powietrze

• powietrze – środowisko niesprzyjające zarazkom

• duża rola w chorobach bardzo zaraźliwych

  • pryszczyca – do 200-250 km

  • chA – do 40-80 km

  • rola wiatru - transmisja wektorów np. C. imicola do 700 km

• Drogi zakażeń powietrznych (aerogennych)

  • pyłowa – wydzieliny i wydaliny po wyschnięciu są unoszone z prądem powietrza (gruźlica, wąglik, gorączka Q )

  • kropelkowa – kropelki śliny, wydzieliny z nosa rozpryskiwane przy kaszlu, prychaniu, ryczeniu

    • główna rola w chorobach dróg oddechowych - influenza, MPS, IBR

• Woda

  • Zakażenie wodne – zarazkami znajdującymi się w wodzie (per os, spojówki, skóra)

    • tylko gdy zarazki dostały się z zewnątrz

  • epidemie wodopochodne (cholera, dur brzuszny, leptospiroza)

  • woda do picia

    • dla ludzi – kontrolowana i uzdatniana

    • dla zwierząt często z rzek, stawów zanieczyszczonych odpadami

  • wody rzek – przenoszenie na dalekie odległości

  • wylewy, powodzie – zanieczyszczenie łąk (wąglik) 7

  • ujścia ścieków z rzeźni, garbarni, szpitali, ferm (gruźlica, wąglik, gorączka Q i inne) – konieczność odkażania !

• Gleba

  • uprawna i pastwiska – stale narażone na zanieczyszczenie wydzielinami i wydalinami chorych (zakażonych) zwierząt i ludzi

  • szczególne zagrożenie

    • nawożenie gleby świeżym obornikiem

    • polewanie łąk, pastwisk, ogrodów świeżą gnojówką lub gnojowicą

• Żywi przenosiciele zarazków (wektory)

  • wektory mechaniczne (bierne) np. muchy

  • wektory biologiczne (czynne) – np. wszy, kleszcze, komary

• Stawonogi

  • duża rola w przenoszeniu zarazków chorobotwórczych →dezynsekcja

  • przenoszą zarazki

    • bezpośrednio z osobnika zakażonego na wrażliwego

    • pośrednio zanieczyszczając żywność lub przedmioty

• Stawonogi

  • muchy – cholera, czerwonka, pkś

  • komary, kuczmany – malaria, WEE, BT

  • wszy – dur osutkowy, gorączka okopowa, różyca

  • pchły – dżuma, dur plamisty, tularemia

  • kleszcze – borelioza, gorączka Q, piroplazmoza

• Pasożyty wewnętrzne

  • nicienie płucne - wirus influenzy świń

  • larwy węgorka świńskiego – pasterele, laseczki wąglika

• Ptaki

  • wędrowne – SIV, FMDV, TGEV

  • przenoszą zakażone stawonogi

• Ssaki

  • Gryzonie – cholera, salmoneloza, leptospiroza

  • Psy, koty – bruceloza, pryszczyca, wąglik

  • Wolno żyjące (lisy, sarny, dziki) – wścieklizna, pryszczyca, pkś

  • Człowiek

    • czynnie – gruźlica

    • biernie (obuwie, pojazdy, import, przemyt, targowiska) – pryszczyca, pkś, chA

DROGA PIONOWA (WERTYKALNA)

• Wrodzona

  • przez genom rodziców – retrowirusy

• Śródmaciczna

  • wstępująca – IBR/IPV, Staphylococcus, Taylorella

  • przez krew i łożysko – PPV, Brucella, Leptospiry

• zakażenie

  • in ovo – S. Pullorum, LCM

  • in utero – PPV, ADV, Brucella

  • w trakcie porodu – HSV

• konsekwencje zakażeń - wady wrodzone, zamieranie i resorpcja zarodków, mumifikacja płodów, 8

• poronienia, przedwczesne porody, martwe lub słabe płody

CZYNNIKI ZWIĘKSZAJĄCE PODATNOŚĆ ZWIERZĄT NA CHOROBY ZAKAŹNE

• Odporność naturalna gatunków, ras, czy pojedynczych zwierząt na pewne choroby zależy od:

  • konstytucji

  • dyspozycji

• Konstytucja

  • znaczenie hodowlane

  • znaczenie lekarskie

  • konstytucja silna lub słaba

  • zmiany konstytucji pod wpływem środowiska

• Dyspozycja

  • skłonność do choroby, łatwość zachorowania

  • dyspozycja na pewne choroby typowe dla gatunków, ras, osobników, pewnych narządów

Czynniki zwiększające podatność zwierząt na choroby zakaźne

• Urazy

• Szczepienia

• Choroby

• Warunki utrzymania

• Niedobory żywieniowe

• Jakość pasz

• Wpływy atmosferyczne

• Nadmierna eksploatacja

• Wiek i płeć

• Zoopasożyty

• Stres

WIEDZA O EPIZOOTIACH

• Zaraza – choroba zwierząt i/lub ludzi wywołana przez czynnik zakaźny, występująca masowo w określonym czasie i przestrzeni, a każdy nowy przypadek chorobowy jest następstwem zakażenia się wrażliwych osobników z homologicznego lub heterologicznego źródła zakażenia

Czynniki decydujące o zaliczeniu choroby do kategorii zaraz:

• Zaraźliwość.

• Tendencja do rozprzestrzeniania się.

• Masowy charakter.

Warunki konieczne do powstania i rozwoju zarazy

• Źródło zarazka (zarazek).

• Droga przekazywania zarazka (wektor- środowisko).

• Wrażliwość organizmu (wrażliwe zwierzę).

• brak jednego z czynników uniemożliwia powstanie zarazy

STOPNIE NATĘŻENIA PROCESU EPIZOOTYCZNEGO

• zachorowania sporadyczne

  • nieliczne, brak związku

• Enzootia

  • stale występuje w danym regionie (wąglik)

• Epizootia

  • większa niż w poprzednich latach liczba zachorowań w danym rejonie i w określonym krótkim czasie (pomór klasyczny świń)

  • enzootia może przejść w epizootię

  • zmiana warunków ograniczających szerzenie się choroby-(myksomatoza)

• Panzootia

  • szybkie i gwałtowne szerzenie się zarazy w krótkim czasie na dużym terytorium (kraje, kontynenty) – pryszczyca

DYNAMIKA EPIZOOTII

• Potencjał epizootyczny – zespół okoliczności warunkujących powstanie i rozwój epizootii.

