Apartheid
Lata powojenne
Lata 60.
Lata 70.
Lata 80.
Przemiany lat 90.
Reakcja świata na apartheid
W latach 50. polityka apartheidu zaostrzyła się. Pozbawiono praw wyborczych mieszaną rasowo ludność Kraju Przylądkowego ( mogła wcześniej głosować tylko na białych kandydatów). Wcześniej jeszcze usunięto z parlamentu ostatnich 3 białych przedstawicieli ludności afrykańskiej (1954r).
Ustawa o szkolnictwie Bantu: uchwalona 1953r. Znosiła nauczanie czarnej ludności w języku angielskim, miano nauczać w 7 głównych językach Bantu. Celem takiego zabiegu było utrudnienie młodzieży afrykańskiej awansu społecznego.
Hendrik Verwoerda :
„ Jakiż cel ma uczenie dziecka Bantu matematyki, gdy nie może ono jej użyć w praktyce?”
Ustawa o stłumieniu komunizmu
„każda forma pokrewna tej doktrynie”. Wywołała ona sprzeciw nawet ludności białej, ale świetnie prosperująca gospodarka wiązała białych z rządem. W ZPA w tym czasie znajdowała się połowa samochodów i aparatów telefonicznych całego kontynentu. Ponadto ZPA posiadała największe złoża złota, platyny, chromu, wanadu, manganu, andaluzytu, a przede wszystkim diamentów.
Wielka Brytania nie potrafiła sobie poradzić z ZPA. Apartheidem zajmowało się również ONZ – niestety bezskutecznie.
Ad2) Lata 60.
2 lutego 1960 roku premier Harold Macmillan wygłosił w Pretorii przemówienie o „wietrze przemian” - nawoływał do zerwania kontaktów z Londynem.
Problemem ludności afrykańskiej był jej podział na wiele grup etnicznych z czego najliczniejszą byli Zulusi. Oni jednak nie zasilili szeregów Afrykańskiego Kongresu Narodowego ( istniał od 1912r). Z początku przewagę w tej organizacji miał Albert Luthula ( laureat Nobla, bierny opór, budowa społeczeństwa wielorasowego) jednak jego metody zakończyły się fiaskiem. Wtedy to szala przechyliła się na rzecz Nelsona Mandeli.
W roku 1959r od Kongresu Narodowego oddzielił się tzw. Kongres Panafrykański ( czarny rasizm )
Masakra w Sharpeville
21 marca 1961 roku Kongres Panafrykański zorganizował w Sharpeville demonstrację ( odpowiedź na wprowadzenie stanu nadzwyczajnego), która została zmasakrowana przez policję – zginęło 69 osób, a 187 zostało rannych.
Zdelegalizowane Kongresy Narodowy i Panafrykański wezwały do walki zbrojnej, która trwała 4 lata. Władzę zwyciężyły, Mandela został w 1962 roku złapany i skazany na dożywocie ( spędził w więzieniu 26 lat ), a jego partia poniosła ciężkie straty. Kongres Panafrykański został całkowicie zniszczony.
Reakcja Świata
6 listopada 1962 roku ONZ zarzuciła ZPA „ drwinę ze światowej opinii publicznej” . Paradoksalnie sankcje gospodarcze narzucone na ZPA spowodowały gospodarczą niezależność kraju. Umożliwiła to wręcz fantastyczna koniunktura gospodarcza, dająca możliwości ogromnych inwestycji. Np. embargo na broń uczyniło z ZPA jednego z największych eksporterów uzbrojenia.
Mimo tak dramatycznej sytuacji kolorowej ludności nie próbowała ona uciekać poza granice związku. Wręcz przeciwnie, dużo ludności afrykańskiej próbowało się do niego wszelkimi metodami dostać. Po prostu ZPA w porównaniu z pozostałymi również rasistowskimi, a za to dyktatorskimi krajami afrykańskimi nie wypadał źle.
31 maja rząd Hendrika Verwoerda rozstał się z Wielką Brytanią i jej wspólnotą proklamując suwerenną Republikę Południowej Afryki. Prezydentem został Charles Swart.
Ad3) Przełom lat 60. i 70.
RPA w tym czasie dominowała gospodarczo. W latach 1965-75 jej produkt narodowy brutto potroił się. Kraj niezaprzeczalnie się rozwijał. W roku 1967 dokonano tu pierwszego na świecie przeszczepu serca. RPA utożsamiała się ze światem zachodnim. Jednak system w niej panujący był anachroniczny. Brak cenzury prewencyjnej oraz rozwinięta turystyka umożliwiały śledzenie niegodziwości reżimu.
