Georg Wilhelm Friedrich Hegel (ur. 27 sierpnia 1770 w Stuttgarcie, zm. 14 listopada 1831 w Berlinie), niemiecki filozof, twórca klasycznego systemu idealistycznego. Hegel urodził się w Stuttgarcie w rodzinie urzędnika. Początkowo studiował teologię w Tübingen, a jego kolegami ze studiów byli Friedrich Hölderlin i Friedrich Schelling. Filozofią zajął się dopiero w 1801 roku, wykładając początkowo na uniwersytecie w Jenie jako docent, przedstawił swoje poglądy w „Phänomenologie des Geistes” (1806), potem pracował jako dyrektor gimnazjum w Norymberdze (1808—1816). Napisał wtedy „Wissenschaft der Logik” (1812—1816). W roku 1816 został profesorem Heidelbergu, tworząc następne dzieło: „Enzyklopädie der philosophischen Wissenschaften im Grundriss” (1817, 3 wyd. 1830). W roku 1818 został powołany na stanowisko profesora do Berlina. Tu ogłosił „Grundlinien der Philosophie des Rechts” (1821). Jego wykłady z filozofii historii, sztuki, religii i historii filozofii wydał Karl Ludwig Michelet pt. „G. W. F. Hegels Werke, vollst/ndige Ausgabe durch einen Verein von Freunden des Verewigten” (1832—1845, 18 t., tom 19. ukazał się w 1887). Najnowsze kompletne wydanie wszystkich dzieł Hegla wychodziło w Berlinie w latach 30. XX wieku. Zdobył za życia wielu uczniów (heglizm) i pozycję największego niemieckiego filozofa. Umarł w czasie epidemii cholery, która wybuchła w Berlinie w 1831 r. Źródłem intelektualnym filozofii Hegla była filozofia neoplatońska, kantyzm, fichteanizm ale także elementy gnostyckie szwabskiego pietyzmu. Najważniejsze dzieła Hegla to:

• system całościowy; myśl europejska, wszystkie rzeczy się ze sobą wiążą.

• teoria historii ucznia Hegla Marksa

FILOZOFIA

-rzeczywistość, byt, cały świat jest procesem historycznym. Podmiotem jest duch absolutny, konstytuuje się dzięki tożsamości wiedzy o sobie i przejawia w trzech formach: sztuce, filozofii, objawionej religii oraz formie pojęciowej w filozofii. Twórczość artystyczna, twórczość religijna i twórczość filozoficzna, są różnymi wyrazami jednego i tego samego ducha absolutnego. Piękno jest zupełną identycznością zjawiska i absolutu (są to hasła romantyzmu i neoplatonizmu). Jedność zjawiska i idei rozwija się w trzech formach a) symbolicznej, przedstawiającej ideę w zjawisku; b) klasycznej, przedstawiającej jedność zjawiska i idei w sposób naiwny; c) romantycznej, która w sposób świadomy wyrównywa uświadomioną przepaść między zjawiskiem a ideą. Twórczość religijna wychodzi z religii naturalnej i poprzez religię duchowej indywidualności dochodzi do najwyższej formy, religii chrześcijańskiej. Sztuka jest przejawem ducha absolutnego w zmysłowej formie, piękno stoi pośrodku "między zmysłowością jako taką i czystym myśleniem". Filozofia ma za zadanie ujmować w myślach własną epokę oraz człowieka i dzięki temu samopoznaniu odkryć swoją tożsamość z religią chrześcijańską, która zdaniem Hegla "odpowiada w pełni treści prawdziwej filozofii". Poznanie Boga stanowi ostateczny cel filozofii, albowiem "Człowiek zna Boga tylko w takim stopniu, w jakim Bóg w człowieku poznaje samego siebie".Rozwój pojęć filozoficznych jest określony wedle założenia Hegla podwójną koniecznością: 1. ogólnej struktury kategorialnej logiki, 2. powszechnej struktury czasowej ogólnej świadomości ludzkiej. Te dwie zasady stanowią o możliwości naukowego traktowania historii filozofii. Nie jest ona zsypiskiem różnych ciekawostek filozoficznych, ale współczesną świadomością dokonanego rozwoju filozoficznego.

