Metody diagnozy zdolności i poznawania uczniów uzdolnionych.
Poznanie przez ucznia własnej osoby.
Do dobrego funkcjonowania w życiu potrzebna jest wiedz o świecie i o samym sobie. Im wiedza jest bardziej wszechstronna i uporządkowana, tym łatwiej jest realizować określone cele, osiągać satysfakcję i dobre samopoczucie. Zbiór wiedzy o sobie nazywa się "obrazem własnej osoby". Obraz własnej osoby tworzą trzy komponenty:
opisowy - wiedza o własnych cechach biologicznych, psychologicznych i społecznych, zdobywana przez samoobserwację i samoanalizę;
wartościujący - wiedza o wartościach, jakimi człowiek kieruje się w życiu; o postawach wobec własnej osoby i sposobach jej oceny - samoocena.
normatywny - wiedza o pożądanym obrazie własne osoby - samokontrola.
Zadaniem nauczyciela jest pomoc wychowankom w poznaniu własnej osoby. Nauczyciel musi dysponować dużą sumą wiedzy na ten temat, szczególnie z następujących dziedzin:
wiedza o uczniu obejmująca właściwości społeczno-emocjonalne i umysłowe
wiedza o zespole wychowanków
wiedza o postawach, poglądach i opiniach uczniów
wiedza o stosunku uczniów do szkoły i jej wymagań
wiedza o pozaszkolnej aktywności ucznia i jego środowisku społecznym.
Zdobycie rzetelnej wiedzy o swoich uczniach umożliwi nauczycielowi ukształtowanie obrazu o uczniu, o jego zainteresowaniach, zdolnościach.
Metody poznawania uczniów uzdolnionych i diagnozy zdolności.
Psychologia nie posiada jednoznacznych metod i aparatury służącej do jednoznacznego pomiaru i rozpatrywania zdolności i uzdolnień . Pomiar powinien być dokonywany różnymi narzędziami i przez różne osoby. Wskazane jest stosowanie do pomiaru i badań testu inteligencji, obserwacji, arkusza, wywiadu, ankiety i skali oceny.
Testy inteligencji.
Podstawową techniką pomiaru i diagnozy zdolności jest test inteligencji. Testy stosowane są w wersji indywidualnej i grupowej Pierwszym twórcą testu był w 1908 roku Binet i do dziś jego testy są używane na całym świecie.
Do najbardziej znanych twórców testów indywidualnych należą Binet, Weschler, a do grupowych Matrix, Raven.
Oprócz testów indywidualnych i grupowych stosuje się testy:
werbalne i niewerbalne /wykonaniowe/
odwołujące się do zdolności ukształtowanych w toku rozwoju w środowisku /Bineta i Weschlera/
ukształtowanych przez czynniki biologiczne /Ravena i Cattella/.
Włoska psycholog Anne Anastazji uważa, że testy zdolności mają na celu ustalenie maksymalnych osiągnięć do jakich zdolna jest jednostka w danej dziedzinie, a testy inteligencji określają ogólny poziom rozwoju umysłowego.
Testy inteligencji mają wiele braków, nie dają jednoznacznych wyników szczególnie przy badaniu zdolności twórczych. Przy badaniach twórczych stosuje się metody Guilforda /USA/, uzdolnień muzycznych - test Winga, zaś uzdolnień plastycznych - test Mayera.
W rozpatrywaniu zdolności specjalnych dużą rolę odgrywają dane wspomagające o zainteresowaniach i upodobaniach.
Metoda obserwacji.
Obserwacja to podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegająca na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz na interpretacji uzyskanych danych. Przez proces obserwowania będziemy rozumieli określenie celu obserwacji, ustalenie osoby lub zjawiska, które mają być obiektem obserwacji, określanie rodzaju planowanej obserwacji, ustalenie formy prowadzenia zapisu w postaci arkusza obserwacji, swoistych zachowań osoby przeprowadzającej obserwacje oraz zasad opracowywania danych i ich interpretacji.
Istnieją dwa podstawowe cele, którym może służyć obserwacja dokonywana przez nauczyciela. Może ona być bowiem rezultatem odpowiedzi na jakieś pytania nurtujące nauczyciela bądź też wynikiem przeświadczenia o konieczności stałego stosowania obserwacji w trakcie działań pedagogicznych.
W celu przeprowadzenia dobrej efektywnej obserwacji muszą być spełnione następujące warunki:
określona treść obserwacji.
ustalona liczba obserwowanych osób /obserwacja jednostkowa i grupowa/.
ustalona liczba obserwatorów i typ ich kontaktów z obserwowanymi /obserwacja bezpośrednia i ukryta/.
określony czas obserwacji /może być ciągła i wyrywkowa/
ustalona aktywność obserwatora /obserwacja bierna, obserwacji czynna lub kontrolowana/.
uszczegółowienie obserwacji i stopień standaryzacji zapisu - arkusza obserwacji jest najważniejszą, zgodnie z którą można scharakteryzować różne rodzaje obserwacji.
Obserwacja luźna polega na swobodnym, nie zamierzonym uprzednio zbieraniu danych w trakcie wszelkiego rodzaju kontaktów między nauczycielem a uczniem. Jest to najprostsza technika obserwacyjna; nic więc nie stoi na przeszkodzie stosowania jej w każdej sytuacji.
Obserwacja pogłębiona celowa różni się od obserwacji luźnej tym, że przy jej pojęciu określa się cel, w związku z tym obserwacja stosowana jest wybiórczo. Jednocześnie jednak jest to obserwacja wszystkich wydarzeń związanych z interesującym nas tematem.
