16.10.2009
Historia gospodarcza - wykład 2
Filary kapitalizmu
Rewolucja intelektualna
Ruch reformacyjny
Odkrycia geograficzne - zapewniły akumulację kapitału (zlewiska mórz śródziemnego i bałtyckiego były ważne do wieku XVI)
Pierwsze dwa kształtowały człowieka
Warunki kapitalizmu
Musi być kapitał
Musi być człowiek umiejący zrobi cos z kapitałem
Wenecja w XVI wieku miała ogromny kapitał wielkości francuskiego i armię wielkości armii Polski
Wenecja z pozoru była mała, zdążyła pozyskać szereg punktów na terenie dawnego cesarstwa bizantyjskiego (bitwa pod Warną 1444 - Polacy i Węgrzy oczekiwali posiłków z Europy zachodniej, a otrzymali posiłki Tureckie od wenecjańczyków, i Polacy przegrali ta bitwę)
Wenecja była niezbędna dla życia Europy do wieku XVI, z Wenecji pochodził najbogatszy człowiek świata, Wenecja posiadała ważne punkty handlowe (słynny wódz wenecki Dandolo, miał 90 lat i był ślepy)
Z wenecjanami konkurowali genueńczycy (zatapiano nawzajem swoje statki), miasto Kaffa - oddała się pod władanie Kazimierza Jagielończyka (miasto genueńskie), polska załoga nigdy tam nie dotarła (została na terenie Ukrainy zatrzymana, Czartoryscy zrobili najazd, gdy żołnierze polscy spali, pijani)
Odkrycia geograficzne zmieniły porządek, Lizbona stała się ważnym ośrodkiem handlowym, hiszpańska Sewilla, Antwerpia, Amsterdam, Londyn, Bristol
Towary zaczęto przywodzić głównie ze wschodu
Odkrycie Ameryki spowodowało, że pojawiły się nowe towary: ziemniaki, pomidory, tytoń
Ze wschodu: herbata, kawa, cukier (z trzciny cukrowej), (wcześniej słodzono miodem), ryż, kauczuk rozszerzenie konsumpcji i rozpowszechnianie towarów po całej Europie pojawianie się uzależnień
Tadeusz Kościuszko był uzależniony od kawy
W XVIII wieku kawa staje się popularna, Kościuszko dostał stypendium i w czytelniach i bibliotekach pijał duże ilości kawy, Kościuszko lubił też cytryny
Herbatę w XIX wieku pił już proletariat, stała się ona towarem powszechnym, wcześniej była używką ekskluzywną
Napływ kruszców szlachetnych prowadził do rewolucji cenowej, brakowało wcześniej pieniądza i kapitału, z Indii zachodnich przywożono nowe surowce (wojny Hiszpanów z Holendrami)
Anglicy płacili, żeby ktoś za nich prowadził wojnę - Francja została zajęta przez Niemców
Hiszpanie sprowadzili do Europy duże ilości złota i srebra z Ameryki, dla Indian ważniejsze od złota były różne materiały kamienne (wydobywano złoto w Boliwii, Peru, jak również w Meksyku)
Roczne wydobycie złota w Europie wynosiło około 5 tysięcy ton, a Hiszpanie z Ameryki przynosili nawet do 300 tysięcy ton
Hiszpanie przywieźli w XVI stuleciu 2000 ton i 18 000 ton srebra, na drobne wydatki
Europa w sensie zacofania, gdyby nie kolonie byłaby na poziomie Indii
Do rewolucji cenowej doszło, ponieważ pojawiło się dużo pieniądza wykuwanego z przywiezionych z kolonii kruszców 5 krotny wzrost cen
Ilość towarów nie wzrosła wprost proporcjonalnie do wzrostu ilości pieniądza
Hiszpania w XVI i XVII wieku stała się wielkim mocarstwem, o czym świadczy chociażby obecny zasięg języka hiszpańskiego
Na terenie kolonii francuskich i hiszpańskich powstała ludność mieszana
Kultura iberoamerykańska, stojąca na bardzo wysokim poziomie, obecnie nadal dynamicznie się rozwija
Hiszpanie bogacili się, ale pieniądz używali w szczególny sposób (byli głównie katolikami) głównie kupowali (wino, żaglowce - wcześniej mieli najlepsze żaglowce, żelazo, proch, kule armaty) a nie produkowali i przez to po jakimś czasie podupadły
Dzięki tym transakcjom pieniądze zaczęły trafiać do Europy zachodniej
Hiszpanie na złocie i srebrze nie bogacili się, bo w sensie mentalnym nie musieli pracować, ponieważ mieli pieniądze (szlachcic nie ma, w co się ubrać, trafił na żebraka, przyjął go na swoją służbę, i zabiera żebrakowi to, co on wyżebrał, bo nie będzie pracował ani żebrał, bo jest szlachcicem) - mentalność Hiszpańów
1545 - raport donoszący do dworu królewskiego, że w manufakturach są kolejki na 6 lat do przodu,
Dużo Hiszpanów emigrowało do kolonii i składali zamówienia do metropolii ale dlatego, że musieli czekać kilka lat woleli kupować u tubylców i przemycać to do „Starego świata”
Hiszpanie nie inwestowali w rolnictwo
1675 rok - raport dowodzący, że wszystkie kraje przygotowują dobra dla Hiszpanii
Francuzi również preferowali głównie konsumpcję, byli głównie kalwinami
Społeczność żydowska - pracowali w rzemiośle, nie byli robotnikami rolnymi, murarzami, szukali głównie zajęć prostych i przynoszących duże zyski, dobrze obracali pieniądzem, uciekali z terenów Hiszpanii i Niemiec na tereny Polski
Francuzi i Holendrzy w nowym świecie grabili, co się da (przemysł niewolniczy), nie gardzono kruszcami
Polacy mieścili się w centrum, pracowali, produkowano zboże, które sprzedawano Hiszpanom, etos szlachcica - dobrego gospodarza,
Właścicielem ziemi mógł być tylko szlachcic
Złoto Hiszpańskie do Polski przywieźli Holendrzy (kupowali w Polsce rożne dobra materialne)
System monetarny w Polsce - studukatówka - z czystego chemicznie złota, moneta ważąca 1/3 kilograma
