1.Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej.

Jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawiła się w 2 połowie XIX w. Termin socjologia wprowadził francuski filozof A.Comte - w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach badania.

Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej to:

wzrost populacji,

procesy narodowotwórcze,

rozwój nauk przyrodniczych,

rewolucja przemysłowa i handlowa,

nowe formy organizacji pracy,

nowe struktury społeczne (proletariat),

urbanizacja,

poczucie kryzysu społecznego,

3. Założenia socjalizmu utopijnego:

• Wspólnotowa wizja społeczeństwa

• Nacisk na równość społeczną oraz demokratyzację życia społecznego

• Zło społeczne wynika z nierównomiernego podziału dóbr

• Zło to można zlikwidować przez stopniowe bądź natychmiastowe przeniesienie praw własności środków produkcji wymiany i dystrybucji z rąk prywatnych pod kontrolę społeczną

• Natura ludzka jest produktem środowiska społecznego, a człowiek może racjonalnie budować ład społeczny

• Nowy ład społeczny musi opierać się na współpracy, kooperacji , nie na konkurencji i walce

• Koncentrowali uwagę na organizacji wytwórczości i podziale dóbr, na wychowaniu i socjalizacji nowych pokoleń do nowego ładu społecznego.

5. IDEE POZYTYWIZMU

PRACA ORGANICZNA- idea, która zakłada, że społeczeństwo to żywy organizm, zatem, jeżeli jeden z członków tego organizmu jest chory źle funkcjonuje całość. Ta idea odwoływała się do współpracy wszystkich warstw społecznych w imię dobra ogółu.

PRACA U PODSTAW - praca dla ludu, idea pracy z najbiedniejszą częścią społeczeństwa. Zakładała m.in. walkę z analfabetyzmem, brakiem świadomości patriotycznej, brakiem higieny, lukami w edukacji.

UTYLITARYZM - użyteczność społeczna. Idea ta zakłada, że wszystkie wytwory, dzieła człowieka powinny służyć społeczeństwu, powinny być praktyczne.

DETERMNINIZM - zakłada, że człowiek jest uzależniony od czynników zewnętrznych, to znaczy, że na życie człowieka wpływ mają inni ludzie, środowisko, sytuacja polityczna i społeczna.

EWOLUCJONIZM - idea Karola Darwina, która zakłada, że wszystkie formy bytu podlegają prawu ewolucji, czyli nieustannej przemiany w rozwoju. Zakłada systematyczne doskonalenie się.

SCJENTYZM - zaufanie do nauki, do wiedzy rzetelnej, przede wszystkim do nauk przyrodniczych. Człowiek jest nieodłączną częścią przyrody.

ASYMILACJA ŻYDÓW - postulat przystosowania Żydów do kultury polskiej przy zachowaniu odrębności wyznaniowej.

EMANCYPACJA KOBIET -walka o prawa kobiet.

REALIZM - kierunek, który w latach 30. XIX wieku zyskał popularność we Francji. Realiści zakładali, że literatura oraz sztuka powinny być odbiciem rzeczywistości. Wykorzystywali starożytną estetykę mimetyczną. Realizm najpełniej przejawiał się w formach prozatorskich. Powieści realistyczne prezentowały panoramę społeczną (podział klasowy), a także typowego bohatera. Świat przedstawiony przypominał realia tamtych czasów, autorzy dbali o prawdopodobieństwo zachowując autentyczność np. nazw ulic, krain geograficznych. Prezentowane wydarzenia związane są z autentycznymi faktami historycznymi, stąd mnogość dat, a nawet opisy scen batalistycznych lub postaci historycznych. Bohater ocenia rzeczywistość z punktu widzenia moralności przeciętnego czytelnika. Pisarz stosuje indywidualizację językową w celu wrażenia autentyczności.

NATURALIZM - zakładał, że człowiek jest częścią przyrody i podlega tym samym, co ona, prawom. Głównym hasłem była walka o byt. Człowiek kieruje się tymi samymi, co zwierzęta, instynktami. Powieść naturalistyczna prezentuje środowisko robotnicze przeżarte nędzą i chorobami. Naturaliści wnikliwie badają fragment rzeczywistości i dochodzą do pesymistycznych wniosków. Człowiek kieruje się w życiu instynktami, walczy o byt często nie zważając na innych, jest to tzw. człowiek fizjologiczny. Rzeczywistość chora, kaleka, zniekształcona biedą to często obraz powieści naturalistycznej. Naturaliści prezentują świat subiektywnie wybierając jego ciemniejsze strony.

6. Socjologia w systemie nauk według A. Comte'a.

Klasyfikacja nauk jest zbudowana od ogólnych (najmniejsze zastosowanie praktyczne - proste) do szczegółowych (największe zastosowanie praktyczne - złożone).

Wyróżnione zostają:

a) nauki dotyczące ciał martwych:

* fizyka niebieska - astronomia,

* fizyka ziemska - fizykę właściwa i chemię,

b) nauki dotyczące ciał zorganizowanych, ożywionych - fizyka organiczna:

* odnoszące się do jednostki (fizjologia właściwa) i gatunku (fizyka społeczna),

Ostatnia z wyróżnionych nauk zostaje nazwana socjologią, która jest podzielona na statykę i dynamikę społeczną.

Przedmiotem dociekań statyki stają się:

rodzina,

podział pracy,

religia i Kościół,

język,

Dynamika społeczna zwraca m.in. uwagę na wzajemną zależność wszystkich części systemu społecznego oraz na fakt, iż przemiany świadomości zachodzące zgodnie z prawem trzech stadiów są skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia.

7. Metody socjologii według A. Comte'a.

August Comt wprowadził pojęcie „metoda pozytywna" jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować według własnego uznania w sposób możliwie najlepszy.

Metoda socjologii wg Comte'a zakłada:

badanie zjawisk społecznych w ich powiązaniu ze sobą,

przyjmowanie całościowego punktu widzenia,

przechodzenia od tego co proste do tego co złożone,

posuwanie się od rzeczy znanych do nie znanych,

Socjologia korzysta z metod innych nauk (posuwanie się od rzeczy znanych do nieznanych):

a) obserwacji - opartej na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu),

b) eksperymentu - zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną,

c) porównania - wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz,

Stosuje też metodę historyczną, która skupia się na dziejach ludzkości, nie poszczególnych społeczeństw.

8. Socjologia jako nauka pozytywna.

Socjologia jako nauka pozytywna wg A. Comte'a.

Socjologia była swego rodzaju podsumowaniem poszukiwań prowadzonych przez poprzedników. Comte wystąpił z programem pozytywnym włączając doń projekt „pozytywnie" zorientowanej socjologii.

Nauka ma za zadanie:

badać fakty i tylko fakty pojęte jako swoiste „przedmioty" zewnętrznej wobec badacza obiektywnej rzeczywistości,

celem badania naukowego jest nie tylko ustalanie faktów, ale wykrywanie reguł następstwa i podobieństwa zjawisk, czyli ustalanie praw naukowych,

zadaniem nauki jest służyć człowiekowi i ludzkości,

wiedza naukowa jest względna i społecznie uwarunkowana, „zależna od naszego organizmu" i sytuacji społecznej,

9. Statyka i dynamika społeczna według A. Comte'a.

Statyka społeczna w ujęciu Comte'a odnosi się do wzajemnych związków pomiędzy różnymi częściami organizmu, a tym samym warunkiem konsensusu. Krócej mówiąc określa ona warunki istnienia społeczeństwa, jest jego anatomią. Dynamika społeczna, jest teorią postępu. Zajmuje się ona wszelkimi zmianami występującymi wewnątrz społeczeństwa, odkrywa prawa rządzące jego ciągłym ruchem.

11.czynniki ewolucji społecznej

- pierwotne

Zewnętrzne - klimat , gleba , flora

Wewnętrzne -cechy fizyczne jednostek , inteligencja i charakter .

- wtórne

Zewnętrzne - kultura ,

Wewnętrzne - przyrost naturalny , rozwój wiedzy

12 Socjologia Herberta Spencera

Jednym z prekursorów socjologii i przedstawicielem ewolucjonizmu był Herbert Spencer 1820-1903 , -autor SOCIAL STATICS, THE STUDY OF SOCIOLOGY, oraz 10-ciu tomów SYSTEMU FILOZOFII SYNTETYCZNEJ.

Fascynował on swoich współczesnych, ponieważ ukazywał świat doskonale uporządkowany bez pomocy tradycyjnych autorytetów, świat zrozumiały dla ludzi wierzących tylko w naukę. Spencer zakładał zasadniczą jedność świata i praw nim rządzących jako jedną z przesłanek teorii rozwoju społecznego i przyjmował, że właściwym przedmiotem dociekań naukowych nie jest jakaś jedna wyizolowana dziedzina, lecz świat jako rozwijająca się całość. Spencer wyróżniał trzy fazy i trzy rodzaje ewolucji :

1. nieorganiczną,

2. organiczną,

3. ponadorganiczną.

Faz tych nie oddzielał od siebie ściśle, twierdząc, że wszelkie przejścia dokonywały się jak gdyby samoistnie . Prawa wszystkich trzech faz ewolucji są takie same, ale to nie znaczy, że zjawiska wyższej fazy mogą być zredukowane do zjawisk niższej fazy.

Kiedy mówimy o ewolucji ponadorganicznej, mamy do czynienia z pewną kategorią faktów, które nie występują w świecie organicznym lub tylko nieorganicznym. Są to te wszystkie procesy i wytwory, których powstanie wymaga skoordynowanego działania prowadzącego do rezultatów wykraczających pod względem swego zasięgu i złożoności poza to, co jest osiągalne przez działania jednostkowe. Zakładał niejaką zmienność natury ludzkiej, człowiek rozpatrywany jako członek społeczeństwa jest czymś innym niż człowiek jako przedstawiciel gatunku biologicznego . Społeczeństwo jest dla Spencera częścią natury, zwalcza on wszelkie koncepcje przypisujące stosunkom społecznym charakter konwencjonalny, zarazem jednak utrzymuje fikcję człowieka naturalnego i natury ludzkiej, która jest "antyspołeczna". Pewne zaczątki życia społecznego występują już wprawdzie w świecie zwierzęcym, ale według Spencera - pierwsze skupiska ludzkie ledwie można nazwać społeczeństwami.

Głównym czynnikiem procesu powstawania społeczeństwa jest przyrost ludności. Jego to presja zmusiła ludzi do wejścia w stan społeczny, uczyniła niezbędna organizację społeczną i rozwinęła uczucia społeczne. Człowiek rozwinął również swą inteligencję, sprawność i wynalazczość, inaczej bowiem nie byłby w stanie przystosować się do nowych warunków i musiałby zginąć z braku środków utrzymania.

Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie się niespołecznego z natury człowieka do -naturalnego- współdziałania z innymi ludźmi, które staje się konieczne w miarę tego, jak ziemia się zaludnia. Im ludzi jest więcej, tym bardziej muszą być zorganizowani -zgodnie z prawem, że przyrost masy powoduje komplikowanie się struktury i różnicowanie funkcji.

Spencer przedstawił cztery główne założenia :

1. żadnej instytucji społecznej nie można traktować jako czegoś, co zostało wymyślone i świadomie wprowadzone w życie

2. zrozumienie i wyjaśnienie instytucji społecznych nie jest możliwe bez uwzględnienia ich genezy i przemian, jakim ulegały.

3. wszystkie instytucje są ściśle ze sobą powiązane, tworząc jeden system społeczny, którego funkcjonowanie zależy od współdziałania poszczególnych części i podsystemów .Pomiędzy tymi częściami istnieje consensus i naruszenie którejkolwiek z nich może zakłócić funkcjonowanie całości.

