Finansowanie systemu zarządzania środowiskiem

Sposób finansowania systemu zarządzania środowiskiem jest ele­mentem jego organizacji i wywiera istotny wpływ na skuteczność i efektywność funkcjonowania.

W systemie zarządzania wyodrębnia się podsystem finansowania jako specyficzne narzędzie zarządzania. Podsystem finansowania jest to zbiór instytucji oraz zasad i przepisów określających sposoby i tryb gromadzenia, a także wydatkowania środków pieniężnych niezbędnych do zapewnienia funkcjonowania systemu. Środki te są przeznaczone na pokrycie wydatków bieżących i nakładów inwestycyjnych. Są one po­noszone przez:

• państwo na utrzymanie instytucji i urzędów rządowych systemu zarządzania środowiskiem, na realizację zadań związanych z zarzą­dzaniem środowiskiem przez inne organa państwowe lub zlecone samorządom terytorialnym i jednostkom gospodarczym, a także na dotowanie inwestycji o szczególnym znaczeniu dla ochrony środo­wiska i gospodarki wodnej w państwie,

• samorządy terytorialne na realizację zadań własnych związanych z użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska,

• jednostki gospodarcze na realizację zadań związanych z przestrzega­niem przepisów ochrony środowiska lub z wdrożeniem i funkcjono­waniem systemu zarządzania środowiskowego, gospodarstwa domowe głównie na korzystanie z „usług środowisko­wych" lub zakup produktów służących bezpośrednio ochronie środowiska.

W systemie zarządzania środowiskiem wyróżnia się następujące źródła finansowania nakładów gospodarczych:

•środki budżetowe państwa,

•fundusze celowe,

•środki budżetów gmin,

•środki własne jednostek gospodarczych,

•środki własne ludności i środki społeczne,

•środki pomocy zagranicznej.

Środki budżetowe państwa są określane w corocznej ustawie bud­żetowej. W obowiązującej klasyfikacji budżetowej jeszcze nie wyod­rębniono działu „Ochrona środowiska". Powoduje to, że wydatki na ten cel są rozproszone po różnych częściach i działach budżetu państwa. W Ustawie budżetowej środki finansowe przeznaczone na ochronę śro­dowiska znajdują się w następujących częściach:

• środki w układzie ministerstw i urzędów centralnych,

• środki z rezerw celowych,

• środki z funduszy celowych ,

• środki z budżetów wojewodów,

• inwestycje centralne finansowane z dotacji celowych na zadania własne gmin,

• rozchody związane z finansowaniem niedoboru i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej (środki pochodzące z ekokonwersji długów zagranicznych).

Środki finansowe będące w dyspozycji Ministerstwa Ochrony Śro­dowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa nie są w całości przezna­czone na zadania związane z ochroną środowiska i obejmują również wydatki na gospodarkę wodną, leśną, poszukiwania geologiczne, utrzy­manie służb jednostek podporządkowanych itp. Niektóre wydatki na cele ekologiczne znajdują się w kompetencji Ministerstwa Gospodar­ki, Ministerstwa Skarbu Państwa, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej, Państwowej Agencji Atomistyki, a także Ministerstwa Edukacji Narodowej, Polskiej Akade­mii Nauk i Komitetu Badań Naukowych.

.

274

Według danych szacunkowych wydatki bieżące (bez nakładów inwestycyjnych) na ochronę środowiska stanowią około 3% wydatków budżetu państwa. W budżetach województw środki na ten cel (łącznie z nakładami inwestycyjnymi) są znacznie wyższe i wynoszą około 7-9%, a w niektórych województwach są jeszcze wyższe.

Fundusze celowe są specyficzną dla Polski, parabudżetową form finansowania ochrony środowiska. Środki tych funduszy są przeznaczone na finansowanie w całości lub w części przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska i gospodarką wodną.

