Nabycie własności

• pierwotne – nabycie samoistne, bez związku z innymi podmiotami (e.g. przy wyprodukowaniu rzeczy).

  • wytworzenie rzeczy

  • nabycie pożytków naturalnego¹ – z chwilą odłączenia od rzeczy macierzystej. Co ciekawe „Ryby i inne organizmy żyjące w wodzie są jej pożytkami”

  • zalanie – jeśli woda płynąca na stałe zaleje dany obszar, to staje się on własności właściciela wody

  • nacjonalizacja – przejęcie przez Skarb Państwa określonej kategorii dóbr z mocy ustawy nacjonalizacyjnej. Ma raczej walor historyczny; obecnie nie stosuje się jej.

  • wywłaszczenie – przejęcie przez Skarb Państwa konkretnej rzeczy na mocy decyzji administracyjnej. Może nastąpić tylko na cel publiczny i za słusznym odszkodowaniem.

    • w przypadku nieruchomości – regulowane Ustawą o gospodarce nieruchomościami: decyzję wydaje starosta

    • w przypadku ruchomości – różne regulacje, e.g. Ustawa o ochronie dóbr kultury – możliwe jest wywłaszczenie rzeczy o walorze zabytku na mocy decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków.

  • sądowe orzeczenie przepadku rzeczy na rzecz Skarbu Państwa.

    • występuje tak w procedurze karnej, jak i cywilnej².

  • usucapio

  • przemilczenie

  • Jeśli ustawa przyznaje Skarbowi Państwa monopol na pewne kategorie rzeczy, to są one jego własnością ex lege. Prawo takie jest niezbywalne i może być umniejszone co najwyżej przez przyznanie użytkowania. Są to e.g. kopaliny i zwierzyna łowna.

  • etc. etc. etc......

• pochodne – przekazanie własności jednemu podmiotowi przez inny (następstwo prawne).

  • przeniesienie wałsności – nabycie własności na mocy umowy (e.g. kupno-sprzedarz, darowizna etc.)

  • dziedziczenie

  • fuzja majątków:

    • majątki spółek – łączą się prze przejęcie bądź unię³.

    • majątki małżonków – w drodze intercyzy. Nabywa się tu własność, ponieważ małżonek, który nie miał dotąd praw do majątku osobistego partnera, teraz nabywa na nich quasi – współwłasność.

  • surrogacja – zamiana rzeczy na inną, podobną, którą zwie się surrogatem.

Przeniesienie własności – istnieją dwa modele:

• niemiecki⁴ – do przejęcia własności wymaga dwóch umów (etapów):

  • umowy obligacyjnej, która kreuje zobowiązania do dokonania czynności prawnej. Nabywca jeszcze nie nabywa własności, a tylko ekspektatywę.

  • umowy rzeczowej – dopiero tu następuje przeniesienie własności.

  • a w przypadku nieruchomości – wymaga się jeszcze wpisu do ksiąg wieczystych

• francuski⁵ – do przejęcia własności wystarczy jedna umowa zobowiązująco – rozporządzająca

• model polski – mieszany:

  • zasadą jest model francuski – uproszczenie obrotu

  • model niemiecki stosuje się wyjątkowo:

    • jeśli ustawa wyraźnie tego wymaga.

    • jeśli taka jest wola stron.

  • zasada konsensualności – przeniesienie własności jest umową konsensualną (a więc wydanie rzeczy nie jest konieczne dla wydania własności).

  • Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet. (ileż można to powtarzać? xD) – są oczywiście wyjątki – szkoda na nie miejsca i zachodu :/

  • zasada kauzalności – dla ważności przeniesienia własności niezbędna jest causa. Causae genus od rodzaju umowy zależnym w francuskim modelu jest xD. W niemieckim natomiast druga umowa jest zawsze solvendi causa.

Nieruchomości:

• ad solemnitatem⁶ wymagania jest forma notarialna, ew. sądowa⁷ (w systemie niemieckim – dot. to obydwu umów).