• wysoki dla chorób

  • nie występujących w danym rejonie od dłuższego czasu

  • zarazek zjadliwy i napastliwy

  • populacja zwierząt/ludzi wrażliwa (odporność niska)

• niski dla chorób

  • występujących w danym rejonie stacjonarnie lub niedawno wygasłych

  • zarazek mało zjadliwy i napastliwy

  • zwierzęta/ludzie stosunkowo odporne

  • warunki środowiskowe nie sprzyjają szerzeniu się choroby

OGNISKO ZAKAŻENIA

• miejsce, w którym znajduje się źródło zakażenia wraz z przedmiotami zanieczyszczonymi zarazkami

• Zasięg ogniska zakażenia - odległość na jaką może być przekazany zarazek:

  • gospodarstwo (pleuropneumonia, gruźlica – kontakt bezpośredni)

  • wieś, gmina (wścieklizna, pkś)

  • województwo, kraj, kontynent (pryszczyca, grypa ptasia, BT)

TYPY ROZWOJU EPIZOOTII

• Epizootie szerzące się na drodze kontaktowo-łańcuchowej

  • kolejność zachorowań zwierząt/ludzi – każdy nowy przypadek przedłuża łańcuch zakaźny

  • zakażenia przez kontakt bezpośredni i pośredni

  • szerzenie szybkie lub wolne

  • likwidacja źródeł zakażenia – przerwanie łańcucha zakaźnego

  • pryszczyca, bruceloza, gruźlica, influenza, wścieklizna...

• Epizootie szerzące się z wtórnego źródła zakażenia

  • zakażenie zwierząt przez kontakt z wtórnym źródłem zakażenia znajdującym się poza organizmem

  • wybucha szybko, szybko się szerzy, nagle zanika – okresowość kontaktu ze źródłem

  • wąglik, szelestnica, tężec, botulizm, leptospiroza, różyca

• Epizootie szerzące się za pośrednictwem stawonogów

  • szerzenie

    • w określonych porach roku

    • w określonych systemach ekologicznych

  • szybkie pojawienie się i wzrost, szybki spadek

  • borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, gorączka Q, NZK, erlichiozy, BT 10

• Epizootie rozwijające się w wyniku uzjadliwienia się zarazków warunkowo-chorobotwórczych

  • błędy żywienia i utrzymania (spadek odporności)

  • samozakażenie

  • początkowo słabsze osobniki – pasaże – większa zjadliwość i napastliwość – silniejsze osobniki

  • pastereloza, salmoneloza, kolibakterioza

Stadia rozwoju epizootii

• międzyepizootyczne

• przedepizootyczne

• rozwoju epizootii

• szczytowego rozwoju epizootii

• wygasania epizootii

• poepizootyczne

OKRESOWOŚĆ EPIZOOTII

• Sezonowość epizootii - zależność nasilenia występowania chorób od pór roku

  • w każdej chorobie inny czynnik może odgrywać rolę

    • różyca – lato - wyższe temperatury otoczenia

    • wirusowe zapalenie mózgu – lato – stawonogi

    • gruźlica, grzybica – zima – chów alkierzowy

    • wąglik, szelestnica – lato – pastwisko (przetrwalniki)

    • influenza, pastereloza – jesień (chłód, wilgoć)

    • choroby młodych zwierząt – wiosna – niedobory żywieniowe

Sezonowe czynniki środowiskowe

• wpływają na zmianę ilości i zjadliwości zarazka

• ułatwiają lub utrudniają przenoszenie zarazka

• zmniejszają lub zwiększają podatność organizmu na szkodliwe oddziaływanie zarazka

• Cykliczność epizootii - występowanie niektórych zaraz w mniej lub bardziej regularnych odstępach czasu (cykle wieloletnie)

• cykliczność obserwuje się głównie w chorobach:

  • bardzo zaraźliwych

  • łatwo i szybko rozprzestrzeniających się

  • obejmujących większą część wrażliwego pogłowia

  • przy których co kilka – kilkanaście lat następuje zmiana potencjału epidemicznego wskutek obniżenia odporności danej populacji (nowe pokolenie zwierząt, które jeszcze nie zetknęło się z zarazkiem)

  • występujących enzootycznie, przeciw którym brak skutecznych środków zapobiegawczych

• klasyczny przykład – pryszczyca

• co kilka – kilkanaście lat warunki do wybuchu nowej epizootii

PODSTAWY PRAWNE I ORGANIZACJA ZWALCZANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH ZWIERZĄT

ŚWIATOWA ORGANIZACJA ZDROWIA ZWIERZĄT OFFICE INTERNATIONAL DES EPIZOOTIES (OIE)

• Status

  • organizacja o charakterze międzynarodowym

  • utworzona 25.01.1924 r. przez 28 krajów (po wystąpieniu księgosuszu w Belgii)

  • 178 krajów członkowskich

  • Biuro OIE – 2 rue de Prony, 75017 Paris, France

  • Główny powód: potrzeba stworzenia systemu informacji o zasięgu globalnym, dotyczącego pojawiania się i rozprzestrzeniania określonych chorób zakaźnych i inwazyjnych zwierząt

• Struktura

  • Biurem OIE kieruje Komitet Międzynarodowy, złożony z delegatów z krajów członkowskich

  • na czele Biura stoi Dyrektor Generalny powołany przez Komitet

  • w skład Biura wchodzi 10 komisji

• Zadania OIE

  • zbieranie i dostarczanie rządom krajów członkowskich informacji o występowaniu i przebiegu chorób zwierząt i ludzi (zoonozy) na świecie oraz sposobach kontroli i zwalczania (raporty natychmiastowe lub okresowe z każdego kraju)

  • koordynacja na poziomie międzynarodowym badań poświęconych poprawie nadzoru, kontroli i zwalczania chorób zwierząt

  • zapewnienie pomocy technicznej w likwidacji chorób zakaźnych zwierząt, w tym przenoszących się na ludzi, zwłaszcza krajom słabszym ekonomicznie

  • zagwarantowanie bezpieczeństwa sanitarnego handlu światowego poprzez tworzenie zasad sanitarnych i harmonizację przepisów dotyczących handlu (obrotu) zwierzętami

  Program Strategiczny OIE (2001 – 2005)

• Poprawa w skali globalnej zdrowia i dobrostanu zwierząt.

  • Transparentność aktualnych sytuacji epizootycznych w poszczególnych krajach.

  • Gromadzenie i upowszechnianie osiągnięć naukowych.

  • Ustanawianie reguł sanitarnego bezpieczeństwa międzynarodowego obrotu zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego.

  Program Strategiczny OIE (2006 – 2010)

• Poprawa stanu zdrowia zwierząt na całym świecie, poprzez lepsze zarządzanie, odwołujące się do solidarności zawodowej krajów rozwiniętych, które są w stanie pomagać krajom biedniejszym w realizacji tych celów.

  • Przygotowanie krajów członkowskich do sprostania pojawiającym się zagrożeniom w postaci nowych chorób, bądź nawrotu chorób już wcześniej występujących, wynikającym z globalizacji, zmian klimatycznych i klęsk żywiołowych.

  • Poprawa jakości służb weterynaryjnych, możliwości wczesnego rozpoznania zagrożeń i skutecznego ich likwidowania – stworzenie odpowiednich rozwiązań prawnych i możliwości użycia adekwatnych do potrzeb zasobów ludzkich i finansowych.

  • Rozwiązywanie problemów wynikających z braku wykwalifikowanych lekarzy weterynarii, chętnych do pracy w służbach państwowych, przy zwalczaniu chorób zakaźnych oraz zapewnienia bezpiecznej żywności.