Absolutny, czyli ostateczna podstawa rzeczywistości, nie jest przez coś wartościowane u Hegla jest to Bóg. Cały świat to Bóg. Idealizm Hegla ma absolutnie charakter duchowy. Istota rozwoju absolutu jest proces uświadamiania siebie samego. „Bóg” był na początku ślep i głuchy, nie wiedział kim jest, wyruszył w drogę i poznawał siebie samego w procesie historycznym.

Np.:

>Jan Kowalski zadaje sobie pytanie;

-kim jestem?

jestem Jan Kowalski

>Żeni się ; żeby wiedzieć czy jest dobrym mężem, trzeba być mężem. Okazuje się, że nie pociągają go kobiety.

>Rozwodzi się.

>Zostaje gejem, okazuje się, że mężczyźni go brzydzą.

>Jest istotą aseksualną, celibat

- kim jestem?(biografia, historia)

Logika dialektywna; rzeczywistość rozwija się poprzez sprzeczności. Najpierw cos powstaje;

TWIERDZENIE TEZA BYT

NAGACJA ANTYTEZA ALIENACJA

NAGACJA NEGACJI SYNTEZA DEZALIENACJA

Rzeczywistość duchowa wyłania z siebie rzeczywistość materialną. Ta sprzeczność wywołuje syntezę ŚWIADOMOŚĆ na ziemi „Bóg” poznaje siebie oczami i uszami Az do momentu powstania ludzi. Potem sami przez siebie poznawaliśmy świat. Ciąg zdobywania wiedzy o naturze ludzkiej, powstaniu gatunku.

Historia gatunku ludzkiego; podmiotem jest gatunek, który próbuje uświadomić sobie kim jest i na czym polega wolność poprzez urzeczywistnienie siebie.

Wolność; robienie co się chce, jeden człowiek jest wolny reszta nie. Wolność jednostki jest możliwa tylko wtedy gdy inni są w niewoli. Wolność przechodzi w swoje przeciwieństwa. Nie może tkwić w chęci jednostki, musi być atrybutem całego państwa.

Wolność chrześcijańska; każdy jest wolny, równy wobec Boga. Jest to wolność duchowa. Znalezienie relacji jednostka-państwo, obie wolne, wszystkie ustroje współczesne i wcześniejsze szukają odpowiedniej formuły.

Polityczne dzieło sztuki; Polis antyczna. Wolne jest całe państwo, kiedy jestem obywatelem jestem wolny. Sfera wolności, sfera życia publicznego. Obywatel musi być podporządkowany państwu, więc istnieje niewolnictwo co znów stwarza zaprzeczenie. Wolność to bark sumienia, brak jedności ducha.

Rzeczywistość historyczna odbywa się według praw;

• chytrość rozumu; mechanizmami są ludzkie namiętności, które się zderzają, dążymy do wzrostu jednostki. Ten wzrost nie jest prosto kierunkowy to co dla jednych jest zmniejszeniem jednostki dla innych jest jej zwiększeniem(np.: wojna jednym ogranicza wolność, innych rozwija)

• bohater historyczny; żyje i myśli jak ludzie z przyszłości. Wyprzedza ludzi współczesnych swoją świadomością, dlatego nie są rozumiani przez współczesność (np.: Jezus w antyku wbrew wszystkim twierdzi, ze każdy człowiek jest równy i wolny. Napoleon przyniósł nieszczęścia, wojny, ale skutkiem było zniszczenie feudalizmu i powstanie kodeksu prawa).

Marksiści twierdzili, ze komuniści są bohaterami historycznymi.

• spojrzenie kamerdynerskie; „podaje buty bohaterowi historycznemu” ocenia bohatera z punktu widzenia rzeczywistości, nie widzi przez to kim jest. Spojrzenie służącego nie umie dostrzec roli bohatera (np.: Lech Wałęsa, współcześni patrzeli, ze jest on prosty, łowi ryby, jest gruby) Spojrzenie krótkoterminowe.