• zakaz przenoszenia własności z zastrzeżeniem terminu / warunku. W razie naruszenia tej zasady:

  • w systemie francuskim – nieważności

  • w systemie niemieckim – warunek i termin są dopuszczalne tylko w umowie obligacyjnej.

• zaostrzony wymóg kauzalności:

  • w modelu francuskim – kauzalność materialna⁸.

  • w modelu niemieckim – formalna⁹ - dot. to umowy rzeczowej, która musi wyraźnie wskazać, że jest wypełnieniem umowy wcześniejszej.

• ograniczenia w nabyciu własności przez cudzoziemców – wymaga zgody MSW – dot. to typów nieruchomości wymienionych w ustawie.

• wpis do KW nie jest konieczny dla nabycia własności; ma charakter deklaratoryjny.

Ruchomości:

• Prawo rzeczowe nie może być ustanowione, dopóki rzecz nie zostanie skonkretyzowana. W związku z tym, ruchomości określone in genere, jak również rzeczy przyszłe przenosi się w drodze umowy realnej (wymaga wydania rzeczy).

• zastrzeżenie warunku / terminu jest dozwolone

• swoboda formy.

  • z wyjątkiem e.g. statków morskich (które wymagają notarialnego poświadczenia podpisu).

Nabycie własności ruchomości od nieuprawnionego -czyli od Nemo plus iuris... sławetne wyjątki xDD

• ochrona nabywcy w dobrej wierze¹⁰ (pozostającą w uzasadnionym przekonaniu, że nabywa rzecz od uprawnionego)

  • nabywa on własność skutecznie z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie (dobrą wiarę ocenia się jednak w momencie objęcia rzeczy w posiadanie), jeśli sprawa dotyczy:

    • pieniędzy

    • papierów wartościowych

    • rzeczy nabytych na urzędowej licytacji

    • rzeczy nabytych w postępowaniu egzekucyjnym (licytacja zajętych dóbr)

    • rzeczy nabytych od osoby władających rzeczą za przyzwoleniem właściciela, ale bez prawa zbycia.

  • nabywa on własność po upływie trzech lat od chwili utraty własności przez właściciela (tu dobrą wiarę ocenia się w chwili upływu terminu), jeśli właściciel legalny:

    • został okradziony

    • zgubił rzecz

    • w inny sposób utracił własność wbrew swej woli.

• nabywca rzeczy ruchomej w dobrej wierze nabywa rzecz wolną od obciążających ją częściowych praw rzeczowych.

Zasiedzenie – dot tylko:

• własności

• użytkowania wieczystego

• serwitutu

Zasiedzeniu ulega cała rzecz, a nie część składowa. Jest tu wszakże wyjątek – dla nieruchomości gruntowej – można zasiedzieć jej część. Zasiedziana część działki staje się nową nieruchomością, wydzieloną z pierwotnej.

Natomiast mogą być natomiast przynależności.

Przesłanki:

• dla nieruchomości:

  • konieczne:

    • posiadanie samoistne

    • posiadanie ciągłe (nieprzerwane) – jest ono domniemane, gdy dowiedzie się posiadanie u początku i na końcu okresu zasiedzenia

    • okres czasu (20 lat bona fide lub 30 lat mala fide)

  • ułatwiające:

    • bona fides – skraca termin zasiedzenia, jeśli występuje w chwili zawładnięcia rzeczą¹¹.

• dla ruchomości:

  • konieczne:

    • posiadanie samoistne

    • posiadanie ciągłe

    • upływ czasu (3 lata)

    • bona fides – w całym okresie zasiedzenia.

Bieg terminu – odpowiednio stosuje się tu przepisy o przedawnieniu, ale:

• bieg terminu rozpoczyna się z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie samoistne

• przerywa się – gdyby właściciel rzeczy wytoczył roszczenie windykacyjne

• zawiesza się – e.g. gdyby właścicel zawarł małżeństwo z posiadaczem gruntu ;p – vide cz. ogólna!!!