4. każda instytucja wypełnia określone i sobie właściwe funkcje, jeżeli bierze na siebie wypełnianie funkcji innych instytucji, grozi to naruszeniem równowagi całego systemu i jego regresem do stanu, w którym takie czy inne funkcje się nie wyodrębniły.

Z tego powodu tak niebezpieczne są ingerencje rządu w życie gospodarcze, obyczaje, stosunki rodzinne, religie. Te cztery założenia skupiają się w koncepcji społeczeństwa jako "organizmu". Spencer twierdził, że "zasady organizacji" czy też "ogólne prawa organizacji" organizmów biologicznych i społecznych są takie same, - ta analogia odwoływała się do pięciu podstawowych podobieństw między społeczeństwem a organizmami. :-jedne i drugie cechuje wzrost masy, -w jednych i drugich dokonuje się w miarę wzrostu różnicowanie części i komplikowanie budowy wewn., - w jednym i drugim ma miejsce różnicowanie się funkcji, -w jednym i drugim poszczególne części są od siebie wzajemnie zależne i funkcjonowanie żadnej z nich nie jest możliwe bez funkcjonowania pozostałych, -w jednym i drugim niezbędne dla życia jest wypełnianie odpowiednich funkcji. Całość jest trwalsza od któregokolwiek ze swych składników.

Twórca "ZASAD SOCJOLOGII" dostrzega też zasadnicze różnice pomiędzy społeczeństwami a organizmami biol. Społeczeństwo nie ma określonego kształtu, określonej formy zewnętrznej. Społeczeństwo jest całością rozproszoną w przestrzeni, w związku z czym kooperacja pomiędzy jego częściami wymaga komunikacji symbolicznej. W społeczeństwie różnicowanie się funkcji jest wydatnie ograniczone, gdyż nie wykształca się w nim i nie może wykształcić się żaden organ, w którym koncentrowałyby się czucie i świadomość. Jak mówi Spencer, każda część organizmu społecznego jest niemal w takim samym stopniu zdolna do odczuwania szczęścia i niedoli: nie może być pomyślności społecznej, która nie byłaby pomyślnością każdego z członków społeczeństwa jako jednostki. Poszczególne części społeczeństwa nie są przyporządkowane określonym punktom przestrzeni, lecz wykazują znaczną ruchliwość.

Organicysta Spencer twierdził, że społeczeństwo jest tylko zbiorową nazwą dla pewnej liczby jednostek. To połączenie organicyzmu z nominalizmem stanowiło z pewnością jedną z największych teoretycznych trudności socjologii Spencera. W socjologii tej zawarty był bowiem dylemat: z jednej strony głosił tezę, iż cechy społecznej całości wywodzą się z cech jej części składowych, z drugiej strony twierdził, że skutki jakie mogą być osiągnięte tylko przez połączone działanie wielu ludzi, możemy wyróżnić jako społeczne .Z początku wynikają one, z sumowania się wysiłków indywidualnych, kiedy jednak społeczeństwa stają się wielkie i wysoko zorganizowane, uzyskują one taką niezależność od wysiłków indywidualnych, że zaczynają mieć swój własny charakter.

Tezy nominalistyczne, które wysuwał Spencer, nie były jednoznaczne. W jego socjologii zawarta jest wyraźna antynomia ;z jednej strony kusi go antropologia pozwalająca wyjaśniać wszelkie działania społeczne cechami przysługującymi jednostkom, z drugiej strony antropologia ta jest dla niego nie do przyjęcia, gdyż rujnuje całą konstrukcję filozoficzną, której ważnym elementem jest właśnie powstanie cech ludzkich pod wpływem społeczeństwa.

Spencer stwierdza, iż pewne cechy jednostek ludzkich są stałe i studiując wyposażenie psychiczne człowieka pierwotnego- szuka zarazem ludzkich cech elementarnych; opiera się jej, kiedy przez analizę instytucji ujawnia zmiany, jakim ów człowiek w trakcie ewolucji ulegał, a także głosi, że im bardziej ewolucja ponadorganiczna jest zaawansowana, tym mniejszą rolę grają czynniki "pierwotne". Jedynym wyjściem jest przyjęcie formuły wzajemnego oddziaływania : cechy całości są pochodne od właściwości części, ale te z kolei kształtują się pod wpływem całości i zmian, jakim ona ulega.

Spencer pisze: "Kiedy tylko połączenie się ludzi ulega utrwaleniu, rozpoczynają się akcje i reakcje między zbiorowością a każdym jej członkiem- tak, że obie strony wpływają wzajemnie na swoją naturę. Kontrola sprawowana przez "agregat" nad jego częściami zmierza nieustannie do urobienia ich działań, sentymentów oraz idei odpowiednio do wymogów społecznych, te zaś działania, sentymenty oraz idee w tej mierze, w jakiej są zmieniane przez zmieniające się warunki, zmierzają do ukształtowania społeczeństwa zgodnie ze sobą .Tak więc do pierwotnej natury jednostek i pierwotnej natury społeczeństwa, jakie te jednostki tworzą, trzeba dołączyć wytworzone natury tych jednostek i tego społeczeństwa. W ostatecznym rachunku, modyfikacje wzajemne stają się potężną przyczyną przekształceń zarówno jednostek, jak i społeczeństwa.

Organizmy społeczne - podobnie jak organizmy jednostkowe, dają się podzielić na klasy i podklasy .I tak jak biologia odkrywa pewne ogólne cechy rozwoju, struktury i funkcji występujące we wszystkich organizmach, pewne inne cechy występujące tylko w niektórych ich określonych grupach i pewne jeszcze cechy występujące tylko w niektórych podgrupach, tak i socjologia musi poznać prawdy społecznego rozwoju, struktury i funkcji, z których jedne są powszechne, inne ogólne, jeszcze inne szczegółowe. Owe klasy i podklasy dają się przyporządkować generalnemu schematowi ewolucji oraz są wyróżniane przy pomocy kryteriów przez teorię ewolucji dostarczonych, a więc takich jak wielkość organizmu, jego zróżnicowanie wewn., komplikacja budowy itd. .Dlatego mówimy tu o kierunku ewolucji a nie o klasyfikacji i typologii społeczeństw.

Zajmując się kierunkiem ewolucji ponadorganicznej, Spencer wprowadził dwa odrębne punkty widzenia : klasyfikację i typologię.

Klasyfikacja stanowiła dokładny odpowiednik klasyfikacji biologicznych i dzieliła społeczeństwa ze względu na stopień ich złożoności. Wyróżniała społeczeństwa :

1. proste

2. złożone

3. podwójnie złożone

4. potrójnie złożone.

Klasyfikacja stanowiła ramy dla zbierania i porządkowania materiałów empirycznych, dla generalizacji i porównań.

Typologia przedstawia dwa biegunowe typy czyste, do których znane społeczeństwa jedynie mniej lub bardziej się zbliżają: typ militarny i typ industrialny .Jest narzędziem interpretacji danych oraz wyjaśnia zasadnicze struktury i procesy społeczne.

Niemniej jednak między klasyfikacją a typologią istnieją bardzo wyraźne związki. Społeczeństwa najbardziej zbliżone do typu industrialnego są zarazem na ogół społeczeństwami najbardziej złożonymi.

Spencer mówi o konieczności procesu demilitaryzacji społeczeństw na niej polega bowiem postęp społeczny , ale dostrzega również wysoko rozwinięte społeczeństwa militarne Rosja, Niemcy , dopuszcza również możliwość powstania społeczeństw militarnych w krajach nastawionych na pokojową wytwórczość. W sumie można sądzić, że przechodzenie od militaryzmu do industrializmu było dla niego takim samym żelaznym prawem ewolucji społecznej jak prawo rosnącej złożoności struktury i funkcji organizmów społecznych, a odchylenia od niego uważał za przejściowe i w perspektywie historii mało istotne.

Punktem wyjścia dla typologii Spencera było pojęcie " małego prostego agregatu", którego wszystkie części pozostają ze sobą w stosunku bezpośredniej współpracy bądź obchodząc się w ogóle bez ośrodka kierowniczego, bądź mając go tylko w zalążkowej postaci. Inaczej mówiąc jest to taka grupa, w której nie istnieją żadne podgrupy.

Społeczeństwa złożone "szerszy agregat" tym przede wszystkim różnią się od społeczeństwa prostego, że ich członkowie wchodzą do niego jako części prostych agregatów, które wchodzą w skład agregatu szerszego, ale zachowują swoją odrębną strukturę. Tak więc każdy z nich ma swój ośrodek kierowniczy, chociaż te ośrodki podlegają z kolei jednemu ośrodkowi społecznemu.

Ośrodkiem Spencerowskiej typologii było przeciwstawienie dwóch rodzajów organizacji społecznej-, z których jeden wynikający bezpośrednio z dążenia do celów indywidualnych i prowadzący pośrednio do pomyślności społecznej - rozwija się nieświadomie i nie musi być narzucany. Drugi -wynikający bezpośrednio z dążenia do celów społecznych i prowadzący pośrednio do pomyślności indywidualnej- rozwija się świadomie i jest narzucany.

Oparcie stosunków społecznych na przymusie nie było wynikiem czyjejś aberracji, lecz stanowiło warunek przetrwania społeczeństwa w walce o byt z innymi społeczeństwami. Przymus był pochodny od podporządkowania wszystkich funkcji organizmu naczelnej funkcji obrony przed zagrożeniem zewn., podporządkowania "systemów wewnętrznych" systemowi zewnętrznemu.

Spencer sądził, że można również określić warunki, w jakich różne typy społeczeństw się kształtują. Owe warunki to przede wszystkim istnienie lub nieistnienie konfliktu zewnętrznego, który odgrywa doniosłą rolę w procesie pierwotnego uspołecznienia i decyduje o tym, jakimi społeczeństwa w większości się stały. Zagrożenie zewnętrzne sprawia, ze wszystko zostaje podporządkowane jednemu celowi. Każdy zdolny do noszenia broni walczy, wszyscy inni pracują aby tę walkę umożliwić. Oznacza to podział społeczeństwa na klasy :wojowników-panów i pracowników-niewolników, bądź ludzi od wojowników zależnych, czego ekonomiczna podstawą jest własność ziemska. Oznacza to również ustanowienie organizacji życia zbiorowego, której naczelną zasadą jest rozciągnięcie organizacji wojska na całość społeczeństwa.

Społeczeństwo militarne ma w związku z tym tylko jeden ośrodek kierowniczy, który sprawuje "scentralizowaną kontrolę" nad wszystkimi jego członkami i nad wszystkimi sferami ich działalności, nie tylko zakazując pewnych czynów, ale nakazując co należy robić. Ośrodek taki łączy w sobie władzę religijną i świecką, wojskową i cywilną, polityczną i gospodarczą. Każdy członek społeczeństwa ma wyznaczoną dla siebie pozycję i pozostaje względem innych w trwałym stosunku hierarchicznej zależności .Każdy ma określony status, przeważnie zresztą dziedziczny, niezależny od tego co jednostka zrobi, nikt bowiem nie jest nagradzany za swą pracę, lecz otrzymuje wyłącznie przydział środków niezbędnych dla właściwego wykonywania zadań. Struktura społeczna jest sztywna i oporna na zmianę. Pełna kontrola rządu nad członkami społeczeństwa obejmuje również myśli i wierzenia jednostek. Wykluczony jest rozwój jakichkolwiek samorzutnych stowarzyszeń.

Prawo to nie służy ochronie interesów jednostek lecz jest nastawione wyłącznie na utrzymanie statusu, nierówności i utrwaleniu władzy, bo też jednostkowe interesy w takim społeczeństwie nie istnieją. Źródłem prawa nie są oczywiście, członkowie społeczeństwa, lecz siła i wola rządzących przedstawiana zwykle z sankcją nadprzyrodzoną. Podstawowe cechy takiego społeczeństwa to: konformizm, posłuszeństwo, lojalność, zamiłowanie do rutyny, brak inicjatywy, oglądanie się na autorytety, a także wiara w to, że istniejące stosunki są naturalne i jedynie możliwe.

