INTELIGENCJA

Inteligencja – zdolność do dostrzegania związków i wykorzystywania tych związków do rozwiązywania problemów.

Poziom inteligencji ma ważne społeczne i zawodowe znaczenie; ma wpływ na wiele aspektów 'formalnej pracy' dziecka w szkole. Poza tym wokół inteligencji narosło wiele błędnych koncepcji, a jej pomiar często bywa aktywnie krzywdzący dla szkolnych postępów dziecka.

Jakie konkretne problemy niesie ze sobą kwestia pomiaru inteligencji?

• nie możemy bezpośrednio jej obserwować

• możemy się jedynie domyślać jej obecności na podstawie ludzkiego zachowania

• bardzo duża zależność od warunków (tzn. ustalone pytania, limit czasowy), w których przewidujemy wystąpienie określonego zachowania

• zależność od innych czynników np. okazji, motywacji, zachęty ze strony innych

Pomiar inteligencji

Twórcy testów inteligencji ustalają warunki (pytania, limit czasowy) umożliwiające ujawnianie inteligentnych zachowań.

1905– franc. psycholog Alfred Binet i jego współpracownik Theodore Simon – pierwszy test. Ustalenie pojęcia wieku umysłowego dziecka adekwatnego do wieku fizycznego (= dziecko 8-letnie uzyskujące wynik zazwyczaj osiągany w fizycznym wieku lat 10 miałoby pod względem umysłowym 10 lat).

1916 – pojęcie wieku umysłowego rozwinięte przez amer. Psychologa Lewisa Termna. Wprowadzenie czegoś, co dziś znamy pod nazwą ilorazu inteligencji. I.I. dziecka była obliczany przez ustalenie proporcji wieku umysłowego i wieku życia i pomnożenie wyniku przez 100. Tak więc 8-letnie dziecko, którego wiek umysłowy oceniano na 10 lat, miałby iloraz inteligencji równy:

zaleta: jeżeli wiek umysłowy poszczególnych dzieci odpowiada ich wiekowi życia, zawsze miałyby one I.I. Równy dokładnie 100 i taki iloraz inteligencji mógłby wstępnie powiedzieć nauczycielowi, i zmierzona inteligencja dziecka jest „przeciętna” dla grupy wiekowej.

wada:równanie to jest przydatne tylko gdy dotyczy bardzo małych dzieci. Jeżeli zastosowalibyśmy ten rodzaj obliczenia u dorosłych, to masz I.I. automatycznie by się zmniejszał po przekroczeniu 15 roku życia

Zasada konstruowania testów: inteligencja występuje normalnie w całej populacji; więc jeżeli badana jest duża i reprezentatywna próba ludzi, to wyniki rozłożą się wzdłuż tej krzywej

Krzywa rozkładu normalnego

! Istnieje możliwość, że inteligencja w ogóle nie jest normalnie rozmieszczona w populacji.

Odchylenie standardowe I.I. - miara rozproszenia, mówiącą nam, jak prawdopodobnie rozproszą się wyniki próby reprezentatywnej. Wyraża wynik jednostki po prostu w terminach jego odchylenia od normy istniejącej dla danej grupy wiekowej.

Wynik I.I. Termin opisowy

130+ Bardzo wysoka

129. Wysoka

119. Wysoka przeciętna

109. Przeciętna

89. Niska przeciętna

79. Pogranicze upośledzenia

59. Lekkie upośledzenie

54. Umiarkowane upośledzenie

39. Znaczne upośledzenie

24. Głębokie upośledzenie

Istnieją testy grupowe i indywidualne. Testy indywidualne wymagają więcej czasu od osoby testującej.

Jednym z najlepiej znanych testów indywidualnych jest skala inteligencji Weschlera dla dzieci (QISC), zrewidowana ostatnio 1991, istniejąca też w postaci przeznaczonej dla dorosłych (WAIS – 1981).

Testów grupowych używa się poza szkolnictwem, w selekcji zawodowej, doradztwie zawodowym i treningach menedżerskich.

W USA dwoma z najbardziej rozpowszechnionych testów są: test uzdolnień szkolnych (SAT), zrewidowany w 1994, i amer. Test dla College’ów (ACT), zrewidowany w 1989.