6 września 1966 roku został zamordowany przez białego zamachowca premier Hendrik Verwoerd.
Jego nastepcą został Baltazar Vorster. Próbował on ograniczyć polityczne ambicje tzw. bantustanów. W 1974 roku powstał Zuluski związek Inkatha wodza Mangosuthu Butheleziego. Znalazł się on w konflikcie z Kongresem Narodowym z uwagi na ugodowe metody polityczne i dojście do porozumienia z rządem. Pierwszym bantustanem który uzyskał „ niepodległość” był Transkei, następnie BoputhaTswana, VhaVenda i Ciskei. Żaden rząd prócz RPA nie uznał ich za państwa.
Ad3) Przełom lat 70. i 80.
System apartheidu uległ pewnemu złagodzeniu dzięki nowemu premierowi Pieterowi Willemowi Bothe (1978). Przyczyną było rosnące zapotrzebowanie kraju na wykwalifikowanych robotników.
Doprowadziło to do powiązania politycznego Partii Narodowej z wielkimi przedsiębiorstwami i koncernami południowoafrykańskimi. Efektem był podział partii i utworzenie w 1982r prawicowej Partii Konserwatywnej Andresa Treurnichta.
„Totalna Strategia”
cel: zapewnienie bezpieczeństwa wew. państwa przez wzmocnienie roli klas i warstw społecznych, zainteresowanych utrzymaniem obecnego ustroju przy jednoczesnej liberalizacji apartheidu. Pozwolono na wielorasowe szkoły prywatne. Zniesiono segregacje w kinach, restauracja, teatrach.
W 1983 RPA przyjęła nową konstytucję , która tworzyła 3 osobne zgromadzenia parlamentarne dla białych, Hindusów i Koloredów. Odmawiała jednak reprezentacji politycznej ludności murzyńskiej – została zbojkotowana przez „ kolorową” część mieszkańców RPA.
W 1984 roku Peter Willem Botha objął urząd prezydenta RPA.
Od 1981 roku pogłębiała się niekorzystna światowa koniunktura dla południowoafrykańskiego eksportu. Nastąpił spadek poziomu życia. Zaktywizowało to opozycję polityczną oraz zbrojną. Aktywiście zdelegalizowanego Afrykańskiego Kongresu Narodowego na skutek represji zostali zmuszeni do emigracji i głębokiej konspiracji.
W 1983 roku utworzony został Front Demokratyczny. Wzywał on do zniesienia apartheidu, bojkotu systemu trójizbowego oraz akceptacji zasad Karty Wolności przyjętych w 1955 roku.
Jesienią 1984 roku wybuchły bunty w Transwaalu – przyczyną pogarszające się warunki bytowe – jak lud nie ma co do garnka włożyć to się buntuje. W następnym roku rozszerzyły się na Oranje, Kapsztad, Natal.
W marcu 1985 roku w rocznicę masakry w Sharpeville odbyła się demonstracja, policja otworzyła ogień do manifestantów w Vitenhage zabijając 20 osób. Fala zamieszek przetoczyła się przez RPA zmuszając rząd do wprowadzenia stanu wyjątkowego.
Koniec apartheidu
Nasilenie akcji partyzanckich Umkhonto we Sizwe -zrojnego ramienia Afrykańskiego Kongresu Narodowego.
Starcia między Inkhata a Zjednoczonym Frontem Demokratycznym, od 1987 szczególnie ostre.
Rosło znaczenie ANC, która zyskiwała nie tylko w kraju ale i za granicą. W styczniu 1987 doszło do spotkania przywódcy ANC Olivera Tambo z sekretarzem stanu USA Georg'em Schultz'em. W 1986 kongres amerykański przyjął ustawe antyapartheidowa, w której przedstawił warunki zniesienia sankcji wobec RPA. Do sankcji dołączyła również Wielka Brytania.
Od 1987 presja zewnetrzna na rząd RPA narastała. W 1988 roku podpisano porozumienia pokojowe dotyczące Angoli i Namibii. RPA oraz Kuba miały zaprzestać interwencji w tych krajach.