Takie społeczeństwo jest nieuchronnie konserwatywne i wrogie wszelkim inicjatywom, mało plastyczne, z trudnością poddające się reorganizacjom, co z punktu widzenia Spencera było ogromną wadą z uwagi na zakładaną przezeń konieczność ustawicznej adaptacji do zmieniających się warunków.

Społeczeństwo industrialne stanowi dokładne przeciwieństwo społeczeństwa militarnego i stanowi swoisty ideał przedstawiany jako rezultat ewolucji. Głównymi składnikami tego ideału były: zamiast scentralizowanej kontroli -decentralizacja, zamiast regulacji pozytywnej- regulacja wyłącznie negatywna, zamiast jednostki państwa- ochrona jej interesów jako naczelne zadanie państwa, zamiast jednolitych wierzeń- różnorodność przekonań i opinii, zamiast regimentacji- wielość dobrowolnych stowarzyszeń, zamiast statusu- nagradzanie rzeczywistych zasług, zamiast izolacji- współpraca międzynarodowa, zamiast prawa broniącego statusu - prawo chroniące umowy między jednostkami, zamiast jednolitej władzy- wielość ośrodków kierowniczych i wyłączenie spod kontroli społecznej możliwie dużej części działań jednostkowych, zamiast konformizmu- poczucie niezależności i dążenie do zmian, zamiast kultu władzy- poszanowanie innych ludzi, zamiast przywiązania do stanowiska i miejsca - ruchliwość, zamiast konserwatyzmu- nastawienie na innowacje, zamiast przymusu zewnętrznego- przymus wewn. przekonań, zamiast zależności- partnerstwo.

Próbując wyjaśnić mechanizmy ewolucji społecznej Spencer borykał się z dylematami, które na gruncie jego systemu okazały się nie rozwiązywalne .Chciał wytłumaczyć wszystko biologicznymi i psychicznymi cechami jednostek ludzkich, do których sprowadza się w końcu każdy " agregat" społeczny ; z drugiej strony musiał uwzględniać zjawiska, które kształtowały się dopiero na poziomie ponadorganicznym.

Z jednej strony chciał widzieć społeczeństwo zdeterminowane bez reszty przez warunki przyrodnicze, z drugiej zaś strony zauważał, że społeczeństwo warunki te przekształca, wytwarzając "sztuczne" środowisko o rosnącym w miarę ewolucji znaczeniu.

W rezultacie stwierdził, że cokolwiek dzieje się w społeczeństwie ma swoje źródła bądź w przyrodzie, bądź w przyrodzie przekształconej przez ludzi, bądź wreszcie w ludziach samych.

13 Typologia społeczeństw H. Spencera

• Społeczeństwo militarne

* kontrola nad wszystkimi strefami życia społecznego, ,

* systemy zakazów i nakazów,

* hierarchiczna i sztywna struktura społeczna,

* mała mobilność,

* np.: starożytny Egipt, Sparta, Syria, Rosja w XIX w

* konformizm, autorytety,

• Społeczeństwo industrialne

* władza centralna strzeże porządku,

* nie ingeruje w życie jednostek,

* struktura ochraniająca tylko inicjatywę gospodarczą i niezaradnych

* duża mobilność,

* Niderlandy, USA, Anglia,

* indywidualizm.

14 Naturalizm w socjologii.

Naturalizm (fr. naturalisme) - kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu. Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.

Podstawowe założenia

Naturalizm : ontologiczny; społeczeństwo ludzkie mieści się w tej samej sferze zjawisk, co środowisko naturalne. Prawa rządzące obiema rzeczywistościami są takie same. Naturalizm : metodologiczny; zarówno świat przyrody jak i świat społeczności ludzkiej bada się takimi samymi metodami. Przedstawicielem nurtu naturalistycznego był Herbert Spencer. Widział on, dynamiczny charakter rzeczywistości - zarówno przyroda jak i społeczeństwo ludzkie podlegają nieustannej zmianie oraz to , że społeczeństwo podobne jest do organizmu biologicznego, jest zbiorem elementów zintegrowanych i zebranych w system.

15. Marksowskie pojęcia: klasy społecznej, świadomości społecznej.

Karol Marks rozumie pojęcie klasy społecznej dwojako, co często prowadzi do nieporozumień i błędnej interpretacji.

Z jednej strony Marks rozważa klasę społeczną jako pojęcie historyczne: w tym wypadku struktura klasowo-warstwowa u Marksa jest rozbudowana, nigdy nie jest dualistyczna. Uogólniając można powiedzieć, że klasa społeczna w sensie historycznym przez Marksa jest rozumiana tak, jak obecnie rozumiemy grupę społeczną - posiada wszystkie jej definiensy (wyjaśnienie profesora Kłopota (Instytut Socjologii UWr)). W społeczeństwie kapitalistycznym klasy społeczne w rozumieniu historycznym to odpowiedniki stanów - mamy zatem strukturę klasowo-warstwową składającą się z wielkich właścicieli, właścicieli środków produkcji, drobnomieszczan, chłopów i robotników. Warto wspomnieć także, że Marks akcentuje, że grupa społeczna może mieć różne cechy położenia klasowego.

Z drugiej strony Marks definiuje klasę społeczną jako pojęcie socjologiczno-ekonomiczne. W tym ujęciu mamy u marksa strukturę dualistyczną - dwie klasy antagonistyczne, których konflikt jest motorem dziejów. W społeczeństwie kapitalistycznym klasy te to właściciele środków produkcji - burżuazja oraz robotnicy - proletariat. Zgodnie z najpopularniejszą definicją Lenina klasy w ujęciu socjologiczno-ekonomicznym wyróżniają się:

miejscem w historycznie ukształtowanym sposobie produkcji;

określonym stosunkiem do środków produkcji (w kategoriach posiadają/nieposiadają);

rolą i miejscem w społecznej organizacji sposobu produkcji;

sposobem uczestnictwa w podziale dochodu.

Klasa społeczna w rozumieniu socjologiczno-ekonomicznym była dla Marksa nie tylko kategorią analityczną, lecz miała lub mogła mieć (w różnych jego pismach inaczej problem jest ujmowany) znamiona wspólnoty. W tym względzie Marks ujmował je w dwóch typach: klasa w sobie i klasa dla siebie. W ujęciu marksowskim podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas rozumianych socjologiczno-ekonomicznie: proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immanentny konflikt, ponieważ tylko burżuazja jest klasą posiadającą środki produkcji, natomiast proletariat jest klasą wyzyskiwaną (zob. walka klas). Dzięki postrzeganiu wzajemnym swojego położenia przez proletariuszy rodzi się świadomość klasowa, a wraz z nią antagonizm wobec burżuazji.

Marks uważał, że poprzez uświadomienie własnego położenia ekonomicznego członkowie klas społecznych podlegają procesowi grupotwórczemu, poprzez co z klasy w sobie wytwarza się klasa dla siebie. Według niego proces ten w wyniku eksploatacji robotników w systemie kapitalistycznym miałby dotyczyć przede wszystkim proletariatu. Natomiast rozwój organizacji robotniczych, w tym związków zawodowych oraz partii komunistycznych, miał doprowadzić do utworzenia społeczeństw socjalistycznych, a w przyszłości komunistycznych, które byłyby społeczeństwami bezklasowymi.

Świadomość społeczna jest określona przede wszystkim przez stosunki produkcji w społeczeństwie, ale nie zmienia się tak szybko jak one. Świadomość przejawia się w kulturze, sztuce, religii, które nie zmieniają się zbyt szybko. W świadomości odbijają się również warunki historyczne - określają one i materialną sferę życia i samą świadomość.

Świadomość jest wyrazem określonego momentu (świadomość określonej epoki)

Świadomość jest też uwarunkowana klasowo. Świadomość całego społeczeństwa jest odbiciem stosunków klasowych w społeczeństwie, a te z kolei są odbiciem sfery materialnej i warunków historycznych. Każda klasa posiada swoją specyficzną świadomość.

Szczególne miejsce zajmuje świadomość klasy panującej w społeczeństwie. Klasa panująca posiada stosunki produkcji i potrafi do pewnego stopnia panować nad świadomością innych klas, częściowo narzucając swoją.

16 Marksowska koncepcja rozwoju społecznego.

Teoria Marksa głosi, iż społeczeństwa podczas swojego historycznego rozwoju przechodzą od fazy wspólnot rodowo-plemiennych poprzez okres niewolnictwa, feudalizmu i kapitalizmu do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego. Dana formacja społeczno-gospodarcza jest okresem w rozwoju społeczeństwa w którym danym sposobom produkcji odpowiada właściwa im nadbudowa ideologiczna, a każda taka formacja stanowi postęp w stosunku do poprzedniej. Taki rozwój jest zarazem postępem a powodowany jest wzrostem sił wytwórczych które z kolei są źródłem i siłą motoryczną następstwa formacji społeczno-gospodarczych.

17.Marksowska krytyka kapitalizmu.

Marks twierdził, że alienacja siły roboczej (i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy praca sama stała się dobrem - gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie (czyli - nie sprzedają wytworów pracy, ale samą pracę). W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał "proletariuszami", a tych, którzy kupują siłę roboczą - "kapitalistami" lub "burżuazją".

Marks odróżniał kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym. Ponieważ prawo popytu i podaży działa tylko w obrębie jednego rynku, częstokroć występuje różnica wartości tego samego dobra na różnych rynkach i handlarze starają się wykorzystywać te różnice. Kapitaliści natomiast wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych przez nią dóbr i nazwał tę różnicę wartością dodatkową. To właśnie wartość dodatkowa jest źródłem zysku kapitalisty.

Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz że wzrostem gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie co umożliwi kapitalistom inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii.

Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej, długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów.

18. Przedmiot socjologii według E. Durkheima

Emil Durkheim

· 1858-1917r.

· socjolog francuski

· rzeczywistość społeczna jest niepowtarzalna

· sacrum wyraża czynnik społeczny zaś profanum jest aspektem jednostkowym

· człowiek uczy się od grupy dostosowuje się do norm w społeczeństwie.

· Socjologia ma być nauką autonomiczna czyli samodzielną

· Niematerialne fakty go interesowały bo materialne( społeczeństwo, państwo, kościół, podział pracy) były to pierwotne fakty które wywierały wpływ na nie materialne(moralność, świadomość społeczna, wyobrażenia zborowe, prądy społeczne)

· Anomia stan wewnętrznego rozprężenia- jest to niematerialny fakt społeczny

· Zajmował się samobójstwami anomijnymi i z osamotnienia czyli z braku norm i regulacji

Wybitnym przedstawicielem socjologizmu był Emile Durkheim żyjący w latach 1858-1917, profesor socjologii w Bordeaux i w Paryżu i autor klasycznych dzieł jak De la division du trawail social z 1893r., Zasady metody socjologicznej z 1895r., Les formes elementaires de la vie religieuse. Le systeme totemique en Australie z 1912r.

Durkheim to jeden z niekwestionowanych klasyków socjologii, których wpływ okazał się wielokierunkowy i trwały. Stworzył oryginalną koncepcję socjologiczną i potrafił ją zastosować w badaniach empirycznych. Utorował dla socjologii drogę na francuskie uniwersytety, oraz do szkół niższych szczebli. Można go nazwać twórcą francuskiej szkoły socjologicznej.

Socjologia Durkheima miała silny związek z dziedzictwem myśli społecznej i socjologii XIX wieku, dla jej zrozumienia trzeba uwzględnić historyczne źródła, którymi były trwające od końca XVIII wieku dyskusje o kryzysie społeczeństwa, oraz próby stworzenia naukowych podstaw dla przezwyciężenia tego kryzysu.