Wpływ Hegla na Marksa

Filozofia Hegla jest kluczowa dla zrozumienia dalszego rozwoju niemieckiej filozofii, w tym myśli Karola Marksa. Trzy pojęcia heglowskie: alienacja , uprzedmiotowienie (reifikacja) i rozwiązanie sprzeczności stanowią punkt wyjścia filozofii marksistowskiej. Alienacja oznacza pozostawanie w stanie konfliktu z innymi ludźmi, który rozgrywa się także w ich wnętrzu. Prowadzi ona do uprzedmiotowienia: człowiek postrzegając społeczeństwo, prawo i porządek moralny jako antagonistyczne siły zaczyna traktować ludzi i społeczeństwo jako „przedmioty”. Według Hegla człowiek może rozwiązać tę sprzeczność, kiedy zda sobie sprawę, że stał się obcym w stworzonym przez siebie świecie i wkroczy na drogę budowania samoświadomości. Marks uzna alienację i reifikację relacji międzyludzkich za produkt kapitalizmu, a rozwiązanie tej sprzeczności zobaczy w rewolucji socjalistycznej.

Karol Marks (niem. Karl Heinrich Marx; ur. 5 maja 1818 w Trewirze, w Prusach, zm. 14 marca 1883 w Londynie) - filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Twórca marksizmu, współzałożyciel Pierwszej Międzynarodówki. Pochodził z zeświecczonej rodziny żydowskiej, która wydała w przeszłości wielu wybitnych rabinów. Jego ojciec, prawnik, był zwolennikiem filozofii oświecenia. Aby uniknąć antysemickich ograniczeń ustawy uniemożliwiającej Żydom dostęp do stanowisk prawniczych i lekarskich przeszedł z całą rodziną na luteranizm. Po ukończeniu gimnazjum, Marks w 1835 podjął studia prawnicze na uniwersytecie w Bonn, a po roku przeniósł się na Uniwersytet Berliński, w tym czasie jeden z najlepszych na świecie. Na studiach uczęszczał na wykłady Savigny'ego i Gansa. W Berlinie przystąpił do grupy lewicowych heglistów, do której należał min. Bruno Bauer, doszukujących się w Heglu wątków rewolucyjnych i ateistycznych. Zaczął się interesować filozofią i historią, doktoryzował się na uniwersytecie w Jenie w 1840, na podstawie rozprawy o teoriach atomistycznych Demokryta i Epikura (Różnica między filozofią przyrody Demokryta a filozofią przyrody Epikura). Rozprawa doktorska utrzymana jest w duchu idealizmu.Po ukończeniu studiów przeniósł się do Bonn licząc na karierę wykładowcy, ale plany te, z powodu zmian personalnych na uniwersytecie, nie powiodły się. Młody Marks żywo interesował się rozwijającą się w Niemczech filozofią heglowską i pozostawał pod mocnym wpływem pism Ludwika Feuerbacha wydawanych po 1836. 1 stycznia 1842 w Kolonii zaczęło wychodzić opozycyjne pismo Gazeta Reńska (Rheinische Zeitung), które zaprosiło Bruno Bauera i Karola Marksa do współpracy. W październiku 1842 Marks został jej redaktorem naczelnym. Pismo spotykało się z represjami władz pruskich spowodowanymi jego demokratyczno-radykalnym charakterem, które spowodowały ustąpienie redaktora naczelnego i ostateczne zamknięciem w marcu 1843.Na okres pracy w redakcji przypada ewolucja jego poglądów od idealizmu, reprezentowanego w rozprawie doktorskiej, do materializmu, oraz odstąpienie od demokratyzmu na rzecz komunizmu. Na ten okres przypada również wzrost zainteresowania ekonomią polityczną, który zaowocuje w przyszłości wieloma pracami. W roku 1843 Marks żeni się w Kreuznach z Jenny von Westphalen i przenosi się do Paryża. We Francji ma wraz z Arnoldem Rugem wydawać radykalne pismo emigracyjne, jednak ze względu na rozbieżności ideowe redaktorów, jak i problemy z kolportażem, wychodzi tylko jeden numer zatytułowany "Roczniki Niemiecko-Francuskie". Marks publikuje w nim min. artykuły "Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa" i "W kwestii żydowskiej", w których ostatecznie porzuca idealizm i po raz pierwszy ujawnia się jako rewolucjonista i internacjonalista odwołujący się do mas i Proletariatu.W 1844 stworzył "Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne" którymi rozpoczyna swoją krytykę ekonomii politycznej i filozofii heglowskiej. Rozwijał w nich również teorię humanizmu socjalistycznego. We wrześniu 1844 poznał Fryderyka Engelsa, przyszłego przyjaciela i głównego współpracownika. Obaj uczestniczyli aktywnie w życiu politycznym Paryża i wspólnie opracowywali idee socjalizmu proletariackiego, czyli komunizmu.Pierwszym wspólnym pismem była "Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki" krytycznie analizująca poglądy heglistów, ze szczególnym uwzględnieniem Bruno Bauera.W 1845 roku, zostaje na wskutek działań rządu pruskiego wydalony z Paryża wyjeżdża do Brukseli. W latach (1845-1846) powstaje pierwszy wykład tez materializmu historycznego autorstwa obu teoretyków, zawarty w Ideologii niemieckiej. W latach (1845—1847) Marks pisze do gazet wydawanych zarówno we Francji jak i w Niemczech, jego artykuły można znaleźć w "Vor-warts", "Deutsche-Brusseler Zeitung", "Das Westphalische Dampfboot" i "Der Gesellschaftsspiegel".W roku 1847 wydaje "Nędzę filozofii" dzieło, w którym poddaje krytyce poglądy Proudhona.Marks zaangażował się w tworzenie Związku Komunistów, którego członkiem został wraz z Engelsem wiosną 1847. Obaj brali udział w londyńskim II Zjeździe tego związku w listopadzie 1847. Ich czynny udział w związku przejawiał się również w tym, iż obaj są autorami jego programu. Stanowił go wydany w 1848 roku "Manifest partii komunistycznej", który zawierał idee rozwiniętego materializmu, dialektyki, walki klas i przypisywał proletariatowi rewolucyjny potencjał. Był to pierwszy program, oparty w całości na zasadach socjalizmu naukowego. Marks prowadził w tym czasie działalność publicystyczną, w 1848 wyszło jego "Przemówienie w sprawie wolnego handlu".