• Finanse - roczne, dobrowolne składki krajów członkowskich

• Współpraca

  • z ponad 20 organizacjami międzynarodowymi m.in. FAO, WHO, WTO, IICA, PAHO

  • MANUAL OF DIAGNOSTIC TESTS AND VACCINES FOR TERRESTRIAL ANIMALS (mammals, birds and bees) Sixth edition 2008 12

PODZIAŁ CHORÓB ZAKAŹNYCH ZWIERZĄT (według OIE)

• Lista A

  • Choroby zaraźliwe:

  • ciężkim przebiegu;

  • szerzące się między krajami;

  • powodujące duże straty ekonomiczne;

  • zagrażające zdrowiu człowieka;

  • dużym znaczeniu dla międzynarodowego obrotu zwierzętami i produktami spożywczymi zwierzęcego pochodzenia.

  • Natychmiastowa (do 24 godz.) informacja do OIE przez odpowiedni krajowy organ weterynaryjny

• Lista B

  • Choroby zaraźliwe:

  • mniejszej dynamice szerzenia się;

  • powodujące duże straty ekonomiczne w danym kraju;

  • zagrażające zdrowiu człowieka;

  • dużym znaczeniu dla międzynarodowego obrotu zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego.

  • Przedmiot szczególnego zainteresowania państwowej administracji wet. kraju

  • Raz w roku informacje do OIE

• Zastąpienie list A i B jedną listą chorób zgłaszanych do OIE (od 1 stycznia 2006 r.)

  • Udoskonalenie klasyfikacji chorób pod kątem wielkości strat i/lub zagrożenia zdrowia człowieka.

  • Zwiększenie efektywności systemu informacji i ostrzegania.

  • Zgodność z terminologią Umowy Sanitarnej i Fitosanitarnej WTO.

  • Nadanie wszystkim chorobom z listy takiego samego znaczenia w handlu międzynarodowym.

Główne kryteria włączania chorób na listę OIE

• Potencjał międzynarodowego szerzenia się poza granice państwa, w którym choroba wystąpi.

• Zdolność znaczącego szerzenia się w obrębie nie tylko jednego, ale większej liczby gatunków wrażliwych populacji zwierząt.

• Chorobotwórczość czynnika etiologicznego, również dla człowieka (potencjał epizootyczny i zoonotyczny).

• Parametry choroby (co najmniej jeden) możliwe do ilościowego pomiaru, odpowiadające określonym progom minimalnym.

Wymogi dla centralnych administracji wet. państw członków OIE przy zgłaszaniu chorób do OIE

• Zgłoszenie pierwszego przypadku znajdującej się na liście OIE choroby lub infekcji, która wystąpiła w państwie lub w jednym, względnie w grupie obiektów (ferm).

• Zgłoszenie ponownego pojawienia się znajdującej się na liście OIE choroby lub infekcji w państwie lub w jednym, względnie w grupie obiektów (ferm), co następuje po raporcie delegata państwa członkowskiego, który oświadczył swego czasu, że kraj został od tej choroby uwolniony.

• Zgłoszenie pierwszego pojawienia się w państwie lub w jednym, względnie w grupie obiektów (ferm) nowego szczepu gatunku lub typu patogennego drobnoustroju, który jest czynnikiem etiologicznym choroby znajdującej się na liście OIE.

• Przekazanie danych o nagłym i niespodziewanym wzroście zachorowań lub śmiertelności powodowanej przez znajdującą się na liście OIE chorobę.

• Przekazanie danych o nowo pojawiającej się chorobie (emerging disease), która charakteryzuje się znaczącą liczbą zachorowań/ upadków lub potencjałem zoonotycznym.

• Przedstawienie dowodu zmiany w epidemiologii choroby znajdującej się na liście OIE, łącznie z podaniem innych gatunków zwierząt, u których czynnik chorobowy występuje (host range) oraz chorobotwórczości szczepu danego gatunku lub typu drobnoustroju, zwłaszcza jeżeli chodzi o patogen również chorobotwórczy dla człowieka.

Choroby podlegające zgłaszaniu do OIE

• występujące u wielu gatunków zwierząt (23)

• występujące u bydła (15), owiec i kóz (11), koni (13), świń (7), ptaków (14), zajęcy i królików (2), pszczół (6), ryb (9), mięczaków (7), skorupiaków (9)

• inne (2)

• Razem - 118

ORGANIZACJA ZWALCZANIA PRYSZCZYCY EMPRES (Alarmowy Program Zapobiegania Zaraźliwym, Szybko Szerzącym się Chorobom Zwierząt)

• stworzony przez FAO w 1994 r.

• elementy Programu

• Wczesne Ostrzeganie

• Wczesna/Natychmiastowa Reakcja

• Badania Naukowe

• Współpraca Międzynarodowa

ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH ZWIERZĄT I OCHRONA ZDROWIA PUBLICZNEGO W UNII EUROPEJSKIEJ

Akty prawne w UE – rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie

• Prawo weterynaryjne w UE – poziome i pionowe

• Prawo poziome

  • 15 aktów prawnych - 1 rozporządzenie, 8 dyrektyw, 3 decyzje, 3 rezolucje

  • Akty te regulują:

    • zasady obrotu towarowego w UE

    • sposoby prowadzenia kontroli granicznej

    • sposoby identyfikacji zwierząt i towarów

    • zasady wystawiania i podpisywania świadectw weterynaryjnych

    • systemy przekazywania informacji

    • finansowanie Inspekcji Weterynaryjnej, w tym realizację programów zwalczania chorób zakaźnych

• Prawo pionowe

  • ponad 80 aktów prawnych w obszarach:

    • handel (obrót) zwierzętami, produktami, zarodkami, nasieniem

    • choroby zakaźne (zdrowie zwierząt)

    • środki żywności (zdrowie publiczne)

    • ochrona dobrostanu zwierząt

    • hodowla zwierząt

    • środki żywienia zwierząt

    • leki i produkty weterynaryjne

    • zawód i kształcenie lekarzy wet.

Ochrona zdrowia zwierząt – 28 aktów prawnych (2 dyrektywy, 6 decyzji)

ZADANIA W OBSZARZE CHORÓB ZAKAŹNYCH

• przygotowywanie i realizacja programów monitorowania i likwidacji chorób

• dopuszczenie regionalizacji zwalczania !

• obowiązek zgłaszania chorób zakaźnych (notyfikacja)

• opracowywanie planów gotowości zwalczania chorób podlegających notyfikacji (centra kryzysowe, laboratoria referencyjne

WSPÓLNY RYNEK EUROPEJSKI

• swobodna wymiana towarowa między krajami członkowskimi

• porównywalny status zdrowotny zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego

• świadectwa zdrowia – urzędowy lekarz weterynarii

KONTROLA WETERYNARYJNA W HANDLU

• w obrębie wspólnego rynku

• z krajami trzecimi

• obrót bydłem i trzodą chlewną w UE

• obrót świeżym mięsem bydła, owiec, kóz i świń w UE

ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH W POLSCE

• Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (tekst jednolity Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 752 z późn. zm.)

• 1 maja 2004 r. – wejście Polski do UE

• 5 nowych Ustaw

• w pełni pokrywają wymogi wet. prawa europejskiego zawarte w aktach prawnych wydanych przez Parlament Europejski, Radę UE i Komisję Europejską

• bieżące rozporządzenia wykonawcze

Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625, z późn. zm.)