Główną sprawą dla Durkheima było teoretyczne i praktyczne określenie relacji pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Szukał równowagi pomiędzy aspiracjami jednostki a potrzebami społeczeństwa jako całości.

Durkheim nie zaakceptował żadnej z wielkich współczesnych ideologii, nie mógł się pogodzić z liberalizmem jako doktryną, według której społeczeństwo jest ciałem złożonym z indywidualnych osób. Miał liberałom za złe, że spłycają problematykę społeczną i sprowadzają człowieka do homo ekomonicus, a społeczeństwo do starania się o zapewnienie jednostce maksimum niezależności i pomyślności materialnej.

Durkheim był także przeciwny socjalizmowi, który był w pewnym sensie pokrewny liberalizmowi w dążeniu do czynienia z państwa instrumentu życia ekonomicznego. Główną przyczyną odrzucenia socjalizmu przez Durkheima było uznanie zjawisk społecznych z których wyrastał nowoczesny socjalizm jako margines społeczny.

Nie uważał on, że możliwości kapitalizmu zostały wyczerpane, ale żeby w miejsce istniejącego obecnie społeczeństwa nie budować społeczeństwa nowego ale żeby aktualne społeczeństwo przystosować do nowych warunków społecznego bytu. Nie można też, Durkheima zaliczyć do konserwatystów, reprezentował orientacją zasadniczo przeciwstawną z konserwatystami swoich czasów. Był myślicielem programowo świeckim, żarliwym wyznawcą zasad Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Wraz z liberałami zwalczał indywidualizm, który sprowadza społeczeństwo do mechanizmu wymiany i produkcji.

Nie podzielał on koncepcji człowieka i społeczeństwa w której liberałowie wartości te formułowali.

Uważał za zasadę uniezależnienie się od doktryn praktycznych. W nowoczesnym społeczeństwie sposoby rozwiązywania problemów społecznych powinna wskazywać nauka.

Podejmując zasadnicze problemy myśli społecznej XIX wieku wydaje wielką wojnę wszelkim ideologiom i stwierdza, że nauka powinna zajmować się rzeczami, a nie wyobrażeniami na ich temat.

Postulat Durkheima, żeby traktować fakty społeczne jako rzeczy był kamieniem węgielnym jego socjologii. Był to postulat metodologiczny. Chodziło mu o to aby socjolog wprawił się w taki stan ducha w jakim znajdują się fizycy, chemicy czy filozofowie, wtedy gdy zapuszczają się w niezbadane regiony swej działalności naukowej. Inaczej mówiąc chodziło mu o to aby socjolog podchodząc do przedmiotu swoich badań wyzbył się jakichkolwiek emocji i wrażeń jakie przejął z potocznego myślenia, panujących ideologii i systemów filozoficznych. Socjolog powinien wchodząc w świat społeczny mieć świadomość tego, że wkracza w świat nieznany. Podstawowy postulat Durkheima był postulatem metodycznej niewiedzy. Były to próby znalezienia socjologicznego punktu od którego mogłaby się rozpocząć budowa wiedzy rzeczywiście pewnej. Durkheim każe przyjąć, że znajdujemy się w obliczu faktów, o których nic nie wiemy. Nie znamy i nie możemy znać moralności, lecz tylko normy moralne obserwowane w różnych zbiorowościach. Nie wiemy nic o zbrodni jako takiej, ale w każdym społeczeństwie są czyny pociągające za sobą potępienie i karę. W każdym przypadku chodzi o to, aby tych badań nie ograniczać z góry przez naszą pozorną wiedzę, aby nauka była obiektywna powinna wychodzić nie od pojęć ukształtowanych bez jej udziału, ale od wrażeń. Dane zmysłowe winne stworzyć elementy wstępnych definicji. Stąd charakterystyczna dla Durkheima praktyka tworzenia definicji i wyodrębniania przedmiotu badań przez odwoływanie się do najbardziej zewnętrznych cech rozpatrywanych zjawisk. W rezultacie jego definicje zasadniczo różnią się od określeń potocznych. Ich zadaniem jest otwieranie drogi do ich obiektywnego badania.

Postulat traktowania faktów społecznych jak rzeczy ma inną stronę, rzecz to coś zewnętrznego w stosunku do podmiotu i w związku z tym nie może być poznawana introspekcyjnie. Rzeczą jest wszelki przedmiot poznania, który nie jest w swej naturze przenikalny dla inteligencji. Rzeczą jest wszystko co nie jest moim ja i tym samym nie może zostać poznane od wewnątrz. Jest to krytyka psychologizmu w socjologii. Jedyną metodę obserwacji widzi Durkheim w ekstraspekcyjnej obserwacji stosowanej przez przyrodników.

Ważną przesłanką socjologii Durkheima była jego antropologia filozoficzna w której twierdził, że człowiek odznacza się dwoistością, która znajdowała wyraz w systemach religijnych, filozoficznych, moralnych itp. Przedstawiających go jako istotę rozdartą pomiędzy duszą i ciałem, zmysłami i rozumem, instynktem i świadomością. Ukazuje dwa aspekty życia psychicznego : osobowym i bezosobowym, egoistycznym i altruistycznym, indywidualnym i uniwersalnym, jednostkowym i społecznym. By postępować moralnie człowiek musi zadawać gwałt swojej zwierzęcej naturze, zwierzęta bowiem nie znają wyrzeczenia i ofiary, bez których nie ma czynu moralnego. Durkheim stawia pytanie, jak to się dzieje, że w człowieku współistnieją ze sobą zdolności i dyspozycje tak różne jak, z jednej strony, rozum, moralność itp., a z drugiej strony zwierzęce pożądanie i instynkty. Najprawdopodobniej z tego pytania zrodziło się zainteresowanie Durkheima religią, której przyznawał on w życiu społecznym ważną rolę. Dzięki religii pojawia się w życiu ludzkim doświadczenie czegoś co wykracza ponad granice zmysłowego doświadczenia, w obliczu której jednostka odczuwa szacunek i lęk. Właśnie w religii okazuje się możliwe przejście od zwierzęcia do człowieka, religia bowiem wytwarza nakazy i zakazy dzięki którym jednostka staje się zdolna do uczestnictwa w czymś co ją przerasta, zostaje zmuszona do przeobrażenia się w człowieka.

Wielką różnicą między społeczeństwami zwierzęcymi a społeczeństwami ludzkimi jest to, że w tych pierwszych jednostka rządzona jest wyłącznie od wewnątrz, przez instynkty, podczas gdy społeczeństwa ludzkie są szczególnego charakteru polegającego na tym, że pewne sposoby działania narzucone są lub przynajmniej proponowane są jednostce z zewnątrz i mieszają się z jej własną naturą. To Bóg pierwszy przemówił do człowieka z zewnątrz dając tym samym początek jego ludzkiej historii. Nie należy sądzić, że Durkheim był myślicielem religijnym, gdyż religię rozumiał w bardzo szczególny sposób. W bóstwie widział jedynie społeczeństwo przekształcone i przedstawione symbolicznie. Postulatem jego praktycznego rozumu nie był Bóg, a społeczeństwo odrębne od indywiduów. Społeczeństwo wpływając z zewnątrz na jednostkę czyni z niej istotę rozumną i moralną.

W ten sposób socjologia zdaje się być powołana do otwarcia nowej drogi wiedzy o człowieku. Odkąd jednak uznano, że ponad jednostką jest społeczeństwo, będące nie bytem nominalnym i wyrozumowanym, lecz systemem działających sił, możliwy stał się nowy sposób wyjaśnienia człowieka.

Teza socjologicznego realizmu może i powinna być ugruntowana empirycznie, od tego zresztą zależy byt socjologii, która ma tylko sens wówczas gdy, istnieją zjawiska, których swoistą przyczyną jest społeczeństwo, zjawiska których by nie było gdyby ono nie istniało i które są takimi, jakimi są, wyłącznie dlatego, że takie a nie inne jest dane społeczeństwo.

Zdaniem Durkheima za takim pojmowaniem społeczeństwa przemawiają cztery argumenty :

 Jeżeli zjawisk życia nie można wytłumaczyć właściwościami komórek z jakich składa się organizm, to nie ma powodu przypuszczać, że społeczeństwo posiada wyłącznie te same cechy, jakimi odznaczają się wchodzące w jego skład jednostki.

 Powołując się na to, że jednostki zgromadzone razem zachowują się inaczej, niż zwykły to robić w odosobnieniu i zakładając, że ludzie nigdy nie żyją w pełnym odosobnieniu, powstają nieustannie różne zjawiska o mniejszym lub większym nasileniu i co ważniejsze wykazują tendencje do utrwalenia się w formie społecznych ideałów.

 Rzeczywistość społeczna jest zawsze dla jednostki rzeczywistością zastaną. Człowiek nie tworzy języka, którym mówi, lecz uczy się go od swojej grupy, nie wymyśla stosowanych przez siebie metod pracy, lecz przejmuje je od otoczenia, nie wynajduje własnej religii, lecz wyznaje którąś z istniejących religii. Człowiek sposoby myślenia, uczucia i działania musi dostosowywać do sposobów uznanych w społeczeństwie. Tym właśnie zewnętrznym i przymusowym charakterem fakty społeczne różnią się od indywidualnych.

 Świadomość jednostek jest niemal zawsze świadomością fałszywą. Działalność ludzka jest świadoma, ale owa świadomość nie jest adekwatna do rzeczywistości. Nie są nam znane nawet stosunkowo proste pobudki naszych czynów.

Wszystko to miało przemawiać za tym, aby nie ujmować społeczeństwa jako sumy jednostek.

Ważnym wątkiem w Durkheimowskich studiach jest problematyka solidarności społecznej. Dostrzegał on niezwykłe zróżnicowanie i zmienność więzi społecznej, przenosząc problem stosunku pomiędzy jednostką a społeczeństwem z płaszczyzny filozoficznych generaliów na płaszczyznę socjologicznych konkretów. Jego pochwała społeczeństwa jako siły czyniącej jednostkę człowiekiem nie jest pochwałą żadnego określonego ustroju społecznego. Poza wypadkami anormalnymi każde społeczeństwo posiada moralność jakiej potrzebuje, wszelka zaś inna nie tylko nie byłaby możliwa, ale i mogłaby się okazać zabójcza dla społeczeństwa, które by ją uprawiało.

Durkheim był jednym z pierwszych socjologów, którzy mniej mówili o społeczeństwie, a więcej poświęcali uwagi konkretnej analizie społeczeństw i grup ludzkich.

Aby zbadać społeczną solidarność i poddać ją ścisłej obserwacji jako fakt społeczny, a nie psychologiczny konieczne jest znalezienie obiektywnego wskaźnika. Za wskaźnik posłużyło Durkheimowi prawo. Gdziekolwiek istnieje trwałe życie społeczne, zmierza ono nieuchronnie do organizacji i przybrania określonej formy. Prawo jest właśnie tym co w tej organizacji najbardziej stałe i sprecyzowane.

Istnieją dwa zasadniczo różne przepisy prawne, których waga nie jest taka sama w różnych społeczeństwach. Jeden to prawo karne, które odnosi się do czynów będącym pogwałceniem powszechnych w danym społeczeństwie przyjętych sposobów myślenia, czucia i działania, drugi to prawo kooperacyjne w którym istnieją wyłącznie sankcje represyjne, mające na celu nie tyle ukaranie winnego co przywrócenie stanu rzeczy, w jakim znajdowały się przed aktem naruszenia. Różnicę pomiędzy dwoma rodzajami prawa odzwierciedla różnica pomiędzy dwoma rodzajami organizacji społecznej, dwoma rodzajami społecznej solidarności. Stwierdzić można, że im bardziej typ społeczeństwa jest zbliżony do naszego, tym bardziej dominujące staje się prawo kooperacyjne, i na odwrót, prawo karne zajmuje tym więcej miejsca, im bardziej oddalamy się od naszej obecnej organizacji. W ten sposób możemy wykazać społeczeństwa o przewadze prawa karnego, a więc takie w których pod kontrolą społeczną znajduje się niemal całe życie jednostki. Wszystkie indywidualne odstępstwa od przyjętych wzorów są surowo karane, ale nie mogą być zbyt częste ponieważ jednostka nie ma jeszcze osobowości, a zakres świadomości jednostki jest tożsamy z zakresem świadomości zbiorowej.