Koncepcja Marksa młodego; proces prawny, ludzkość wytwarza się w procesie historycznym i ma materialny charakter. Podmiotem jest ludzkość, przedmiotem przyroda. Rozwój historii polega na przyswajaniu przyrody, człowiek miesza się z przyrodą.

Podmiot pracy to przyroda. Człowiek wchodzi w internalizacje z przyroda. Rozwija ją, przekształca świat, wytwarza siebie. Uprzedmiotowienie; mowa to proces myślenia, pięść to siła. Tworzy byt człowieka, proces produkcyjny pracy. Poprzez nią urzeczywistniamy się i poznajemy kim jesteśmy, jako gatunek.

Alienacja pracy; produkt pracy zaczyna się wrogo przeciwstawiać wolność zmienia się w zniewolenie (np.: domek jednorodzinny ma spełnić moje potrzeby, budujemy go, lecz kiedy rośnie zaczyna mieć żądania; trzeba podjąć prace na budowę domu , tracimy wolny czas, z nerwów tracimy zdrowie. Cos co ma zaspokaja nasze potrzeby zaczyna mną rządzić. Proces obiektywny, rozgrywa się między jednostką a rzeczami. Doprowadza do tego system, układ społeczny. We współczesnym świecie (jego) duża cześć ludzi jest zniewolona, wykorzystywana ponad ludzkie siły. Istota człowieka przeciwstawia się mu. Człowiek kiedy śpi i je jest wolny, kiedy pracuje ta wolność jest mu odbierana. Podporządkowujemy wolność funkcja zwierzęcym, biologicznym. Robotnik staje się przedmiotem.

Historia myśli socjologicznej wykład 6

(05.11.2007)

- 1 -

---