Zestaw 18
Kosmoeschatologia
eschatologia [gr. éschatos ‘ostateczny’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’], część doktryny religijnej, dotycząca ostatecznego przeznaczenia świata, ludzkości i człowieka, ściśle związana z uznawanymi w danej religii koncepcjami czasu, historiozofią i antropologią.
Wśród idei e. można wyróżnić:
wypływające z obserwacji regularnych zmian zachodzących w przyrodzie przekonania o cykliczności świata odnawiającego się po następujących okresowo katastrofach, całkowicie lub częściowo niszczących stary świat, które dają początek nowym czasom, rozpoczynającym się zwykle od złotego wieku (np. religie antyczne, hinduizm);
ukształtowane na podstawie przyjętej linearnej koncepcji czasu przekonanie o jednorazowym i ostatecznym końcu świata, mającym się zdarzyć po wypełnieniu się czasu (np. judaizm, chrześcijaństwo, islam, zaratusztrianizm); koniec ten mają poprzedzić kataklizmy (potop, trzęsienie ziemi, spadanie gwiazd, zniknięcie słońca itp.), nadejście Mesjasza lub Zbawcy (np. chrześc. paruzja, czyli powtórne przyjście Chrystusa, w szyizmie pojawienie się Mahdiego), walka sił dobra i zła (np. żyd. i chrześc. Armagedon, walka Ahura Mazdy z Angra Mainju w zaratusztrianizmie), wskrzeszenie wszystkich zmarłych na sąd ostateczny, podczas którego ludzkość zostanie podzielona na potępionych — przeznaczonych do zniszczenia wraz ze starym światem bądź skazanych na wieczne męki (piekło), oraz na zbawionych — dla których będzie stworzona nowa, niebiańska kraina wiecznej szczęśliwości (raj, Niebieskie Jeruzalem).
Socjologia religii.
socjologia religii, subdyscyplina socjologii, której przedmiotem są zjawiska rel. we wszystkich społ. kontekstach: źródłowych — społ. geneza religii i religijności, strukturalnych — społ. formy, funkcje religii i religijności, kulturowych — wzory, instytucje, organizacje. Przedmiotem s.r. jest religia jako fakt społeczny. Społeczna tożsamość religii jest każdorazowo zdeterminowana hist. i kulturową konfiguracją dziejów, do których należy. Ściśle określony charakter religii należy do jej szczegółowych hist. form i przyjmuje najczęściej postać wyznań rel. i/lub wielkich formacji zinstytucjonalizowanych w strukturach doktrynalnych, kultowych, organizacyjnych. Takimi formacjami są religie świat.: chrześcijaństwo, buddyzm, hinduizm, konfucjanizm, taoizm, judaizm, islam, shintō, religie antyczne, etniczne, plemienne, religie synkretyczne o zasięgu globalnym lub regionalnym.
S.r. prowadzi badania w wielu perspektywach teoret. i metodologicznych. Przeważają 2 stanowiska — systematyczne i strukturalne. W ujęciu systematycznym określone zjawisko rel. traktuje się jako pewną odmianę zjawiska fundamentalnego, podstawowego (É. Durkheim). Stanowisko to jest charakterystyczne dla badań silnie powiązanych z wyznaniami rel. albo, szerzej, religiami świat. lub przyjętym modelem religii. Drugie stanowisko głosi prymat strukturalnych zasad badań porównawczych: religie są każdorazowo fenomenami społ. i choć są wielorako związane z hist. formacjami rel., stanowią autonomiczny fakt społ., system ostatecznych znaczeń w strukturze działań (M. Weber). Te dwie s.r. są określone odmienną metateoret. perspektywą badawczą, choć są pokrewne we wszystkich innych wymiarach, szczegółowych wymagań technik i metod badań. Łączy je także zakres badań: wzajemne relacje religii i społeczeństwa. W rozwiniętych programach badawczych relacje te ujmuje się jako to, co rel. w społeczeństwie, i to, co społ. w religii. Wzajemność tych relacji bada się w obszarze następujących zagadnień: 1) sposób, w jaki dana religia wpływa na społeczeństwo, i sposób w jaki społeczeństwo wpływa na religię; 2) empiryczny i przedmiotowy charakter faktów rel., zwł. ich funkcji; 3) dialog z innymi dyscyplinami nauki o podobnych przedmiotach zainteresowań i badań, nauk społ. (etnologia, antropologia, ekonomia), nauk filoz. i teologicznych.
S.r. jest nauką empiryczną, a nie normatywną. Jest nauką autonomiczną w zakresie swego przedmiotu i metody. Autonomia przedmiotu jest gwarantowana jego empiryczną treścią szacowaną wyłącznie w granicach danych obserwacyjnych. Autonomia jej metody jest określona warunkami metody nauk. w zastosowaniu do religii jako faktu społecznego.
Szkoła „typologii rozumiejącej”.
Ludzkość wytworzyła dwa typy religii: narodowe i światowe. Szkoła postuluje tolerancję, szacunek dla niechrześcijan i negację nawracania innowierców. Szkoła nie cieszy się uznaniem na forum religioznawczym