Społeczeństwo, państwo czy naród posiada pieniądz, jaki potrzebuje i na jaki je stać - w złotym wieku Polski funkcjonował bardzo wartościowy pieniądz
Studukatówek używano do dużych transakcji
W Anglii i Irlandii są tylko trawniki, bo lasy zostały wycięte
W Polsce wznoszono ogromne i piękne pałace, przywożono dzieła sztuki, meble, gobeliny
W złotym wieku był mocny pieniądz, polska gospodarka rozwijała się szybko w cieniu wzrostu cen na zachodzie
Kochanowski żył ze swojego majątku ziemskiego, pożyczył swojemu przyjacielowi pieniądze na zakup 5000 koni
Jan Zamoyski - wywodził się ze średnio zamożnej szlachty, ale jego ojciec dorobił się na pożyczeniu pieniędzy na procent
Padwa i Bolonia - tam były najlepsze uczelnie, Polacy stanowili tam ponad 50% tamtejszej nacji
Polacy władali wieloma językami
Kształcono się poza granicami Polski,
Język francuski stawał się językiem dyplomacji, niemiecki - język kupiecki, tatarski i turecki były powszechnie znane i potrzebne (jedna z najdłuższych granic RP to granica z Imperium Osmańskim) Turcja była ogromnym krajem, (Tatarów osadzano jako jeńców w swoich dobrach)
Polacy handlowali zbożem, powstawały wielkie porty rzeczne (spławiano zboże, polskimi rzekami) flisacy - zajmowali się spływami, prowadzili koczownicze życie, przemieszczali się często
Zamoyski budował miasta (np. Zamość), na terenie Zamościa było łyse pole i w przeciągu 10 lat powstało miasto dzięki Zamoyskiemu (wszystko dobrze przemyślał, nauczył się wiele podczas studiów) miasto leżało na szlaku komunikacyjnym, spełniało funkcje:
Obronną (Zamość był twierdzą aż po I Wojnę Światową, najnowsze technologie fortyfikacji)
Kultową (piękna świątynia, kolegiata Zamojskich - świątynia na wzór starożytny)
Ekonomiczną (Zamojski pozbierał specjalistów wysokiej klasy z całej Europy, Zamość stał się państwem wielo kulturowym, miasto od początku stało na niezwykle wysokim poziomie ekonomicznym)
Edukacyjną (kształcenie młodzieży, akademia Zamojska, biblioteka, uruchomił system bankowości wspierający mieszczan)
Anglia była sympatykiem Rosji, a Francja była sojusznikiem Polski, wrogowie naszych wrogów są naszymi przyjaciółmi
Zamojski fundował z własnych pieniędzy armii
Zamojski miał świadomość ekonomiczną, zakochał się w Anieli Potockiej i został jej mężem (najpierw dawał jej dużo pieniędzy i dobra materialne, a po ślubie dał żonie skromną szatę, biblię i księgę rachunkowości)
Ród Zamojskich był bardzo przedsiębiorczy, do końca II RP, Zamojski był kandydatem na prezydenta II RP
Tomaszów Lubelski, Żółkiew, Stanisławów, biała Radziwiłłowska (dziś Biała Podlaska) - miasta zbudowane na wzór pomysłów Zamojskich
Rewaloryzacja dochodów i wydatków poszczególnych grup społecznych (biedni dostali więcej, a panowie ziemscy mieli mniej) wynikała z napływu dóbr z kolonii
30.10.2009
Historia gospodarcza - wykład 3
Gospodarka wolnorynkowa - jej powstawanie to proces długotrwały (w Europie trwał około 300 lat),
Kapitalizm handlowy - podstawą była gospodarka handlowo-pieniężna, jego narodzinom towarzyszyły narodziny zcentralizowanej władzy państwowej.
XVI - XVIII - tworzenie się rynków narodowych.
Cechy układy kapitalistycznego (5):
Dominacja prywatnej własności, dotyczy środków produkcji, (które służą nie tylko zaspokojeniu potrzeb własnych, ale stanowią kapitał, bogactw naturalnych itp. sytuacja inna niż w feudalizmie i socjalizmie) - własność prywatna najwyższą świętością. Dlaczego w feudalizmie nie było własności prywatnej? Nie było takiej jak kapitalistyczna, zarządzanie tą własnością nie było możliwe. Trzy formy własności w feudalizmie:
Dobra alodialne - dziedziczone (z nich zrodziły się majątki folwarczne) - znaczenie własności prywatnej takie jak w kapitalizmie.
Dobra feudalne - miały inny status prawny (Montesquie - określił system feudalny, jako ten, który utworzył prawo chłopa do rzeczy cudzej ziemi. Zgodnie z prawem feudalnym chłopi, którzy się starzeli nie musieli się wynosić z ziemi, na której gospodarowali, - więc sądzili, że ziemia jest ich. Chłop nie myślał, że w zamian za to, że przebywa na ziemi płaci czynsz (rentę feudalną), która została zamieniona na rentę odrobkową w okresie rewolucji cen. W okresie uwłaszczenia w XIX wieku dobra feudalne przeszły na własność chłopa, ale chłop musiał zapłacić odszkodowanie. Jeśli nie miał pieniędzy to 1/3 ziemi oddawał panu, a 2/3 zostawiał dla siebie.
Serwituty - użytki wspólne, tereny często były zalesione. Dziedzic osadzając chłopów na ziemi pozwalał, aby chłopi mogli brać chrust z lasu, zbierać wszelkie runo leśne. Chłop również czerpał korzyści z lasów Pana. Pan pomagał chłopu w odbudowie chaty w razie zniszczeń. Chłopi wypasali bydło na polanach przy pańskich lasach. Nie mogli jedynie polować, kłusować, za to groziła kara chłosty
Metody stosowane przez Ossolińskiego, żeby nabyć dzieło: kupić, pożyczyć, ukraść, jego biblioteka była darem kogoś tam dla narodu.
„Chłopi” Reymontowscy - doskonale obrazują rodzenie się własności kapitalistycznej. Nie było jasno sprecyzowane prawo własności, u nas jeszcze funkcjonowało w tych czasach prawo feudalne.
