Praca zaliczeniowa z przedmiotu:
Teoretyczne podstawy wychowania
Temat pracy:
„ Czy w wychowaniu powinno stosować się kary i nagrody? Uzasadnij swoje zdanie”.
.
Temat: „ Czy w wychowaniu powinno stosować się kary i nagrody? Uzasadnij swoje zdanie”.
Karanie i nagradzanie to jedna z najpopularniejszych metod wychowawczych. Mimo to, ciągle jest to dla wielu z Nas zbyt szerokie pojęcie, którego nie jesteśmy w stanie w pełni zrozumieć i odpowiednio zastosować w wychowywaniu naszych pociech. Dlaczego tak się dzieje?? Bardzo często czytamy dużo artykułów na ten temat. W jednych opisują same zalety stosowania w wychowaniu kar i nagród, ukazując przy tym cytaty wypowiedzi różnych rodziców, którzy np. mówią: „ nie wyobrażamy sobie wychowania naszych dzieci bez stosowania kar o nagród”. Inne artykuły pokazują zaś zupełne przeciwieństwo oraz wady tej metody wychowawczej. Zaczynamy się wiec głęboko zastanawiać stawiając pewne tezy: „ czy w wychowaniu powinno stosować się kary i nagrody?” , „ czy wychowanie bez kar i nagród na pewno działa?” oraz „czy tzw. wychowanie bez stresowe jest w dzisiejszych czasach najlepszą metodą wychowawczą?” Zanim zacznę od analizy wyżej wymienionych tez, poświęcę część mojej pracy na zdefiniowanie pojęcia „czym jest ogólnie to wychowanie”. Według definicji podawanej w Wikipedii wychowanie jest to - świadome oddziaływanie przez wychowawcę na wychowanka, mające na celu wytworzenie pewnej zmiany w jego osobowości. Zmiany te powinny obejmować zarówno stronę poznawczą jak i instrumentalną, a sam proces zachodzący między nimi jest uwarunkowany wieloma czynnikami. Natomiast w moim osobistym rozumieniu, wychowanie jest procesem, który ma na celu wyposażenie młodego pokolenia w jak najwyższą wiedzę, sprawność fizyczną oraz zawodową. Dodatkowo ma na celu zaszczepienie ciekawości świata, pomoc w odnalezieniu własnych zainteresowań, wartości, postaw oraz przekonań. Wychowanie dziecka to najtrudniejsza rola jaką otrzymują „świeżo upieczeni” rodzice. To oni odpowiadają za odpowiednie przygotowanie go do życia i wprowadzenia w świat dorosłych. Wychowują swoje pociechy w sposób instynktowny oraz naturalny. Do prawidłowego przebiegu dobrego wychowania potrzebna jest odpowiednia organizacja życia rodzinnego, klimat który tworzy miłość, szacunek, zaufanie, poczucie bezpieczeństwa oraz przywianie. Mimo dokładania wszelkich starań i tak rodzice bardzo często stykają się z problemami wychowawczymi swoich wychowanków, często nie rozumiejąc ich pewnych zachowań oraz postępowań. Nie do końca wiedzą jak sobie z tym wszystkim poradzić. Zastanawiają się nad dalszym postepowaniem, szukają różnych rozwiązań oraz metod wychowawczych, które będą w stanie rozwiązać ich problemy ze swoimi pociechami. W takim razie po jakie metody wychowawcze sięgają zdesperowani rodzice? Oczywiste jest to że, najczęściej wybierają eksperyment polegający na karaniu oraz nagradzaniu różnorodnych działań wykonywanych przez ich pociechy. A więc jak to jest naprawdę: „Czy w wychowaniu powinno stosować się kary i nagrody?”. Problem karania i nagradzania dotyczy każdego z nas, nie tylko nauczyciela, ale także rodzica. Prawdą jest, że stosowanie kar oraz nagród w wychowaniu dzieci ma wielu przeciwników, jak i zwolenników. Ja osobiście jestem jednak za tym, że w wychowaniu powinno stosować się kary i nagrody. Ale w odpowiedni sposób, kierując się pewnymi zasadami. Umiejętność rozwiązywania problemów wychowawczych, nie przychodzi sama z siebie. Trzeba się jej nauczyć! Dokładnie tak samo jest z karami oraz nagrodami. Jest to jedna z metod wychowawczych, która w brew pozorom jest bardzo trudna. Dorosły wychowując dziecko