Osoby dramatu

PANI PERNELLE -matka Orgona

ORGON

ELMIRA - żona Orgona

DAMIS - syn Orgona

MARIANNA - córka Orgona i bogdanka Walerego

WALERY - bogdanek Marianny

KLEANT - szwagier Orgona

TARTUF - fałszywy pobożniś

DORYNA - panna respektowa Marianny

PAN PIÓRKO - woźny

OFICER STRAŻY KRÓLEWSKIEJ

FLIPOTKA - służąca pani Pernelle

AKT I

SCENA I PANI PERNELLE, FLIPOTKA − JEJ SŁUŻĄCA, MARIANNA, DORYNA,

DAMIS, KLEANT

Wzburzona pani Perelle chce opuścić dom swego syna Orgona, w którym nikt nie słucha jej rad. Elmira - żona Orgrona, próbując ją zatrzymać, mówi że jej rady są pomocne. Pani Pernelle przed wyjściem mówi w złości co myśli o domownikach: służącej Dorynie: bardzo radzę mniej mówić, kiedy nikt nie pyta. Swojemu wnukowi Damisowi zarzuca, że jest głupi i rośnie na hultaja, wnuczce Mariannie udowadnia, że ta udaje skromnisię, a naprawdę chyłkiem wyprawia karygodne figle. Ostateczną winą obarcza synową Elmirę, która powinna świecić przykładem. Wszystkim zebranym zarzuca negatywne podejście do Tartufa, którego wielbi. Uważa, że jest on bardzo pobożny i każde słowo obrażające go, obraża ją samą.

SCENA II KLEANT, DORYNA

Cała rodzina odprowadza do drzwi panią Perelle. W pokoju zostaje tylko Kleant, który nie ma ochoty widzieć matki Orgona, i Doryna. Rozmawiają o zachowaniu Tartufa, który w podstępny sposób omamił Orgona i panią Perelle. Orgon kieruję się już tylko zdaniem Tartufa, przez co ten sztuczny "świętoszek" ma władzę nad domem i umyślnie ją wykorzustując, szkodzi pozostałym domownikom.

SCENA III ELMIRA, MARIANNA, DAMIS, KLEANT, DORYNA

Elmira skarży się na pania Perelle, że ta jeszcze w progu szepnęła do niej pare gorzkich słów. Damis widząc nadchodzącego Orgona, mówi do Kleanta, by ten poinformował pana domu o miłości Walerego i Marianny. Reakcja ojca jest dla niego ważna, ponieważ Damis zamierza poślubić siostrę Walerego.

SCENA IV ORGON, KLEANT, DORYNA

Doryna rozmwaia z Orgonem, którego nie było w domu przez dwa dni. Pan domu wypytuje jak się czuje Tartuf. Zdrowie innych domowników go nie interesuje.

SCENA V ORGON, KLEANT

Kleant przekonuje szwagra, że Tartuf jest falszywy i próbuje rządzić domownikami. Orgon z całych sił broni swego ulubieńca mówiąc:

Kto nauk jego słucha, ten żyje w spokoju,

na ludzi spoziera jak na kupę gnoju.

Jego wpływ mię odrodził, zrobiłem się twardy,

on mię dla sentymentów nauczył pogardy;

od wszelakich przyjaźni duch mój wyzwolony;

Chcąc przekonać Kleanta do swoich racji, opowiada historię jak poznał Tartufa. Codziennie w kościele gdy się modłił, obok niego klękał Świetoszek i pobożnie odprawiał swe modły, którymi zachwycał całą świątynię. Zachwycony tym również i Orgon, składał podarki pobożnemu człowiekowi, który w żaden sposób nie chciał ich przyjmować i rozdawał je biednym. Zgodził się natomiast na ugoszczenie go w domu bogatego pana. Od tej pory służy gorliwie każdemu pomocą.

Kleant wyraża swoją opinię o fałszywych pobożnisiach. Prawdziwi pobożni ludzie, nie obnoszą się tak ze swoją wiarą. Widząc jednak, że nie przekona Orgona do swoich racji zmienia temat rozmowy. Próbuje się dowiedzieć, czy pan domu zgadza się na małżeństwo Walerego i Marianny.

Orgon nie udziela jednoznacznej odpowiedzi, czym denerwuje szwagra.

Kleant udaje się opowiedzieć o wszystkim Waleremu.

AKT II

SCENA I ORGON, MARIANNA

Ogron próbuje wypytać córkę co myśli o Tartufie. Zaskoczona Marianna, odpowiada, że powie to co jej ojciec każe. Orgon ujawnia jej swoje plany: poprzez małżeństwo Marianny i Tartufa, pragnie włączyć Świętoszka do rodziny.