W komunizmie doszło do rozmycia własności prywatnej - wszystko należało do ludu pracującego miast i wsi. Po 1945 roku fiskus najbardziej łupił mieszkańców wsi, którzy pracowali właściwie za darmo . Do lat osiemdziesiątych chłopi nie mieli dużych praw (np. emerytalnych). Kosztem chłopów, nauczycieli, lekarzy były budowane wielkie konstrukcje.
Powszechna produkcja - towary przeznaczano do sprzedaży na rynku. Wcześniej produkcja była ograniczona, produkowano jedynie na swój użytek. W kapitalizmie pieniądz można tezauryzować. Im więcej produkuje tym więcej zarabiam.
Dominacja siły najemnej ludzi wolnych - jestem człowiekiem wolnym. Gospodarka polska XVI wieku była w złotym okresie, a ogromną produkcje rolną upłynniano. Chłopi i feudałowie bogacili się, czasami nawet chłopi pożyczali szlachcicom pieniądze. Wieś polska była zamożna okres dobrej koniunktury zbożowej. Chłopi przekupywali biednych szlachciców (Nekanty Trepka - Liber hamorum - Księga chamów), aby otrzymać tytuł szlachecki. Polacy do XVII wieku mieli poczucie własnej wartości (Bóg ponoć mówił do Adama i Ewy po polsku tak sądzili szlachcice, szlachta potomkowie Jafeta, chłopi potomkowie Chama). W XVI wieku chłopi angielscy uzyskali wolność, właściciele ziemi zaczęli usuwać chłopów z ziemi, bo produkcja rolna przestała się opłacać. Chłopi angielscy przestali być opłacalni właściciele ziemscy dali im wolność, bo chcieli, żeby sobie poszli. Polityka ogradzania - zostawiano gołą ziemie rugowano chłopów, ogradzano ziemie i rozpoczęto hodowlę owiec. (z owcy były większe pożytki niż z chłopa chłopa nie można było zjeść ). Chłopi polscy byli zasobni i nie wolni, natomiast chłopi angielscy mieli wolność, ale nie mieli pieniędzy. W Anglii narodził się w XVI wieku protestantyzm. Sekularyzacja - zeświecczenie własności duchownych. Pojawił się nowy rynek pracy.
Cena wolności tysiące osób wyemigrowało, bo nie mogło znaleźć sposobu na życie we własnym kraju, wolnością nie byli w stanie się wyżywić.
Purytanie - chwytali wałęsających się chłopów i osądzali za wałęsanie się oraz za żebractwo.
Wolność jest ważna, ale ma wysoką cenę jest jedną z najwyższych wartości.
Zmiany w stosunkach między ludźmi - stosunki uległy daleko idącej komercjalizacji. W feudalizmie opierały się głównie na zależności osobistej (przymus pozaprawny). W kapitalizmie relacja wzajemne zastąpiono przez stosunki rzeczowe oparte na kalkulacji pieniężnej. Pieniądz miarą celu gospodarowania. W feudalizmie dziedzic stanowił opiekę nad swoimi poddanymi. Hrabia Morawski chłopi prowadzili z nim spór, hrabia z własnej woli przegrał tą sprawę, ponieważ wiedział, że musi opiekować się chłopami. Liczyło się słowo, honor, prestiż - w czasach feudalnych. Morawski znał Sztaufenberga (zamachowca, który próbował zabić Hitlera). Zasady przed wojną były bardzo ważne. Relacje międzyludzkie były ważniejsze niż zysk. Radziwiłł był niezaradny w duchu kapitalizmu, pomimo iż był mądrym człowiekiem.
Bodźcem działalności gospodarczej staje się osiągnięcie zysku - kapitalizm stwarza warunki dla konkurencji, możliwości wykorzystania środków. Trendy związane z rozwojem handlu. Zmienia się zasięg handlu. Tworzyły się rynki narodowe i później wychodzono z ekspansją na zewnątrz. Osłabieniu uległy prawa feudalne odnoszące się do życia miejskiego: likwidacja prawa składu. W Krakowie ulica nazywa się Sławkowska nazwa odnosiła się do miasta, Sławkowa, które miało 7 tysięcy mieszkańców, było polskim El dorado, wydobywano tam złoto i srebro. Bramom Sławkowską wyjeżdżało się do dużego miasta - Sławkowa. Niestety z czasem złoża surowców się wyczerpały i miasto straciło swoją pozycję.
Osłabieniu uległ monopol dotyczący cechów rzemieślniczych, kupcy przejęli funkcje rzemieślników, którzy od tego czasu już tylko pracowali, a nie pracowali i sprzedawali.
W XVI wieku Europa została podzielona granicą Łaby:
Na wschód stosunki feudalne, szły tam produkty przemysłowe, luksusowe
Na zachód stosunki kapitalistyczne, szły tam transporty zboża i drewna - towary napływały do Holandii, z którą Anglia prowadziła 80-letni konflikt wojenny, w XVIII wieku Anglia wysunęła się na pierwsze miejsce
Pojawiały się zalążki specjalizacji na skalę międzynarodową. Doktryna merkantylizmu, który w XVIII w przerodził się w kameralizm, a w XVIII wieku były jego 3 odmiany:
francuska - kolbertyzm [od ministra finansów króla słońce Colbera, bardziej rozbudowany], pieniądze na cele inwestycyjne, Francja w XVII wieku zazdroszcząc Włochom przeżyła kulturalny renesans, ale również rozbudowywała kraj, Francuzi zakładali manufaktury jedwabnicze, jedwabniki przywożono (przemycano) z Chin, Francuzi zdobyli również od Wenecjańczyków recepturę wytwarzania luster
angielska
hiszpańska - chcieli tezauryzować złoto - bulionizm
13.11.2009
Historia gospodarcza - Wykład 4
Okres kształtowania się kapitalizmu handlowego to XVI - XVII wiek, pojawiły się wtedy nowe instrumenty:
Nowa zasada organizacji handlu - kompanie handlowe, np. Lewantyńska, Indii zachodnich, inne np. w Nowym Orleanie, Stanie Luissiana (krainie Ludwików - tak nazywali się najczęściej królowie francuscy)
Anglicy mieli małe wpływy w Ameryce północnej Stan Wirginia (dziewica, na cześć wiecznej dziewicy), Anglicy bali się Napoleona
Francuzi mieli wielkie imperium kolonialne
Anglicy, chcieli, aby Francuzi nie mogli dominować i Francja nie złamała równowagi
Najważniejsze kompanie handlowe:
Angielska wschodnioindyjska - powstała w 1600 roku, miała wyłączność handlu w Indiach, początkowo jej członkowie organizowali tylko pojedyncze wyprawy, Anglia nie była krajem bardzo bogatym, ale szybko się bogaciła podczas podróży po nowym świecie (np. Korsarz, który potrzebował 5000 funtów na organizacji wyprawy), wykorzystywano różnice i niesnaski pomiędzy przywódcami indyjskimi. Indie przynosiły duże zyski.