• wdraża postanowienia 25 dyrektyw i 7 decyzji

• Rozdział 8 - Zasady zwalczania chorób zakaźnych zwierząt (Zał. 1-5)

• Istotne elementy:

  • opracowywanie szczegółowego sposobu i trybu zwalczania chorób zakaźnych podlegających obowiązkowi zwalczania

  • możliwość regionalizacji akcji zwalczania

  • konieczność opracowywania planów gotowości

  • obowiązek rejestracji zoonoz

  • możliwość dofinansowania zwalczania przez UE

Zgłaszanie, wykrywanie i likwidowanie chorób zakaźnych zwierząt

• Obowiązki właścicieli zwierząt

  • niezwłoczne (24 godz.) zgłoszenie każdego przypadku wystąpienia lub podejrzenia choroby zaraźliwej do: PIW, wójta, ZLZ

  • izolacja gospodarstwa

  • nie dopełnienie obowiązków

  • utrata prawa do odszkodowania (100%) lub zapomogi (2/3)

  • pociągnięcie do odpowiedzialności w trybie postępowania administracyjnego

• lekarze wet. prowadzą dokumentację czynności i środków leczniczych

  • Tworzy się system gromadzenia i przekazu informacji dotyczących występowania chorób zakaźnych

  • Pow. Lekarz Wet. prowadzi Księgi chorób podlegających natychmiastowemu zgłoszeniu i rejestracji

  • wzory raportów i sposoby przekazu informacji (komputerowo)

  • plany gotowości (szczebel powiatu, województwa, kraju) – zespoły kryzysowe

Raporty o stanie zaraźliwych chorób zwierząt (wg wzorów)

• Choroby podlegające obowiązkowi zwalczania (zał. 2 Ustawy):

• Podlegające natychmiastowemu zgłoszeniu

  • Pow. Lek. Wet. → Główny Lek. Wet. → OIE - Raport wg wzoru (zał. 2 Rozp.)

    • Zgłaszane natychmiast – ognisko pierwotne w powiecie

    • Pierwszy dzień roboczy każdego tygodnia – ogniska wtórne

  • zgłaszanie w formie zbiorczej (za miesiąc poprzedni) – Raporty wg wzoru (zał. 3 Rozp.)

    • Pow. Lek. Wet. .→ Woj. Lek. Wet. (do 5 bm.)

    • Woj. Lek. Wet. → Główny Lek. Wet. (do 7 bm.)

  • Choroby podlegające notyfikacji w Unii Europejskiej (Rozp.)

    • Zgłaszane natychmiast – ognisko pierwotne w powiecie

    • Pierwszy dzień roboczy każdego tygodnia – ogniska wtórne

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 22 kwietnia 2004 r. w sprawie powiadamiania o chorobach zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi notyfikacji w Unii Europejskiej

• Choroby podlegające obowiązkowi rejestracji (zał. 3 Ustawy)

• Zgłaszanie w formie zbiorczej (za miesiąc poprzedni) – Raporty wg wzoru (zał. 4 Rozp.)

  • Lekarze terenowi → Pow. Lek. Wet. (do 3 bm.)

  • Pow. Lek. Wet. → Woj. Lek. Wet. (do 5 bm.)

  • Woj. Lek. Wet. → Główny Lek. Wet. (do 7 bm.)

ORGANIZACJA ZWALCZANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH W POLSCE

• dostosowana do podziału administracyjnego kraju

• Inspekcja Weterynaryjna

• Schemat organizacji służby wet. (pionowy)

  • Główny Inspektorat Weterynarii (podlega Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi)

  • Wojewódzkie Inspektoraty Weterynarii (podlegają wojewodom) – 16

  • Powiatowe Inspektoraty Weterynarii (podlegają starostom) - 306

  • Graniczne Inspektoraty Weterynarii (podlegają GIW)

Zakłady Lecznicze dla Zwierząt - terenowi lekarze weterynarii

• Ekipy dezynfekcyjne

• PIWet-PIB w Puławach

• ZHW + laboratoria prywatne

• przemysł farmaceutyczny

Główny Lekarz Weterynarii - lek. wet. Janusz Związek

• jest centralnym organem administracji rządowej

• podlega ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa

• kieruje Inspekcją Weterynaryjną

• wykonuje swoje zadania przy pomocy Głównego Inspektoratu Weterynarii

Główny Lekarz Weterynarii:

• ustala ogólne kierunki działania Inspekcji Weterynaryjnej

• koordynuje i kontroluje wykonywanie zadań

• współpracuje z OIE oraz innymi organizacjami międzynarodowymi

Dwóch zastępców GLW

• Zastępca ds. Zdrowia i Ochrony Zwierząt i ds. Granic

• Zastępca ds. Higieny Środków Spożywczych Pochodzenia Zwierzęcego oraz ds. Środków Żywienia Zwierząt, Farmacji i Utylizacji

• Dyrektor Generalny GIW

Zadania Głównego Inspektoratu Weterynarii

Główny Inspektorat Weterynarii, zapewnia obsługę realizacji zadań Głównego Lekarza Weterynarii w zakresie:

• zwalczania chorób zakaźnych zwierząt i zoonoz

• monitorowania zakażeń zwierząt

• badania zwierząt rzeźnych i produktów pochodzenia zwierzęcego

• przeprowadzania weterynaryjnej kontroli granicznej

• przeprowadzania weterynaryjnej kontroli w handlu

• sprawowania nadzoru nad:

  • bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego

  • wprowadzaniem na rynek zwierząt oraz niejadalnych i ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego

  • wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem środków żywienia zwierząt

  • zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz jakością zdrowotną materiału biologicznego

  • obrotem produktami leczniczymi weterynaryjnymi

  • wytwarzaniem i stosowaniem pasz leczniczych

  • przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt

  • przestrzeganiem zasad identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz przemieszczaniem zwierząt

  • przestrzeganiem warunków weterynaryjnych w gospodarstwach

• prowadzenia monitorowania substancji niedozwolonych

• prowadzenia wymiany informacji i współpracy z organami centralnymi państw członkowskich UE i OIE

Systemy informatyczne w pracy GIW

• TRACES (TRAde Control and Expert System)

  • system do kontroli handlu i eksportu

  • rejestracja świadectw dla zwierząt żywych, produktów pochodzenia zwierzęcego i pasz na obszarze UE (handel) oraz do i z krajów trzecich (eksport-import)

• SPIWET (Skoordynowany Program Inspekcji WETerynaryjnej)

  • system rejestracji zakładów przetwórstwa produktów pochodzenia zwierzęcego i produkcji pasz standardy sanitarne (uzupełniane)

• ZChZZ

  • system zwalczania chorób zakaźnych zwierząt

• IRZ

  • system Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (ARiMR)

• CELAB

  • zintegrowany system informatyczny zarządzający danymi dotyczącymi wyników badań laboratoryjnych

DEPARTAMENT BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI I WETERYNARII MINISTERSTWA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI

• Realizuje zadania w zakresie ochrony zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt, jakości pasz, ochrony zwierząt i hodowli

ZWALCZANIE CHORÓB ZARAŹLIWYCH Z URZĘDU

• przeprowadzane na koszt państwa

• nadzorowane przez organa państwowe

• obejmuje choroby, które ze względu na: charakter, szybkość szerzenia się, zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt, duże straty ekonomiczne muszą być zwalczane w interesie państwa, również przy użyciu środków przymusu.