Modele inteligencji

Dwuczynnikowa teoria inteligencji: W każdym działaniu inteligentom istnieje czynnik inteligencji ogólnej („g”) i zakres specyficznych czynników zdolności („s”).

Skala Stanforda – Bineta uwzględnia cztery rodzaje zdolności:

a. wnioskowanie słowne

b. wnioskowanie abstrakcyjne/wzrokowe

c. wnioskowanie ilościowe

d. pamięć krótkotrwała

Analiza czynnikowa testów na inteligencję – technika badająca rożne zakresy wyników w celu ustalenia czy ich grupy korelują bardziej pomiędzy sobą, czy też z innymi czynnikami.

A.Thurstone twierdził, że inteligencja składa się z siedmiu czynników:

-rozumienia znaczenia słów

-płynność słowna

-wyobraźnia matematyczno-przestrzenna

-pamięć

-szybkość spostrzegania

-rozumowanie

Nauczyciele, jeśli chodzi o zdolności, mają tendencję do:

-przeceniana dziewczynek i niedoceniania chłopców

-przeceniania dzieci najmłodszych w klasie i niedoceniania najstarszych

-przeceniania dzieci entuzjastycznych, współpracujących, społecznych i pewnych siebie w porównaniu z dziećmi spokojnymi i tymi, które wolą się izolować

Doskonalenie inteligencji

I.I. – płynna, zmienna umiejętność rozwiązywania problemów poznawczych, które są wynikiem bezustannej interakcji ze światem zewnętrznym.

Operatywność i rozwój tej zdolności zależą w dużym stopniu od formy i jakości tej interakcji.

Procesy, które leżą u podłoża inteligencji (Sternberg, 1990) składają się z:

• Metaskładników – procesów wyższego porządku, np. planowanie i ewaluacja, które są wykorzystywane w podejmowaniu złożonych decyzji i wypracowywaniu strategii rozwiązywania zadań.

Składników wykonawczych – procesów, które niosą w sobie plany i decyzje wybrane przez metaskładniki i które zawierają wnioskowanie oraz strategie językowe i przestrzenne.

• Składników wiedzy – procesów zaangażowanych w uczenie się nowych informacji i ocenę oraz stosowanie wcześniejszego uczenia się, istotnego dla rozwiązywanych zadań.

• Składników odzyskiwania wiedzy – procesów odnajdywania informacji przechowywanych w pamięci.

• Składników transferowych – procesów zaangażowanych w przenoszenie informacji z jednego zadania na drugie.

Kategoryzowanie informacji (=upraszczanie olbrzymiej ilości informacji, z którymi jesteśmy skonfrontowani)

Strategie, które wykorzystujemy do klasyfikacji:

• typowość – tworzymy idee na podstawie prototypów, które wg nas określają kategorię (np. Wenus – kategoria „piękna kobieta”)

• generalizacja – informacja przekazywana przez 1 składnik danej kategorii stosuje się do wszystkich (np. wszystkie dzwonki przy drzwiach niosą to samo znaczenie, bez względu na ich wygląd)

• heurystyka – tworzymy prawa ogólne, gdy klasyfikujemy strategie. Formułują one „najszybsze ścieżki” umysłu, zapobiegając potrzebie nieustannego tworzenia oddzielnych osądów ( np. piłka nożna polega na strzelaniu bramek i nieodpuszczania do tego przeciwników)

• dostępność – klasyfikacje zazw. tworzą się w reakcji na łatwość, z jaką różne klasy obiektów przychodzą nam do głowy (np. możemy klasyfikować wszystkich polityków jako niegodnych zaufania, ponieważ przypominany sobie takie sytuacje gdy polityczne obietnice nie zostały dotrzymane)

• porównanie – często klasyfikujemy i osądzamy przez tworzenie porównań, z których wiele się zmienia.

Podejmowanie decyzji

Podejmowanie decyzji zawiera w sobie selektywne sposoby działania, które bierzemy pod uwagę, chcąc uzyskać pożądane efekty. W podejmowaniu decyzji wykorzystujemy klasyfikację, choć stosujemy też in. strategie:

• możliwości – szukamy i identyfikujemy różne możliwe formy dostępnego nam działania.

• rezultaty – próbujemy antycypować rezultaty różnych możliwych działań.