Holenderska wschodnioindyjska - powstała w 1602 roku, jej bazą był Amsterdam (największy rynek wymiany handlowej Europy miasto kwitnące), stała się potęgą wojskową, na nowych terytoriach handel zamieniono na daniny przymusowe.
Holendrzy i Anglicy prowadzili wojny o tereny i daniny, w tym czasie pojawiła się giełda i spekulacje pieniężne:
1531 - I giełda w Antwerpii
II giełda - londyńska
1611 - giełda amsterdamska
Te trzy miasta były największymi potęgami ekonomicznymi.
Akcje kupowano nie tylko, ze względu na zyski, ale żeby zarobić na różnicach w kursach.
Afera tulipanowa:
Kraj tulipanów to nie Holandia, ale Turcja. Tulipany trafiły do Europy, z ogrodów haremu, przywiezione przez kogoś do Holandii.
Anglicy i Holendrzy byli już wtedy dobrymi ogrodnikami i cebule holenderskie budziły zawiść, zostały skradzione w 1633 roku i wystawione na sprzedaż.
Karoce robiono 380 dni, - czyli ponad rok, suma kosztów była duża.
Pojawiały się katalogi, które są dzisiaj najdroższe na aukcjach londyńskich (dziś ich ceny to nawet 200, 300 tys.)
Po krachu na giełdzie zapomniano o tulipanach i dopiero w XIX wieku zapomniano o aferze tulipanowej i zaczęto sprzedawać tulipany na cały świat.
Afera kompanii mórz południowych:
1719 - jedna akcja kosztowała mało, a później w 1720 kosztowała 1050 funtów a potem kosztowały 120 (funtów), doprowadziło to do niepokojów.
Rozwijały się banki; najstarszy bank w Europie Mediolański, a wcześniej Wenecja była najważniejszym miejscem wymiany, w 1609 roku powstał bank w Amsterdamie, później powstał bank w Hamburgu.
Banki publiczne zaczynają uskuteczniać funkcje kredytowe i oszczędnościowe. Weksel można było zdyskontować, bank brał sobie 10% od każdego weksla. Gdyby po roku nie przyszedł ktoś od weksla bank ściągał pieniądze od kupca, a kupiec mógł się z tym kimś, kto nie przyszedł sądzić.
Funkcja emisyjna 1608 rok bank Szwecji, później bank Anglii, banki nauczyły się wypuszczać banknoty, które nie miały całkowitego pokrycia w złocie.
Najważniejsze w sensie zdobywania kapitału jest kontrola handlu i bankowości. Trzeba mieć nawyk, zainteresowanie i pęd oraz inteligencję i spryt.
Osoby prywatne też udzielały kredytu, banki:
Przestrzegały pewnych reguł
Sprawdzały wiarygodność klientów
Lichwiarstwo - ludzie bogaci udzielali kredytów lichwiarskich, oprocentowanie nie wynosiło jak w bankach 3, czy 5%, tylko np. 30%.
Zastaw - równy wartości weksla (np. Obraz większego mistrza warty 2 miliony, ale pożyczka wynosi milion z tej kwoty ściągano odsetki, a trzeba było w określonym czasie przynieść milion) ofiary lichwiarzy popadały często w długi i strzelały sobie w głowę bo sobie nie radziły.
Stałe wydatki w każdym państwie:
Wojny były kosztowne zbrojenia
Utrzymanie administracji (i demokracji) mamy takie państwo, na jakie nas stać, najbardziej zadłużone obecnie są USA, bo na tyle je stać jak mówiono kiedyś, arystokratę można poznać po długach
Pryzmat polityczny długów państwowych wory królewskie przyczyną ruiny państwa
Królowa angielska miała dużo sukien i peruk, królestwo, które zbudowała było w trudnej sytuacji wielka armada, wszyscy uważali, że Anglicy są straceni, po jednej bitwie brakowało już amunicji, ale Hiszpanie w II części kampanii morskiej mieli gorsze wiatry i przez to przegrali, nie znali prądów morskich, statki im się porozbijały przez te wiatry i prądy morskie. Płynęli do przodu, a prąd morski wznosił ich do wybrzeży a na brzegu mordowali bezwzględni Anglicy
Królowa rekompensowała sobie, to, że po ospie wyłysiała i miała dziobatą twarz.
Król Ludwik XVI dużo jadł miał zdrowy organizm, ci, którzy z nim jedli chorowali pękały im żołądki
W XVII wieku sprzedawano nawet tytuły arystokratyczne - można było sobie kupić tytuł barona albo generała, nauczono się korzystać z długu publicznego obligacje, papiery kredytowe na giełdę wieczystą.
Rząd angielski wypuszczał obligacje imienne.
Obecnie wszystkie rządy sięgają do długu publicznego.
27.11.2009
Historia gospodarcza - wykład 5
Tematy do egzaminu:
Pieniądz
Kształtowanie się kapitalizmu handlowego w Europie zachodniej (XVI-XVIII)
Narodziny i rozkwit gospodarki przemysłowej.
Przemiany gospodarki kapitalistycznej w II połowie XIX wieku.
Konsekwencje rewolucji przemysłowych - nowy układ gospodarczy (luka cywilizacyjna)
Rola państwa w procesach industrializacyjnych.
