ROLA DANYCH I PSEUDODANYCH W PROCESIE TWORZENIA SĄDU.
Teoretyczne modele kształtowania sądu.
- punkt wyjścia dla sądu: dane faktyczne, czyli zaobserwowane przez podmiot zdarzenia dotyczące danego człowieka. Dwa modele kodowania danych przez człowieka:
a) dane zapamiętane- wierna kopia danych faktycznych; np. osoba patrzy na szefa i kiwa głową uśmiechając się.
b) wnioski- subiektywna (abstrakcyjna) interpretacja danych faktycznych np. osoba kiwająca głową do szefa podlizuje mu się.
- różne modele formułowania sądu o innej osobie. Różnica polega na zróżnicowaniu roli danych zapamiętanych i wniosków. Odnoszą się do sądów wydawanych z pamięci, po upływie pewnego czasu od zajścia zdarzenia (np. córka opowiada ojcu o chłopaku z urodzinowej prywatki, który w stanie obecnym ma zostać jego zięciem; ojciec musi wyrobić sąd na podstawie danych i wniosków wyciągniętych na podstawie zaobserwowanych wydarzeń na urodzinach).
a) model reproduktywny- człowiek wobec konieczności wydania sądu: na podstawie danych faktycznych formułuje sąd (nazwa od założenia, że czynnikiem warunkującym treść sądu jest reproduktywna pamięć wierna i nie zdeformowana żadnymi wnioskami). Sądzimy wówczas, że nasze sądy mają postawę obiektywną (ojciec sądzi jedno, choć córka może mieć inne zdanie).
b) model generatywny- źródłem sądu są wnioski dokonywane w momencie zapamiętywania danych. Radykalny model- wnioski są jedynym źródłem sądu, a także jedynymi zapamiętanymi danymi (!). Ojciec pamięta tylko wnioski na temat przyszłego zięcia, co gorsze może także „pamiętać” zachowania chłopaka, które w istocie są pseudodanymi zrekonstruowanymi na podstawie ogólnych zachowań chłopców w wieku córki.
c) model mieszany- sąd to wynik wniosków i danych przypomnianych (które po części są zreprodukowanymi danymi faktycznymi). Model zakłada dość duży udział pseudodanych w kształtowaniu sądu.
Trafność modeli
- badania empiryczne weryfikacji modeli tworzenia sądu Toma Ostroma i innych z 1980 roku.
a) badani mieli określić przydatność opisanej im osoby do wykonywania dwóch różnych zawodów. Pierwsza decyzja była podejmowana na podstawie stale obecnych danych o osobie opisywanej, natomiast druga była dokonywana z pamięci po upływie czasu.
b) manipulowanie: liczbą początkowych danych faktycznych oraz stopniem podobieństwa obu decyzji.
c) analizowanie: czas podejmowania decyzji drugiej, czyli czas formułowania sądu.
- założenia dotyczące modeli a czasu formułowania sądu:
a) reproduktywny- wzrost ilości danych faktycznych → wydłużenie czasu decyzji. Wydłużenie takie przewidywane zarówno kiedy sąd jest podobny do wniosku jak i dla sytuacji kiedy sąd jest niepodobny do wniosku. Pierwsza sytuacja powinna mieć krótszy czas decyzyjny, gdyż przypominanie danych stanowi podstawę sądu.
b) generatywny- wzrost liczny danych faktycznych nie wpływa na czas formułowania sądów. Jednak kiedy sąd i wniosek są decyzjami podobnymi do siebie, wówczas sąd powinien być formułowany szybciej niż jeżeli sąd i wniosek są decyzjami niepodobnymi.
c) mieszany- kiedy sąd jest podobny do wniosku → szybkie formułowanie sądu; sąd i wniosek niepodobne → wniosek nieprzydatny dla dokonania sądu, sąd formułowany na podstawie powrotu do danych i ich ponownego przetworzenia; czas sądu jest dłuższy
- trafność modeli różni się bowiem przedstawia formułowanie sądów dla różnych warunków.
a) generatywny najbardziej trafny w warunkach dużego obciążenia pamięciowego (kiedy osoba wydaje sądy o kilku, wielu różnych osobach), a także kiedy między zapamiętanymi danymi a sądem upływa dłuższy czas oraz kiedy osoba jest silnie motywowana do wyciągania wniosków w momencie początkowego zapamiętywania danych faktycznych.
b) mieszany- dobra dostępność pamięciowa do danych faktycznych i wniosków oraz w sytuacjach gdy sądzący jest zobowiązany do aktualnego uzasadnienia sądów (podmiot wie, że będzie musiał uzasadnić sąd). Model mieszany jest trafny w najszerszej klasie sytuacji.
c) reproduktywny- najtrudniejszy, trudno jest nie ulegać własnym wnioskom. Nieprawidłowości modelu: im lepiej podmiot pamięta informację o człowieku poznawanym, tym silniej wpływa ona na jego sąd o człowieku
- wniosek: ludzie posługują się chętnie pseudodanymi (implikacjami własnych wniosków) w procesie formułowania sądów. Kiedy jednak wnioski są nieprzydatne do sformułowania aktualnego sądu, wówczas ludzie potrafią nie ulegać sugestii pseudodanych i usiłują wrócić do danych faktycznych. Często człowiek traktuje wytwory własnego umysłu jako fakty co wpływa na jego sąd.
Kiedy pseudodane stają się danymi?
- sens subiektywny przybierania przez pseudodane charakteru danych: według podmiotu, że nic nie zaprzecza jego wnioskom.
- sens obiektywny: podmiot kieruje na innych swoje działania oparte na pseudodanych, dzięki czemu kontroluje zachowaniem obserwowanych osób w taki sposób, że same potwierdzają owe pseudodane.