• preferencje – odnosimy się do naszych preferencji, wybierając spośród różnych rezultatów.

• prawdopodobieństwa – ostatecznie decydujemy, jakie jest prawdopodobieństwo, że nasze preferowane działanie zakończy się sukcesem, i wtedy albo zaczynamy działać, albo decydujemy się porzucić zadanie.

„synowska regresja do średniej” (Galton)- polega ono na tym, że potomstwo osobników wysoce uzdolnionych jest przeciętnie mniej uzdolnione od swoich rodziców. Cecha jak gdyby „cofa się” w wyniku dziedziczenia, co uznano za przejaw degeneracji geniuszu w wyniku przekazywania go z pokolenia na pokolenie. Galton nie zauważył jednak zjawiska odwrotnego, czyli wzrostu przeciętnego poziomu uzdolnień potomstwa osób mniej zdolnych w stosunku do pokolenia rodzicielskiego.

Co oznacza, że mówimy, że nasze metody pomiaru inteligencji są „uwarunkowane kulturowo”?

Testy białej kultury Zachodu na inteligencję zorientowane są w dużym stopniu na komunikację werbalną. Grupy, które kładą mniejszy nacisk an język jako formę komunikacji będą zatem uzyskiwać gorsze wyniki w „naszych testach inteligencji”.

Myślenie lateralne

Myślenie lateralne – przeciwieństwo myślenia wertykalnego. Pozwala na zespolenie ze sobą idei, między którymi nie ma log. czy sekwencyjnych związków.

Jedną z najlepszych metod opanowania myślenia lateralnego jest rozwiązywanie problemów w zróżnicowany sposób, co zwykle sprowadza osoby myślące konwencjonalnie z błędnej wertykalnej ścieżki.

Czynnik wrodzony vs. Czynnik środowiskowy

Case study: Badania nad bliźniętami

Z przeprowadzonych doświadczeń wynika, że im większa liczba wspólnych genów u dwóch członków rodziny, tym wyższa przeciętna korelacja pomiędzy ich ilorazami inteligencji. Jednak okazało się, że środowisko odgrywa znaczącą rolę. Korelacja widoczna u rodzeństwa wychowanego oddzielnie jest dwukrotnie niższa niż w przypadku rodzeństwa wychowywanego razem, podczas gdy nawet bliźnięta jednojajowe wychowywane oddzielnie wykazują godne uwagi różnice pomiędzy sobą.

Podejścia Hebba i Cattella

Koncepcja Hebb'a:

inteligencja A – wrodzony potencjał, nie dający się zmierzyć

inteligencja B – część inteligencji A, ukształtowana na skutek wpływów środowiska

inteligencja C – ta część inteligencji B, którą mierzymy

Koncepcja Cantell'a (1971):

inteligencja płynna (gf) – reprezentuje wpływ czynników biolog. na rozwój intelektualny

inteligencja skrystalizowana (gc) – reprezentuje rezultat doświadczeń środowiskowych

Można dokonać pomiaru obu inteligencji. Wyłaniają się one z analizy czynnikowej wyników dużego zakresu testów zdolności. Podejście Cantell'a zakłada, że zaangażowane w inteligencję mechanizmy biologiczne osiągają w pewnym wieku pełną dojrzałość, a później stają się obiektem procesu starzenia, w którym inteligencja skrystalizowana może się dalej rozwijać wraz z nabywaniem doświadczenia.

Wnioski:

1.Stajemy się takimi ludźmi, jakimi w dużym stopniu jesteśmy kształtowani.

2.Nie istnieją genetyczne różnice w inteligencji pomiędzy białą i czarną rasą (i być może także między innymi rasami)

3.Im wyższy status społeczno-ekonomiczny tym wyższy iloraz inteligencji, zarówno rodziców jak i dzieci.

3.Badania pokazały, ze istnieją różnice pomiędzy płciami, jeśli chodzi o konkretne umiejętności intelektualne (np. czytanie czy matematyka).

4.Mierzona inteligencja nie wydaje się wzrastać u większości ludzi po przekroczeniu przez nich 15 roku życia i w rzeczywistości może wykazywać zmniejszanie się zdolności intelektualnych w okresie od wczesnego wieku dojrzałego do starości.