Edyta Jankowska sem. I G

Pierwsze państwa słowiańskie Od IX w. zaczynają aktywizować się wśród plemion czynniki państwotwórcze. Wiele z nich miało charakter efemeryczny. Zbudowanie państwa wymagało skonsolidowania pewnej części plemion, najczęściej zwierzchnictwo narzucano drogą zbrojną, czasami na podstawie układów tworzyły się federacje plemienne. Jednym z pierwszych czynników państwowotwórczych był moment zrzucania zwierzchnictwa awarskiego po klęsce stepowców w wojnie z Bizancjum (626 r.). Kolejnym, który spowodował "wysyp" książąt słowiańskich była polityka wschodnia cesarza Karola Wielkiego i jego nieustające wojny z Bawarami oraz Sasami, tudzież zwalczanie hord awarskich wdzierających się na terytorium Frankonii. Likwidując zagrożenie najazdami Awarów na wschodnie ziemie swojego państwa, Karol Wielki prowadził interwencje często na terytorium słowiańskim, gdzie Awarowie pozostawali w mniejszości (wyprawy w latach 795, 802-803) i ostatecznie rozbił stepowców. Lecz nieświadomie zapewnił wolność plemionom słowiańskim, które po okresie Awarskim stały się dla cesarstwa podobnym balastem śmiało najeżdżając wschodnie rubieże Państwa Frankońskiego. PAŃSTWO SAMONA Kronikarz pochodzący z Burgundii zwany Fredegarem, będący na usługach króla frankońskiego, tworzący w II poł. VII w. wspomniał o państwie, którym władał niejaki Samo. O Samonie wiemy niewiele, w zasadzie tyle co przekazał kronikarz: był on kupcem, którym wraz z kilkoma innymi udał się z Frankonii na ziemie zamieszkane przez Słowian znajdujących się wtedy pod zwierzchnictwem Awarskim. Pochodzenie Samo nie jest pewne, najczęściej i najprościej określa się go jako przybysza z kraju Franków. Państwo Samona jest również tajemnicze jak on. Nie ma konkretnych danych o jego położeniu. Wiadomo jedynie, że pod zwierzchnictwem Samona znajdowały się prawdopodobnie plemiona, które później dały początek Czechom i Morawianom. Nie wiemy również jak wielkie było to państwo. Będący wśród Słowian przybysz z Frankoknii, był uczestnikim kluczowych dla Słowiańszczyzny wydarzeń. Po klęsce armii awarskiej w wojnie z Bizancjum (626 r.) wśród ciemiężonych plemion słowiańskich wybuchły lokalnie powstania antyawarskie. Możliwe, że Samo zyskał sobie miano niezwykłego wojownika i w oddaniu zasług obiął władzę skupiając wokół siebie wiele plemion słowiańskich. Przyjął także pierwotną wiarę słowiańską. Wiadomo, że Samo nie miał łatwego życia jako władca pierwszego historycznego państwa słowiańskiego. Wzrost pozycji Państwa Samona zaniepokoił Dagoberta – ówczesnego króla Franków. Wysłany na dwór Samona poseł Sychariusz postawił Samonowi ultimatum: całkowite podporządkowanie się Dagobertowi lub wojna. W 631 r. wielka armia frankońska wraz z posiłakmi innych plemion germańskich wkroczyła głęboko w Państwo Samona i obległa Vogastisburg – gród obronny wspomniany przez Fredegara. Niestety lokalizacja grodu jest nieznana, nie wiadomo również (Fredegar nie przytoczył), jaka była jego słowiańska nazwa. Zachowując dużo ostrożności można stwierdzić, że najwięcej wskazuje na czeskie Mikulczyce, jako domniemany Vobastisburg. Kunszt dowódczy Samona obiawił się w pełni, słabo uzbrojeni piechurzy i lekka jazda słowiańska przyjęli bitwę odnosząc całkowite zwycięstwo nad Frankami, którzy zdziesiątkowani wycofali się. W kolejnych latach Samo najeżdżał ziemie frankońskie. W 641 r. ruszył z odsieczą księciu Turyngii – Radaulfowi, będącemu w konflikcie z Państwem Frankońskim. Odnosząc zwycięstwo Samo uzależnił Turyngię od siebie. Nie wiadomo jednak, jak dalej toczyły się losy jego państwa, a można mieć pewność, że na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych było ono silne i