Edukacja na odległość - Podstawowe pojęcia

Wstęp

Kształcenie niestacjonarne, w trakcie którego brak jest bezpośrednich kontaktów uczniów z nauczycielami nazywane jest powszechnie kształceniem na odległość.

Cechą charakterystyczną kształcenia na odległość jest to, że uczniowie oddzieleni są od nauczycieli, ale wciąż pracują pod ich nadzorem i na opracowanych przez nich materiałach, które dystrybuowane są przez łączącą obie strony instytucję edukacyjną. Podstawą nauczania na odległość jest więc indywidualne kształcenie się ucznia poza terenem szkoły, ale pod bezpośrednim nadzorem nauczyciela.

Edukacja na odległość nazywana jest również edukacją korespondencyjną, edukacją zdalną, teleedukacją, edukacją telematyczną czy e-learningiem. W pierwszej lekcji kursu postaram się zdefiniować podstawowe pojęcia i wyjaśnić terminy najczęściej wykorzystywane w literaturze tematu.

Kształcenie korespondencyjne

Początki edukacji zdalnej to kształcenie korespondencyjne. Istota kształcenia korespondencyjnego polega na regularnym przesyłaniu przy pomocy poczty materiałów pisanych i drukowanych pomiędzy szkołą a uczniem. Uczestnik kształcenia otrzymuje systematycznie materiały z ośrodka, najczęściej zawierające teksty drukowane z materiałem do samodzielnego przerobienia, instrukcję metodyczną uczenia się oraz arkusz z pytaniami kontrolnymi i zadaniami domowymi. Po zapoznaniu się z materiałem danej lekcji, uczeń powinien wykonać zadania i odesłać je do ośrodka. Tam są one starannie sprawdzane, a wszystkie błędy są szczegółowo opisywane. Informacje te, wraz z kolejną lekcją przesyłane są uczniowi.

Kształcenie korespondencyjne funkcjonuje z powodzeniem do dziś. Oprócz materiałów drukowanych uczniowi mogą być przesyłane również materiały audio i video (taśmy lub płyty), a nawet całe zestawy laboratoryjne do realizacji ćwiczeń praktycznych. Po ich realizacji zestaw odsyłany jest do ośrodka i trafia w ręce kolejnego ucznia.

Kształcenie oparte na mediach

Od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, powszechnie stosowane pojęcie „kształcenie korespondencyjne” było coraz częściej zastępowane terminem „kształcenie na odległość” czy „edukacja zdalna”. Związane było to z wyraźnym zmniejszeniem się komunikacji za pomocą poczty na rzecz periodycznych wydawnictw, przekazów radiowych i telewizyjnych, kontaktów bezpośrednich oraz komunikowania się przy pomocy telefonów. Powstałe w latach siedemdziesiątych systemy nauczania zdalnego nazwano multimedialnymi, ze względu na wykorzystywanie prócz materiałów drukowanych również audycji radiowych i telewizyjnych.

Najczęściej cytowana w literaturze definicja zaproponowana przez D. Keegana określa nauczanie na odległość jako metodę prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy uczniowie i nauczyciele są oddaleni od siebie (nie znajdują się w tym samym miejscu). Proces nauczania i uczenia się są realizowane niezależnie, ale występuje ciągły nadzór organizacji edukacyjnej. Przekazywanie informacji możliwe jest dzięki wykorzystaniu metod tradycyjnych oraz nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych umożliwiających automatyzację procesu przekazu edukacyjnego. Możliwe są okazjonalne bezpośrednie spotkania nauczyciela z uczniami.

Kształcenie wspomagane komputerami

W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku rozwój komputerów osobistych umożliwił ich szerokie wykorzystanie w edukacji. Popularne stało się kształcenie oparte na systemie komputerowym (CBT), uczenie się oparte na systemie komputerowym (CBL), uczenie się kierowane komputerowo (CML) oraz uczenie się wspomagane komputerem (CAL), które zdefiniowane zostały następująco:

CBT (ang. Computer Based Training) oraz CBL (ang. Computer Based Learning) to możliwość nauczania – uczenia się z wykorzystaniem programów komputerowych.