ZWALCZANIEM CHORÓB ZARAŹLIWYCH KIERUJĄ:

• Główny Lekarz Weterynarii (w imieniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi)

• Wojewódzcy Lekarze Weterynarii (w imieniu Wojewodów)

• Powiatowi Lekarze Weterynarii (w imieniu Starostów)

• Graniczni Lekarze Weterynarii (granice, porty, lotniska)

ZADANIA INSPEKTORÓW DS. ZWALCZANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

• Przyjmowanie zgłoszeń chorób zakaźnych, prowadzenie dochodzeń epizootiologicznych i podejmowanie środków mających na celu zwalczenie choroby.

• Organizowanie akcji zwalczania i zapobiegania zaraźliwym chorobom zwierząt oraz akcji informacyjnych.

• Prowadzenie dokumentacji ewidencji i sprawozdawczości w zakresie zwalczania, wystawianie dokumentów o stanie zdrowotnym rejonów i gospodarstw oraz dokonywanie odpowiednich analiz.

SPRAWOZDAWCZOŚĆ W CHOROBACH ZAKAŹNYCH

• obowiązek prowadzenia dokumentacji

• Kodeks etyki i deontologii weterynaryjnej z 29.10.1994 r.

• Rozporządzenie MRiRW z 14.04.2003 w sprawie wzoru księgi chorób zakaźnych zwierząt, wzorów raportów oraz sposobów przekazywania informacji o występowaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U.Nr 86, poz.801)

• lekarze prywatnie praktykujący

• lekarze urzędowi

• obowiązek dokładnej rejestracji każdego przypadku i ogniska choroby zaraźliwej

• ewidencja występowania chorób zaraźliwych na danym terenie

• do rejestracji dobre rozpoznanie – badania laboratoryjne

• sprawozdania miesięczne

• Biuletyny np. dot. wścieklizny – Tübingen (co kwartał)

• Meldunki Państwowego Zakładu Higieny

PROFILAKTYKA NIESWOISTA

• Zakres prewencji wet.

  • rada w sprawach gospodarskich i zarządzania gospodarstwem

  • opracowanie sposobów poprawy stanu zdrowia zwierząt

  • poprawa efektów produkcyjnych i ekonomicznych gospodarstwa

  • polepszenie stanu higienicznego produktu finalnego

  • poprawa dobrostanu zwierząt oraz stanu jakościowego i bezpieczeństwa produktu finalnego poch. zwierzęcego

• Prewencja

  • opracowanie założeń zoohigienicznych  stworzenie zwierzętom optymalnych warunków środowiskowych  wybudowanie fermy  uruchomienie produkcji

  • lokalizacja fermy, projekt, zabezpieczenia przeciwepizootyczne, system „czarno - biały”, zasiedlenie zwierzętami wolnymi od chorób

• Lokalizacja fermy

  • Wielkość produkcji, system utrzymania, właściwości fizjograficzne i hydrogeologiczne terenu.

  • Analiza środowiskowa - strefa ochronna.

  • Sytuacja epizootyczna regionu.

  • Woda pitna, zagospodarowanie odchodów.

• Projekt fermy

  • Zdrowie, dobrostan i wydajność produkcyjna zwierząt.

  • System chowu.

  • Jakość materiałów budowlanych i wykonania.

  • Sprawność instalacji termicznych.

• System „czarno - biały”

  • Strefa „czarna” (zaopatrzeniowo - administracyjna) - silosy na pasze, budynki administracji;

  • Strefa „biała” (produkcyjna) - budynki dla zwierząt, ambulatorium  apteka, pomieszczenia socjalne;

  • Przeszkolenie załogi, zakup odzieży, środków odkażających, sprzętu i leków wet.

• Profilaktyka

  • zasiedlenie  nie dopuszczenie do zachorowania zwierząt  utrzymanie pełnej wydajności produkcyjnej

  • ogólna - ochrona przed wszystkimi chorobami

  • swoista - ochrona przed chorobami zakaźnymi

PROFILAKTYKA OGÓLNA W FERMACH ŚWIŃ - realizowana przez szereg stałych, powtarzających się działań, będących integralną częścią procesu produkcyjnego

• zabezpieczenie przeciwepizootyczne fermy – ogrodzenie, ruch pojazdów

• konserwacja i kontrola stanu technicznego wszystkich urządzeń

• utrzymywanie w zakresie norm parametrów mikroklimatu pomieszczeń

• (temperatura, wilgotność, ruch powietrza, ochładzanie, stężenie gazów

• właściwe żywienie świń

• stan sanitarno – higieniczny fermy – czystość, usuwanie odchodów, DDD

• zasada „all in – all out” w całym cyklu produkcyjnym

• przeciwdziałanie sytuacjom stresowym

• stała ocena stanu zdrowia i wyników produkcyjnych stada

BIOBEZPIECZEŃSTWO FERM TRZODY CHLEWNEJ

• Stałe zagrożenie rozprzestrzeniania chorób zakaźnych

• Potrzeba tworzenia barier sanitarnych wokół ferm i w samych fermach

• Minimalizacja przenikania czynników zakażonych

• Biobezpieczeństwo - zespół przedsięwzięć mających na celu nie dopuszczenie do wystąpienia w fermie specyficznych czynników zakażonych, a w przypadku ich pojawienia się doprowadzenie do całkowitego ich wyeliminowania.

• Zasady biobezpieczeństwa - lokalizacja fermy, kontrola transportu, kontrola ludzi, zabezpieczenia na terenie fermy, kwarantanna, aklimatyzacja, higiena technologii chowu

LOKALIZACJA FERMY

• zachowanie minimalnych odległości od: innych ferm, ubojni i zakładów mięsnych, grzebowisk, wysypisk, dróg publicznych, osiedli ludzkich, zakładów przemysłowych

• zagęszczenie świń w regionie - ryzyko zawleczenia chorób zakaźnych

• teren lokalizacji fermy – położenie, warunki glebowe, woda do picia, endemie

• powietrzne przenoszenie zarazków – App – kilka metrów, Mhp- 3-4 km, FMDV - 300 km,

• żywi przenosiciele zarazków - myszy, szczury, muchy – 3-4 km

KONTROLA TRANSPORTU

• właściwe zaprojektowanie miejsc załadunku i wyładunku zwierząt (rampa) - część czysta i brudna

• środki transportu i kierowcy – duże ryzyko

  • po każdym transporcie mycie i dezynfekcja pojazdu

  • po każdym załadunku / wyładunku wymycie i dezynfekcja rampy

KONTROLA LUDZI

• zapoznanie pracowników z zasadami bioasekuracji

• zakaz kontaktu pracowników z innymi świniami

• wejście na fermę - prysznic i zmiana odzieży

• ograniczenie wizyt - 48 (72) godz.