SCENA II DORYNA, ORGON, MARIANNA

Przypadkowo o wszystkim dowiaduje się Doryna, która uważa plany Orgona za wierutne bajanie. Przypomina, że z małżeństwa z przymusu nie wychodzi nigdy nic dobrego. Nazywa Tartufa bigotem, co doprowadza Orgona do gniewu. Pokojówka nie zważając na pana, próbuje przekonać Marianne by nie słuchała ojca i postępowała wbrew jego woli. Wściekły Orgon, chce dać Dorynie w policzek, jednak nie trafia. Pokojówka ucieka. Pan domu, by ochłonąć wychodzi na świeże powietrze.

SCENA III DORYNA, MARIANNA

Doryna zarzuca Mariannie, że ta nie potrafi wyrazić swojego zdania i sprzeciwstawić się ojcu. Mówi jej że bierze ślub dla siebie, nie dla ojca. I to ona ma spędzić reszte życia z człowiekiem którego nie ciepi - z Tartufem. Zrozpaczona Marianna odpiera ataki, stwierdzając, że nie może sprzeciwstawiać się własemu ojcu. Jednocześnie wizja poślubienia Świętoszka, wywołuje u niej myśli samobójcze. Pokojówka wyśmiewa niedorzeczne plany Marianny i w ironiczny sposób opisuje, jak będzie wygładało to niedorzeczne małżeństwo. Przerażona Marianna prosi Dorynę o rady i zapewnia, że będzie ich przestrzegała. Z daleka nadchodzi Walery.

SCENA IV WALERY. MARIANNA, DORYNA

Walery, który dowiedział się o planach Orgona, z niedowierzeniem prosi Marianne o wyjaśnienia. Marianna informuje go, że narazie się waha i nie wie jak postąpić. Prosi o radę Walerego, który uważa, że ojciec ma racje i powinna się kierować jego zdaniem. Zaskoczona Marianna odpowiada, że tak pewnie postąpi i poślubi Tartufa. Po dłuższej rozmowie, między zakochanymi dochodzi do kłótni. Obwiniają się o niewierność i niestałość w uczuciach. Sprzeczkę łagodzi przysłuchujca się wszystkiemu Doryna, która przekonuję Walerego, że Marianna go kocha. Pokojówka radzi Mariannie, by zgodziła się na małżeństwo ze Świętoszkiem a następnie pod pretekstem choroby odkładała termin ślubu. W tym czasie Walery ma domagać się swoich praw do ręki ukochanej.

AKT III

SCENA I DORYNA, DAMIS

Damis dowiaduje się, że ojciec zmienił plany dotyczące jego ślubu. W gniewie oskarża Świętoszka, że to z pewnością on się do tego przyczynił. Doryna hamuje jego pęd do zemsty. Doradza natomiast, by porozmawiał z Elmirą, która jest przychylna jego sprawie, a zarazem ubóstwia ją Tartuf - co jest dużym plusem.

Widząc nadchodzącego Tartufa, Damis chowa się w pokoju.

SCENA II TARTUF, DORYNA

Do pokoju wchodzi Tartuf i widząc Dorynę podaje jej chusteczkę, by ta zakryła swój dekolt, który jego zdaniem jest nieprzyzwoicie odsłonięty. Pokojówka wyśmiewa go, wytykając mu jego grzeszne myśli. Inforumuje Świętoszka, że pani Elmira chce się z nim widzieć.

SCENA III ELMIRA, TARTUF

Tartuf spotyka się z Elmirą. Damis, ukryty w pokoju, podsłuchuje całą rozmowę. Zauważa jak Świętoszek kładzie rękę na kolanie Elmiry i wyznając jej swoją miłość, namawia do zdrady męża.

Rozważna i doświadczona kobieta stanowczo odrzuca jego zaloty. Mówi, że zachowa jego zachowanie w tajemnicy przed mężem, jeśli Świętoszek zgodzi się na małżeństwo Marianny i Walerego.

SCENA IV DAMIS, ELMIRA, TARTUF

Z ukrycia wychodzi wściekły Damis, który był świadkiem całego zajścia. Zamierza poinformować o wszystkim ojca i ukazać mu podstępne zamiary Świętoszka. Matka prosi go, by nie robił głupstwa.

SCENA V ORGON, DAMIS, TARTUF, ELMIRA

Damis opowiada ojcu, że Tartuf zalecał się do Elmiry. Elmira uważa, że nie powinien taka sprawą błahą i dziecinną mężowskiego spokoju mącić.

SCENA VI ORGON, DAMIS, TARTUF

Zaskoczony Orgon, pyta Tartufa czy prawdziwe są oskarżenia Damisa. Świetoszek podstępnie i z pokorą przyznaje się do winy i prosi na klęczkach o wyrzucenie z domu. Ujęty postawą Tartufa, pan domu, zarzuca synowi kłamstwo. Udowadnia to tym, że wszyscy domownicy niecierpią jego ulubieńca i chcą się go pozbyć z domu. Wściekły Orgon wyrzuca syna z domu.