CML (ang. Computer Managed Learning) to system wykorzystujący komputer do kierowania uczeniem się. Obejmuje sprawdzanie przygotowania ucznia do pracy nad dalszą porcją materiału, magazynowanie wyników ucznia w bazie danych, magazynowanie danych ewaluacyjnych dotyczących wykorzystywanego pakietu materiałów do uczenia się.

CAL (ang. Computer Assisted Learning) najszersze pojęcie obejmujące wykorzystanie komputera jako pomocy w uczeniu się.

Kształcenie telematyczne

Coraz powszechniejsze wykorzystanie nowych technologii informacyjnych w komunikacji spowodowało powstanie nowego pojęcia telematyka. Zostało ono wprowadzone przez agendę ONZ International Telecommunication Union na określenie nowych funkcji telekomunikacyjnych związanych z dziedziną informatyki. Stąd też nazwa, która powstała z połączenia słów telekomunikacja i informatyka.

Jest to dziedzina zajmująca się wykonywaniem prac na odległość metodami telekomunikacyjnymi, przy wykorzystaniu technologii informatycznych, takich jak teletekst, telefaks, wideotekst, pocztę elektroniczną czy pocztę głosową. Edukacja telematyczna oznacza więc nauczanie zdalne oparte na wykorzystywaniu technologii informatycznych w komunikacji.

Kształcenie oparte na Internecie

Pod koniec XX wieku, w większości krajów rozwiniętych, położenie geograficzne przestało być barierą uniemożliwiającą uzyskanie dostępu do informacji i edukacji. Szybki rozwój technologii telekomunikacyjnych oraz ich szeroka dostępność dla przeciętnego obywatela przyczyniły się do wzrostu zainteresowania edukacją zdalną. Dzięki zastosowaniu komputerów, Internetu i łączności szerokopasmowej ośrodki są w stanie dostarczyć słuchaczom kursy do dowolnego miejsca na świecie bez konieczności uczestniczenia w zajęciach prowadzonych w salach szkolnych. W połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku na określenie tego typu kształcenia wprowadzono termin „kształcenie oparte na Internecie”, zapisywane w skrócie IBT (ang. Internet Based Training) lub WBT (ang. Web Based Training). Wraz z rozwojem gospodarki elektronicznej do słownika pojęć związanych z edukacją zdalną trafił termin e-learning, analogicznie do funkcjonujących terminów e-business, e-banking czy e-shopping.

W kształceniu e-learningowym słuchacze zapoznają się ze zgromadzonymi na serwerze internetowym materiałami tekstowymi i multimedialnymi, rozwiązują quizy i odpowiadają na pytania testowe, biorą udział w głosowaniach, przesyłają wykonane prace kontrolne, dyskutują na tematy zgłoszone na forach dyskusyjnych, kontaktują się z wykładowcami przy pomocy poczty elektronicznej, chatów oraz audio- i wideokonferencji.

Kształcenie z wykorzystaniem urządzeń mobilnych

Rozwój technologii telekomunikacyjnych spowodował upowszechnienie się telefonów komórkowych, palmtopów, smartfonów. Niektórzy dydaktycy widzą w tych urządzeniach kolejne narzędzia przydatne w edukacji zdalnej. Powstało już nowe pojecie m-learning, określające kształcenie realizowane z użyciem specyficznych, mobilnych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych sieci bezprzewodowych. Wiele uczelni i firm edukacyjnych opracowuje specjalne wersje kursów, z których mogą korzystać aktywni studenci na swoich urządzeniach mobilnych. Jest to najbardziej elastyczny sposób kształcenia, gdyż wykorzystuje urządzenia używane przez studentów praktycznie przez cały dzień.