Rewolucja w sektorze usług.
Powstanie gospodarki światowej.
Ewolucja stosunków gospodarczych w krajach kapitalistycznych po II wojnie światowej (czynniki wpływające na przyśpieszenie rozwoju gospodarczego).
Gospodarka II Rzeczypospolitej 1918-1939
Sytuacja ziem polskich w okresie okupacji i powojennej odbudowy 1939-1949.
Problematyka industrializacji i kryzysów rynkowych w Polsce (1950-1970).
Geneza kryzysu lat 1979-1980.
Świat w obliczu kryzysu zadłużeniowego.
Początki i postępy integracji gospodarczej w Europie i świecie.
Bilans osiągnięć gospodarczych w świecie oraz układ sił gospodarczych (problem globalizacji).
Rewolucja przemysłowa - zapoczątkowała cywilizację przemysłową, była po rewolucji w XVI wieku kolejną ogromną rewolucją. Stworzyła przemysł, powiększyła dysproporcje w Europie, uformowała 2 klasy społeczne przedsiębiorców kapitalistów i robotników, przejście od produkcji ręcznej do zmechanizowanej.
Dokonała się pod względem aspektu technicznego - nowe technologie i surowce (koks i bawełna). Powstały nowe gałęzie przemysłu. Dokonała się w Anglii w 3 dziedzinach:
Włókiennictwie
Hutnictwie żelaza
Wprowadzeniu nowej energii - maszyna parowa
Wprowadzenie mas włókienniczych i tkackich, pojawiła się bawełna (1733r J. Key wprowadził czółenko (Keya), które ułatwiało pracę). Key został wygnany z Anglii, bo rzemieślnicy bali się konkurencji. Później odkryto nowy surowiec - bawełnę, którą można było obrabiać tak jak wełnę. Rozwinęła się produkcja tkanin bawełnianych. Przemysł bawełniany miał w Indiach długą historię. Indie były potentatem, tworzącym tkaniny. Anglicy zabronili hindusom tkania bawełny, gdy przejęli Indie. Indie zostały zamienione w wielką plantację bawełny. Bawełnę przywożono do Anglii, tam ją przetwarzano i zawożono do Indii, aby tam ją sprzedać (hindusi nie mogli już wytwarzać własnej odzieży). Sytuacja wyglądała tak do II Wojny Światowej. Ekonomika jest ważna w polityce (jak słabość uczynić siłą). Dzięki pomysłowi Machatmy Ghandiego Indie uzyskały niepodległość, nie walcząc zbrojnie. Po 1945 roku, kiedy pozycja Anglii osłabła Ghandii, który studiował w Anglii prawo wymyślił, żeby jego rodacy bojkotowali wyroby tekstylne angielskie i zakupy soli (sól była wtedy traktowana jako konserwant, zużywano jej dużo Anglicy na tym dużo zarabiali). Kobiety hinduskie zaczęły tkać na nowo. Indie dzięki temu pociągnięciu doprowadziły do pogarszania sytuacji Anglików. Anglicy popełnili błąd, kazali rozejść się modlącym hindusom, którzy się nie rozeszli i wtedy doszło do masakry. Ghandi sprowadził fotoreporterów z innych krajów. Postawiło to Anglików w złym świetle i musieli oni opuścić Indie. Kraj odzyskał niepodległość. Anglicy w przemyśle bawełnianym wprowadzali nowe maszyny: Jenny, młyn wodny, muł (połączenie dwóch wcześniejszych). Wydajność zwiększyła się około 200 razy. Wystąpił przyrost produkcji tkanin bawełnianych. Powstała nowoczesna fabryka włókiennicza po podłączeniu maszyny parowej do przemysłu włókienniczego.
Zrujnowano tkaczy rękodzielników wełniarzy, konsumenci wybrali bawełnę zamiast wełny (wełna gryzie, wprawdzie powoduje lepsze krążenie krwi, ale wdzianka bawełniane były tańsze i nie gryzły )
Rzemieślnicy przegrali z nowo rozwijającym się przemysłem
Upadły stare ośrodki przemysłu wełnianego.
Wełniarze, którzy byli chlubą Anglii z prestiżu czerpali dochody, a gdy nastąpiła rewolucja zamykali swoje warsztaty, a ich rodziny nie miały, z czego żyć. Zaczęły upadać nawet niektóre miasta.
Anglia musiała zapłacić za swoją transformację.
Przemysł powstawał tam, gdzie do tej pory Anglia nie była zagospodarowana (Np. Manchester).
Miasta pozostają puste, rzemieślnicy stają się bezrobotnymi, szukali miejsca do pracy i życia.
Zmiany miały wydźwięk w życiu parlamentarnym, dawne ośrodki, które miały prawo wybierać przedstawicieli do parlamentu, a w zapyziałych dziurach takich jak Manchester, który się rozwijał nie wybierano nikogo. trzeba było uzdrowić sytuację polityczną
Powstały nowe miejsca pracy, zatrudnienie wzrosło z 40 do ponad 800 tysięcy.