ZABEZPIECZENIA NA TERENIE FERMY

• solidne ogrodzenie

• system „czarno - biały”

• ewidencja wszystkich osób i pojazdów

• magazyn zwierząt padłych poza strefą „białą”

• na granicy stref oddzielne jednokierunkowe rampy do załadunku i rozładunku zwierząt

KWARANTANNA

• maksymalnie rzadkie wprowadzanie nowych zwierząt (w różnym wieku)

• cele

  • ochrona przed zawleczeniem zarazków chorobotwórczych

  • odpoczynek po transporcie

  • rozwinięcie objawów klinicznych chorób, w okresie inkubacji

  • kontrola stanu zdrowia świń wprowadzanych

• pomieszczenie izolacyjne - z dala od fermy, „pełne – puste”, mycie i dezynfekcja, oddzielny personel i sprzęt

• czas - minimum 4 tyg.

AKLIMATYZACJA

• wymiana informacji o statusie zdrowotnym ferm sprzedającej i kupującej

• cel - przygotowanie immunologiczne zwierząt nowo wprowadzanych do patogenów występujących w danym środowisku

• rozpoczęcie - po ≥ 3 tyg. kwarantanny

• czas trwania – co najmniej 3 tyg. lub dłużej

• etapy i metody aklimatyzacji:

  • etap I a - chemioprofilaktyka – w stadach o słabym statusie zdrowotnym

  • etap I b - immunoprofilaktyka

  • etap II - podawanie kału

  • etap III - kontakt „nos w nos”

  • etap IV - wprowadzenie świń do stada

HIGIENA TECHNOLOGII CHOWU

• zasada „cpp – cpp”, DDD” 20

• optymalne warunki środowiskowe, sprawność systemów, przestrzeganie zasad chowu

ZASADY DOBREJ PRAKTYKI WETERYNARYJNEJ - GVP

• Profilaktyka - ciąg zaplanowanych czynności mających za zadanie utrzymanie zwierząt w dobrej kondycji, by uniknąć choroby i potrzeby jej leczenia. • minimalizacja ryzyka zachorowań

• wykrywanie i zwalczanie chorób w początkowych stadiach

• poprawa dobrostanu zwierząt

• dbałość o jakość produktów żywnościowych

• ochrona konsumentów

Realizacja

• współpraca z właścicielami zwierząt

• opracowanie własnych programów profilaktyki

• realizacja programów wynikających z obowiązujących regulacji prawnych

• szkolenie właścicieli i własne działania w zakresie poprawy produkcyjności, profilaktyki, metafilaktyki i zwalczania

• znakowanie zwierząt (IRZ)

• prowadzenie dokumentacji badań

• stała kontrola skuteczności działań profilaktycznych – weryfikacja

System zapewnienia jakości - HACCP

• wytwarzanie produktów bezpiecznych dla konsumenta

• identyfikacja potencjalnych zagrożeń biologicznych

• Siedem punktów HACCP - analiza zagrożeń, identyfikacja krytycznych punktów kontroli, ustalenie poziomów krytycznych, monitorowanie, korygowanie, zapis, weryfikacja

• Program Bioprewencji a HACCP

IMMUNOPROFILAKTYKA SWOISTA

• Cel immunoprofilaktyki swoistej

• Stryszak (1961)

• Masowe uodpornianie zwierząt jako metoda mająca na celu zmniejszenie w danym środowisku liczby wrażliwych zwierząt

  • Szczepienia czynne (szczepionki) – ochronne, z konieczności, pierścieniowe.

  • Szczepienia bierne (surowice) – ochronne, z konieczności.

Larski (1992)

• Wywołanie:

  • Odporności czynnej (stosowanie różnego rodzaju szczepionek).

  • Odporności biernej (podanie przeciwciał lub immunologicznie czynnych limfocytów).

  • Uodpornianie czynno-bierne (surowica + zjadliwy lub niedostatecznie atenuowany zarazek).

SZCZEPIONKA

• Janowski (1975) – biopreparat zawierający zarazki lub ich komponenty uprzednio pozbawione właściwości chorobotwórczych.

• Wawrzkiewicz (1981) – preparat biologiczny zawierający antygen w postaci żywych lub zabitych drobnoustrojów, względnie produktów ich przemiany materii.

• Truszczyński (1984) – biopreparat zawierający immunogenne antygeny drobnoustroju, w tym jego toksyn, czyli takie substancje, które są zdolne do wywoływania u zwierzęcia odporności przeciw zakażeniu i (lub) toksynom oraz chorobie wywoływanej przez ten sam drobnoustrój.

• Larski (1992) – szczepionkę stanowią całe zarazki lub ich części składowe (np. ściany komórkowe, fimbrie), lub produkty metabolizmu drobnoustrojów (np. toksyny odpowiednio unieczynnione, jak anatoksyny), ostatnio też antygeny otrzymane drogą syntezy lub dzięki metodom inżynierii genetycznej.

Cztery ogólne wymagania wobec szczepionek (Ada, 1990)

• Aktywacja komórek prezentujących antygen dla zainicjowania jego przetworzenia i produkcji interleukin.

• Aktywacja limfocytów T i B dla powstania dużej liczby komórek pamięci.

• Trwałe utrzymywanie się antygenu w odpowiednich komórkach tkanki limfoidalnej, gdzie limfocyty B pamięci mogą przekształcać się w plazmocyty produkujące przeciwciała.

• Powstanie limfocytów Th i Tc dla kilku determinant antygenowych (epitopów) celem przezwyciężenia zmienności odpowiedzi immunologicznej populacji (genetyczne sterowanie odpowiedzią immunologiczną powoduje różnice w reakcji poszczególnych szczepionych osobników, tzn. że mogą oni reagować na pewne, a nie inne epitopy zarazka, dlatego szczepionka winna ich zawierać możliwie wiele.

Rodzaje szczepień

• rodzaj podawanego preparatu

  • czynne

  • bierne

  • czynno-bierne

• cel i zakres szczepień

  • ochronne

  • z konieczności

  • masowe

  • pierścieniowe

• sposób i technika podania szczepionek

  • pojedyncze

  • kombinowane (skojarzone lub równoczesne)

Metody szczepień (drogi podawania szczepionek)

• podskórne

• domięśniowe

• naskórne

• śródskórne

• podśluzówkowe

• dootrzewnowe

• donosowe

• aerozolowe

• doustne

• do jaja

• kąpiele wodne

RODZAJE SZCZEPIONEK

Podział szczepionek ze względu na rodzaj drobnoustroju (antygenu) i przeznaczenie

• przeciwwirusowe

• przeciwbakteryjne

• przeciwgrzybicze

• przeciwpasożytnicze

• przeciwnowotworowe

• inne

Podział szczepionek ze względu na postać

• szczepionki płynne

  • adsorbowane

    • adsorbent pełni też funkcje adiuwanta

• nieadsorbowane

  • szczepionki liofilizowanne

  • produkt sproszkowany (wysuszenie ze stanu zamrożenia w próżni)

    • obie postacie mogą być z lub bez adiuwanta

Adiuwant

• substancja aktywująca APC, zwiększająca ich zdolność do prezentacji antygenu, a jednocześnie immunogenność

• Adiuwanty

  • sole mineralne (wodorotlenek glinu, ałun, fosforan glinu)

  • płynna parafina

  • składniki bakterii, ich błon komórkowych (LPS)