SCENA VII ORGON, TARTUF

Ciągle wściekły Orgon, złorzeczy synowi i przerasza Tartufa. By udowodnić swoją niewinność, Świętoszek wybacza Damisowi i postanawia, że wyprowadzi się z tego domu w którym nikt go nie lubi. Orgon za wszelką cenę stara się zatrzymać przy sobie swojego ulubieńca. Postanawia, że cały swój majątek przepisze na Tartufa, udowadniając mu w ten sposób swoją miłość.

AKT IV

SCENA I KLEANT, TARTUF

Kleant prosi Tartufa, o wybaczenie dla Damisa i o doprowadzenie do zgody między ojcem a synem. Świętoszek nie żywi urazy do Damisa, ale też nie może razem z nim mieszkać, bojąc się opini ludzi. Wymijająco odpowiada na pytanie, czemu przyjął majątek Orgona, twierdząc, że wyda go na zbożne cele. Chcąc uniknąć "niewygodnych" pytań odchodzi w celu spełnienia pobożnych obowiązków.

SCENA II ELMIRA, MARIANNA, KLEANT, DORYNA

Doryna prosi Kleanta o pomoc w obaleniu niefortunnego pomysłu Orgona.

SCENA III ORGON, ELMIRA, MARIANNA, KLEANT, DORYNA

Marianna na klęczkach prosi ojca, by nie kazał jej wychodzić za mąż za człowieka, którego nie kocha - za Tartufa. W zamian może oddać swój majątek i wstąpić do klasztoru. Wstawiają się za nią Doryna i Kleant, jednak ich Orgon lekceważy i nie dopuszcza do głosu. Na pomoc przybywa Elmira - żona Orgona, która opowiada jak Świętoszek ją próbował uwieść.

Aby potwierdzić swoje słowa, proponuje mężowi żeby się sam przekonał o przewrotności swojego ulubieńca.

SCENA IV ELMIRA, ORGON

Elmira nakazuje mężowi, by schował się pod stołem i nie zdradzał swojej obecności. Ona sprowadzi Tartufa by z nim porozmawiać i odkryć przed mężem jego prawdziwe oblicze.

SCENA V TARTUF, ELMIRA, ORGON

Elmira flirtuje ze Świętoszkiem. Podejrzewający spisek Tartuf z początku jest nieufny, później jednak bardziej się otwiera i zaczyna swe miłosne zaloty. Elmira broni się przed jego "niemoralnymi" propozycjami, mówiąc że boi się kary niebios. Tartuf lekceważąc tą śmieszną obawę, bierze wszystkie grzechy na siebie i dalej zachęca do zdrady. Elmira zgadza się zostać kochanką Świętoszka. Nakazuje mu by sprawdził czy nie ma jej męża w pobliżu, na co ten odrzeka:

"Po co tak dbać o niego? Między nami rzekłszy,

to człowiek − do wodzenia za nos jak najlekszy.

Tak umiałem go zażyć, że już biedaczysko

nie uwierzy niczemu, choćby widział wszystko."

SCENA VI ORGON, ELMIRA

Gdy Tartuf za namową Elmiry odchodzi szukać Orgona, pan domu wychodzi spod stołu, gdzie był cały czas ukryty. Jest zaskoczony i wściekły. Mówi o Świętoszku: "Szkaradniejszej i w piekle nie znaleźć poczwary."

Nagle do pokoju wchodzi Tartuf ..

SCENA VII TARTUF, ELMIRA, ORGON

Świętoszek po wejściu do pokoju (nie widzi ukrywającego się za małżonką Orgona), mówi że nigdzie nie ma pana domu. Zza pleców Elmiry wychodzi wzburzony Orgon, informując Tartufa, że podsłuchiwał calą rozmowę i odkrył prawdę o niecnym oszuście. Nie chce już gościć obłudnika w swym domu i każe mu się wynosić. Tartuf szyderczo odpowiada, że to już przecież jego dom (Orgon mu przepisał cały majątek) i teraz on wypędza cała rodzinę ze swojej własności.

SCENA VIII ELMIRA, ORGON

Orgon przyznaje się zdziwionej żonie, że zapisał cały majątek Świętoszkowi (nie powiedział jej o tym wcześniej). Przerażony, szybko opuszcza pokój i udaje się na poddasze, by zobaczyć czy "pewna szkatułka", ważna dla niego, ciągle tam jest.