powinien posiadać odpowiednie wiedzę, którą bardzo dokładnie musi, przeanalizować i oczywiście stwierdzić czy będzie ona odpowiednią metodą wychowawczą dla swych wychowanków. Nie zawsze wiemy, kiedy i jak nagradzać i karać, aby nasze oddziaływania wychowawcze przynosiły oczekiwany skutek. Nie ma na to gotowej recepty, gdyż każde dziecko jest indywidualną jednostką i to, co działa na jedno, może okazać się zupełnie nieskuteczne w przypadku drugiego. Przecież proces wychowanie to nie tylko karanie oraz nagradzanie, istnieją inne, równie skuteczne metody wychowawcze. Bardzo ważne jest aby wiedzieć, czym jest stosowana przez nas kara a czym nagroda, oraz jakie są pozytywne oraz negatywne skutki stosowania tej metody. Swoją pracy zaliczeniowa rozpocznę od analizy tej przyjemniejszej strony tego procesu jaką jest nagroda. Bardzo logicznie można stwierdzić, że jest czymś co sprawia dziecku przyjemność oraz pobudza stan zadowolenia. Według Krzysztofa Konarzewskiego nagradzanie jako metoda wychowawcza polega „na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń w następstwie określonych czynności w celu wzmocnienia tendencji do reagowania określoną czynnością na daną sytuację”. Ma ono na celu zachęcenie dziecka do odpowiedniego postępowania. Wydaje mi się, że jej skuteczność nie zależy od rodzaju nagrody, np. materialnej, czy rzeczowej. Najbardziej pożądane są te, które są dowodem miłości rodziców. Np.: pochwała, uznanie, uśmiech, przytulenie, aktywne spędzanie wspólnego czasu, sprawianie dziecku przyjemności, itd. Nagradzanie jest źródłem pozytywnych uczuć oraz emocji. Uwaga! Aby jednak miały one jakąś wartość w wychowaniu naszych dzieci, trzeba jednak pamiętać o pewnych zasadach ich stosowania, a mianowicie:
- nagroda powinna zaspokajać pragnienia dziecka. Powinny być powiązane z tym co dziecko lubi najbardziej,
- powinna być indywidualnie dobierana do płci, wieku oraz możliwości dziecka,
- powinna występować po konkretnym uczynku. Wychowanek dokładnie powinien wiedzieć dlaczego i za co dostał nagrodę.
- powinna być urozmaicona,
- powinna być stosowana znacznie częściej niż kara,
- nadmierne ilości nagród bez mocnego uzasadnienia przestaną być dla dziecka wartościowe, przez co stracą swoją skuteczność.
Najbardziej jednak chciałabym skupić się w mojej pisemnej wypowiedzi na pozytywach jakie wynikają z nagradzania dzieci za ich postępowanie, aby udowodnić, że jednak warto jest je stosować w procesie wychowania. Nagroda jest bodźcem, który wzmacnia pozytywne postępowania dzieci, zachęcając je do dalszej solidnej pracy, do odpowiedniego zachowania, które znajdują uznanie i radość w oczach rodziców. Mądre ich stosowanie sprawia, że wychowankowie budują poczucie własnej wartości, szybko przyswajają pozytywne postawy oraz umiejętności, realizują potrzebę uznania oraz sukcesu, nabierają coraz większej ochoty oraz odwagi do podejmowania coraz trudniejszych zadań. Wszystko to wyzwala w dziecku poczucie radości i dobrego samopoczucia, a co najważniejsze wzmacnia więzi rodzinne. Podsumowując, metodę nagradzania mogę stwierdzić, że prawidłowe używanie nagród sprawi, że początkowo nasze dziecko będzie spełniało nasze polecenia, by otrzymać pochwałę, i aprobatę, z czasem jednak będzie je wypełniało z własnej woli bez żadnej kontroli. Odkrywa ono, że dochodzenie do rozwiązania oraz samo rozwiązanie jest już nagrodą. My natomiast jako rodzice będziemy z dumą patrzeć, jak to pozytywnie udaje nam się kształtować osobowość naszego dziecka. Przejdę teraz do analizy kary, która wbrew pozorom wcale nie musi być taka straszna jak może wydawać się nam rodzicom i naszym pociechom. Kara to każdy