  • emulsje wodno-olejowe (niekompletny adiuwant Freunda)

  • oleje mineralne

  • dl α-tokoferol

  • niektóre bakterie – Bordetella pertussis, Salmonella Typhi, Propionibacterium acnes

Podział szczepionek ze względu na źródło pozyskania drobnoustroju

namnażane na danym gatunku zwierzęcia

• awianizowane

• lapinizowane

• kaprynizowane

• tkanki zwierzęce

• hodowle komórkowe, linie ciągłe

• podłoża syntetyczne

Podział szczepionek ze względu na pochodzenie antygenu szczepionkowego

• autoszczepionki – sporządzane z zarazków wyizolowanych od danego osobnika (stada) i u niego stosowane

• heteroszczepionki – wszystkie inne

Podział szczepionek ze względu na zakres działania

• szczepionki swoiste

  • uodporniają przeciw określonej chorobie (chorobom)

  • zawierają antygeny określonego zarazka

• szczepionki nieswoiste

  • nie uodporniają przeciw określonej chorobie

  • zawierają antygeny różnych zarazków, z którymi najczęściej stykają się zwierzęta

• szczepionki swoiste

  • jednoważne (monowalentne)

    • przeciw zakażeniom jednym serotypem zarazka

  • dwuważne (biwalentne)

    • przeciw zakażeniom dwoma serotypami zarazka

  • wieloważne (poliwalentne)

    • przeciw zakażeniom kilkoma serotypami tego samego zarazka

Podział szczepionek ze względu na podobieństwo antygenowe i patogenność zarazka dla gatunku

• szczepionki homologiczne

  • zawierają antygeny zarazków, przeciw którym chcemy uodpornić zwierzęta

• szczepionki heterologiczne

  • zawierają antygeny innych, podobnych antygenowo zarazków niż te, przeciw którym chcemy uodpornić zwierzęta

Podział szczepionek ze względu na skład

• szczepionki pojedyncze

  • przeciw jednej chorobie

• szczepionki złożone

  • przeciw kilku chorobom

• szczepionki multi-skojarzone

  • przeciw bardzo wielu chorobom

• szczepionki funkcjonalno-synergistyczne

  • przeciw wieloczynnikowym chorobom, głównie układu oddechowego

    • zawierają wiele czynników

    • zapewniają równoczesne uodpornienie organizmu na zakażenie wieloma zarazkami

    • wyłącznie inaktywowane

    • skład szczepionek – dobre poznanie etiologii syndromów

Podział szczepionek ze względu na sposób przygotowania antygenu szczepionkowego

• szczepionki żywe, zawierające zarazki:

  • pełnozjadliwe

  • niezjadliwe

  • atenuowane

• szczepionki zabite

  • zawierają zarazki lub ich toksyny inaktywowane

    • chemicznie

    • fizycznie

  • odmiana – szczepionki rozbite - zawierają rozbite drobnoustroje

ZALETY SZCZEPIONEK ŻYWYCH ZMODYFIKOWANYCH

• szybsza ochrona

• dłużej trwający immunitet

• zwykle jedno szczepienie

• zbędne używanie adiuwantów

• tańsze

• lepiej indukują immunitet komórkowy i powstawanie S IgA

• mogą pobudzać organizm do wytwarzania interferonu

WADY SZCZEPIONEK ŻYWYCH ZMODYFIKOWANYCH

• możliwość rewersji do postaci zjadliwej

• zjadliwość dla zwierzęcia w stanie immunosupresji

• działanie immunosupresyjne

• ronienie

• zanieczyszczenie innymi, żywymi zarazkami

• wymagają ostrożnego obchodzenia

ZALETY SZCZEPIONEK ZABITYCH

• brak rewersji do postaci zjadliwej

• brak zanieczyszczenia innymi, żywymi zarazkami

• mniejsze prawdopodobieństwo działania immunosupresyjnego

• mniejsze prawdopodobieństwo wywołania ronienia

• trwałe

WADY SZCZEPIONEK ZABITYCH

• większe prawdopodobieństwo wywołania reakcji alergicznych

• słabiej immunogenne

• wymagane dwukrotne szczepienie

• wymagane dodawanie adiuwantów

• wymagana częstsza rewakcynacja

• słabo indukują immunitet komórkowy i powstawanie S IgA

Szczepionki podjednostkowe

• zawierają metabolity lub produkty rozpadu drobnoustrojów

• zawierają wyłącznie immunogenne elementy zarazka

  • OMP, fimbrie

  • endotoksyny

  • egzotoksyny

• anatoksyna – toksyna zobojętniona działaniem formaldehydu i temperatury

  • pozbawienie toksyczności przy zachowaniu pełnej zdolności do wytwarzania przeciwciał – antytoksyn

• różnicowanie zwierząt zakażonych i szczepionych

  • pkś – białko E2 (marker serologiczny - białko ERNS)

Markerowa szczepionka podjednostkowa E2

• chroni przed CSF

• blokuje siewstwo po challenge

• indukuje odporność 2 tyg. po szczepieniu

• chroni płody przed zakażeniem śródmacicznym

Ceditest ERNS ELISA

• wysoce swoisty

• czuły (wykrywa przeciwciała anty ERNS od 14 dpi)

• wykrywa świnie zakażone CSFV w populacji szczepionej podjednostkową szczepionką markerową E2 Szczepionki typu ISCOM

• nowa struktura prezentacji antygenu – forma multimeryczna

• lepsza prezentacja antygenów

• 10-krotne zwiększenie immunogenności antygenu

• 50-krotne zmniejszenie dawki adiuwantu

• stabilność

Szczepionki rekombinowane

• techniki rekombinacji DNA dla zwiększenia ilości podjednostek

• określenie genu (ów) kodujących immunogenne białka (gp)

• sklonowanie genu w systemie ekspresyjnym (E. coli, S. cerevisiae, komórki owadzie)

• uzyskanie dużej ilości gp, oddzielenie i użycie jako szczepionka

• roślinne systemy ekspresyjne – transgeniczne pomidory, ziemniaki, szpinak, sałata

Szczepionki wektorowe

• wirusy vaccinia, adeno, w genom których wklonowano geny dla imunnogennych gp otoczkowych innych wirusów (wścieklizny, pkś, chA, parvo)

• wirus ospy kóz jako wektor dla wirusa księgosuszu

• zrekombinowane E. coli, zawierające wklonowane geny zarazków wielu chorób - per os prosięciu po urodzeniu

• wirusy roślinne jako wektory genów zarazków chorobotwórczych ludzi i zwierząt – chimery wirusowe wprowadzane roślinom, które produkują pożądane, immunogenne białka (szczepionki „jadalne”)

Zalety szczepionek „jadalnych”

• ściana komórki roślinnej chroni antygen przed degradacją w przewodzie pokarmowym

• użycie surowych roślin lub proszku roślinnego

• przechowywanie i transport w temp. pokojowej

• łatwość manipulacji genetycznych – dowolne organelle

• indukcja przeciwciał klas IgA i IgG

• eliminacja niebezpieczeństwa zanieczyszczenia innymi patogenami zwierzęcymi

• 100 – 1000-krotnie niższy koszt produkcj

• łatwość podania - dodatek do pasz

Szczepionki antyidiotypowe

• zawierają przeciwciała antyidiotypowe, naśladujące antygen

• wirus (pierwszy antygen A-1) – swoiste przeciwciała (pierwsze przeciwciała P-1)