skrystalizowane. Ostatnia wzmianka o Samonie pochodzi z 658 r., możliwe, że jest to rok śmierci Samona. Niestety brakuje inforamcji o państwie: czy upadło wcześniej, czy wraz ze śmiercią władcy, a może trwało dalej władane przez jednego lub więcej z 22 synów władcy? CHORWACJA W IX wieku istniały już dwa księstwa chrwackie: Pannońskie i Dalmatyńskie podporządkowane Frankom. Próby zrzucenia zwierzchnictwa były nieudane do czasu, gdy książę Chorwacji Dalmatyńskiej Tomislav zjednoczył oba księstwa i ukoronował się. Chrystianizacja tych terenów zaczęła się wraz z początkami księstw chorwackich. POLSKA Jeszcze nie dawno wydawało się, że o początkach Polski powiedziano już prawie wszystko, poza nielicznymi szczegółami. W ostatnich latach wiele ciekawych odkryć archeologicznych oraz kilka hipotez przewróciło polską historię dziesiątego wieku do góry nogami. Zaznaczają się w zasadzie dwa główne punkty wyjścia do rozważań: pierwszy to, że Mieszko I był rodzimego, polańskiego, pochodzenia; drugi to, że Mieszko I rodzimego pochodzenia niestety nie był, a normańskiego. Oczywiście ta druga hipoteza jest trudniejsza, na pierwszy rzut oka, do przyjęcia. Ciekawe jak było naprawdę? Po dziś dzień nie wiemy... Informacje, które wynosimy ze szkoły z pozoru nie wzbudzają naszych wątpliwości. W II poł. X w. panował książę Mieszko (pierwszy władca, o którym mamy całkiem dużo informacji z wielu różnych źródleł i co do którego istnienia nie ma cienia wątpliwości). Mowa jest czasem o przodkach Mieszka. Gall Anonim w swojej kronice wspomniał ich imiona: Ziemowit, Leszek (Lestek), Siemomysł, dodając też, że Ziemowit był synem niejakiego Piasta. A ślad legendy prowadzi bardziej w stecz, mianowicie ojciec Pista miał się nazywać Chościsko lub Kościszko. Wynikałoby z tego, że źródeł państwowości polskiej należy szukać około początku X w. Zastanowiające jest, że ten mnich pochodzący prawdopodobnie z Wenecji dysponował takimi informacjami, pisał na początku XII w. Teoretycznie dziwić to nie mogło, gdyż na dworach królewskich i książęcych dbano o zachowanie pamięci o przodkach. Często niestety historie te upiększano, szukając szczególnie wśród przodków postaci legendarnych i niezwykłych. Niemniej jednak, nawet przyjmując przodków Mieszka jako faktycznych władców Polski, nie ulega wątpliwości, że to właśnie Mieszko rozszerzył granice władztwa Piastów poza Wielkopolskę. Wskazują na to badania archeologiczne. W ręce Mieszka wpadły: obszary na zachód od Wielkopolski, a ponadto Śląsk i Małopolska. Tereny należące teoetycznie do przodków Mieszka nie wykraczały poza centralną Wielkopolskę. Archeologia z ostatnich lat potwierdza zakrojone na dość dużą skale działania mające na celu umacnienie grodów wielkopolskich w latach 30-tych i 40-tych X w. Lecz dopiero za casów Mieszka doszło do masowej wycinki lasów i kolejnych umocnień w grodziskach (zarówno w centrum rodzącego się państwa, jak również na podbitych terenach). Zatem Siemowit, Leszek i Siemomysł mogli być drobnymi książętami słowiańskimi, którym udało się uzależnić podobnych sobie innych książąt władających małymi państewkami. L. Czupkiewicz wychodzi z założenia, że Państwo Polan istniało już w II poł. VIII w. i stopniowo rozszerzało swoje terytorium. Poprzez kolejne dziesięciolecia skazane było na różne konflikty zbrojne z państwami, co do istnienia których są wzmianki w kronikach (frankońskich, bizantyjskich itp.): Państwa Czeskie (wtedy jeszcze rozbite na szereg państw plemiennych), Państwo Wielkomorawskie oraz Państwo Frankońskie. Polanie mieli też swego czasu popaść w zależność od Państwa Franków, a wypady armii cesarskiej miały nie rzadko przekraczać Odrę i postępować dalej w głąb obecnych