Historia turystyki w Europie

Historia turystyki w Europie, na podstawie książki Zbigniewa Kulczyckiego „Historia turystyki”

Początki turystyki w antycznej Grecji i Rzymie

Transport

Rozwinięta linia brzegowa, liczne wyspy sprawiały, iż podróż morska była bezpieczna, dzięki licznym punktom orientacyjnym. Statki były jak na ówczesne czasy stosunkowo szybkie np. triery - zaopatrzone w 3 rzędy wioseł

Rzymianie posiadali gęstą sieć dróg, zadziwiającą jeszcze dziś techniką wykonania. Drogi wyposażone były w kamienie milowe określające odległość od Rzymu (tam, na Forum Romanum stała kolumna, na której wyryte były odległości do ważniejszych ośrodków państwa - był to punkt wyjściowy wszystkich dróg, stąd powiedzenie, iż „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”). W zarządzie aparatu państwa był specjalny sztab kierownictwa transportu - zajmował się m. in. konserwacją dróg (dzięki temu do dziś niektóre przetrwały. W I w. p. n. e. drogi rzymskie przekroczyły Alpy przez przełęcze np. Brenner. Poruszano się konno, ale też na specjalnych wozach. Bezpieczeństwa pilnowała straż - miała przy drogach swoje „posterunki”.

Organizacją podróży zajmowała się specjalne instytucja podległa cesarzowi - określana przez niektórych jako pierwsze biuro podróży, a właściwie jego prototyp. Instytucja ta wydawała dokumenty uprawniające do poruszania się po drogach, korzystania z pojazdów i noclegowni itp.

Gościnność

Grecy wierzyli, iż podróżny znajduje się pod specjalną opieką Zeusa, dlatego przyjmowali nawet wrogów. W wielu obozach greckich stały specjalne budynki dla obcych wędrowców. Istniała specjalna ceremonia przyjazdu i odjazdu gościa połączona z wymianą płytek (dzisiejsze wizytówki).

Rzymianie tradycję gościnności przekształcili w prawo - Jus Gentium (prawo narodów), które regulowało zasady gościnności w stosunku do obywateli innych miast.

Noclegi

W Grecji wzrost l. podróżnych spowodowała potrzebę istnienia tzw. urządzeń ogólnodostępnych np. w Olimpii i Delfach pierwsze takie powstały z okazji igrzysk. Korzystanie z tych urządzeń było bezpłatne.

System korzystania z noclegów na zasadach ekonomicznych rozwinęli dopiero Rzymianie - do dziś zachowały się resztki hotelu w Ostii. Obok wytwornych hoteli istniały oberże dla biedniejszych, jednak nie cieszyły się dobrą sławą aż do czasów dekadencji imperium.

Informacja turystyczna

W ośrodkach religijnych informacji udzielali kapłani - niektórzy słynęli z takiego gadulstwa, iż zwiedzający błagali o skrócenie opowieści.

Powstały pierwsze prototypy przewodników (Strabon, Pauzaniasz).

Motywy

Kulturowo - religijne (wyrocznia w Delfach, świątynie, igrzyska)
Uzdrowiskowe - kuracje balneologiczne, kąpiele termalne np. w Aleksandrii, w Termopilach, Haraklei i Epidaurus, uzdrowiska na terenie dzisiejszych Włoch - Baiae i inne
Ciekawość - Rzymianie podróżowali np. do Egiptu (na posągach Memnona wydrapane są nazwiska starożytnych), interesowała ich przyroda (pływy Atlantyku, Etna i Wezuwiusz, katarakty Nilu, groty w Harapolis) a także miejsca upamiętnione historycznie lub mitami.

Podróże po feudalnej Europie

Sytuacja ogólna

IV w. n. e. - rozkład Państwa rzymskiego za cz. wschodnią i zachodnią, potem upadek cz. zachodniej spowodowało zmianę stosunków gospodarczo - społecznych i likwidację turystyki w ówczesnej postaci. Ludy barbarzyńskie osiedlające się w rzymskich prowincjach przejmowały majątki rzymskie, nie podróżowano więc ze względu na sytuację materialną.

Transport

Nastąpiła ruina systemu komunikacyjnego - niszczały drogi, bo nie było centralnej władzy (cesarza), która by się tym zajęła. Drogi zostały przecięte przez granice państw germańskich za zachodzie, a arabsko - turecko - słowiańskich na wschodzie. Niektórzy władcy chcieli utrzymać drogi, ale zbyt krótko panowali. Drogi niszczały zwłaszcza w basenie Dunaju.