W obowiązującej klasyfikacji budżetowej wyróżnia się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych i wojewódzkie fundusze ochrony gruntów rolnych Natomiast wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej nie są traktowane jako państwowy fundusz celowy, mimo że zgodnie z art. 18 Prawa budżetowego są one funduszami wyodrębnio­nymi z budżetu państwa dla wykonywania zadań państwowych. Fun­dusze wojewódzkie nie są więc przedmiotem kontroli parlamentarnej, a ich wydatki i dochody nie są uwzględniane w budżecie państwa.

Podstawowym źródłem środków finansowych Narodowego Fundu­szu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), funduszy wojewódzkich, powiatowych i gminnych są opłaty i kary ekologiczne.

Procentowy udział funduszy poszczególnych szczebli w dochodach z tytułu opłat i kar ekologicznych przedstawiono w tablicy 6.10.

Dochód funduszu powiatowego i gminnego nie będzie mógł być wyższy niż piętnastokrotność średniej krajowej dochodów z roku po­przedniego przypadających na jednego mieszkańca, liczonych odpo­wiednio dla gmin i powiatów. Nadwyżka będzie przekazywana na rzecz funduszu wojewódzkiego.

Dochodami NFOŚiGW oraz funduszy wojewódzkich mogą być tak­że środki z tytułu:

• udziału w spółkach,

• emisji obligacji,

• zaciągania kredytów i udzielania oprocentowanych pożyczek na re­alizację zadań ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

• oprocentowania rachunków bankowych,

Tablica 6.10

Podział na fundusze wpływów z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska

Źródło dochodu	GFOŚiGW	PFOŚiGW	WFOŚiGW	NFOŚiGW
Opłaty i kary za usuwanie drzew i krzewów	100%	—	—	—
Opłaty za składowanie odpa­dów i kary związane z nie­właściwym składowaniem	50%	10%	72% z reszty	28% z reszty
Pozostałe opłaty za gospodar­cze korzystanie ze śro­dowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szcze­gólne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a tak­że kary z tytułu naruszania warunków korzystania ze środowiska	20%	10%	72% z reszty	28% z reszty

Źródło: [M. Górski, 1998, s. 10].

a także:

• zyski z finansowanych przedsięwzięć,

• wpływy i środki z innych funduszy,

• inne dochody określone przez Radę Ministrów. Przychody Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR) stanowią:

• należności i opłaty związane z wyłączeniem gruntów z produkcji,

• kwoty uzyskane ze sprzedaży próchniczej warstwy gleby,

• kwoty uzyskane jako różnica należności za grunty wyłączone z pro­dukcji i rekultywowane,

• różne rodzaje opłat i kar przewidzianych w ustawie.

FOGR dzieli się na terenowy i centralny. Środki FOGR przezna­cza się na zagospodarowanie nieużytków, budowę oraz renowację stawów rybnych, użyźnianie gleb i — przede wszystkim — na budowę

dróg (z reguły 70-75%), co ma tylko pośredni związek z ochroną środowiska.

Dochody Funduszu Leśnego tworzą:

• odpis podstawowy obciążający koszty nadleśnictw,

• należności, kary i opłaty związane z wyłączeniem z produkcji gruntów leśnych,

• należności wynikające z odszkodowań:

— cywilnoprawnych za szkody powstałe w wyniku oddziaływania gazów i pyłów przemysłowych,

— za przedwczesny wyrąb drzewostanów na podstawie przepisów Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych,

— za szkody powstałe w wyniku pożarów, prac górniczych i geolo­gicznych,

• dochody z udziału jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych w spółkach,

• dotacje budżetowe.

Środki Funduszu Leśnego przeznacza się głównie na finansowanie zalesień, usuwanie szkód w lasach, budowę dróg leśnych itp. Są to więc w części nakłady na ochronę środowiska, chociaż GUS nie uwzględnia ich w sprawozdawczości statystycznej.