ziem Polski (mają o tym świadczyć znaleziska archeologiczne w postaci mieczy frankońskich). Ponadto Czupkiewicz przytacza informację zaczerpniętą z kroniki niemieckiej o rzekomym zabiciu księcia Lecha podczas wyprawy Karola, syna Karola Wielkiego w 805 r. na Czechy. Mimo tego, że Lech uważany jest za legendarnego przodka Polaków (Lachów) większość badaczy nie ma wątpliwości, że mamy tu do czynienia z księciem czeskim, niż z legendarnym polskim władcą (lub jego następcą). Zwierzchnictwo frankońskie miało być ostastecznie zrzucone, obalony miał być książę Popiel (lub Pumpil), a na tron dostać się miał syn Pista - Ziemowit. Tak miała się toczyć historia budowania Państwa Polan, które stopniowo obejmowało nowe obszary. Po Ziemowicie (X w.) wstąpili na tron Leszek, a następnie Siemomysł. Około 960 r. w Gnieźnie zasiadł Mieszko I (niewątpliwie pierwszy historyczny władca Polski). Od dawna niewyjaśniony pozostaje problem tajemniczego tytułu dokumentu odnalezionego w XVIII w. w zbiorach watykańskich "Dagome Iudex". W dokumencie Mieszko powierzył opiece Stolicy Apostolskiej swój kraj. I tu zaczynają się schody (czyt. niezliczona ilość hipotez), mianowicie Mieszko nazywa tu siebie innym, niespotykanym nigdzie imieniem. Mamy tu zatem Mieszka-Dagoma. Próby wyjaśnienia tajemniczego imienia czerpią z różnych źródeł, niektórzy badacze skłaniają się do etymologii słowiańskiej, choćby Czupkiewicz; inni próbują widzieć w całym tytule błąd i rozszyfrowują go jako "Ego Mesco Dux"; wiele śladów prowadzi do etymologii germańskiej: proponowane są imiona: Dag, Dagstygg lub po prostu Dago. Imię "Mieszko" książę miał otrzymać przy chrzcie, tylko że w brzmieniu Michał, które zaczęto używać w zdrobnionej postaci: Miszko, Mieszko. Warto pójść jescze śladem skandynawskim w poszukiwaniu źródeł naszej państwowości. I właśnie imię Dago, Dagstygg mogło być pierwszym imieniem władcy do czasu aż doszło do asymilacji z miejscowym ludem i nadaniu mu imienia słowiańskiego - Mieszko. Skąd zatem wziął się Dago na ziemiach polskich? Wiadomo, że wyprawy Wikingów od VIII w. były coraz bardziej śmiałe. Penetrowali całe europejskie wybrzeże, a także zapuszczali się głęboko w górę większych rzek. Często zakładali osady handlowe (emporia) i osiedlali się na odkrywanych obszarach (nie rzadko współpracując z miejscową ludnością). Takie emporia powstały i na bałtyckim wybrzeżu (Jomsborg - Wolin, Truso - Drużno). Wiele dowodów archeologicznych wskazuje, że Wikingowie penetrowali nie tylko wybrzeże Bałtyku, ale także inne obszary dzisiejszej Polski. RUŚ KIJOWSKA Obszary położone na południowy-wschód od Zatoki Fińskiej były od początku IX w. penetrowane przez drużyny Wikingów (zwanych na wschodzie Waregami). Cel wypraw był oczywiście łupiesko-handlowy, a w późniejszym czasie także nakierowany na przejęcie kontroli nad rozległymi terenami Rusi, zasiedlonymi przez bardzo rozdrobnione plemiona wschodnio-słowiańskie. Do najbardziej znaczących plemion należeli: Słowienie - osiadli nad jez. Ilmień, Polanie mający swoje siedziby nad środkowym Dnieprem, Drewlanie - również zamieszkujący lasy nad Dnieprem oraz Połoczanie zamieszkujący okolice rzeki Dźwiny. W I poł. IX w. powstała wikińska faktoria handlowa Aldejgjuborg (Stara Ładoga), a w poł. IX w. kolejna faktoria - Holmgrad (Nowogród Wielki). Od plemion, które znalazły się w strefie wpływów Waregowie zaczęli regularne ściąganie danin. W tym miejscu warto przytoczyć wzmiankę z "Powieści minionych lat" Nestora o założeniu Rusi: I nie było u nich [u plemion słowiańskich] sprawiedliwości i powstał ród przeciwko rodowi, i były u nich zwady, i poczęli wojować sami ze sobą. I rzekli sobie: poszukajmy sobie kniazia, który