Hutnictwo żelaza nowe metody obróbki żelaza i koks:
Początkowy okres halsztacki 8 wieków przed narodzinami Chrystusa, wtedy zaczęto używać żelaza. Dla wcześniejszych cywilizacji żelazo było mniej łaskawe. W starożytnym Egipcie nie dysponowano złożami żelaza, ani nie było tam również węgla. W 627 roku p.n. Król Perski podbija Egipt, później Aleksandr Wielki, Rzymianie i Arabowie. Cywilizacja Egiptu umarła w czasach rzymskich. Wiele dowiedzieliśmy się o tej wspaniałej cywilizacji całkiem niedawno. W XV i XVI wieku Hiszpania była potentatem, jeśli chodzi o stal (Toledo). Popularna była również stal damasceńska (wykonywana w Damaszku). W XVI wieku szybko zaczyna się rozwijać metalurgia angielska. Początkowo Anglicy konstruują ogromne działa, ale z czasem żelazo wytapiane w dymarkach a później wielkich piecach napotyka na braki paliwowe. 1 tona żelaza potrzebuje 45 metrów sześciennych drewna. Zaczęto odczuwać braki drewna. Anglia w XVII wieku stała się zelżoną. Pojawiła się bariera energetyczna. Był to poważny problem dla mającej duże aspiracje gospodarki angielskiej. Szwecja w czasie kłopotów Hiszpanii i Anglii wysunęła się na I miejsce pod względem produkcji (dużo lasów, dobrej jakości surowce). Gustaw Adolf - król szwedzki, zreformował armię szwedzką, zaczęto stosować lekkie działa polowe, które często decydowały o przebiegu rozstrzygnięć militarnych. Szwedzi chcieli, aby Morze Bałtyckie, było wewnętrznym jeziorem, tego państwa. Szwedzi walczyli z Polakami, ale nie potrafili z nimi wygrać. Szwecja to mocarstwo, walczące o dominację z Polakami, którzy często walczyli z Turkami. Szwedzi w wieku XVII rozbijali się po Europie. W wieku XVIII, pałeczkę przejęła Rosja Piotra Wielkiego. Mimo, iż była krajem zacofanym, stała się wielką potęgą w wytwarzaniu żelaza. Wcześniej Rosję wszyscy traktowali jako kraj barbarzyński. Rosja stała się potęgą militarną, ale nie ma tam miast i dróg, są jedynie puste przestrzenie. W czasach Katarzyny Wielkiej armia liczyła 400 tysięcy żołnierzy. Polska była bardziej rozwinięta od Rosji, ale była słabsza militarnie. Anglia była sojuszniczką Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W XVIII wieku Rosja wysyła większość swoich produktów metalurgicznych do Anglii. Największy producent Rosja, największy konsument Anglia. Rosja żelazo wykorzystywała głównie na potrzeby armii. Artyleria stała się po II wojnę światową najlepszą formacją Rosji. Niema zbytu na żelaza. Chłopów rosyjskich nie było stać na zakup narzędzi z żelaza płytki rynek zbytu. Anglicy nie zrezygnowali z metalurgii. W 1775 A. Derby opracował sposób wytwarzania żelaza (koksowanie). Wytwarzano surówkę przy pomocy węgla kamiennego, a nie drzewnego. Surówka posiada szereg zanieczyszczeń, jest krucha, była nazywana żeliwem. Trzeba było uszlachetniać surówkę. Kiedyś uszlachetnianie odbywało się w paleniskach (fryszerkach) przez fryszerów. W XVIII wieku stosowano inną nową metodę mechaniczne walcowanie. Uniezależniono się od warunków naturalnych, bez górnictwa nie mogło rozwijać się hutnictwo.
Maszyna parowa - nowe źródło energii
Już w XVII wieku funkcjonowało szereg pomp, którymi usuwano wodę z kopalń. W 1705 Newcomen skonstruował maszynę Newcomena jeszcze nie parową. James Wot skonstruował maszynę parową. W 1781 roku skonstruowano urządzanie przenoszące ruch tłoka w ruch kołowy. Maszyna parowa mogła działać jako urządzenie napędowe, w parowozie. W 1807 roku Fulton skonstruował model parostatku, który pokazał Napoleonowi. Fulton zaprosił Napoleona do namiotu z basenem i pokazał model parostatku, który eksplodował. Żaglowce po jakimś czasie odeszły do przeszłości.
w 1814 roku wynaleziono parowóz
1830 rok kolej rozpowszechniła się na Europę
Inne cechy rewolucji przemysłowej:
Mechanizacja, która dokonywała się w przemyśle lekkim. Maszyny zaczęły wytwarzać maszyny. Później ukształtował się przemysł A - ciężki. W Rosji np. nie martwiono się o przemysł lekki - B, konsumpcja w komunizmie nie istniała. Były loty w kosmos, ale chodzono w jednym podkoszulku .
Komplementarność, uzupełnianie się przemysłów (np. hutnictwo żelaza + górnictwo węglowe ważny był koks ). Obecnie nie produkuje się statków, nie mamy koksu , który do tego jest potrzebny.
Wymóg stałej i systematycznej pracy robotników. Nowe systemy pracy. Powstała nowa grupa zawodowa robotnicy.
Potrzeby życia gospodarczego (brakowało drewna, pojawił się koks)
Temat: Rola państwa w procesach industrializacyjnych.
Rola państwa zawsze była decydująca w życiu gospodarczym. Zakres oddziaływania był bardzo różny w świecie. W krajach zacofanych udział państwa jest duży. Model rewolucji angielskiej był wzorcowy.
Rewolucja powinna odbyć się we Francji, a nie w Anglii. Duch protestantyzmu jest obwiniany o narodzenie się kapitalizmu. Hugenoci (kalwini) byli zaczątkiem, zmian, które powinny nastąpić we Francji. Ale odwołano edykt tolerancyjny we Francji i około 100 000 Hugenotów wyemigrowało do Anglii, Holandii i Prus. Hugenoci przyspieszyli rewolucję, która miała miejsce w Anglii.
Czerwony Kapturek to literatura francuska, która trafiła na tereny niemieckie razem z Hugenotami
Francja się osłabiła, a Anglia wzmocniła. Francja zaczęła wprowadzać zmiany dopiero po rewolucji Francuskiej (nie rewolucji przemysłowej)
Warunki dla funkcjonowania sił rynkowych w Anglii stworzono dużo wcześniej poprzez:
Zbudowanie mocnego systemu walutowego
Zbudowanie trwałego systemu podatkowego
Zbudowanie trwałego systemu celnego
Prowadzono wojny morskie, budowano imperium kolonialne, zmonopolizowano handel. Wydano akty nawigacyjne w latach 1651-1652. Rozwijała się infrastruktura techniczna. Budowano drogi (utwardzane drogi bite). Stworzono instytucje w dziedzinie administracji publicznej (prawo), Kształcono obywateli, zapewniano ochronę zdrowia. Rozwijał się system oświaty.
5 mln obywateli w 1930 uzyskało prawo głosu. Byli to ci, którzy mieli kapitał i potrafili inwestować. Kapitał kupiecki zamieniano na kapitał przemysłowy. Pieniądze zakumulowano w handlu i inwestowano w maszynę parową.