W okresie pełnego rozkwitu feudalizmu tworzono rogatki i pobierano myta

Podróżowanie było niebezpieczne ze względu na rozbójników (byli nimi nawet rycerze)

Komunikacja morska również została ograniczona. Połowę wybrzeża Morza Śródziemnego zajęli Arabowie i kiedy państwo kalifów w VIII wieku naszej ery zaczęło się rozpadać na drobne państewka, niektórzy przywódcy arabscy stali się przywódcami piratów.

Dopiero u schyłku tego okresu, kiedy we Francji, Anglii i Hiszpanii umacniają się ośrodki centralnej władzy państwowej, powstają warstwy polityczne umożliwiające budowę sieci komunikacyjnej.

Noclegi

Gospody i zajazdy były palone i rabowane
Funkcje noclegowe na kilka wieków przejmują klasztory, które zakładają hospitia, czyli domy gościnne dla podróżnych. Odżywa ceremoniał przyjęcia wędrowca, usługi są bezpłatne, przyjmowani są wszyscy, którzy należą do kościoła (instytucje kościelne wydawały specjalne zaświadczenia). Hospitia powstają przy drogach szczególnie niebezpiecznych i trudnych (np. na przełęczy św. Bernarda, które słynie z psów bernardynów).

W XIII i XIV wieku hospitia przestały wystarczać. We Włoszech znów zaczęto tworzyć hotele, przoduje w tym Wenecja. Pod koniec XIV wieku powstają cechy hotelarzy, które zajmowały się m.in. określaniem specjalnych przepisów obowiązujących hotele, do których hotelarze musieli należeć.

Obok hoteli rozwijały się kwatery prywatne, miały one też obowiązek rejestracji.

Informacja turystyczna

Mimo ograniczonego ruchu turystycznego korzystano z pomocy przewodników „guidones”, którzy oprowadzali przede wszystkim po kościołach, miejscach związanych z męczennikami, raczej nie zwracali uwagi na antyczne budowle.

Po roku 1000 zaczęto tworzyć itineraria, lecz słabsze niż rzymskie, pojawiają się opisy podróży tworzone przez Arabów (Ibrahim Ibn Jakub, Edrisi)

Motywy

Cele religijne - miejsca zw. z Chrystusem, świętymi, historią Kościoła - cele te były dominujące zwłaszcza na początku średniowiecza
Cele poznawcze - miały znaczenie przy okazji turystyki religijnej
Cele handlowe
Cele edukacyjne - nowe zjawisko w XII wieku - wyjazdy studentów na uniwersytety (Bolonia, Padwa, Sorbona, Salerno)

Moment przełomowy

1300 r. w Rzymie miał miejsce pierwszy jubileusz Kościoła, na który zjechało kilkadziesiąt tysięcy pielgrzymów. Okazało się wówczas, iż dotychczasowa infrastruktura była niewystarczająca. Był to silny bodziec ekonomiczny, powstał wtedy zawód gospodnika, zaczęto inwestować w budowę dróg i mostów, podróżowanie stało się nowym zjawiskiem jakościowym i ilościowym.

Turystyka europejska w XVI - XVIII wieku

Sytuacja ogólna

Kulturę Odrodzenia zapoczątkowało odkrycie Nowego Świata.

Podróżują bogaci Hiszpanie, potem Anglicy, Francuzi, Niemcy. Obok rodowej szlachty, najlepsze hotele zajmują kupcy i właściciele wielkich zakładów rzemieślniczych, pod koniec XVIII wieku podróżuję szersze warstwy społeczne - duża rola nowej grupy społecznej - burżuazji kapitalistycznej.

Pojawiają się ułatwienia w przekazywaniu pieniędzy - system przekazów bankowych i listów kredytowych

Transport

Następuje rozwój komunikacji. W XVI wieku, we Francji powstaje Urząd Wielkiego Drogomistrza, po 1915 następuje tam rozwój dróg na wielką skalę (powołano wojskowy korpus budowy dróg i mostów, a w 1747 roku w Paryżu powstała pierwsza w Europie Szkoła Dróg i Mostów).

XV wiek - wynaleziono resory na Węgrzech, spowodowało to zwiększone zapotrzebowanie na drogi.