Obserwacja znaczących zdarzeń jest obserwacja poszczególnych zdarzeń dokonywana na tle sytuacji. Sytuacje te powinny być zapisywane w sposób planowy. Obserwacja znaczących zdarzeń jest techniką zakładającą obserwację celową i pewien stały, powtarzający się sposób postępowania w stosunku do obserwowanych sytuacji.
Istnieją 3 podstawowe rodzaje zapisów, których dokonuje się w trakcie obserwacji lub po zaobserwowaniu zdarzenia określanego jako znaczące:
zapis złożony z samych faktów
zapis mieszany
zapis z wyodrębnianymi częściami
Obserwacja skategoryzowana polega na tym, że poszczególne interesujące obserwatora zdarzenia są ujęte w kategorie. Zadaniem jej jest stwierdzenie czy dana sytuacja wystąpiła.
Obserwacja topograficzna jest rozwinięciem obserwacji skategoryzowanej przystosowana do klasy szkolnej. /A. Górycka/.
Obserwację powinny prowadzić osoby odpowiednio przygotowane i powinien być dobrze przygotowany arkusz obserwacji. Diagnoza przy pomocy obserwacji jest nie zawsze prawdziwa, ponieważ uczniowie podlegający obserwacji często nie chcą być zauważeni, zachowując się często przeciętnie, nie maja możliwości ujawnienia swych uzdolnień szczególnie intelektualnych, ponieważ pochodzą ze środowiska o niższym standardzie życia i są mniej odważni i przebojowi. Biorąc powyższe pod uwagę obserwujący powinien opierać swoje spostrzeżenia o zdolności szybkiego uczenia się, zdolność uogólniania, pomysłowość, ciekawość intelektualną z badawczością i wynalazczością, przezorność oraz zdolność przewidywania, szerokie zainteresowania, zdolność argumentacji, wykrywanie relacji i związków między elementami wiedzy.
Techniki werbalne. Ankieta i wywiad.
Ogólne założenia badań przeprowadzonych za pomocą ankiety lub wywiadu są następujące:
badanie za pomocą ankiety ma miejsce wówczas, gdy osoby badane otrzymują pisemne zestawy pytań i mają na nie odpowiedzieć również na piśmie
wywiad występuje wówczas, gdy osoba badająca w toku rozmowy zadaje pytania, a osoba badana udziela odpowiedzi..
Kwestionariuszem nazywamy - zestaw pytań zamieszczonych w formularzu ankiety lub służący jako podstawa do stawiania pytań w trakcie wywiadu.
Stosowanie wywiadu lub ankiety pozwala na uzyskanie informacji ze ściśle określonej dziedziny.
Na przeprowadzenie badania za pomocą ankiety warto zdecydować się wówczas, gdy:
musimy szybko uzyskać wiele wypowiedzi,
nie interesują nas szczególnie motywy, dla których osoby badane udzielały takich lub innych odpowiedzi,
orientujemy się już tak w sprawie, w zakresie której mamy zdobyć informacje, że potrafimy precyzyjnie formułować dotyczące jej pytania.
Skale ocen i metody socjometryczne.
Skala ocen zwana także skalą szacunkową, jest szczególnym rodzajem zestawu kategorii, cech lub zachowań. Występowania zjawiska ujmowanego w danej kategorii winno być odnotowane nie tylko ilościowo - a więc na zasadzie oceny, czy zjawisko ma miejsce, czy też nie, ale również pod względem nasilenia jakościowego. Oznacza to, że za pomocą skali ocen możemy określić poziom zdolności, rodzaj uzdolnień i zainteresowań.
Skalę ocen można stosować w różnych sytuacjach i może mieć ona różny charakter, stąd trudności związane z zakwalifikowaniem jej jako metody.
Socjometria to metoda polegająca na zadawaniu pytań badanemu i wyciąganiu wniosków z odpowiedzi. Badania socjometryczne głównie dotyczą analizy stosunków między uczniami w klasie, akceptacji poszczególnych uczniów. W oparciu o socjogram kołowy nauczyciel rozpoznaje uczniów lubianych tzw. gwiazdy oraz geniuszy.
Metody autoekspresyjne.
Zastosowanie metod autoekspresyjnych polega na wytworzeniu sytuacji niejako skłaniającej ucznia do pewnego spontanicznego i szczerego zachowania werbalnego lub niewerbalnego, które może pośrednio przynieść informację o nim. Informacje uzyskiwane za pomocą tej metody nie nadają się do ścisłego opracowania statystycznego.
Do metod autoekspresyjnych należą następujące metody:
swobodna wypowiedź ustna
dziennik
metoda inscenizacji /ważne jest stworzenie silnej motywacji do uczestniczenia w grze/
metoda sytuacyjna
dyskusja
analiza wytworów uczniowskich
technika niedokończonych historyjek
technika niedokończonych zdań
eksperyment
studium przypadku i zapis zbiorczy
Tadeusz Nowacki twierdzi, że zapis zbiorczy powinien zawierać wszystkie dane o uczniu:
zdrowie i stan fizyczny
rodzina i środowisko rodzinne
oceny szkolne
wynik badań psychologicznych
uzdolnienia i zamiłowania
cechy charakteru i moralności
sprężyny działania (plan życiowy)
charakterystyka ogólna i wskazania wychowawcze
prognoza zawodowa i jej uzasadnienie.
Diagnoza zdolności powinna być sformułowana na podstawie wieloaspektowych badań, różnic jakościowych i ilościowych w uzdolnieniach. Dobrze przeprowadzone badania i postawiona diagnoza na temat uzdolnień uczniów pozwoli zastosować właściwe metody i formy pracy z tymi uczniami w rzeczywistych warunkach szkolnych. Możliwe będzie rozwijanie uzdolnień, nie zaś tracenie ich.