Wykład 1
Literatura: Andrzej Jaczewski – Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania albo Napoleona Waleńskiego taki sam tytuł
Czynniki genetyczne i środowiskowe wpływające na rozwój człowieka
Zdrowie w świetle definicji WHO rozumie się jako subiektywnie odczuwaną pełnię sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej w wyniku odpowiedniego przystosowania się do warunków środowiska.
W ten sposób rozumiane zdrowie jest warunkowane:
prawidłowym składem biochemicznym,
harmonią ( homeostaza) i równowagą zarówno w środowisku wewnętrznym organizmu, jaki i otaczającym go przyrodniczym środowisku zewnętrznym, zwanym też naturalnym środowiskiem
W środowisku wewnętrznym człowieka toczą się:
podstawowe dla zdrowia biochemiczne procesy wzrostu,
namnażania
oraz kształtowania czynności poszczególnych komórek, tkanek i narządów,
jak również mechanizmów osobniczej obronności
Środowisko wewnętrzne jest w swym składzie i przebiegu reakcji w zasadniczy sposób modelowane przez otaczające człowieka środowisko zewnętrzne.
Zależność pomiędzy środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym człowieka.
Podstawowe komponenty otaczającego środowiska np. gleba, woda, powietrze docelowo determinują jakość funkcjonowania człowieka.
Warunkiem zdrowia jest harmonijna równowaga, korzystne zdrowotne oddziaływanie człowieka na otaczające go środowisko, oraz wpływ środowiska zewnętrznego na organizm człowieka.
Wśród czynników ekologicznych warunkujących zdrowie uwzględnić należy:
wpływ dokonywany przez człowieka – świadomie lub nieświadomie, często technokratycznie i bezkrytycznie poprzez degradację i zanieczyszczenia otaczającego go środowiska,
Konsekwencją takich zachowań człowieka są niekorzystne zmiany jego składu chemicznego, oraz toksyczność różnorodnych komponentów i środowisk pracy, oraz zmiany kulturowe, zwyczajowe i żywieniowe, styl życia, uzależnienia i zakażenia różnorakimi drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Pośród ważniejszych czynników warunkujących zdrowie uwzględnić należy:
genetyczne i adaptacyjne uwarunkowania zdrowia, rozumiane jako predyspozycja dziedziczno – rodzinna, czyli rodzinnie warunkowana odporność lub podatność osobnicza na określone stany chorobowe.
Środowiskowe uwarunkowania zdrowia związane m.in. z : a) środowiskiem wewnętrznym, b) środowiskiem zewnętrznym ( w tym również z czynnikami klimatyczno – pogodowymi ), c) środowiskiem zawodowym.
Uwarunkowania zdrowia związane z poziomem świadomości i oświaty zdrowotnej, stylem życia oraz leczniczo – profilaktyczną działalnością służby zdrowia, których wyrazem są: a) zwyczaje i styl życia b) nawyki i używki c) uzależnienia d) higiena zycia codziennego e) racjonalna profilaktyka ekologiczna f) racjonalna profilaktyka żywieniowa
Inne czynniki warunkujące zdrowie.
Genetyczne i adaptacyjne uwarunkowania zdrowia.
Każdy organizm żywy, a w szczególności organizm człowieka, ma m.in. wrodzoną predyspozycję do obrony oraz podatność na zachorowania na określone choroby.
Jest ona indywidualnie zróżnicowana, uwarunkowana odpowiednimi genami zawartymi w materiale chromosomalnym poszczególnych osób.
Predyspozycja
przekazywana przez rodziców na potomstwa z pokolenia na pokolenie,
może też w toku życia osobniczego być modyfikowana, potęgowana, bądź inicjowana różnorakimi środowiskowymi czynnikami mutagennymi ( mutacyjnymi ).
Około 90% środowiskowych czynników mutagenicznych, tj. powodujących mutacje czuli przekształcenia w materiale chromosomalnym, jest równocześnie czynnikami inicjującymi pośrednio lub bezpośrednio określony rozrost nowotworowy.
Mutageny środowiskowe to:
rtęć i jej organiczne związki
niektóre pestycydy
detergenty
dym papierosowy
różnorakie metabolity grzybów niedoskonałych i pleśni, zwane także aflatoksynami
barwniki do włosów
liczne tzw. rozpuszczalniki organiczne i półprodukty przemysłu chemicznego,
niektóre związki konserwujące czy impregnujące itd.
Mimo to organizmy ludzkie i całe ich populacje są w pewnym stopniu zaadaptowane do większości spotykanych ( i na nie od dawna działających ) czynników środowiskowych.
Zdolność przystosowawcza ( adaptacyjna ) to przede wszystkim:
umiejętność i możliwość prowadzenia odpowiedniego trybu życia,
wykształcenie korzystnych nawyków
ograniczanie konsumpcji pokarmów, których nadmiar wywiera niekorzystny wpływ z punktu widzenia zdrowotnego,
bytowanie w nowych warunkach środowiskowych, a w tym i klimatycznych,
unikanie bądź maksymalne ograniczanie możliwości wpływu na organizm człowieka tych czynników środowiskowych, których rola nie została jeszcze jednoznacznie określona,
umiejętność maksymalnego ograniczenia kontaktu z czynnikami ( fizycznymi, chemicznymi, biologicznymi ), których szkodliwy ( a w tym mutacyjny ) wpływ na organizm człowieka został już poznany i udowodniony.
Zawarty w materiale chromosomowym potencjał genetyczny ( tzw. genotyp ), indywidualnie zróżnicowany dla każdego organizmu warunkuje w znacznym stopniu nie tylko osobniczy proces rozwoju, ale także poziom inteligencji ( z możliwością dalszego jej doskonalenia ), wzrost, rozwój uzębienia, różnice między rasowe itp..
Środowiskowe uwarunkowania zdrowia.
Niezbędną dla życia i rozwoju energię otrzymuje organizm przez dowóz i spalanie w procesach metabolicznych przede wszystkim węglowodanów i tłuszczów, gdyż białka są głównie materiałem budulcowym.