by władał nami i sądził według prawa. I poszli za morze ku Waregom, ku Rusi. Bowiem tak się zwali Ci Waregowie - Rusią, jako się drudzy zowią Szwedami, inni Normanami i Anglami, a jeszcze inni Gotami - tako i ci. Rzekli: Ziemia nasza wielka jest i obfita, a ładu w niej nie ma. Przychodźcie więc rządzić i władać nami. I wybrali się trzej bracia z rodami swoimi, i wzięli ze sobą wszystką Ruś i przyszli Słowienów najprzód, i siadł najstarszy Ruryk w Nowogrodzie, a drugi Sienus, na Białym Jeziorze, a trzeci Truwor w Izborsku. I od tych Waregów przezwała się zimia ruska. Dziś uważa się powszechnie, że Nestor miał rację - nazwa Ruś przyszła do Europy Wschodniej wraz z Waregemi. Ruryk (Rerik) powszechnie uważany jest za twórcę państwowości ruskiej, od jego imienia kolejni władcy przyszłego państwa ruskiego zwali się Rurykowiczami. Opanowanie przez Ruryka i jego drużynę północnej części Rusi w 862 r. uważa się za symboliczny początek Rusi Nowogrodzkiej. Rok później dwaj towarzysze Ruryka: Askold i Dir udali się na południe i opanowali niewielki gród nad Dnieprem - Kijów. W 882 r. następca Ruryka - spokrewniony z nim Oleg Mądry (Helgi) zajął Kijów i zjednoczył północną i południową część Rusi. Z przyczyn geopolitycznych stolicę przeniósł Oleg z Nowogrodu do Kijowa. Niewątpliwie książę nowogrodzki wiedziony był korzyściami wynikjącymi z kontroli całego szlaku "od Waregów do Greków", który od tej chwili stał się osią nowego państwa. Oleg został pierwszym księciem kijowskim. Szlak zapewniał łączność handlową między Wikingami-Waregami oraz państwami położonymi na południe i wschód od Morza Czarnego m.in. z Cesarstwem Bizantyjskim, kalifatami arabskimi (Bagdad, Damaszek), a nawet z państwami Azji Centralnej (rejony Morza Kaspijskiego oraz jez. Amu-Daria). Waregowie będący ówcześnie pionierami żeglugi morskiej i śródlądowej sprawnie pokonywali na łodziach wielkie rzeki wschodniej Europy, przekraczali granice działów wodnych transportując łodzie przez wzgórza oraz tereny leśne i bagienne. Do wymienionych krajów Waregowie sprzedawali głównie słowiańskich niewolników. Od czasów Olega ziemie kontrolowane przez Rusów stopniowo powiększały się. Zarówno on (zm. 912 r.), jak również jego następca Ingvar-Igor (zm. 945 r.) - syn Ruryka, rozwijali kontakty handlowe (głównie z Bizancjum). Ingvar poradził sobie z plemionami Drewlan, które były powodem wielu kłopotów młodego państwa, lecz sam poniósł śmierć z ich rąk. Jego syn Światosław prowadził aktywną politykę zagraniczną tocząc wojny i wchodząc w sojusze, czym znacznie rozszerzył wpływ Rusi Kijowskiej (pokonał on Pieczyngów, Chazarów oraz Bułgarów), ale i on również zginął z rąk swoich wrógów - Pieczyngów, którzy jak mówi legenda, zrobili sobie z jego czaszki puchar (zm. 972 r.). Największy rozkwit państwa nastąpił za czasów syna Światosława I - Włodzimierza I Wielkiego (zm. 1015 r.). Włodzimierz panujący od 980 r. postanowił przyjąć chrzest. W 988 r. w Chersoniu Włodzimierz poślubił siostrę cesarza bizantyjskiego Annę i przyjął chrzest w obrządku wschodnim. Po powrocie do Kijowa rozkazał zlikwidować posągi słówiańskich bóstw, które wcześniej sam wystawił. Po śmierci Włodzimierza nastąpił kryzys polityczny, który po ok. 20 latach przezwyciężył syn Włodzimierza - Jarosław Mądry. Niestety wraz ze śmiercią Jarosława w 1054 r. Ruś Kijowska uległa rozbiciu dzielnicowemu. Wareska elita, która rządziła plemionami słowiańskimi w ciągu kilku pokoleń zasymilowała się z miejscową ludnością. Dobitnie świadczą o tym imiona kolejnych władców Rusi. Słowiańskie imię Światosław pojawiło się jako pierwsze wśród potomków Waregów, a synowie Światosława nosili imiona Jaropełk i Włodzimierz.