Moskwa i Petersburg w literaturze XIX wieku.

Temat Petersburga stał się w XVIII wieku jednym z częstych tematów literatury rosyjskiej.Pisarze epoki klasycyzmu: Kantemin, Łomonosow, Sumorokow i Dzierżawin opisywali nową stolicę w swych odach, poematach jako „wspaniały, monumentalny czyn Piotra I, Północny Rzym”.

W XIX wieku, po upadku klasycyzmu, po wojnie 1812 powstała opozycja Moskwa- Petersburg. Literatura rosyjska odkryła nowe, problematyczne aspekty Petersburga, jego problematyczność i kontrowersyjność. Zaczęto porównywać 2 wielkie miasta. Moskwę, na planie koła, Petersburg- smukły, strzelisty.

Moskwa reprezentowała prawdę serca, charakterystycznymi tworami architektonicznymi były cerkwie, kopuły.

Petersburg reprezentował prawdę rozumu. Było to państwo z licznymi budowlami o charakterze użytecznościowym, funkcjonalnym, państwowym.

W rosyjskiej myśli społecznej XIX wieku w latach 40 toczył się spór pomiędzy dwiema ideologiami: słowianofilami i zapadnikami.

Słowianofili można nazwać „partią moskiewską”. Patriarchalna, szlachecka Moskwa, która była stolicą Rosj, zachowuje tradycje narodową i prawosławną, czas płynął powoli, bez nadmiernego pośpiechu. Moskwa traktowana była jako żywy symbol wartości słowianofilskich.

Okcydentalistów można nazwać „partią Petersburga”. Było to miasto biurokratyczne, o cudzoziemskiej nazwie, nie mające rzadnych korzeni historycznych. Nazywany oknem na świat, pomostem między chłopską i prawosławną Rosją a kapitalistycznym Zachodem.

Petersburg jest symbolem zeuropeizowanej Rosji.

Aleksander Hercen w swoim artykule „Moskwa i Petersburg”rozwinął tę kwestię bardzo dokładnie. Petersburg był kolebką ruchów reowlucyjnych, liberalnych i socjalistycznych, był to twór „bez przyszłości. Moskwa zaś była centrum życia duchowego, główny ośrodek opozycyjny wobec idei rewolucyjnych.

Po artykule Hercena ukazał się felieton Grigoriewa „Moskwa i Petersburg”. Pisał on, że Petersburg to wcielenie nudy, szarzyzny, natomiast Moskwa miała być tu ciepłem, życiem i kolebką życia.

Petersburg u Puszkina,

Petersburg u Gogola,

Petersburg u Dostojewskiego.

• Petersburg – miasto oficjalne, nieprzytulne, nierosyjskie

Moskwa – normalne miasto, przytulne, rosyjskie

• Petersburg – zaplanowane, nowoczesne, zorganizowane miasto

Moskwa – wielka azjatycka wieś, niezorganizowane miasto

• Petersburg – elegancki pan

Moskwa – ruska baba

„Obłomow” = Petersburg

Ukazanie wielkiego miasta

„Wojna i pokój”

Petersburg – zaczarowany krąg, z którego trudno się wyrwać, salon Anny Scherer

Moskwa – naturalność, Moskwa jako matka każdego Rosjanina (opis miasta podczas najazdu Napoleona), Rostowowie mieszkali w Moskwie

Dostojewski:

Interesuje go Petersburg biedoty.

„Zbrodnia i kara” – miasto tłem i bohaterem utworu; brak stoliczności miasta;

najbiedniejsze dzielnice, odrażające kamienice i zapachy, brud, zaduch, nędza, alkoholicy,

żebracy, prostytutki; miasto prowokuje do zbrodni;

„Biedni ludzie” – nieprzyjazna atmosfera miasta, Petersburg przeciwstawiony wsi, kiedy Warwara wyjeżdzała ze wsi panowała ładna pogoda, była wiosna, gdy przyjechała do Petersburga była już jesień i padał deszcz

„Sobowtór”- krytyka biurokeratycznego Petersburga, miasto przez które Goladkin popada w obled (system rang, miasto w ktorym najbarzdiej zakorzenila się wladza Mikolaja I)

„Kronika petersburska” – dziwne, chore miejsce, powszechna choroba miasta – ziewanie,

prędko można się czymś zarazić

„Idiota” - Petersburg

„Anna Karenina” – Petersburg i Moskwa, Petersburg wrogim miastem dla Anny jak już była oficjalnie kochanką,

„Śmierć Iwana Ilicza” – Petersburg

„Trzy siostry” – Moskwa, jako miasto marzeń, utopia, idealizacja, wspomnienie

szczęśliwego dzieciństwa