nieprzyjemny i niepożądany dla człowieka bodziec, stosowany przez wychowawcę za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie określonej czynności w danych warunkach. Jest ona awersyjnym skutkiem działania, który został celowo wprowadzony przez ludzi po to, aby wyeliminować zachowania dewiacyjne i aspołeczne. Teoretycznie definiowana jest także jako element, który sprawia dziecku przykrość oraz budzi niezadowolenie. Karanie powinno być stosowane wtedy, jeżeli nie pomaga prośba, perswazja, upomnienie, czy polecenie. Kara jest naprawdę skuteczna tylko wówczas, jeżeli dziecko rozumie, za co i dlaczego zostało ukarane. W związku z tym powinna być ona dostosowana do wieku, okoliczności, rodzaju przewinienia i indywidualnej wrażliwości dziecka. Dla przybliżenia wymiennie kilka przykładowych kar, które można stosować według dziecka które nie jest posłuszne: dezaprobata wyrażona słowem lub w sposób niewerbalny, przy pomocy gestu lub sposobem zachowania, upomnienie słowne( stosowanie odpowiedniego tonu), wymówka lub nagana, odosobnienie, które stosujemy w przypadkach wyjątkowych i tylko w stosunku do starszych dzieci. Musze też tutaj wspomnieć, że bardzo częstą karą jaką nadużywają rodzice jest agresja, bicie, przemoc fizyczna. Nie wolno tego robić!! Takim sposobem nie osiągniemy żadnych pozytywnych zmian wychowawczych. Wręcz przeciwnie. W ten sposób rodzice poniżają swoje dzieci, pozbawiają ich godności i pewności siebie. Dzieci stają się małomówne, strachliwie, ukrywają się, boją się nawiązywać nowych kontaktów. Co gorsza uczą się poprzez naśladownictwo takiego samego typu zachowania, stosując je np. na młodszych i słabszych kolegach. Dzieci bite często kłamią. Trzeba pamiętać, że kary nie mogą być ostre i tak samo jak w przypadku nagród, muszą być właściwie dobierane do możliwości dziecka oraz być stosowane zaraz po przewinieniu. Powinno ono wiedzieć za co zostało ukarane, ale także trzeba dać mu szansę na obronę i poprawę. Najważniejszą części analizy kary jest dla mnie, wykazanie że także jest to także pozytywna metoda wykorzystywana w wychowaniu dziecka. Najlepiej jest gdy każąca osoba jest dla dziecka autorytetem, która jest dla niego najważniejsza. Jeżeli wszystkie zasady prawidłowego stosowania kar są prawidłowo stosowane, dziecko powinno nauczyć się odpowiedzialności, szacunku do osób starszych i rówieśników, wytrwałości, dyscypliny, przewidywania rezultatów swojego postępowania, a także mobilizować do chęci zmiany dotychczasowego zachowania. Jednym ze zwolenników kar jest O.H. Mowrer który uważa, że:
-stosowanie kar w wychowaniu pozwala uchronić dziecko przed różnymi niebezpieczeństwami, jakie grożą im we współczesnym społeczeństwie, nie możemy dopuścić do tego, aby dziecko w sposób naturalny uczyło się, że nie wolno wchodzić na jezdnię bo wpadnie pod samochód. Gdyby stosować naturalny sposób wychowania, niewiele dzieci pozostało by przy życiu. Musimy wobec tego ukarać dziecko, próbujące wchodzić na jezdnię,
- kara wiąże bezpośrednio skutek z przyczyną. Kara stosowana bezpośrednio po przeinieniu daje natychmiastowe skutki.
- za pomocą kary, członkowie społeczeństwa uczą się postrzegania norm społecznych.( cyt.S. Mika). Przed podsumowaniem mojej pracy, wymienię jeszcze kilka wspólnych zalet, aby potwierdzić moje stwierdzenie, że w wychowaniu warto jest stosować kary i nagrody:
Używanie kar i nagród dają stosunkowo szybkie efekty zamierzonych celów wychowawczych. Są one silnymi motywatorami, które odpowiednio sterują emocjami dziecka.
- eliminują nieprawidłowe zachowania,
- pokazują odpowiednie granice,
- naprowadzają na umiejętność czynienie dobra i pozytywnych wyborów.
