Ćwiczenia: Proces karny 11.12.2008

Postępowanie przygotowawcze:

Kazus 1:

Janusz R. wyszedł ze swym jamnikiem na poranny spacer. Przechodząc przez skwer zauważył wystające spod ławki nogi, będące, jak się okazało, nogami denata. Udał się więc do pobliskiego sądu rejonowego, gdzie w biurze podawczym złożył zawiadomienie o swoim znalezisku. Prezes sądu zajął się sprawą osobiście, Uznał jednak, że przed wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia powinien dokonać oględzin. Kiedy udał się na wskazany w zawiadomieniu skwer zwłok już tam nie było. W związku z tym prezes postanowił wszcząć ich poszukiwanie listem gończym.

Czy w przedmiotowej sprawie wszystko było w porządku?

Art. 304 – należy powiadomić prokuraturę lub policję. Obowiązek jest społeczny, tj. bez sankcji,
ale art. 240 KK przewiduje obowiązek prawny denuncjacji, pod groźbą kary (dotyczy tylko najpoważniejszych przestępstw).

Art. 298 – organy postępowania przygotowawczego.

Sędzia powinien przekazać sprawę wg właściwości i nie powinien podejmować żadnych czynności.

Art. 309 – wypadki, w których prowadzi się śledztwo. Na podstawie tego przepisu nie można do końca określić katalogu spraw, w których prowadzi się śledztwo.

Dochodzenie – forma okrojona, w sprawach pomniejszych.
Śledztwo – pełna formalizacja, w sprawach poważniejszych.

Kwalifikację prawną czynu przyjmuje się taką, na jaką to wygląda w chwili wszczynania postępowania przygotowawczego.

Przesłanki przedmiotowe śledztwa:

Art. 309 pkt 4 – przypadki te są określone w art. 325b.

Regułą jest śledztwo, dlatego najpierw trzeba sprawdzić czy nie należy prowadzić dochodzenia na podstawie art. 325b. Jeśli nie ma dochodzenia należy prowadzić śledztwo.

Art. 325 b par.1 pkt. 1 – reguła.
pkt. 2 i 3 – wyjątki, gdy zagrożenie wynosi powyżej 5 lat pozbawienia wolności, a i tak prowadzi się dochodzenie.
par.2 – wyjątki, gdy zagrożenie do 5 lat pozbawienia wolności, a mimo to prowadzi się śledztwo.

art. 309 pkt 1 – nie ma wyjątków od tej reguły.

Przesłanki podmiotowe śledztwa:

Art. 309 pkt 2 i 3 – w tych wypadkach zawsze prowadzi się śledztwo.

Art. 325c – wyłączenie dochodzenia i prowadzanie śledztwa, ponieważ śledztwo daje więcej gwarancji. Nie każde pozbawienie wolności obliguje do śledztwa. Niepoczytalność – potrzebna opinia biegłych, a nie tylko uzasadnione podejrzenie.

Organy prowadzące śledztwo – prokurator, który w wyjątkowych sytuacjach może przekazać prowadzenie śledztwa policji (art. 311).

Organy prowadzące dochodzenie – policja, wyjątkowo prowadzenie dochodzenia może przejąć prokurator (art. 325a).

W stanie faktycznym z kazusu powinno być prowadzone śledztwo, ponieważ właściwy jest SO.

Kazus 2:

Funkcjonariusz Policji w trakcie rutynowego przeglądu prasy codziennej natknął się na ogłoszenie o treści „Długi. Skutecznie.” Niezwłocznie wydał postanowienie o wszczęciu dochodzenia, w toku którego ustalono, że ogłoszeniodawcą jest funkcjonariusz Policji Jerzy K.; przeszukanie wykazało, że w piwnicach domu Jerzego K. przetrzymywanych jest kilkunastu nierzetelnych dłużników. Po tygodniu wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów (czyn zakwalifikowano z art. 189 § 1 k.k.), ale z uwagi na ucieczkę Jerzego K. za granicę nie przesłuchano go. Po trzech miesiącach trwania postępowania okazało się, że właściwe jest raczej przyjęcie kwalifikacji z art. 189 § 2 k.k.

Oceń prawidłowość postępowania. Jak winien postąpić policjant w związku ze zmianą kwalifikacji?

Można wszcząć postępowanie z urzędu, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa – art. 303.

Uzasadnione podejrzenie:
1. aspekt obiektywny – dowody, uprawdopodobnienie oparte w faktach
2. aspekt subiektywny – organ wszczynający ma przekonanie, że przestępstwo zostało popełnione
Oba te aspekty muszą być spełnione kumulatywnie. Zasada legalizmu nie oznacza automatyzmu wszczynania postępowania.

Wszczęcie postępowania – wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania. W postanowieniu zawsze musi być kwalifikacja prawna czynu.

Art. 189 par.1 – powinno być prowadzone dochodzenie.

Art. 297 – cele postępowania przygotowawczego.

Od chwili wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów podejrzanym jest funkcjonariusz, dlatego należy przekwalifikować postępowanie przygotowawcze na śledztwo. W śledztwie zarzuty przedstawia prokurator, a w dochodzeniu policja. W chwili, gdy policjant zorientuje się, że należy przekwalifikować postępowanie na śledztwo przekazuje sprawę prokuratorowi. Zarzuty mogą być przedstawione dopiero po przekazaniu, bo może zrobić to tylko prokurator.

