WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE Z PIERWSZEJ POŁOWY XVII WIEKU

Zygmunt III Waza na wolnej elekcji mimo trzech kontrkandydatów został wybrany królem Polski w 1587r.. Sytuacja była dość trudna, doszło nawet do wojny domowej, ale w czasie jej trwania Zygmunt III Waza zdołał dotrzeć do Polski do Krakowa i koronował się. W ten sposób doszło do połączenia dwóch zupełnie obcych sobie państw pod względem narodowościowym, religijnym i ustrojowym.

Na genezę wojny polsko-szweckiej złożyły się skutki unii dyplomatycznej i personalnej polsko-szweckiej. Szwedzi kilka lat po elekcji króla Zygmunta III Wazy obawiali się rekatolizacji kraju i ogłosili detronizację Zygmunta III Wazy, jednocześnie powołując na tron szwecki jego stryja Karola IX Sudermańskiego. Zygmunt III Waza zupełnie nie chciał się na ten fakt zgodzić, tym bardziej, że skupiał się na myśli prowadzenia polityki dynastycznej. Poza tym zrealizowanie pacta conventa dawało Polsce Estonię. Z kolei na ten fakt nie chcieli zgodzić się Szwedzi. Główną przyczyną był wyjątkowy wzrost ekspansywności międzynarodowej Szwecji, która dążyła do przekształcenia Bałtyku w swoje wewnętrzne morze.

Wojna polsko-szwedzka rozpoczęła się atakiem Szwedów na Inflanty w 1600r. Początkowo Szwedzi mieli przewagę. Sytuacja odwróciła się w bitwie pod Kircholmem w 1605r. W bitwie zwycięstwo odniosły wojska polskie dowodzone przez hetmana Karola Chodkiewicza. Zwycięstwo polskie nie zostało wykorzystane ze względu na problem wewnętrzny, przez rokosz sandomierski oraz wojnę Polski z Rosją. W następstwie ataku Szwedów na Polskę miało miejsce w 1621r. zakończenie konfliktu układem w Mitawie w 1622r. Według tego układu Szwedzi otrzymali większość Inflant, Polska zatrzymała jedynie tzw. Inflanty polskie, Kurlandię jako lenno.

W 1626r. Szwedzi znowu napadli na Polskę, tym razem wkroczyli na Pomorze Gdańskie i Prusy Książęce zarządzając blokadę Gdańska. Wtedy to Rzeczpospolita zdobyła się na ogromny wysiłek militarny, wojska polskie były dowodzone osobiście przez króla Zygmunta III Wazę i hetmana Stanisława Koniecpolskiego i wojska polskie odniosły kilka zwycięstw, największą przełomową bitwą była bitwa morska pod Oliwą w 1627r. Dwa lata później w 1629r. zostało ono utrwalone zwycięstwem na lądzie w bitwie pod Trzcianą. W tym samym roku podpisano rozejm polsko-szwedzki w Starym Targu.

Wojny polsko-szwedzkie zostały zakończone rozejmem w Sztumskiej Wsi w 1635r. Według niego Polska obroniła swój stan posiadania nad Bałtykiem, Szwedzi wycofali się z miast pruskich, zrezygnowali też z ceł gdańskich, lecz nadal utrzymywali większość Inflant.

 

.Przyczyny wojen polsko-szweckich w latach 1600-1660:
-dążenie Zygmunta III Wazy do zachowania tronu Szwecji wbrew stanowisku szweckiego moznowładztwa (krótko trwała unia personalna polsko-szwecka)
-chęć uczynienia z Bałtyku wewnętrznego jeziora Szwecji
-włączenie do Polski Estonii
-używanie przez wazów tytułu króla Szwecji

2. Początek walk - 1600 r.

- Szwedzi w 1600 r. najeżdżają Inflanty;
- hetman Chodkiewicz zwycięża pod Kirchholmem w 1605 r.

3. Wojny z Gustawem II Adolfem - do 1629 r.

- w latach 1617-22 trwa wojna, Polska traci Inflanty po rzekę Dźwinę (rozejm w Mitawie);
- w 1626 r. Szwedzi najeżdżają Prusy Książęce i Pomorze;
- mimo kilku polskich zwycięstw (m.in. w bitwie morskiej pod Oliwą w 1627 r.), zostaje zawarty bardzo niekorzystny dla Rzeczpospolitej rozejm w Altmarku (Starym Targu) w 1629 r.:

• Polska traci wszystkie porty prócz Gdańska, Pucka i Królewca,

• Szwedzi pobierają cła z w/w portów.

4. Rozejm w Sztumskiej Wsi - 1635 r.

Wynegocjowany zostaje bez walki po śmierci Gustawa Adolfa pod Lützen (1632 r.). W jego wyniku do Polski wracają porty Pomorza i Prus, ale Inflanty pozostają pod panowaniem Szwecji.

5. „Potop” szwedzki - 1655-60

a. sukcesy Szwedów - 1655 r.

Karol X Gustaw, zachęcony przez Hieronima Radziejowskiego wiadomościami, że Polska jest mocno osłabiona wojnami z Rosją i Kozakami, atakuje Rzeczpospolitą.

- pospolite ruszenie kapituluje pod Ujściem;
- zdrada Janusza i Bogusława Radziwiłłów oraz poddanie Litwy Szwecji;
- upada Warszawa (bez walki);
- Szwedzi zdobywają Kraków (obroną dowodzi Stefan Czarniecki),
- Jan Kazimierz ucieka na Śląsk Cieszyński.

b. opór przeciwko najeźdźcy

Szwedzi zrażają sobie społeczeństwo:

- rabunkami i grabieżami,
- pogwałceniem przywilejów szlacheckich,
- profanacją obiektów kultu,
- próbą (nieudaną) zdobycia Jasnej Góry bronionej przez przeora Augustyna Kordeckiego.

c. dalsze działania wojenne

- Stefan Czarniecki prowadzi wojnę podjazdową;
- Jan Kazimierz powraca z wygnania i odbija w 1656 r. Warszawę;
- książę Siedmiogrodu Jerzy Rakoczy i elektor brandenburski przystępują do wojny przeciwko Rzeczpospolitej.

d. traktaty welawsko - bydgoskie - 1657 r.

- Polska zrzeka się lenna pruskiego;
- Prusy w wojnie ze Szwecją przechodzą na stronę polską.

e. pokój w Oliwie - 1660 r.

- Polska ostatecznie traci Inflanty;
- Jan Kazimierz zrzeka się praw do tronu szwedzkiego;
- Szwedzi gwarantują wolność handlu na Bałtyku.

---