Związek społeczeństwa z jednostką jest bezpośredni, a solidarność występującą w takich społeczeństwach można nazwać solidarnością mechaniczną.

Społeczeństwa o przewadze prawa kooperacyjnego tym się odznaczają, że podstawą solidarności nie jest podobieństwo między jednostkami, a podział pracy społecznej. Podzielona praca, wymyka się spod kontroli zbiorowej, która w coraz mniejszym stopniu pokrywa się za świadomością indywidualną. Dzięki specjalizacji wykształca się osobowość, a jednostki są solidarne ponieważ są różne i wzajemnie się potrzebują. Taką solidarność Durkheim nazywa solidarnością organiczną. Jest ona wprost proporcjonalna do stopnia zróżnicowania i ujednostkowienia społeczeństwa.

Durkheim formułował swoje rozróżnienie dwóch rodzajów solidarności jako prawo historyczne przedstawiające ogólny kierunek ewolucji społeczeństw ludzkich. Mówił o społeczeństwach wyższych i niższych, o przechodzeniu od form prostych do złożonych, oddając w ten sposób hołd ewolucjonizmowi. We wszystkich konkretnych społeczeństwach występują oba rodzaje solidarności. Dlatego ta typologia może mieć zastosowanie do analizy społeczeństw jako przeciwstawnych sobie całości, lecz także do analizy różnych aspektów poszczególnych społeczeństw, w której służyła jako narzędzie ujawniania podwójnego źródła solidarności społecznej.

W rozważaniach Durkheima nad tym czy wśród wszystkich dziedzin życia społecznego można wyróżnić jakąś dziedzinę podstawową stwierdził, że nauka nie zna żadnych pierwszych przyczyn w absolutnym znaczeniu tego słowa. Fakt jest dla niej pierwotny wtedy, gdy jest dostatecznie ogólny, by wyjaśnić wiele innych faktów. Dokonuje on sprowadzenia istotnych przyczyn z punktu widzenia socjologii do przyczyn o charakterze społecznym. Durkheim zgadzał się z Marksem, że życie społeczne należy wyjaśniać przez głębokie przyczyny, które umykają świadomości i że tych przyczyn trzeba szukać głównie w sposobie zgrupowania połączonych w społeczeństwo jednostek.

Jednym z zadań socjologii Durkheima było znalezienie podłoża świadomości zbiorowej. Badaniem tego podłoża miał zajmować się dział Durkheimowskiej socjologii zwany morfologią społeczną. Do zakresu morfologii społecznej zaliczał badanie materialnych form społeczeństwa, uwzględniając takie tematy jak wielkość terytorium, położenie społeczeństwa, kształt jego granic, liczebność i gęstość. Badanie zgrupowań wtórnych posiadających postawę materialną np. wsi, miast, okręgów. Do tego samego działu socjologii należy problem migracji. Morfologia społeczna obejmowała rozległą problematykę demograficzną, ekonomiczną, antropogeograficzną itd.

W późniejszej twórczości Durkheima zagadnienie morfologii społecznej ustępuje zainteresowaniu problematyką świadomości zbiorowej. Jego zdaniem wyobrażenia zbiorowe żyją swoim własnym życiem i w rezultacie nowe wyobrażenia mają taki sam charakter, a ich powstanie powodują inne wyobrażenia zbiorowe nie zaś rodzaj struktury społecznej. Durkheima bardziej interesuje wzajemne powiązanie różnych elementów systemu społecznego, niż znalezienie takiego systemu, którego zmiana determinuje zmianę wszystkich pozostałych. Najbardziej interesowała go świadomość zbiorowa i jej oddziaływanie na świadomość jednostek. Podkreślał on, że obok społecznych sposobów bycia istnieją społeczne sposoby działania, obok zjawisk morfologicznych są zjawiska funkcjonalne czy fizjologiczne. Zmiany morfologiczne powinny były doprowadzić do ustanowienia solidarności organicznej, a jak dotychczas wytworzyły stan rozprężenia i kryzysu. Dyscyplina zbiorowa w tradycyjnej formie utraciła swój autorytet.

Durkheim sądzi, że wszystko ostatecznie decyduje się w sferze świadomości, a psychologia zbiorowa to cała socjologia. Ośrodkiem jego zainteresowania staje się nie ciało lecz dusza. Interesuje go kształtowanie i oddziaływanie na jednostkę wszelkich wierzeń i wszelkich sposobów postępowania ustanowionych przez zbiorowość.

Durkheim podzielał określenie, że instytucje to zespół ustalonych działań oraz idei, które jednostki zastają jako coś gotowego i narzucającego się bardziej lub mniej nieodparcie. Uznanie socjologii za naukę o instytucjach oznaczało skoncentrowanie jej na problemach świadomości zbiorowej, oraz jej oddziaływania na jednostkę. Instytucją wzorcową z punktu widzenia Durkheima była religia. Uważał, że religia to źródło i wzór wszelkich innych instytucji. Religia obejmowała to wszystko co najważniejsze w społeczeństwie ponieważ duszą religii jest idea społeczeństwa. Badając religię w jej najprostszych formach poznajemy instytucje społeczne w stanie czystym. Rozumienie religii przez Durkheima jest odległe od rozumienia potocznego. Określa on religię nie przez treść wierzeń, lecz przez funkcję polegającą na integrowaniu społeczeństwa i regulowaniu zachowań jednostek. Uważał on, że wieczność religii w takiej lub innej formie bierze się stąd, że jednostka pozbawiona moralnego oparcia przestaje być zdolna do normalnego życia, a społeczeństwo jest niezdolne do sprawowania nad jednostką moralnej opieki. Taki stan Durkheim nazywał anomią.

W książce o samobójstwie Durkheim stara się odpowiedzieć na pytanie, co się dzieje ze społeczeństwem, w którym społeczna kontrola ulega osłabieniu, lub gdy wyzwoliło się spod ścisłej reglamentacji wszystkich sfer życia, nie wytwarzając instytucji mogących skutecznie zastąpić funkcje jakie sprawowała religia, czy dawniej organizacja państwowa. Fenomen samobójstwa zwrócił uwagę Durkheima jako jeden z symptomów zakłócenia w nowoczesnym społeczeństwie stosunków pomiędzy jednostką i grupą. Samobójstwa są rezultatem określonego stanu społeczeństwa. W wyróżnionych przez niego typach samobójstw mówił o samobójstwach altruistycznych, egoistycznych i anomicznych. To ostatnie występuje w warunkach społecznej anomii. Jest to taki rodzaj samobójstwa, który bierze się stąd, że w działalności jednostek zaczyna brakować regulacji, co jest dla nich źródłem cierpienia. Dzieje się tak w warunkach przyśpieszonych przemian gospodarczych za którymi nie nadąża przebudowa organizacji społecznej i świadomości moralnej. Ludzie pozostawieni sami sobie przestają wiedzieć co jest możliwe, co niemożliwe, co jest sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe, jakie nadzieje są możliwe, a jakie idą zbyt daleko, nie powściągane popędy nie znają granic, przed którymi powinny się zatrzymać. Pragnie się rzeczy nowych, nowych przyjemności i wrażeń, które tracą swój urok z chwilą, gdy stają się osiągalne. W takich warunkach człowiekowi brak sił by znieść najmniejsze niepowodzenie.

Durkheimowska analiza samobójstwa anomicznego ukazuje jakie mogą być skutki braku społecznej kontroli zachowań jednostki.

Durkheim włożył wiele wysiłku w sprecyzowanie przedmiotu socjologii, w jego ujęciu stała siuk sdną z na.połecznych. Przedmiot socjologii wydaje się mocno rozciągliwym, ale jest to wynikiem świadomie przyjętego programu naukowego.

Dla Durkheima nie było istotnym aby socjolog zajmował się czymś innym niż inny naukowiec jak np. historyk, czy etnograf, ale aby tymi samymi faktami zajmował się inaczej niż to robiono dotychczas, aby stosował socjologiczną metodę, dostrzegając, że fakty badane przez socjologa należą do kategorii faktów społecznych. Durkheim nie zabiegał o wyodrębnienie socjologii spośród ogółu nauk społecznych, wręcz przeciwnie widział konieczność współpracy, która musiałaby być oparta na wzajemnym wspomaganiu się. Ogół nauk społecznych potrzebuje nowych idei, a socjologia potrzebuje faktów. Najpilniejsza reforma polega więc na połączeniu socjologii z tymi innymi naukami w taki sposób, aby socjologia otrzymała brakujące jej dane, a inne nauki socjologiczną ideę, mogącą z nich uczynić prawdziwie nauki społeczne.

19.Pojęcie faktu społecznego według E. Durkheima.

Fakt społeczny to wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości np.: religia, prawo, moralność, obyczaje (termin wprowadzony przez francuskiego socjologa E. Durkheima w pracy „Zasady metody socjologicznej” 1895 - badanie faktów społecznych jego zdaniem powinno się stać podstawą działalności naukowej socjologii).

Wg Durkhaima fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:

• powszechność - fakty społeczne są podzielane przez członków pewnej zbiorowości,

• zewnętrzność - fakty społeczne są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji,

• przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi przestrzegać faktów społecznych obowiązujących w tej zbiorowości (sankcje społeczne)

Klasyczna definicja Durkheima:

" Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalam lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."

20. Solidarność mechaniczna i organiczna według E. Durkheima.

Wyróżniamy 2 rodzaje solidarności: mechaniczną i organiczną.

Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa karnego (prawa represyjnego). Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, a więc związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”.

Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa kooperacyjnego (prawa restytucyjnego).

Oparta na specjalizacji, jednostki są zintegrowane, przez to, że są komplementarne - ludzie nawzajem się uzupełniają.

21. Durkheimowska klasyfikacja samobójstw

Według Durkheima samobójstwo jest aktem społecznym wynikającym ze stanu grupy społecznej, w której jednostka uczestniczy. Podstawowy mechanizm rodzący samobójstwo w jego społecznym wymiarze związany jest z wewnętrzną

integracja, spoistością grupy. Wzrost stopy samobójstw związany jest z anomią społeczną.

Wyróżnione zostały cztery typy samobójstw:

egoistyczne - wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności, popełniają je ludzie osamotnieni, z

marginesu społecznego,

altruistyczne - są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą np.: samo spalenia po śmierci męża

przez indyjskie wdowy, zamachy samobójcze i piloci kamikaze,

anomiczne - są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale i przy

gwałtownym wzroście dobrobytu - istotny jest sam fakt zakłócenia porządku,

fatalistyczne - są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, np. przez bankrutów,

• Egoistyczne:

* społeczeństwo zintegrowane,

* słaba integracja jednostki ze społeczeństwem,

* system wartości jednostki jest inny niż obowiązujący w społeczeństwie,

* negatywne sankcje wobec samobójstwa,

• Altruistyczne:

* społeczeństwo zintegrowane,

* jednostka silnie zintegrowana - pozytywnie,

* system wartości jednostki taki sam jak obowiązujący w społeczeństwie

* sankcji nie ma

* obowiązkowe (służby), fakultatywne (święci, bohaterowie), mistyczne samobójstwa (religijne),

• Anomiczne

* społeczeństwo zdezintegrowane,

* słaba integracja,

* zróżnicowany system wartości,

* sankcje rozmyte albo nie ma,

Religia katolicka jest bardziej restrykcyjna, bardziej oddziałuje, utrzymuje w silniejszych więzach - stopa samobójstw jest mniejsza. Religia protestancka jest bardziej anomiczna - stopa samobójstw jest większa. W społeczeństwach biednych stopa samobójstw jest niższa (jednostka przed sobą stawia węższe cele) w społeczeństwach bogatych stopa samobójstw jest większa (większy styl życia, większa różnorodność).