Skoro kary działają motywująco, ich bark oczekiwane zachowania znikają wraz z motywacją do dalszego odpowiedniego działania.
Są one dobą wiadomością dla dziecka, że czasem warto robić to czego wymagają od nich rodzice.
Bark ich stosowania daje wolniejsze efekty wychowawcze.
Podsumowując moją pracę, mam nadzieję, że w miarę moich możliwości jasno określiłam swoje stanowisko, na temat:” czy w wychowaniu powinno stosować się kary i nagrody”. Jestem świadoma tego, że mojej stanowisko na temat takiej metody wychowania, którą starałam się jak najlepiej obronić znalazłaby bardzo dużo przeciwników, przypuszczam, że być może więcej niż zwolenników. Ależ czy nie prawdą jest to, że wychowanie bez kar i nagród jest prawie nie możliwe. Czy są rodzice, którzy jeszcze nigdy nie ukarali albo nie nagrodzili swojego dziecka? Nie ma!! Karzemy czasem swoje dzieci instynktownie, pod wpływem emocji. Np. Maria Popiewska, była przeciwniczką stosowania kar, ale także uważała, że ich zupełne wyeliminowanie jest niemożliwe. Wystarczy odpowiednie podejście i odpowiednie wiadomości na temat tej metody wychowawczej, i staje się ona bardzo skuteczna. Rodzice powinni być świadomi swych działań. Stosując w procesie wychowania system kar i nagród muszą pamiętać o zasadach, do których muszą się dostosować aby uzyskać pozytywne rezultaty nie krzywdząc przy tym dziecka. Trzeba także wiedzieć, że jest to system który się ze sobą łączy, współgra. Karanie trzeba zespalać z nagrodami. Najpierw karzemy niepożądane zachowania dążąc do jego wyeliminowani, a następnie dążymy do występowania pozytywnych działań nagradzając je zróżnicowanymi sposobami. W przypadki nagradzania, pamiętajmy o jednym , aby zbyt często nie nagradzać dziecka w sposób materialny, nagroda nie musi być kosztowna, wartość materialna nie świadczy o jej znaczeniu. Dziecko nagradzane zbyt często w ten sposób zaczyna robić wszystko dla otrzymania korzyści, a nie z chęci pomocy. Używanie zbyt dużej liczby nagród, szafowanie nimi może przyczynić się do tego, że dziecko stanie się egoistyczne, samolubne, będzie domagać się wyróżnienia i uznania przy wykonywaniu najprostszych rzeczy. Odnosząc się do kary musimy bardziej uważać. Nieumiejętnie karane dziecko, może zostać bardzo skrzywdzone. Zanim ukarzemy zastanówmy się nad rodzajem kary, poznajmy motywy dziecka które się źle zachowuje, unikajmy kar fizycznych, krzyków. Najważniejsze jest także indywidualne podejście do jednostki. Każde dziecko jest inne, inaczej reaguje, inaczej rozumuje. Myślę, że ktoś przed realizacją tej metody wychowawczej zapozna się z zasadami umiejętnego karania i nagradzania, wcale się nie przerazi, wręcz przeciwnie. Okaże się ułatwieniem w wychowywaniu swoich dzieci. Dodam na koniec, pewną małą podpowiedz z własnego doświadczenia. Gdy opiekowałam się dwóją obcych mi dzieci, zdecydowałam się w ostateczności na zastosowanie metody wyżej przeze mnie charakteryzowanej. Oczywiście za zgodą prawnych opiekunów. Bardzo ważna i pomocna rzecz: OBSERWACJA WYNIKÓW, nagradzanych i karanych zachowań oraz poczynań. To bardzo pomaga w poznaniu dzieci oraz ułatwia drogę do dalszych etapów wychowawczych.
"Dziecko chce być dobre,
Jeśli nie umie - naucz
Jeśli nie wie - wytłumacz
jeśli nie może - pomóż."
Janusz Korczak
Literatura:
Wikipedia;
M. H. Dembo, „Stosowana psychologia wychowawcza”, 1998;
Irena Jundził, „Nagrody i kary w wychowaniu”, 1986, Wyd. Nasza Księgarnia;
Stanisława Mika, „Skuteczność kar w wychowaniu”, Warszawa, 1969, Wyd. PWN