11.12.2009
Historia - wykład 6
Temat: rola państwa w procesach industrializacyjnych.
W Anglii rola państwa była minimalna, przygotowano grunt pod rewolucje przemysłową:
Dobre prawo handlowe.
Wspomaganie ekspansji kolonialnej.
Budowa infrastruktury technicznej (dróg).
Upowszechniona oświata (analfabetyzm stał się przeszłością)
Anglicy znacznie się wzbogacili, stworzyli własną sieć bankową. Mieli kapitał i świadomość kapitalistyczną. Rewolucja mogła się dokonać samoczynnie. W innych krajach europejskich poza Anglią i Holandią panowały stosunki feudalne. Rola państwa była duża.
Polska w dobie rewolucji przemysłowej:
Ostatnim panującym był Stanisław August Poniatowski - angloman, znał dobrze kilka języków, miedzy innymi angielski. Chciał Polskę przekształcić w monarchie parlamentarną. Podpisał I konstytucję w Europie.
Przetłumaczono dzieło A. Smitha o bogactwie narodów na język polski.
Czytano dzieła innych fizjokratów zagranicznych i polskich takich jak np. Józef Wybicki. Polska nie była w izolacji.
Trzeba było mieć środki na przekroczenie bariery inwestycyjnej. Zauważył to Julian Ursyn Niemcewicz, który wycenił maszynę parową na 80 000 dolarów, tyle ile był warty pałac namiestnikowski. Dla tych, którzy nie mieli środków bariera była nie do przekroczenia.
Antoni Tyzenhaus na terenach królewskich na Grodzieńszczyźnie stworzył kompleks manufaktur będących własnością królewską. W okolicach Kozienic tworzono manufaktury sztućców. Sztućce - sztucery, pierwsza broń gwintowana. Barierę inwestycyjna mogli przekroczyć przedstawiciele wielkich rodów, np. Potoccy.
W Słupsku uruchomiono manufakturę tworzącą słynne „pasy słupskie”, cenną część męskiej garderoby. Produkowano tam też kilimy wiszące na ścianie.
Manufaktura fajansów nieborowskich produkcja dużych wazonów, w których mogli się zmieścić Alibaba i 40 rozbójników
Małachowski i Jegierski zakładali manufaktury.
Ingerował król w imieniu władzy państwowej. W dobrach księcia Czartoryskiego powstawała porcelana.
Karty były produkowane, łatwo było je sprzedać, bo byli chętni na ten towar.
Businesswoman - kobieta z wielką wyobraźnią i dużymi umiejętnościami.
Prot Potocki - został bankierem, pochodził z bogatego rodu, miał wiedzę i umiejętności, założył pierwszy prywatny bank. Nazwisko Potocki było firmą. Potoccy wydali siedmiu hetmanów, 1 prymasa i wielu generałów. Przekształcili się w myśl zasad pozytywistycznych, ale mimo to byli podejrzewani o wiele nikczemności. Zadano jednemu z Potockich podchwytliwe pytanie, co by było, gdyby była możliwość odzyskania niepodległości. Powiedział, że oddałby za ojczyznę życie i dostał za to 10 lat
Potocki uruchomił jedyną w Polsce kompanię handlową czarnomorską. Zakupił okręty pełnomorskie i uruchomił polski handel na morzu Czarnym. Na autorytecie nazwiska Potocki opierali się królowie.
Katastrofa przyszła po uchwaleniu konstytucji 3-go maja. Rozbiory polski były efektem, tego, że chciano nas załatwić, a nie dla tego, że byliśmy, źle rządzeni . Drugi rozbiór doprowadził do upadku banku Prota Potockiego. 2 i 3 rozbiór odebrały na najbliższe 123 lata perspektywy rozwoju Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Na wschodzie było najgorzej. Próby uprzemysławiania podejmowano tam dopiero w wieku XX. Na terenach zachodnich, w Księstwie Warszawskim próbowano coś zrobić. Księstwo Warszawskie miało ogromną i bardzo dobrą armię wzorowaną na napoleońskiej. Walczyli w niej najlepsi z wielkich rodów. Po 5 latach Księstwo warszawskie upadło.
Blokada kontynentalna skierowana przeciw Anglii była katastrofą ekonomiczną dla Polski. Polska była krajem rolniczym i dużo eksportowała. Płacono wysokie podatki i jednocześnie nie było dochodów. 1813-1815 Księstwo warszawskie było pod okupacja rosyjską.
Ksawery Drucki-Lubecki (Twórca zagłębia przemysłowego z nowymi technologiami. Wprowadzał młyny prochowe. Był przeciwieństwem zbrojnego wystąpienia. Pragnął rozwoju. Był żołnierzem. Pochodził ze znanego rodu. Na początku zdobywał doświadczenie wojskowe, później został ministrem finansów. Był człowiekiem z charakterem, pozbył się deficytu i znalazł nadwyżki. Lubeckiemu zaproponowano, że nadwyżki można przetransferować do skarbca Rosji. Był sprytny i przyjechał do Rosji po pieniądze, bo chciał je mieć na inwestycje. Obiecał carowi, że pomoże mu usunąć deficyt, załatwił pożyczkę dla Rosji.)
Stanisław Staszic (Ksiądz, dobry biznesmen, pochodzenia mieszczańskiego, całe życie poświęcił krajowi. W 1817 roku założył szkołę górniczą, rozbudował staropolski okręg przemysłowy nad rzeką Kamienną. W tym okręgu były pewne kruszywa nadające się do eksploatacji. Badał geologię ziem polskich, był graczem giełdowym. Chodził w wytartej sutannie i grał na giełdzie w Wiedniu.)
Stanisław Kostka-Potocki (Brat twórcy konstytucji 3-maja. Odbierał z rąk Napoleona konstytucję, która powstała pod patronatem Napoleona. Założył 3000 szkół. Znał się na archeologii, prowadził wykopaliska w Pompejach i Herkulanum. Napisał książkę „Podróż do ciemnogrodu” czym naraził się ówczesnym moherom
Rozbiory podkreśliły ogromne różnice między Polską a bogatszymi krajami.