Obecny system — w zasadzie — rozdziela instytucje zbierające środki finansowe od instytucji gospodarujących tymi środkami. Wymiar i egzekucja opłat należy do kompetencji starosty ł wojewody, w których imieniu czynności te są wykonywane przez wydziały ochrony środowi­ska i wydziały finansowe zarządów województw i urzędów powiatów, natomiast wymiar, egzekucja i redystrybucja kar należy do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Zadanie związane z gromadzeniem i redystrybucją wpływających środków realizuje zarząd województwa. Organ ten prowadzi wyodręb­nione rachunki bankowe oraz przekazuje poszczególnym funduszom należne im sumy. Wiąże się z tym także obowiązek naliczania należnej opłaty na podstawie własnych ustaleń tym podmiotom, które nie doko­nały tego samodzielnie w przewidzianym prawem terminie. Zarząd będzie prowadził również publicznie dostępne rejestry objętych opłata mi zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza atmosferycznego.

Przychody Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych są relatywnie nie-wielkie, gdyż stanowią zaledwie równowartość 2-3% środków fundu­szy ekologicznych, a pokaźne zasoby Funduszu Leśnego, zasilanego

Finansowanie systemu zarządzania środowiskiem

przychodami ze sprzedaży drewna i odszkodowaniami za szkody v drzewostanach (równowartość około 90% środków funduszy ekologicznych), tylko w części są przeznaczane na przedsięwzięcia proekologiczne.

Budżety gmin, których środowisko jest intensywnie użytkowane przez przemysł, w znacznym stopniu są zasilane z tytułu opłat ekolo­gicznych.

Wydatki związane z realizacją zadań własnych gmin, a związanych z zarządzaniem środowiskiem szacuje się na 2-5% wydatków bieżących (bez subwencji na realizację zadań zleconych), natomiast wydatki na inwestycje służące ochronie środowiska w ba-danych gminach, w niektórych latach dziewięćdziesiątych, stanowiły nawet do 6O% ogólnych nakładów inwestycyjnych (bez dotacji na inwestycje, ale z uwzględnieniem spłaty rat zaciągniętych na ten cel pożyczek i kredytów bankowych). W wielu gminach wystąpiło już zjawisko przeinwestowania, głównie z powodu realizacji inwestycji z za-kresu gospodarki wodno-ściekowej. Przeinwestowanie to przeważnie wyraża się w zbyt dużym, w stosunku do wpływów, obciążeniem budżetu spłatami rat zaciągniętych kredytów i pożyczek, co ogranicza możliwość realizacji kolejnych ważnych zadań inwestycyjnych gminy.

Środki własne jednostek gospodarczych są to wydatki bieżące związane z realizacją zadań związanych z ochroną środowiska lub z zapewnieniem funkcjonowania zarządzania środowiskowego w przedsię­biorstwie, ponoszone ze środków bieżących lub kredytu obrotowego, oraz nakłady inwestycyjne. Nakłady inwestycyjne są ponoszone ze specjalnie wydzielonych środków inwestycyjnych (środki bezzwrotne oraz własne środki zwrotne — kredyty bankowe, pożyczki, wpływy z emisji papierów wartościowych, leasingu itp.).

Środki własne na inwestycje są to specjalnie wydzielone środki, na które składają się odpisy amortyzacyjne od majątku trwałego, część zysku przeznaczona na inwesty­cje, wpływy ze sprzedaży likwidowanych środków trwałych i in. Ze środków tych w Pierwszej kolejności spłaca się zobowiązania kredytowe, a pozostałą część przeznacza się na realizację bieżących zadań inwestycyjnych.

Kredyt jest zwrotną formą finansowania inwestycji. Udzielanie kredytów to podsta­wowa forma działalności banków. Na mocy umowy kredytowej bank zobowiązuje się dać do dyspozycji kredytobiorcy na czas wskazany w umowie określoną kwotę

środków Pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na umownych warunkach oraz do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami

w wyznaczonym terminie i zapłaty prowizji od przyznanego kredytu.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---