22. Pojęcie anomii wg E. Durkheima.

Anomia jest to stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie maja możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania tych wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków, czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami. W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i zagubienia w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją.

Jednostka społeczna w stanie anomii nie potrafi ocenić, zgodnie, z którymi normami należy działać i jakie wartości internalizować. Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych kategorii społecznych.

Prowadzić może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań dewiacyjnych, takich jak bunt czy wycofanie, a w konsekwencji do różnych przejawów patologii społecznych. W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.

24. Główne założenia socjologizmu.

Jest to kierunek w dzejach myśli socjologicznej zakładający, że:

- zjawiska społ. Są rzeczywistością, nie dającą się sprowadzić do zjawisk psychicznych;

-oznaczał odejście od idei ewolucjonistycznych i naturalizmu;

-odrzucenie założenia o jedności natury ludzkiej;

- zaniechanie problematyki rozwoju społecznego

- chętnie badał elementarne założenia lub fakty społeczne.

25. Psychologizm w socjologii.

Był sprzeczny z socjologia Durkheima

· Psychika jest zjawiskiem społecznym

· Stanowisko indywidualizmu

· Społeczeństwo to suma jednostek

· Psychologizm zakładał że psychiczne cechy są zależne od interakcji i socjalizacji

26. Freudowska teoria kultury.

I. Freudowska teoria kultury ma dwie ważne przesłanki, wynikające z określonej koncepcji człowieka:

natura ludzka jest z gruntu zła, ujawniać się spontanicznie, gdy czynniki ją hamujące zanikną, ukazuje się wtedy egoistyczna bestia,

instynkty ludzkie są nieusuwalne i niezmienne, zawarta zaś w nich energia jest wielkością stałą, możliwa jest wtedy nie istotna przemiana człowieka,

II. Zgodnie z tymi założeniami, Freud dostrzega dwa zasadnicze aspekty kultury: represyjny i sublimacyjny. Z jednej strony kultura jest obrazem różnych metod stosowanych przez ludzi w celu „związania” niezaspokojonych pragnień ludzkich. Z drugiej zaś, historia cywilizacji jest opowieścią o zaspokajaniu pragnień w formach wysublimowanych. Kultura oznacza dla człowieka derywacje, ale i możliwość samorealizacji. W pierwszym przypadku kultura jest zaprzeczeniem natury, a w drugim jej przedłużeniem i przekształceniem (dwoistość ujmowania kultury).

III. Freud pozostał pod wpływem ewolucjonistów, co widać choćby w pojmowaniu kultury jako sumy osiągnięć i struktur organizacyjnych, odróżniających życie ludzkie od zwierzęcego, jako służącej dwu celom: obronie człowieka przed naturą i regulowaniu stosunków między ludźmi. Koncepcja Freuda pozostaje oryginalna wobec ewolucjonistów przede wszystkim dzięki zmianie oceny skutków rozwoju kultury:

jeśli nawet Freud nie obala całkowicie idei postępu, to nie uważa że osiągnięcia ludzkości w opanowywaniu sił przyrody i organizowaniu życia społecznego są pod jakimkolwiek względem trwałe czy nieodwracalne, wręcz przeciwnie - popędy ludzkości czekają na sposobność do rozwinięcia znowu swego działania,

jeśli nawet Freud przyznaje ludzkości pewne trwałe osiągnięcia w zakresie techniki, odmawia jej ich w zakresie organizacji społecznej i umiejętności zapewnienia sobie szczęścia. Ludzie zwiększyli swoje panowanie nad przyrodą, ale nie stali się przez to ani trochę szczęśliwsi. Wprost przeciwnie - kultura okazuje się dla ludzkości źródłem cierpienia. Człowiek pierwotny żył w istocie lepiej ponieważ nie znał żadnych ograniczeń popędów. Z drugiej strony miał niewielka pewność, że długo będzie się takim szczęściem cieszył. Człowiek kultury zamienił możliwość szczęścia na poczucie bezpieczeństwa,

Freud przypisuje kulturze funkcje przede wszystkim represyjne. Konstytuujące się dzięki niej superego czuwa nad instynktami jednostki nieustannie, stąd niemożliwe jest jakikolwiek harmonijny postęp,

IV. Freudowska filozofia kultury stanowi rzadkie w historii myśli połączenie niewątpliwego radykalizmu w ocenie stanu społeczeństwa ze swego rodzaju konserwatyzmem, który przeczył możliwości jakiejkolwiek radykalnej poprawy, odwołując się do aksjomatów na temat niezmiennej natury ludzkiej. Kultura jest źródłem cierpienia, ale to cierpienie nie jest ceną wygórowaną, gdyż ludzkość płaci ją za ocalenie przed samozagładą - za bezpieczeństwo. Wprawdzie względne, ale jedyne, jakie może osiągnąć.

V. Freud szukał krytycznego punktu, w którym zwierze przeobraziło się w człowieka. Opowiada fantastyczna historię zaczynającą się od hipotezy Darwina, według którego pierwotne skupisko ludzkie było zdominowane przez despotycznego samca, który

zmonopolizował wszystkie samice, pozbawiając dostępu do nich młodych samców. Synowie Wielkiego Samca zbuntowali się przeciwko niemu, zabiły go i zjadł. W następstwie tego czynu (źródło totemizmu) zrodziło się w nich poczucie winy, które

doprowadziło do ubóstwienia zabitego ojca, jako zwierzęcia totemicznego i wprowadzenia zakazu zabijania zwierząt tego samego gatunku, kiedy indziej niż podczas innych obrzędów, będących symbolicznym odtworzeniem dawnej zbrodnii. Aby zabezpieczyć się przed rywalizacją, mężczyźni ustanowili tabu zabójstwa wewnątrz plemienia i tabu kazirodztwa, dzięki któremu żaden samiec nie może zagarnąć dla siebie wszystkich kobiet plemienia. Taki był hipotetyczny przebieg procesu, który doprowadził do zmiany zwierząt, kierujących się wyłącznie instynktami w ludzi poddanych w jakimś stopniu władzy norm kulturowych, „wiążących" instynkty.

27. Psychoanalityczna koncepcja osobowości.

------- Ściąga ręczna

29. Teoria naśladownictwa wg G. Tarde'a.

Naśladownictwo lub imitacja jest to jeden z procesów uczenia się zachowań i działań, w wyniku, którego jednostka naśladująca intemalizuje wzory kulturowe, a z punktu widzenia memetyki przyswaja nowe memy. Proces ten występuje zarówno u ludzi, jak i innych zwierząt, np. u ptaków. W przypadku ludzi jest to typowe zjawisko zachodzące podczas socjalizacji pierwotnej, gdy dzieci naśladują gesty, słowa czy ton głosu znaczących innych osób.

Publiczność typ zbiorowości cechujący się przestrzennym rozproszeniem oraz uczestnictwem w odbiorze tych samych treści kulturowych dzięki środkom masowego przekazu. Ze względu na możliwość powtórzenia identycznego komunikatu w masmediach, członkowie publiczności nie muszą uczestniczyć w tym samym czasie w ich przyjmowaniu. Osoby wchodzące w skład publiczności nie musza znać się wzajemnie, choć mogą mieć poczucie przynależności do tej rozproszonej zbiorowości i identyfikować się z nią.

Obyczaj to forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społecznej i poparta uznawaną w niej tradycją. Obyczaj jest elementem kontroli społecznej, stąd jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli. Ogół obyczajów w danej zbiorowości tworzy jej obyczajowość.

30. Teoria krążenia elit wg V. Pareto.

Społeczeństwo dzieli się na elity (warstwa wyższa rządząca i nierządząca) i masy (warstwa niższa), a jego podstawą jest stała natura ludzka i naturalna nierówność ludzi.

Elita to ludzie wyróżniający się techniczną sprawnością konkurowania z innymi.

Każda elita po pewnym czasie, zostaje zastąpiona inną, po nieuchronnym wyczerpaniu się uprzywilowanej pozycji, przechodzi do opozycji i walczy z całą siłą w celu odzyskania utraconej pozycji.

33. Koncepcja woli jako podstawy życia społecznego F.Tőnniesa

Najważniejszym elementem życia społecznego wg Tonnies 'a jest wola (to, że ludzie czegoś chcą). Myślenie ludzkie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społeczeństwo.

Tonnies wyróżnił dwa rodzaje ludzkiej woli:

• naturalna (organiczna) - irracjonalny element w człowieku, coś, na co nie mamy wpływu, płynie z głębokich pokładów psychiki ludzkiej,

• arbitralna (racjonalna) - oparta na namyśle i świadomym wyborze.

34. Wspólnota i stowarzyszenie według F.Tőnniesa.

Wspólnota wg F. Tonniesa, to:dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa i sąsiedztwa, ludzie połączeni jako osobowości, czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja, postępowaniem jednostek kieruje wiara (religijna), własność jest zbiorowa,

Stowarzyszenie wg F. Tonniesa. to: więzy umowy i wymiany oraz więzy wyrachowania i kalkulacji, jednostki są nosicielami określonych funkcji, które są im nadane, czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo, jednostki kierują się opinią publiczną, podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna.

35. Koncepcja socjologii jako nauki o formach społecznych G. Simmla

Formy społeczne:

• są aprioryczne czyli nie pochodzą z doświadczenia lecz są sposobem ujmowania rzeczywistości przez podmiot w poznaniu,

• to, co powoduje stworzenie społecznej całości z indywiduów to społeczne a priori,

• umożliwiają komunikację i percepcję rzeczywistości społecznej, stanowią warunek wzajemnego oddziaływania,

• nigdy nie oddają w pełni poznanej rzeczywistości,

• są historycznie uwarunkowane, podlegają procesowi rozwoju np.: rodzina,

• są tworami historycznymi,

• formy są autonomiczne, nie można ich sprawdzić do innych form ani do treści,

Wg Simmla obcy = inny

Cudzoziemiec (obcokrajowiec) - dystans przestrzeni, nieufność, ciekawość, wrogość i stereotyp.

Oby - dystans społeczny, więźniowie, chorzy, bezdomni.

36. Socjologia rozumiejąca M.Webera

Aby odkryć jakie znaczenie mają dla jednostki poszczególne działania, należy zastosować nową procedurę naukową - rozumienie. Można wyróżnić 2 rodzaje rozumienia:

1. bezpośrednie - wyjaśnienie narzucające się samorzutnie, automatycznie (np.: gdy obserwujemy śmiech, płacz itp.)

2. wyjaśniające - jest to odkrycie prawdziwych motywów leżących u podstaw jakiegoś działania;

rozumienie wyjaśniające może sprawić badaczowi trudności związane z tym, że:

• jednostki mogą mieć powody, aby ukrywać swoje motywy, zarówno przed badaczem, jak i przed sobą samym

• działania społeczne mogą być wynikiem nakładania się motywów (także sprzecznych ze sobą)

• określenie motywów uwarunkowane jest spostrzeganiem przez jednostkę życia społecznego w danej sytuacji

Działanie społeczne jest zawsze zorientowane na innych ludzi, jest od nich zależne.

Czynności społeczne są jednokierunkowe. Odbiorca czynności może na nie zareagować, ale nie musi. Gdy pojawia się reakcja mówimy o stosunkach społecznych.