Kształcenie komplementarne

Kształcenie na odległość nie musi być stosowane wyłącznie samodzielnie, ale może być uzupełnieniem kształcenia w murach szkolnych. Taki rodzaj kształcenia nosi nazwę komplementarnego lub mieszanego (ang. blended learning). Polega na łączeniu nauczania tradycyjnego w sali wykładowej i laboratoryjnej z zajęciami prowadzonymi w systemie zdalnym. Elementy nauczania stacjonarnego zapewniają systematyczność uczenia się i utrzymują motywację studentów, a elementy e-learningu zapewniają jej elastyczność. Ten model wykorzystywany jest coraz częściej w polskich uczelniach i zalecany jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Również w Szkole Wyższej im. Pawła Włodkowica oferujemy studentom kształcenie komplementarne. Część treści kształcenia przekazywana jest na zajęciach stacjonarnych w trakcie zjazdów, a pozostałe muszą być zrealizowany przez studenta samodzielnie z materiałów udostępnionych w portalu internetowym.

Kształcenie synchroniczne i asynchroniczne

Cechą edukacji zdalnej opartej na nowoczesnych technologiach jest rozdzielność miejsca przebywania nauczyciela i ucznia oraz możliwość nauczania w tym samym czasie (synchronicznie) lub różnym czasie (asynchronicznie).

Kształcenie asynchroniczne wymaga przesłania lub zgromadzenia na serwerze materiałów dydaktycznych, z których słuchacz może korzystać w dowolnym czasie. Ten sposób kształcenia nie wymaga dużych nakładów, jest bardzo elastyczny, daje czas na przemyślenia i refleksje, ale brak sprzężenia zwrotnego w relacji uczeń-nauczyciel jest niekorzystny dla obu stron.

Kształcenie synchroniczne wymaga zastosowania środków komunikacji dwustronnej i skoordynowania procesu nauczania i uczenia się w czasie. Dzięki temu zyskujemy możliwość pełnej interakcji, prowadzenia rozmów i dyskusji, pracy zespołowej, przekazywania informacji na bieżąco oraz monitorowania słuchaczy, co wpływa zdecydowanie mobilizująco na ich pracę.

Współczesne systemy kształcenia zdalnego oferują możliwość korzystania zarówno z narzędzi asynchronicznych, jak i z synchronicznych.

Podsumowanie

Pierwszą lekcję poświęciłem na wyjaśnienie podstawowych pojęć z jakimi spotykamy się w edukacji zdalnej. Oprócz przedstawionych pojęć, takich jak kształcenie korespondencyjne, kształcenie na odległość, kształcenie zdalne, kształcenie telematyczne, e-learning, kształcenie komplementarne w literaturze można spotkać jeszcze nazwy: kształcenie elektroniczne, e-kształcenie, kształcenie online, kształcenie hybrydowe. Mam nadzieję, że przedstawione w lekcji informacje ułatwią wszystkim orientację w tych terminach. Czy jesteście ciekawi, która z przedstawionych nazw odpowiada Wam najbardziej? Aby się tego dowiedzieć wystarczy wziąć udział w głosowaniu umieszczonym po tej lekcji i sprawdzić podsumowane odpowiedzi wszystkich studentów.

Zachęcam wszystkich do sprawdzenia się w dwóch quizach. Pierwszy polega na dopasowaniu właściwych pojęć do rysunków, a drugi na uzupełnieniu luk w zdaniach dotyczących edukacji zdalnej. Następnie zapraszam do zapoznania się z kolejną lekcją, w której krótko omówię historię edukacji zdalnej – od kształcenia korespondencyjnego do kształcenia internetowego.

Bibliografia

Przy opracowywaniu tej lekcji korzystałem z następujących publikacji:

Jeffries C. i inni, Kształcenie otwarte od A do Z, Wyd. Instytutu Technologii Eksploatacji. Warszawa 1997.

Juszczyk S., Edukacja na odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł, procesów, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2002.

Kubiak M. J., Słownik technologii Informacyjnej, Mikom, Warszawa 1999.

Kubiak M. J., Wirtualna edukacja, Mikom, Warszawa 2000.

Półturzycki J., Edukacja dorosłych za granicą, Wyd. A. Marszałek, Toruń 1998.

Zawacka E., Kształcenie korespondencyjne, PWN, Warszawa 1967.