• dołączenie posiadania¹² - posiadacz może doliczyć sobie czas posiadania swojego poprzednika, gdy biegł dlań termin zasiedzenia, jeśli nastąpiło przeniesienia posiadania. A więc nie dotyczy to e.g. bezprawnego zagarnięcia rzeczy.

• Dla ruchomości – nie można doliczyć okresu posiadania mala fide.

Zasiedzenie powoduje nabycie własności ex lege. Jednakże właściciel nie ma dowodu na swoją własność. Stąd może żądać od sądu wszczęcia postępowania o stwierdzenie zasiedzenia. Deklaratoryjne postanowienie sądu w tej sprawie stanowi dowód prawa własności. Na jego podstawie można uzyskać wpis w księdze wieczystej.

Przemilczenie – nabycie własności wskutek pasywności właściciela, niewykonującego swego prawa. Przypomina w istocie zasiedzenie. Przesłanki:

• na podstawie dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich z 1946 r.

  • powstawał zarząd państwa do czasu zgłoszenia się właściciela

  • dla nieruchomości (po 10 latach, a dla ruchomości – po 5) – to ich własność przechodziła na Państwo.

• art. 187 KC – rzeczy zgubione przez właściciela, gdy się właściciel nie znajdzie.

  • własność przechodzi:

    • na Skarb Państwa - pieniądze, dzieła sztuki, rzeczy o szczególnej wartości

    • na znalazcę – pozostałe rzeczy

Termin – 1 rok od zawiadomienia właściciela lub 2 lata, jeśli właściciela wezwać nie zdołano.

Utrata własności

Rzeczy ruchome – pozbyć się własności rzeczy można przez porzucenia, jeśli towarzyszy mu wola wyzbycia się własności. Porzucenie jest oświadczeniem woli w postaci domniemanej. Jest to czynność prawna realna – wyzbycie się własności następuje dopiero z chwilą faktycznego porzucenia.

Rzecz staje się niczyja i może podlegać zasiedzeniu.

Nieruchomości – do niedawna – na podstawie jednostronnego oświadczenia woli przed notariuszem. Jednak regulujący to art. 76 KC został uchylony przez TK, bo zmuszał on gminę do przejmowania własności, co nie zawsze nim się opłacało. Obecnie (od 2006 r.) brak stosownej regulacji i nie wiadomo za bardzo, jak się wyzbyć własności nieruchomości.

Wniesiono projekt nowelizacji KC w tym zakresie:

1. forma: akt notarialny. Do zrzeczenia się własności nieruchomości wymagana jest zgoda starosty.

2. skutek: Nieruchomość przechodzi na Skarb Państwa.

1Dzielą się na płody naturalne i części składowe rzeczy, nie będące płodami (e.g. kopaliny), a zatem ich pobranie powoduje umniejszenie wartości rzeczy macierzystej. Własność pożytków może przypaść tylko osobie uprawnionej. Złodziej nie nabywa więc własności przez pobranie.

2Świadczenie może przepaść, jeśli zostało dokonane w zamian za czyn zabroniony.

3Przejęcie – cały majątek spółki A przypada spółce B, a ta pierwsza traci byt.

Unia – nowo powstająca spółka A nabywa majątki spółek B i C, które tracą byt.

4M. in. Niemcy, Szwajcaria, ZSRR i kraje socjalistyczne.

5Klasyczne system rzymski: m. in. Francja, Hiszpania, Portugalia, UK i USA

6łac. pod rygorem nieważności.

7Orzeczenie sądu orzekające obowiązku zastępuje oświadczenie woli tak samo jak uzgodnienie dokonane przed sądem.

8Causa musi istnieć.

9Causa nie tylko musi istnieć, ale musi być jeszcze expressis verbis wskazana w umowie.

10art. 169 KC

11Mala fides superveniens non nocet – Zła wiara w następstwie nie szkodzi.

12accessio posiadania – zw. też sumowaniem okresu posiadania. (art. 76 KC)