38. M. Webera koncepcja klas społecznych.

dla Marksa podział na klasy był jedynym istotnym podziałem społeczeństwa, z którego wynikają dalsze podziały, o tyle Max Weber poza klasami, które rozumiał jako odrębne kategorie ekonomiczne, (traktowane tylko jako kategorie analityczne, a nie wspólnotowe) wyodrębniał także stany i partie.

W jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa. Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy:

klasy własności - gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;

klasy zawodowo-dochodowe - gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;

klasy społeczne - wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.

W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi.

39. Weberowskie pojęcie biurokracji.

Typ idealny biurokracji wg M. Webera:

• racjonalność urzędów - żadne współczesne państwo nie może obejść się bez biurokracji,

• rozumność - środki prowadzą do celu. Środki uskuteczniają cele państwowe. Państwo tworząc urzędy tworzy je celowo,

• niezbędność = konieczność zaistnienia urzędów,

• profesjonalizm - urzędnicy w nowoczesnej biurokracji są wydzieloną kategorią - są zawodowcami,

• bezosobowość - urzędnik do klienta. Chodzi o zwrot `'Pan/i” we wzajemnym stosunku,

• forma działań - spisane reguły i normy zachowań urzędnika względem siebie i innych,

• hierarchia urzędnicza - musi być urząd, muszą być przepisy, musi być bezosobowość, a to wszystko jest w hierarchii urzędników i urzędów,

40. Etyka protestancka a rozwój kapitalizmu według M. Webera.

Etyka protestancka sprzyjała rozwojowi kapitalizmu z powodu:

• doktryny o predestynacji połączonej z interpretacją oznak łaski (powodzenie w interesach) potępienie jałmużny,

• ascetyzm przez pracę,

• koncepcja zawodu powołania,

• konsekwentnie stosowanie zasady uczciwości w interesach (racjonalność i zachowanie),

• legalizacja lichwy, chociaż jej nie popierał,

• sprzyjała cnotom obywatelskim, powstaniu społeczności lokalnej nowoczesnego typu,

41. Typ idealny jako narzędzie nauk humanistycznych.

Weber twierdził, że przedmiotem badań socjologii są działanie społeczne. Nie są nimi zach. przypadkowe i

odruchowe, a jedynie działania sensownie zorientowane na zachowanie się innych osób. Stanowią one

podstawy życia społ. i społeczeństwa. Weberowski typ idealny występuje w dwóch odmianach:

- 1-sze znaczenie odnosi się do działania społ., które ma zawsze wyraźnie sprecyzowany cel i

odpowiednio zaprogramowane środki jego realizacji. Realne działania zawsze dokonują się w warunkach

odbiegających od idealnie ujętych w myślowym obrazie.

- 2-gie znaczenie odnosi się do indywiduum historycznego jakim jest np. kapitalizm, chrześcijaństwo,

bezrobocie, kultura rasowa itd. Typ idealny oznacza kompleks cech charakterystycznych.

Typ idealny nie wskazuje jak jest, lecz jak mogłoby być. Socjolog każde badane zjawisko porównuje z

obrazem idealnym, aby ustalić kier. Zachodzących zmian społ., stopień zaawansowania rozwoju danego społeczeństwa itd.

42 Typy panowania według Maxa Webera.

W teorii panowania Max Weber wyróżnia trzy idealne typy:

1. idealny typ panowania to typ panowania tradycyjnego, w którym wartością legitymizującą władzę jest tradycja. Cała władza oparta jest na wierze poddanych, że dana władza zawsze była w posiadaniu tej rodziny, jest i będzie. To jest władza, która istniała w państwach feudalnych, plemionach Afrykańskich czy Płd Amerykańskich. Przykładem panowania tradycyjnego był sułtanizm - model panowania rozszerzonego władcy, gdzie całe państwo to jest rozszerzony dom władcy. Tradycja jest czymś, co legitymizuje władzę i która równocześnie ogranicza władzę. To tradycja decyduje o sposobie sprawowania władzy. Jeśli władca będzie władcą reformatorem i będzie chciał zmienić tradycję, to wtedy delegitymizuje swoją władzę.

2. typ panowania charyzmatyczny - od greckiego charyzma oznacza jakąś moc, jakąś magiczną siłę, która nieważne że obiektywnie nie istnieje, ważne że poddani wierzą w tę siłę. Ważne jest, że istnieje jakiś magiczny elementy, który predestynuje daną osobę do sprawowania władzy. Podobieństwo typu charyzmatycznego do tradycyjnego: wartość władzy jest skupiona w osobie panującego. W typie tradycyjnym władca jest konserwatystą, w typie charyzmatycznym - rewolucjonistą, który używa swojej charyzmy, żeby coś zmienić. Z reguły są to przywódcy, którzy mają jakąś misję do spełnienia i dlatego lud wierzy, że jest to człowiek, który ma prawo nimi rządzić. Władca charyzmatyczny to jest władca, który chce wprowadzić nową jakość. Za takiego charyzmatycznego przywódcę uważa się Lecha Wałęsę, który był prostym robotnikiem, takim jak lud, u którego miał poparcie. Przywódcą charyzmatycznym był też Jan Paweł II, był duchowym przywódcą charyzmatycznym.

W tym typie panowania zachodzi problem sukcesji. Istniały dwa sposoby przekazywania władzy przez władcę charyzmatycznego:

Istnieją jakieś określone kryteria dla nowego przywódcy charyzmatycznego (np. Dalaj Lama uważany za wcielenie Buddy)

Przekazanie władzy, odchodzący przywódca przekazuje władzę drugiemu

Najlepsi spośród uczniów wybierają spośród siebie i na niego spływa charyzma (Kościół katolicki).

Te dwa typy panowania Max Weber tworzy tylko po to, by odróżnić od trzeciego typu, charakterystycznego dla Europy.

3. typ panowania legalnego - to typ prawa, w tym sensie, że zarówno istnienie, zakres, kompetencja władzy, kto tą władzę sprawuje jest ustanowione przez prawa pozytywne.

Cechy charakterystyczne:

istnienie abstrakcyjnych norm, które dopiero w konkretnych przypadkach są aplikowane

wszelkie normy jakie istnieją mogą zostać wprowadzone jako prawo i będą one respektowane przez tych, którzy podlegają władcy

ludzie zajmujący pozycje władzy nie są władcami osobistymi, ale pełnią funkcje ściśle określone przez prawo, które im narzuca jakie mają kompetencje. Z kolei rządzeni są wolnymi obywatelami, którzy nie są winni posłuszeństwa władcom, tylko są winni posłuszeństwa prawu.

Nieodzowny w tym typie panowania jest aparat zarządzania nazywany biurokracją. Biurokracja na pocz. XXw. była uważana za najnowocześniejszy system zarządzania. Ponieważ, jeżeli gdzieś indziej, kto jest kim decydują układy, koneksje, to w przypadku biurokracji obowiązują proste zasady awansu na podstawie kompetencji. To jest typ idealny. Typ rzeczywisty okazała się inny, w którym miały znaczenie właśnie koneksje. Typ idealny biurokracji wg M. Webera - prawo i administracja działają w sposób ciągły, są kierowane za pomocą pewnego zespołu, wg aktualnych zasad, cały proces, władza i odpowiedzialność każdego funkcjonariusza zależy od hierarchii, wszystko należy do urzędu nie do osoby zarządzającej, środki stanowiące o wykonywaniu władzy są własnością organizacji, a cały proces polega na przepływie dokumentów, co jest kwintesencją biurokracji. Bez biurokracji nie możliwy jest system panowania legalnego.

43. Pojęcie wartości w teorii F. Znanieckiego.

Wartość to, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie względem, czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje lub odrzuca.

Florian Znanecki wartość rozumiał na cztery sposoby:

• w znaczeniu ekonomicznym,

• w znaczeniu potocznym,

• w znaczeniu aksjologicznym,

• w znaczeniu socjologicznym,

W znaczeniu ekonomicznym oraz - w dużym stopniu - potocznym pojęcie wartości jest równoznaczne pojęciu “waloru”.

W takim sensie jest to znaczenie atrybutywne. Wiele spośród wartości stanowi swoisty walor. Jednakże takie rozumienie wyklucza zjawiska i obiekty, które wartościami bezwzględnie są.

W znaczeniu aksjologicznym wartości są problemem podstawowym i w związku z tym traktowane są z różnych płaszczyzn poznawczych: ontologicznej, metodologicznej i kulturowej.

Problematyka badawcza zaś dotyczy:

• sposobu istnienia wartości oraz ich natury,

• źródeł wiedzy o wartościach,

• klasyfikacji wartości,

• funkcji jakie pełnią w społeczeństwie,

W podejściu socjologicznym nie są one atrybutami (walorami), lecz celami, do których się dąży w życiu indywidualnym i zbiorowym (znaczenie ontologiczne - U. A.): “...poprzez wartości będziemy oznaczać pewne przedmioty, nigdy zaś właściwości lub stosunki przedmiotów”.

44. Układy odosobnione według F. Znanieckiego (pojęcia: działania społeczne, stosunki społeczne, role społeczne , grupy)

1. Czynności społeczne

Jest to podstawowy rodzaj danych społecznych (danych, czyli tego co odbieramy).

• są to działania człowieka wobec innych ludzi

• z czynności społecznych wyłaniają się kolejne poziomy układów

• czynności społeczne mają małe znaczenie - to co widzimy w społeczeństwie to już wyższy poziom

• czynności społeczne nie dostarczają odpowiedzi dlaczego społeczeństwo wygląda tak, a nie inaczej

• w każdym społeczeństwie występują inne czynności społeczne

2. Stosunki społeczne

Stosunki społeczne to systemy czynności społecznych współzależnych ze względu na funkcje.

• powstają, gdy mamy do czynienia z grupą jednostek

• stosunki społeczne tworzą nową jakość, ale powstają na bazie czynności społecznych

• obserwując stosunki społeczne mamy do czynienia z ich wzajemnym nakładaniem się

• stosunki społeczne dzielą się na powtarzalne i niepowtarzalne

• socjologia powinna zwracać uwagę na te stosunki społeczne, które są względnie stałe i powtarzalne

• stosunki społeczne są wg Znanieckiego aksjonormatywnie uporządkowane tzn. uporządkowane ze względu na pewne wartości, z których wynikają określone normy

• aksjonormatywny porządek w społeczeństwie przejawia się w powtarzalności stosunków społecznych i jest podstawą społeczeństwa, którą socjologia powinna badać

• aksjonormatywny porządek jest obiektywną całością w społeczeństwie

3. Osoby społeczne

Osoby społeczne to pewne fragmenty rzeczywistości społecznej, w których przejawia się jednostka (role społeczne).

rola społeczna to system normatywnych powiązań stosunków między jednostką, a jej środowiskiem społecznym

• rola społeczna określa społeczną osobowość jednostki, tworzy wzór jej kontaktów z otoczeniem

• rolę społeczną łatwo jest określić poprzez postawy jednostek w społeczeństwie

• rola społeczna jest przejawem ponad jednostkowego porządku normatywnego, cechuje ją trwałość i powtarzalność

• rola społeczna jest maską, przebraniem, które jednostka przybiera chcąc znajdować kontakty w społeczeństwie

• istnieje wiele nakładających się na siebie ról społecznych

• rola mówi coś o człowieku i grupach społecznych, ale nigdy nie podaje całości

• dynamiczność ról społecznych - przeobrażają się one w inne role, znikają, pojawiają się nowe

Pojęcie osobowości społecznej - jest to suma wszystkich ról społecznych, z których wynikają stosunki społeczne wobec innych ludzi (osobowość ekonomiczna, techniczna itd.)