- w obydwu sensach: pseudodane stają się danymi, ponieważ w nie wierzymy, dzięki czemu stają się prawdziwe. W sensie subiektywnym są to tendencyjne potwierdzanie przekonań, w sensie obiektywnym: samospełniające się proroctwa.
Tendencyjne potwierdzanie przekonań
- złudzenia- biorą się z selektywnego charakteru sprawdzania hipotez.
-strategia konfirmacji- osoby nigdy nie sprawdzają hipotez sprzecznych ze swoimi przekonaniami wynika z tego, że połowa wszystkich danych związanych z naszym złudzeniem nie jest w ogóle w umyśle kodowana
a) badania Marka Snydera: ludzie przekonani, że obserwowany człowiek jest ekstrawertykiem zadają mu pytania sprawdzające hipotezę, że jest on towarzyski, otwarty, gadatliwy niż pytania sprawdzające hipotezę o jego nieśmiałości. Badani mieli też zaprojektować eksperyment który miał wykazać ze kobiety bardziej niż mężczyźni ulegają pochlebstwom → niektórzy z badanych ulegli takiemu silnemu złudzeniu, że nie uwzględnili w projekcie sytuacji poddania mężczyzn pod działanie pochlebstw.
- proces ochrony hipotez i powtarzania ich by stały się prawdziwe (np. gdy wydaje nam się, że ktoś na nas patrzy, odwracamy się, a tam nikt na nas nie patrzy to mówimy „zdawało mi się” i zapominamy o sytuacji, natomiast kiedy faktycznie okazuje się, że ktoś na nas patrzył, zapamiętujemy to zdarzenie, a nawet w pewien sposób chwalimy swoją intuicję np. przed znajomymi).
- tendencyjność przetwarzani informacji może się ujawnić w fazie procesu przetwarzania danych na etapie „wystawiania się” na informację. Często jesteśmy głusi na informacje sprzeczne z naszymi przekonaniami, przewidując że nas zdenerwują itd.
a) eksperyment Brocka i Ballouna- palacze i niepalący wysłuchiwali nagranych na taśmę przekazów dotyczących różnych spraw; nagrania były słabej jakości, a badani kiedy chcieli mogli nacisnąć specjalny guzik usuwający zakłócenia. Palacze nie naciskali guzika, gdy informacje dotyczyły zagrożenia związanego z nikotyną, kiedy jednak przekaz dementował „niesprawdzone pogłoski” o związku palenia z rakiem płuc- palacze częściej naciskali na guzik, by usłyszeć zgodny z ich przekonaniami przekaz.
- wskazanie niewiarygodności źródła, z którego pochodzą informacje sprzeczne z naszymi przekonaniami
- zapominanie o informacjach sprzecznych z własną hipotezą
Samospełniające się proroctwa
- zmiana pseudodanych w dane może mieć intersubiektywny charakter, kiedy podmiot wytwarza pewne rzeczywiste dane tylko dlatego że postawił hipotezę o ich istnieniu (np. odwracam się w autobusie bo „czuję, ze ktoś na mnie patrzy”, a osoba za mną zauważając mój ruch przenosi wzrok z okna na mnie, w tym momencie nasz wzrok się krzyżuje, w wyniku czego wychodzę z błędnego założenia, że moja hipoteza się sprawdza i rzeczywiście ktoś na mnie patrzył)
a) badania potwierdzają uwikłanie samospełniających się proroctw w wiele kontaktów międzyludzkich, np. badania Rosenthal i Jacobson: zbadano inteligencję dzieci w podstawówce, a potem losowo wybrano 20% z nich. Ich nauczycielom powiedziano, że w niedługim czasie dzieci te zaczną przejawiać przyrost inteligencji w stopniu znaczącym. Po roku zbadano ponownie inteligencję dzieci i okazało się, że te 20% losowo wybranych zaczęło rzeczywiście przejawiać przyrost inteligencji (prawdopodobny powód: zwiększenie uwagi nauczycieli, zachęcanie do wysiłku tych „specjalnych” dzieci)
b) badania na studentach- kazano chłopcom rozmawiać przez telefon z dziewczynami. Połowie pokazano zdjęcie pięknej dziewczyny jako ich rozmówczyni, drugiej połowie- zdjęcie brzyduli. Ich rozmowę odsłuchały koleżanki, które trafnie stwierdziły kiedy rozmawiano z „brzydulą”, a kiedy z „pięknością”. Poznano to po swobodnym, ciepłym sposobie mówienia z osobą teoretycznie atrakcyjną a mało ożywione podczas rozmowy z osobą teoretycznie brzydką. Proroctwo chłopców, że rozmawiają z atrakcyjną kobietą, wpływało na sposób rozmowy partnerki, która tym samym potwierdzała proroctwo partnerów.
- odpowiedzialne za utrzymywanie stereotypów i uprzedzeń, ponieważ proces ten prowadzi do otrzymywania rzeczywistych i obiektywnych danych potwierdzających uprzedzenia.(problem: nieuświadomienie sobie tego, że dane nie pojawiłyby się, gdyby nie nasza hipoteza).
- czynniki podwyższające szansę spełnienia się proroctwa:
* uwikłanie procesu spostrzegania w interakcję (kontakt z innym człowiekiem, sprowokowanie go hipotezami do ich potwierdzenia)
* możliwość obserwatora do definiowania znaczenia sytuacji i wpływania na zachowania partnera.
* treść proroctwa- niektórych oczekiwań nie sposób obalić, gdyż odnoszą się do takich aspektów zachowania, które są trudno obserwowalne, bądź z natury dwuznaczne- decyzja o ich pojawieniu się zależy od interpretacji obserwatora.
* bardziej prawdopodobne samospełniające się proroctwa w odniesieniu do oczekiwań negatywnych.