W stanie faktycznym z kazusu po przeszukaniu należy przekazać sprawę prokuratorowi.

Prokurator musi przedstawić zarzuty (nie trzeba ich uzasadniać – wyjątek od zasady), ogłosić je i przesłuchać podejrzanego. Jeśli podejrzanego nie ma w kraju, to można zrezygnować z przesłuchania. Regułą jednak jest, że zarzuty należy przedstawić w obecności podejrzanego, bo przesłuchanie jest zawsze wymagane.

Prokurator musi też przekwalifikować postępowanie w postanowieniu o wszczęciu śledztwa.

Śledztwo należy zamknąć w ciągu 3 miesięcy, ale można je przedłużyć.

Zmiana kwalifikacji prawnej czynu oznacza potrzebę zmiany postanowienia o przedstawieniu zarzutów – wydaje się nowe postanowienie o postanowieniu zarzutu – art. 314. W tym wypadku nie ma jednak wyjątku od konieczności przesłuchania w przypadku nieobecności podejrzanego w kraju, dlatego podejrzany zawsze musi być obecny.

Kazus 3:

Starszy aspirant Zenon G. otrzymał 2 maja anonimowy donos, z którego wynikało, że jeden z pracowników miejscowego ZOO kilkakrotnie usiłował uprowadzić główną atrakcję – słonia. Wyniki podjętego postępowania sprawdzającego wskazywały na sprawstwo Józefa K. Zenon G. wszczął 7 czerwca dochodzenie, ale ze względów taktyki powstrzymał się z przedstawianiem zarzutów i najpierw przesłuchał Józefa K. w charakterze świadka. W końcu przedstawił mu zarzut „popełnienia przestępstwa przeciwko mieniu”. W toku dochodzenia przeprowadzono dowód z oględzin rzeczonego słonia, jednakże ani podejrzany („z uwagi na możliwość zniekształcenia dowodu”), ani przedstawiciel pokrzywdzonego ZOO („z uwagi na brak stosownych uprawnień procesowych”) nie zostali dopuszczeni do udziału w czynności.

Jakie popełniono uchybienia? Jak podejrzany i ZOO mogą bronić swoich interesów?

Donos = zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.
Pojawia się problem z zawiadomieniem w kazusie, ponieważ nie wiadomo kto jest zawiadamiającym, a dla niego wynikają pewne uprawnienia w śledztwie z tytułu zawiadomienia – art. 306 par. 3

Postępowanie sprawdzające – art. 307:

Jest to zweryfikowanie czy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (sprawdzenie czy powinno się wszcząć postępowanie przygotowawcze) – poszukiwanie uzasadnionego podejrzenia w przypadku, gdy nie można określić czy zawiadomienie jest wiarygodne. Po przeprowadzeniu tego postępowania decyduję się czy należy wszcząć postępowanie przygotowawcze czy nie.

Art. 307 par. 2 – w postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się czynności procesowych, w których wymagane jest sporządzenie protokołu → art. 143 (kiedy wymagany jest protokół).
Można przeprowadzić tylko jeden dowód, tj. przesłuchanie zawiadamiającego w charakterze świadka. Utrwalenie czynności faktycznych, które przeprowadza policjant w postępowaniu sprawdzającym następuje w formie notatki, ale jej treści nie można potem wykorzystać.

Termin postępowania sprawdzającego – 30 dni, ale jest to termin niestanowczy.

W stanie faktycznym w kazusie policjant powinien był określić kwalifikację prawną czynu w postanowieniu o wszczęciu postępowania – najprawdopodobniej będzie to kradzież z włamaniem (art.279 KK) → jeśli przedmiotem przestępstwa jest przedmiot o wartości poniżej 100 000 zł (ile wart jest słoń?) to prowadzi się dochodzenie, mimo zagrożenia karą pozbawienia wolności powyżej 5 lat.

Kwestia przesłuchania jako świadka przed postawieniem zarzutów – jeśli sprawca, o którym organ procesowy nie wie, że jest sprawcą, zostanie przesłuchany jako świadek, to nie grozi mu odpowiedzialność za składanie fałszywych zeznań → stanowisko SN.

Jeśli ma się podstawy do przedstawienia zarzutów to należy to zrobić natychmiast.

Kwestia oględzin słonia – art. 315-317 → odstępstwa na rzecz kontradyktoryjności w postępowaniu przygotowawczym. Normalnie postępowanie przygotowawcze kieruje się zasadą inkwizycyjności.
Ślady na ciele słonia się zacierają, dlatego oględziny są czynnością niepowtarzalną.

Kazus 4:

Efektem napadu na miejscową plebanię był zabór oszczędności proboszcza w kwocie 25 tys. dolarów. Sprawcę schwytano in flagranti. W trakcie przesłuchania w trybie art. 308 § 2 k.p.k. okazało się że jest nim Raza R., przebywając turystycznie w Polsce obywatel Afganistanu, nie znający języka polskiego (co ustalił przesłuchujący go aspirant Adam A., absolwent orientalistyki). Prokurator wszczął śledztwo i przekazał je Adamowi A., gdyż tylko on był w stanie porozumieć się z podejrzanym. Aspirant nie stosował środka zapobiegawczego, pouczył tylko podejrzanego (który bronił się sam) o zakazie opuszczania kraju w czasie trwania postępowania i zatrzymał jego paszport do czasu ukończenia śledztwa.

Wskaż pojawiające się uchybienia.

Patrz – art. 308