4. Grupy społeczne

Grupa społeczna istnieje, jeśli istnieją jednostki, które uważające się za jej członków

• Znaniecki odrzuca koncepcję socjologii jako nauki o grupach społecznych

• jednostka funkcjonuje w wielu grupach społecznych

• wpływ grupy na osobowość jednostki jest niewielki

• grupa społeczna stanowi element rzeczywistości społecznej trudny do opisania

• typy grup społecznych: pierwotne, genetyczne, religijne, kulturowe (wyróżniane ze względu na to, jaki system kulturowy określa działania grupy)

45. Koncepcja współczynnika humanistycznego F. Znanieckiego.

Współczynnik humanistyczny związek każdego faktu z działaniami i doświadczeniami życiowymi jakiś konkretnych ludzi i wynikająca stąd konieczność badania takich faktów z ich szczególnej perspektywy, stawiania się przez badacza w położeniu owych ludzi. Twórcą tego podejścia jest polski socjolog Florian Znaniecki. Koncepcja ta mieści się w teoretyczno - metodologicznej orientacji nazw. socjologią humanistyczną. Ogólna idea współczynnika humanistycznego polega na tym, aby analizować działania społeczne z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających. Innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować "punkt widzenia" badanych. Koncepcje znaczeniowo zbliżone do współczynnika humanistycznego: rozumienie (Yerstehen) Maxa Webera, wczuwanie (Einfuehlung) Wilhelma Dilthey'a, empatia Stanisława Ossowskiego.

46. Metoda biograficzna w socjologii wg F. Znanieckiego.

Metoda biograficzna nazywana metodą dokumentów osobistych, pamiętnikarskich lub autobiograficzna. Głównym celem jest analiza stanu rzeczywistości odtworzonego na podstawie relacji osobistych, subiektywnych, indywidualnych odczuć ze szczególnym uwzględnieniem relacji z własnego życia. Pierwszymi dokumentami wykorzystanymi w tej metodzie były listy emigrantów z Polski. Twórcami tej metody byli Znaniecki i Thomas. Dokonali oni wspólnego opracowania tych listów, które stały się podstawą analizy jak głęboko w świadomości ludzkiej tkwią wydarzenia z życia codziennego, przeżycia, borykanie się z codziennością. Rzadko występuje ta metoda autonomiczna, bowiem wymaga uruchamiania innej części materiałów sprawdzających, weryfikujących, bowiem jest to metoda subiektywna, skazana na subiektywny punkt widzenia autorów dokumentów na których bazuje.

48.Ekologiczna szkoła chicagowska.

Szkoła chicagowska - nurt w socjologii empirycznej związany z Uniwersytetem w Chicago rozwijający się od lat 20-tych XX wieku.

Przedstawiciele tej szkoły koncentrowali się na badaniach empirycznych, rezygnując z budowania systemów teoretycznych. Badania te dotyczyły w szczególności miasta jako obszaru działania społecznego i przyczyniły się do rozwoju socjologii miasta. Chicago potraktowane zostało przez badaczy jako naturalne laboratorium, w którym obserwowali oni różne przejawy miejskiego życia społecznego. Duży wpływ na podejście badawcze w tej szkole miał ewolucjonizm, a także metody badawcze opracowane w ekologii, w szczególności w ekologii roślin.

Początki szkoły związane są z nazwiskami twórcy ekologii społecznej Roberta E. Parka, twórcy modelu koncentrycznego miasta Ernesta Burgessa oraz Roberta McKenzie, który szeroko opisał procesy ekologiczne zachodzące na obszarze miast.

Przedstawiciele tej szkoły nie tylko tworzyli modele miast, ale przede wszystkim angażowali się w diagnozowanie i rozwiązywanie zachodzących na obszarze miast problemów społecznych, przede wszystkim związanych z różnymi przejawami patologii społecznej. M.in. w obrębie tej szkoły zaczęto tworzyć tzw. mapy przestępczości i mapy problemów społecznych dla różnych instytucji zwalczających problemy patologii społecznej: policji, ośrodków pomocy społecznej.

49. R. Parka koncepcja community i society

W grupie społecznej wyróżniano 2 aspekty:

1. Comunity czyli wspólnota, zbiorowość oparta na wspólnym terytorium. Jest to twór społeczny w którym rządzi teoria ewolucji - jej wyznacznikiem jest terytorium, wyznaczające życie grupy. Współpraca ma tu charakter przejściowy i żywiołowy. Mamy tu do czynienia z jednostkami nastawionymi egoistycznie, między którymi rządzą prawa dżungli. Ten aspekt biologiczny nigdy nie występuje w czystej postaci.

2. Society czyli społeczność - jednostki współpracują świadomie, są solidarne, potrafią dążyć do wspólnego celu.

Zbiorowość terytorialna składa się z osób. Osoba to jednostka posiadająca swój status powiązany z normami, posiada „miejsce moralne”

Ważne są postawy jednostek, które w aspekcie kulturowym stanowią empiryczny przejaw osoby. Ważna jest tu rola społeczna, jaka jednostka przyjmuje.

50. Procesy społeczne wg R. Parka.

Procesem społecznym nazw serię zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości grup społecznych, zbiorowości powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi lub strukturalno - funkcjonalnymi, powodującymi określone skutki i przeobrażenia społeczne.

Ze względu na układ, w którym procesy przebiegają możemy podzielić je na:

• procesy interpersonalne - zachodzące wewnątrz osobowości człowieka, np. proces samokształcenia, samorozwju, samokontroli, samodoskonalenia,

• procesy zachodzące między jednostkami tzw. procesy ekstrapersonalne, np. proces współpracy, przyjaźni, wrogości, konfliktu

• zachodzące między jednostką a grupą społeczną, np. proces identyfikacji, sprzeczności, buntu, dążenia do dominacji, oderwanie się,

• procesy zachodzące między grupami społecznymi, np. proces współpracy, współistnienia, wzajemnej pomocy, tolerowania się, wrogości, konfliktu, niechęci, konkurencji, walki, wojny.

Ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych procesy dzielimy na:

• procesy przystosowania się - zachodzące wówczas, gdy jednostka lub grupa społeczna znajduje się w nowej sytuacji środowiskowej, w której dotychczas uznane i stosowane wzory działań nie prowadzą do zaspokojenia potrzeb i nie dają możliwości utrzymania się w życiu zbiorowym

• procesy współdziałania lub współpracy - polegające na uzgodnionym działaniu i wykonywaniu zadań dla osiągnięcia wspólnego celu politycznego, ekonomicznego, towarzyskiego itp.,

• procesy współzawodnictwa lub konkurencji - powstające na gruncie rozbieżności interesów,

• procesy konfliktowe - gdy jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie lub podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do osiągnięcia podobnych celów.

51. Główne kategorie symbolicznego interakcjonizmu (jaźń, umysł, definicja sytuacji).

Czterema podstawowymi dla interakcjonizmu społecznego kategoriami analizy są:

Umysł - rozumiany jako proces; proces myślenia, który pociąga za sobą umiejętność "rozważania" alternatywnych możliwości działania - są to tzw. próby generalne w wyobraźni

Jaźń - jednostkowa tożsamość z samym sobą, świadomość swojej odrębności

Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania

Społeczeństwo - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość.

Interakcjonizm symboliczny zazwyczaj opiera się na badaniach z wykorzystaniem metod jakościowych.

52.Głowne założenia symbolicznego interakcjonizmu

• Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.

• Znaczenia pochodzą z interakcji.

• Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

53. Interakcjonistyczna koncepcja społeczeństwa

koncepcja interakcjonistyczna - jednostka i społeczeństwo nie istnieją poza procesem wzajemnej interakcji

54. Typy interakcji według E.Goffmana

Ze względu na sytuację, sposób interpretacji, partnera interakcji i cel interakcji wyróżnić można:

- interakcję zogniskowaną-typów interakcji społecznej występujący wówczas, gdy osoby wchodzące w interakcję zakładają, że dzięki niej będą mogły zrealizować własne cele. Pojęcie to wprowadzone zostało przez Ervinga Goffmana. Interakcje tego typu zorientowane są na danym typie problemów i występują najczęściej wówczas, gdy obie strony interakcji występują w jasno określonych rolach społecznych. Tego typu interakcje najczęściej zachodzą między osobami znającymi się wcześniej lub oczekującymi dłuższej znajomości w wyniku realizacji wspólnych celów. Przykładami interakcji zogniskowanej mogą być: interakcja lekarza z pacjentem, gdzie interakcja odbywa się tylko wokół jednego zagadnienia, czyli choroby z jaką przybył pacjent w celu wyleczenia jej lub interakcja adwokata z jego klientem.

- interakcję niezogniskowaną-rodzaj komunikacji interpersonalnej, która istnieje tylko dzięki temu, że uczestnicy znajdują się obok siebie. Innymi słowy: dwie obce osoby lustrują swój ubiór, postawę, sposób bycia i jednocześnie modyfikują własne zachowanie, ponieważ są pod obserwacją. Pojęcie to wprowadzone zostało przez Ervinga Goffmana.

- interakcję symboliczną-proces wymiany znaczeń między jednostkami, któremu towarzyszy obustronna analiza znaczeń symboli. Dokonuje się ona w trakcie każdego aktu komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Proces ten polega na wzajemnym rozszyfrowywaniu i jednoczesnej interpretacji znaczenia symboli wykorzystywanych przez drugą stronę w trakcie komunikowania się. Symbole te mogą być zawarte w języku, intonacji, gestach a nawet ruchach i pozycji całego ciała człowieka.

- Interakcja transakcyjna-to proces wymiany nagród i kar pomiędzy jednostkami biorącymi udział w procesie komunikacji (wymiana "coś za coś"). Przykładem owej interakcji może być otrzymanie dyplomu za dobrą naukę.

55.Główne założenia funkcjonalizmu.

• sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych;

• sprzeciw wobec kierunków kulturowo-historycznych w antropologii (dyfuzjonizmu) ze względu na przypisywanie przez nie ważnej roli formom wytworów kulturowych przy ignorowaniu ich funkcji;

• nacisk na badania empiryczne (obserwacja uczestnicząca);

• traktowanie kultury jako narzędzia zaspokajania ludzkich potrzeb (mechanizm adaptacyjny);

• traktowanie społeczeństwa jako organizmu złożonego z części, z których każda pełni określoną rolę z punktu widzenia zapewnienia optymalnej adaptacji; naczelne pytania funkcjonalizmu dotyczyły wzajemnych funkcjonalnych związków między elementami kultury oraz tego, w jaki sposób te elementy przyczyniają się lub umożliwiają utrzymanie się całości, której są częściami;

• determinizm ekologiczny.

Podstawowym założeniem funkcjonalizmu stało się przekonanie, że ludzka kultura jest złożoną wielowymiarową całością, której istnienie i funkcjonowanie analizować można w perspektywie synchronicznej, w kategoriach wzajemnych związków i współzależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności kulturowej. Inaczej mówiąc, podstawowym problemem badawczym dla funkcjonalistów jest opisanie mechanizmu funkcjonowania danej kultury.

Funkcjonalizm jest orientacją, która zakłada całościowe i systemowe traktowanie kultury, a zjawiska kulturowe wyjaśnia w oparciu o ich funkcje. Wszelkie zjawiska kulturowe i społeczne spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć przez te funkcje. Każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś cel. W kulturze nie ma przypadków.

Według funkcjonalizmu człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury, a nie w sposób naturalny. Zaspokajanie odbywa się od potrzeby podstawowej, przez biologiczną, na potrzebach wyższego rzędu kończąc. Każdej potrzebie odpowiada jakaś reakcja kulturowa. Na każdą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.

Kultura jest całością, co wiązało się z koniecznością analizy zjawiska czy elementu kulturowego w ramach szerszej całości, gdyż pomiędzy nimi występują zawsze wzajemne powiązania, kultura jest zintegrowanym systemem, harmonijnym.

---