Podczas powstania listopadowego Francuzi utożsamiali się z Polakami, pijąc na naszą cześć toasty Polscy żołnierze dostawali we Francji dożywotnie, ale najniższe emerytury. Niektórzy dostawali dobre stanowiska we Francji.
50 letni Adam Czartoryski poślubił 18 letnią kobietę (Księżniczką Sapieżankę). Dożył 90 lat i do końca życia był sprawny. Zajmował się polityką. Posagiem jego żony zajmowała się teściowa Księżna Sapieżyna jako pierwsza zainwestowała w kolejnictwo francuskie. Francuzi nie widzieli interesu w kolejach, a ona widziała.
Warunki rozwijania się polskiej ekonomii były trudne. Balzak, przyjaciel Polaków, który zakochał się w Polce, jeździł z Paryża do małej miejscowości w Polsce, gdzie ona mieszkała. Napisał „Kuzynkę piętkę”, w której pacyfista przemysłowiec mówił, że Polacy nie wiedzą o tym, że nie są już barbarzyńcami i powinni się zająć ekonomią (chyba).
Przez długie lata Potoccy ubożeli, np. potomek hetmana Niedźwiedziej łapy ma portret, który wyciął z gazety i sobie oprawił ci ludzie zostali zepchnięci na samo dno, a kiedyś byli na równi z królami.
W Europie jedynie Anglia i Holandia nie były krajami zacofanymi. Tam mnożono swój kapitał. W przypadku innych krajów było gorzej. Np. Francja, przez cofnięcie edyktu tolerancyjnego była również zapóźniona, ale szybko nadrabiała.
14. lipca 1789 - początek rewolucji francuskiej.
Prof. Janeczek grał w szachy na lekcjach sam się przyznał
We Francji przeprowadzono reformy, znoszące poddaństwo chłopów, zostali oni uwłaszczeni (NIE MULIĆ Z UWŁASZCZENIEM LENINA). Były 3 rodzaje dóbr: feudalne, aluwialne i serwituty. Chłopi mieli swoje warsztaty, ale obowiązywały ich: służba wojskowa i płacenie podatków. System ten zmuszał wszystkich do identyfikacji. Chłopi często uciekali z wojska, bo służba wojskowa nie była dla nich czymś naturalnym , szlachta w swoim etosie była przywiązana do wojska.
W książki pakowano śledzie, ktoś tam z dawnych kapitalistów dostał tylko 1 swoją książkę, którą oddał mu student
Wielu ludzi mądrych zginęło w powstaniach.
Francja zmieniła się w wyniku rewolucji francuskiej: zmieniono kodeks cywilny (Napoleona). Napoleon - bóg wojny, doskonały strateg, ale też doskonały prawodawca. Kodeks Napoleona to najtrwalsze jego dzieło. Napoleon uporządkował budżet. Deficyt budżetowy był przyczyną rewolucji. Okres cesarstwa może się kojarzyć nie tylko z tyranią, ale też z uspokojeniem sytuacji ekonomicznej. Wojny były spowodowane konfliktami z sąsiadem, jakim była Anglia.
Anglicy zawierali koalicje, z kim się dało, żeby pokonać Napoleona, dawali pieniądze na wojny zadłużali się na kilka budżetów do przodu. Gdyby nie było rewolucji przemysłowej to Anglia nie byłaby mocarstwem nawet gdyby wygrała z Francją.
Napoleon jednoczył Europę z 36 państw niemieckich stworzył Związek Reński, a we Włoszech Republikę Lombardzką co doprowadziło do powstania królestwa włoskiego.
Wielkim przegranym wojny z Francją były Prusy, 1807 - Prusacy zostali w dwóch bitwach pokonani przez Francuzów. Napoleon był ich panem, chciał oddać Śląsk, Polsce, obrabowano Gdańsk. Prusy zostały zepchnięte na dalszy plan względem Saksonii. Prusacy byli pracowici, ale nie bogaci.
Dwaj ministrowie Stein i Hardenbeck stworzyli nową potęgę pruską. Pozbawili feudałów pruskich praw do chłopstwa, zmuszano ich do poszukiwania nowych źródeł dochodów. Dążono do uprzemysłowienia. Państwo pruskie aktywizuje się na 5 płaszczyznach:
W Prusach nie było przemysłowców, sprowadzano przemysłowców z Anglii. Między innymi Jon Baildon założył hutę w Katowicach. Wasserpolnisch - gwara śląska. W Polsce się po niemiecku nie dało dogadać pod koniec XIX wieku.
Przygotowanie rodzimej kadry przedsiębiorców przemysłowych. Wysyłano ludzi na szkolenia do Ameryki. Tych, którzy mieli zdolności wysyłano do przemysłu i szkolnictwa. Od klęski pod Jeną i Erstedt prowadzano industrializacje Prus.
Otto von Bismarck miał umiejętności rządzenia, i uczynienia z Niemiec potęgi. Powstała niemiecka szkoła ekonomiczna, będąca wzorem, ale pracowano przez 70 lat. Kapitał - 3 element. Wojna Krymska - Austria naraża się Rosji. Wybucha powstanie węgierskie, w którym uczestniczą Polacy. Paskiewicz tłumi powstanie węgierskie. Austria została skreślona z listy przyjaciół. Później Rosja zaatakowała Austrię. 1867 - Austria przegrywa w bitwie pod Sanową. Rosja zaatakowała Francję, która przegrała. Francuzi musieli oddać Alzację i Lotaryngię i zapłacić 5 mld Niemcom. Niemcy stworzyli w Europie system korporacyjny, jako jedyni w Europie na wzór USA. Francuzi zapłacili 5 mld w przeciągu kilku lat. Po I Wojnie Światowej Francuzi chcieli reparacji od Niemców jako jedyni.
Prusy stały się w nowej sytuacji inwestorem działalność Etatystyczna.
Np. Raczkiewicz był etatystą.
Niemcy chcieli żeby Francuzi podzielili się z nimi koloniami.
W dyplomacji języki obce i znajomość historii odgrywają duże znaczenie np. Churchill znał języki i historię, tak jak Potoccy, hrabia Schenbeck