AKT V

SCENA I ORGON, KLEANT

Orgon opowiada Kleantowi o ważnej szkatułce, której szuka. Mówi, że jest to depozyt Argasa, jego przyjaciela. W szkatułce znajdują się ważne dokumenty. Jeśli ktoś by się o nich dowiedział, Orgon zostałby oskarżony o pomoc zbiegowi (którym jest Argas). Kleant zauważa, że skoro szwagier szuka tak gorączkowo szkatułki, musiał komuś o niej powiedzieć. Orgon przyznaje, że powierzył nad nią opiękę Tartufowi.

Zapewnia, że już nigdy nie będzie tak głupi i nikomu nie zaufa. Kleant radzi mu, by nie dawał omamiać się ludziom, ale zarazem by nie izolował się od nich.

SCENA II DAMIS, ORGON, KLEANT

Damis, dowiedziawszy się o całej sprawie, wraca do domu, by pomóc ojcu.

Chcąc pokazać jak miłuje ojca i boleje nad jego stratą, przyrzeka, że zabije Świętoszka. Orgon hamuje zamiary syna, przypominając o surowym prawie panującym w państwie.

SCENA III PANI PERNELLE, MARIANNA, ELMIRA, DORYNA, DAMIS,

ORGON, KLEANT

Do domu przybywa pani Pernelle, nie mogąc uwierzyć co się stało. Uważa, że Orgon pochopnie oskarżył Świętoszka. Orgon przekonuje matkę, że widział zdradę Tartufa na własne oczy. Pani Pernelle stwierdza: "Pozorna oczywistość z nas szydzi,

nie zawsze trzeba sądzić z tego, co się widzi."

Doryna ironicznie mówi do pana domu:

"Tak to na tym padole układa się nieraz:

nie chciałeś wierzyć drugim − nie wierzą ci teraz."

Rozsądny Kleant przerywając kłótnie, zarządza, iż należy znaleźć jakiś sposób by udaremnić zamiary Świętoszka.

SCENA IV PAN PIÓRKO, PANI PERNELLE, ORGON, DAMIS,

MARIANNA, DORYNA, ELMIRA, KLEANT

Do pokoju wchodzi pan Piórko, który jest komornikiem koronnym. Przybywa z rozkazu Tartufa, by powiadomić rodzinę, o nakazie eksmisj - mają czas do jutra. Komornik wraz ze strażą pozostaną przez ten czas w domu Orgona. Domownicy buntują się, jednak nadaremnie - wyrok już zapadł.

SCENA V ORGON, KLEANT, MARIANNA, ELMIRA, PANI PERNELLE,

DORYNA, DAMIS

Pani Pernelle jest oszołomiona tym co zobaczyła. Teraz dopiero uwierzyła, że Tartuf jest obłudnikiem. Doryna ironizując mówi, że przecież Świętoszek uwalnia ich od złota, czym wyrządza im przysługe - wyśmiewa w ten sposób pannę Pernelle, która tak zażarcie broniła swego ulubieńca. Elmira radzi, by rozgłosić zdradę Tartufa, co może przeszkodzić mu w zagarnianiu ich wielkiego majątku.

SCENA VI WALERY, ORGON, KLEANT, ELMIRA, MARIANNA,

PANI PERNELLE, DAMIS, DORYNA

Przybywa Walery, ze smutkiem informując Orgona, że Tartuf dostarczył królowi tajne dokumenty ze szkatułki. Wydano już rozkaz ujęcia Orgona, jako zdrajcy króla. Walery doradza panu, by najszybciej uciekał w bezpieczne miejsce. Oferuje swoją pomoc i pieniądze.

SCENA VII OFICER STRAŻY KRÓLEWSKIEJ, TARTUF, WALERY,

ORGON, ELMIRA, MARIANNA, PANI PERNELLE, DORYNA, KLEANT,

DAMIS

Orgon, przygotowany do ucieczki, chce opuścić dom, gdy nagle w progu staje Tartuf i oficer straży królewskiej, z nakazem aresztowania. Orgon przypomina Świętoszkowi, że uratował go od biedy, podał mu pomocną rękę, a ten go teraz zdradza i wyrzuca z własnego domu. Świętoszek wygłasza płomienną mowę, informując wszystkich, że dobro króla jest dla niego ważniejsze niż uczucia do zdrajcy. Pewny swego Tartuf prosi oficera, by ten wykonał wyrok. Oficer ku zdziwieniu wszystkich aresztuje Świętoszka, który jak się okazuje jest znanym przestępcą. Został rozpoznany przez króla, gdy donosił na Orgona. Miłościwy król, pamiętając o jakiejś dawnej przysłudze wobec niego, daruje winę Orgonowi i unieważnia akt darowizny.

Wszyscy są radośni i chcą podziękować władcy za jego miłosiedzie i pomoc. Walery za swoją szlachetną postawę i szczerość, może poślubić Mariannę.