Nastroje antyapartheidowe w kraju: środowiska biznesu
5 lipca 1989 roku prezydent P.W.Botha zaprosił Nelsona Mandelę na rozmowę do swej rezydencji w Kapsztadzie- był to przełomowy moment w stosunkach między rządem RPA a Afrykańskim Kongresem Narodowym oraz symbol końca apartheidu.
Botha ustąpił z urzędu w sierpniu 1989 roku, jego następcą został F.W. De Klerk. Zapowiedziałn on konieczność dialogu z Afrykańskim Kongresem Narodowym. 15 października uwolniono grupę czołowych działaczy, oprócz Mandeli. Prezydent spotkał się z nim dopiero 13 grudnia 1989 roku
2 lutego 1990 roku de Klerk zapowiedział w swoim expose liberalizacje polityki wewnetrznej, , uwolnienie Mandeli, legalizacje ANC oraz Komunistycznej Partii Południowej Afryki, przywrócenie praw i swobód obywatelskich i normalizację stosunków z krajami południowej Afryki.
W marcu 1990 Mandela został wybrany na przewodniczącegoANC, obejmując kierownictwo z uwagi na pobyt Olivera Tambo w Szwecji ( chory był). Kierownictwo ANC podjęło decyzję przeniesienia siedziby z Lucerny do Johannesburga
„ Negocjacje o negocjacjach” 2-4 maja w Kapsztadzie.Prezydent de Klerk znosi stan wyjątkowy.
Sierpień 1990 – ANC decyduje się na zaprzestanie walki zbrojnej a rząd na wypuszczenie więźniów politycznych
Początek nadziei na zniesienie apartheidu i bantustanów – konflikty w społeczeństwie
Zamieszki w bantustanach
Zapowiedź zmian poprawiła wizerunek RPA na arenie międzynarodowej. Prezydent USA odbył we wrześniu 1990 roku pierwszą od 44 lat wizytę rządową w USA. Prezydent RPA odbył również wizyty w krajach europejskich w celu zniesienia sankcji. Wielka Brytania zgodziła się na turystykę do RPA, natomiast pozostałe kraje „12” jedynie na współpracę kulturalną i naukową na znak poparcia dla inicjatyw Klerka
1 lutego 1991 roku prezydent de Klerk zapowiedział likwidacje pozostałych ustaw rasowych i ostateczne zniesienie systemu apartheidu, a także zaapelował do społeczności międzynarodowej o zniesienie sankcji.
Nastąpiło pogorszenie stosunków ANC z rządem
Proces Winnie Mandeli w maju 1991 – 6 lat więzienia
Skandal tajnego finansowania Inkathy
Do końca czerwca 1991 roku parlament zniósł wszystkie najważniejsze ustawy i regulacje prawne, stanowiace fundament apartheidu ( Ustawa o rejestracji ludnosci)
Zniesienie sankcji ekonomicznych, przywrócenie stosunków dyplomatycznych
15 sierpnia 1991- rzad ANC i Inkatha uzgadniaja tekst porozumienia w celu przerwania wzajemnych walk – planowane rozwiązanie Zjednoczonego Frontu Demokratycznego. Mimo podpisania go 14 września zamieszki nie ustawaly.
Ad 5) Mandela prezydentem
grudzien 1991 roku Konwencja na rzecz Demokratycznej Afryki Poludniowej – utarczki między rzadem a ANC
ANC podjęło w czerwcu 1992 roku kampanie masowych akcji, kulminacja był dwudniowy strajk od 2 do 4 sierpnia. W wyniku starc z policja padlo 50 osob. Rada Bezpieczenstwa postanowila wybrac sowich obserwatorow. 7 września wojska bantustanu Ciskei otworzyly ogien do demonstrantow 29 ponioslo smierc, a 200 zostalo rannych. Nasilila się wrogosc między ANC a Inkatha
1992- rozmowy Mandeli z de Klarkiem- zblizenie stanowisk i tajne rozmowy w listopadzie
luty 1993- wstepne porozumienie - wielopartyjna konferencja ( powolanie Rady Wykonawczej), wybory „ jeden czlowiek, jeden głos”.
Przyjeta zostala w 1993 tymczasowa konstytucja
27-29 kwietnia 1994
w wyborach do Zgromadzenia Narodowego walne zwyciestwo odniosl Afrykanski Kongres Narodowy zdobywajac 62,6 % glosow i 252 mandaty
Partaia de Klerka uzyskala 20,4% glosow-82 mandaty
Inkatha 10,4% glosow- 43 mandaty
decyzja parlamentu prezydentem został Nelson Madela.