Na drogach Europy zachodniej pojawił się transport publiczny - konne dyliżanse i stacje, gdzie zmieniano konie, a także oberże z miejscami noclegowymi. We Francji np. pojawiły się rozkłady jazdy, taryfy opłat. W Polsce transportem publicznym zajmowała się Poczta Polska.

Noclegi

Obok oberż istniały hotele - w XVII wieku rozprzestrzeniły się we początkowo Włoszech, prowadzone były na zasadach kapitalistycznego zysku. Dobre hotele istniały na przykład w Weronie, Wenecji, Bolonii i Rzymie.

Motywy

Wyjazdy młodzieży na studia, Grand Tour
Podróże dla ciekawości, poznania, (w czasach renesansu podróżowano zwłaszcza do Włoch - skarbnicy zabytków starożytnych), podróże uczonych
Podróże kupców, podróże handlowe, dyplomatyczne
Podróże artystów

XIX - XX wiek. Wyjazdy burżuazji kapitalistycznej.

Sytuacja ogólna

Wiek XIX niesie ogromny rozwój turystyki, jest to wiek pary i elektryczności, wiek liberalizmu. Główny czynnik rozwojowy to oczywiście rewolucja przemysłowa.

Pojawiają się kolejne ułatwienia w obrocie pieniężnym, wprowadzony zostaje pieniądz papierowy, rozwijają się banki emisyjne i depozytowe

Podróżują nowe warstwy społeczne - właściciele przedsiębiorstw turystycznych i inni (kupcy, pośrednicy - odkrywanie nowych rynków), wzrasta zamożność społeczeństwa

Transport

Początkowo podróżowano karocami, powozami, dyliżansami. W 1838 roku Londyn z resztą kraju łączyło 30 linii dyliżansowych, 10 lat później były już one przeszłością.

Od 1826 - epoka kolei żelaznych - zmieniły się warunki podróżowania. Szczyt popularności w dwudziestoleciu międzywojennym, potem inne środki lokomocji nabrały znaczenia.

Czas wolny i urlop

Do I Wojny Światowej czasem wolnym dysponowali przedstawiciele klas posiadających, częściowo osoby wykonujące wolne zawody oraz urzędnicy.

Czas pracy wynosił:

w 1794 r. - 80 godzin/tydzień

w 1814 r. - 79 godzin/tydzień

w 1830 r. - 70 godzin/tydzień

po I WŚ - 46 - 48 godzin/tydzień

po II WŚ - 40 - 42 godzin/tydzień (w niektórych krajach)

W XIX i XX wieku walczono o płatne urlopy. W większości krajów zwyciężono dopiero po II Wojnie Światowej

Motywy

Chęć odmiany bytowania w miastach
Podróże poznawcze, chęć zobaczenia czegoś nowego, nieznanego, zwiedza się nie tylko zabytki, ale też obiekty gospodarcze np. kopalnia soli w Wieliczce
Szerzy się ruch krajoznawczy i turystyka kwalifikowana, powstaje bogata literatura przewodnikowa
Wyjazdy wypoczynkowe, rozkwit miejscowości nadmorskich np. riwiera francuska, włoska, (tam leczono gruźlicę) i uzdrowiskowe (ciepłe źródła np. Karlove Vary)
Rozwój wycieczek wypoczynkowo - poznawczych (dzięki środkom transportu). Początkowo wycieczki były urozmaiceniem nudnych pobytów w uzdrowisku lub letnisku. Wycieczki do dalej położonych okolic organizowane były przy okazji różnych imprez kulturalnych, gospodarczych czy rocznic historycznych np. wielkie wystawy.
Wyjazdy na różne imprezy sportowe i kulturalne (w latach trzydziestych np. przyjeżdżano do teatrów)
Popularne stają się wyjazdy weekendowe np. mieszkańcy Wiednia wyjeżdżają w Alpy

Zagospodarowanie

Przestała wystarczać zwykła infrastruktura, zaczęto rozbudowywać miejscowości wypoczynkowe, czasem przesuwano miejscowość poza obręb starej, w związku z nowymi potrzebami (np. Krynica Górska), buduje się domy zdrojowe, kolejki górskie - linowe i terenowe (pierwsza w Szwajcarii)

Wiek XIX - to wiek hoteli, pierwsze powstają - w 1794 roku w Nowym Jorku „The City Hotel” (73 pokoje), w Europie, w latach 1807 - 09 w Baden - Baden w Bawarii „Badischer Hof”. Powstają hotele dworcowe.