• P-1 jako białka mają własne antygeny (idiotypy) – przeciwciała antyidiotypowe (drugie przeciwciała dla przeciwciał P-2)

• P-2 identyczne z A-1 i zamiast niego użyte jako szczepionka

Szczepionki syntetyczne

• z antygenu otrzymanego syntetycznie

• poznanie sekwencji aminokwasów w antygenie zarazka

• synteza łańcuchów polipeptydowych

• produkcja szczepionek przeciw chorobom, których zarazki nie namnażają się lub słabo w HK

Szczepionki delecyjne

• oparte na mutantach delecyjnych (wirusowe szczepy zjadliwe pozbawione genów kodujących niektóre gp otoczkowe)

• ustalenie genów odpowiedzialnych za zjadliwość i immunogenność zarazka

• eliminacja (delecja) genów zjadliwości (enzymy restrykcyjne) – zapobieganie rewersji i marker serologiczny

• szybkie i pewne odróżnianie zwierząt zakażonych od szczepionych (DIVA) – chA, IBR/IPV

Szczepionki genetyczne

• zawierają czysty kwas nukleinowy (DNA lub RNA)

• stanowią konstrukty DNA (RNA) wprowadzane do plazmidów bakteryjnych

• podawane (wstrzeliwane) najlepiej domięśniowo (gene – gun), też dożylnie, donosowo, aerozolowo (wyniki gorsze)

• indukują odpowiedź immunologiczną swoistą dla antygenu kodowanego przez DNA (RNA) plazmidu

• w cytoplazmie komórek skóry lub myocytów DNA występuje do 19 m-cy

• myocyty jako APC

• adiuwant niepotrzebny

  • możliwość transformacji komórek i aktywacja protoonkogenów

  • długotrwała ekspresja białka antygenowego - tolerancja immunologiczna lub autoagresja

  • użycie RNA zamiast DNA

Cechy dobrej szczepionki

• nieszkodliwa

• skuteczna

• nieskomplikowana w produkcji

• łatwa do przechowywania

• prosta w podaniu

• tania

Cechy „idealnej” szczepionki dla świń (wg J. T. van Oirschota, 1992)

„Idealna” szczepionka powinna:

1. Zapobiegać pierwotnemu zakażeniu.

2. Nie dopuszczać do namnażania zarazka w bramie wejścia i w innych tkankach.

3. Ułatwiać eliminację zarazka z organizmu i przyspieszać proces zdrowienia.

4. Zapobiegać przetrwaniu i reaktywacji zarazka w organizmie.

5. Zapobiegać rozwojowi i ograniczać nasilenie objawów chorobowych.

6. Nie dopuszczać do wydalania zjadliwego zarazka do środowiska.

7. Nie powodować krążenia atenuowanego zarazka w pogłowiu świń szczepionych.

8. Chronić płody przed zakażeniem.

9. Umożliwiać, w następstwie immunizacji loch ciężarnych, bierne uodpornienie prosiąt na okres pierwszych 4-8 tygodni życia.

10. Uodpornić świnie na cały okres tuczu lub co najmniej na pół roku.

Szczepienie przeciw chA

• Nie zapobiega:

  • zakażeniu zjadliwym wirusem chA

  • replikacji wirusa w układzie oddechowym

  • powstawaniu i utrzymywaniu się stanu latencji

• Zwiększa

  • dawkę wirusa potrzebną do zakażenia

• Zmniejsza

  • natężenie objawów klinicznych

  • straty ekonomiczne

  • siewstwo zjadliwego wirusa po zakażeniu (dawkę i czas)

  • rozprzestrzenianie wirusa chA w warunkach terenowych

UBOCZNE NASTĘPSTWA SZCZEPIEŃ

• Reakcje miejscowe i ogólne

  • ból w miejscu iniekcji, obrzęk, brak czucia

  • przejściowa utrata łaknienia, złe samopoczucie

  • zejście śmiertelne

• Reakcje alergiczne (miejscowe i ogólne)

  • reakcja na obcogatunkowe białko

  • typu wczesnego (szczepienie przeciw pryszczycy)

  • typu późnego (rewakcynacja przeciw IBR–IPV)

  • wstrząs anafilaktyczny

• Zagrożenie dla płodów

  • szczepionki żywe u ciężarnych matek

  • szczepionki przeciw pkś, IBR–IPV, księgosuszowi

  • aktualnie nie podkreśla się tego typu zagrożenia (chA)

• Reakcje autoimmunologiczne

  • powstawanie autoprzeciwciał – molekularne podobieństwo antygenów własnych i szczepionkowych („molekularna mimikra”)

  • paciorkowce oraz mięsień sercowy i tkanka łączna człowieka

  • glikoproteiny HIV i receptory na limfocytach T człowieka

• Ujemny wpływ szczepienia na późniejsze zakażenie

  • zjawisko ADE

  • przeciwciała poszczepienne zwiększają zakaźność zjadliwego wirusa

  • wirus zakaża komórkę łącząc się ze specjalnymi receptorami wiążącymi kompleksy wirus – przeciwciało

  • Koronawirusowe zapalenie otrzewnej kotów – u szczepionych po zakażeniu choroba przebiega ciężej niż u nieszczepionych

  • RSV u dzieci

  • Denga – wstrzymanie produkcji szczepionki

  • AIDS – negatywna rola ADE w patogenezie zakażenia HIV (skuteczność szczepień ?)

Podobieństwo antygenowe drobnoustrojów

• Ricketssia prowazeki i Proteus vulgaris

• Brucella abortus i Yersinia enterocolitica 0:9

• Candida i Salmonella Choleraesuis

• wirusy odry, nosówki i księgosuszu (grupa Maedipest)

• herperwirus indyków i wirus choroby Mareka

Czynniki wpływające na stopień odporności zwierzęcia

• Szczepionka

  • rodzaj, skład i wzajemne oddziaływanie komponentów

  • adiuwant, dawka, droga podania

  • ilość i częstotliwość podawania

  • nieszkodliwość, skuteczność

• Sprawność immunologiczna organizmu

  • predyspozycje genetyczne, wiek

  • hamujący wpływ odporności biernej

  • choroba, niedożywienie, zarobaczenie

  • złe warunki zoohigieniczne

  • wrodzone i nabyte defekty immunologiczne

  • „pierworodny grzech immunologiczny”

  • immunosupresja

  • immunostymulacja i immunomodulacja

• Człowiek (lekarz weterynarii i hodowca)

  • szczepienie zwierząt zdrowych

  • korelacja składu szczepionki z chorobą w stadzie

  • dobre warunki środowiskowe

  • różne grupy wiekowe

  • wybór szczepionki (rodzaj, jakość, liczba dawek, efekt, cena)

  • przestrzeganie zasad szczepień kombinowanych

  • właściwe terminy szczepień

  • przechowywanie i przewożenie szczepionki

  • termin ważności szczepionki

  • technika szczepienia

  • analiza kosztów i zysków

31