Metody
Metody nauczania - celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
Podział wg Cz. Kupisiewicza z dodanymi metodami aktywizującymi:
metody oparte na słowie: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką;
metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar;
metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;
metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa itp.
Metody oparte na słowie:
1. Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.
2. Wykład - służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.
a. Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.
b. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego
c. Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.
3. Pogadanka - jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.
4. Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.
5. Praca z książką - jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.
Metody oglądowe - oparte na obserwacji
1.Pokaz - demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.
Metody oparte na działalności praktycznej:
1. Metoda laboratoryjna - polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:
a. tradycyjna - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela
b. problemowa - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem
2. Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)
Metody problemowe - inaczej gry dydaktyczne.
Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski. Są to metody z grupy aktywizującej np. gry komputerowe.
Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania - należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.
metody aktywizujące
1. Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.
2. Metoda sytuacyjna - zwana metodą przypadków - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.
3. Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny
kolejno wymienione są wedle oddziaływania na uczniów:
• praktyka i działanie (70%)
• gry dyskusyjne (50%)
• demonstracje (30%)
• przekaz audiowizualny (20%)
• czytanie (10%)
• wykład (5%)
Formy
Formy wychowania muzycznego mają na celu pobudzanie rozwoju umysłowego dzieci. Jeden z twórców systemów muzycznych uważa, że muzyka i ruch wzmacniają i uzupełniają się wzajemnie.
Najczęściej wykorzystywanymi w przedszkolu formami muzyczno ruchowymi są:
a/ Rytmika - traktowana jest jako podstawowy motor swojego działania. Jest to uwrażliwienie na rytm poprzez stworzenie określonego rodzaju ćwiczeń polegających na dokładnej realizacji usłyszanego rytmu za pomoc prostych gestów i taktowania”. Rytmika ma istotny wpływ na rozwój muzykalności, poczucia rytmu i wrażliwości. Wpływa na rozumienie i umiejętność przeżywania innych dziedzin sztuki, przede wszystkim teatru i sztuk plastycznych. Wartości rytmiki jest jednoczesne kształcenie cech osobowości psychicznej i struktury fizycznej człowieka. Odnosi ona muzykę do odbiorcy, dając możliwość jej pełnego poznania, pozwala odkryć jej trzeć, a także uczynić muzykę źródłem bogatych, różnorodnych przeżyć. Ważna rolę spełnia również rytmika w kształtowaniu osobowości psychicznej dzieci: integruje je z rówieśnikami, pozwala na tworzenie nowych więzi społecznych. Koryguje trudności w procesie kształtowania osobowości dziecka polegające na występowaniu nadmiernej ruchliwości, braku koncentracji uwagi. Poprzez zainteresowanie dzieci wspólna zabaw eliminuje się u nich cechy egocentryczne, uwrażliwia na troski i kłopoty innych osób, wzbogaca trzeci emocjonalne. „Ma ona różnorodne możliwości w kształtowaniu rozwoju fizycznego, poszczególnych cech motorycznych oraz może być form ruchowego usprawniania leczniczego. Ekspresja (wyrażanie) rytmu jest wskaźnikiem aktywności rytmicznej, jaka zachodzi w korze mózgowej. W rytmice muzyka jest najważniejszym motorem działania, występuje wspólnie z melodii, harmonii, dynamiki oraz agogiki.
Cele rytmiki:
•Ćwiczenia rytmiczne maksymalnie aktywizują Ciało i psychikę dziecka, Tworzą nowe odruchy i rozwijają sprawność aparatu mięśniowo ruchowego,
•Poprzez ćwiczenia rytmiczno ruchowe dziecko dochodzi do umiejętności podporządkowania aparatu ruchowego swej woli,
•Ćwiczenia rytmiczne wpływaj na opanowanie nieśmiałości i zaburzeń w zachowaniu dzieci,
•Doskonała form pobudzania aktywności, wiary we własne siły, pełni rolę relaksu i terapii,
•Rytmika wpływa na rozwój zdolności intelektualnych: ćwiczy i rozwija umiejętność koncentracji uwagi, przyczynia się do rozwoju spostrzegawczości, umiejętności porównywania, analizy, pamięci.
Z zakresu rytmiki przydatne w wychowaniu fizycznym i terapii ruchowej s następujące ćwiczenia:
• Ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne: kształtuj szybek reakcję na bodące muzyczne, np. na zmianę tempa, dynamiki, wysokości dźwięku itd. Są również ćwiczeniami oddziałującymi bezpośrednio na receptor słuchowy, kształtując cechy motoryczne,
• Ćwiczenia ruchowej interpretacji różnych wartości rytmicznych. W wychowaniu muzycznym kształtuj one poczucie rytmu i korelacji ruchowej. Stanowi jednoczenie formę ćwiczeń dynamicznych i koordynacyjnych kończyn górnych i dolnych (zdolności szybkościowe).
• Ćwiczenia elementów formotwórczych. Ten rodzaj ćwiczeń w wychowaniu muzycznym służy do kształcenia umiejętności wyczucia formy, może być traktowany jako ćwiczenie dynamiczne, skoordynowane z torem oddechowym.
b/ Improwizacja muzyczno-ruchowa to specyficzny rodzaj wypowiadania się poprzez gest, ruch całego ciała. Ćwiczenia z tego zakresu prowadzone w atmosferze relaksu i zabawy, pomagaj w tworzeniu pewnych form działań przez ćwiczącego, daj mu poczucie swobody i własnych możliwości. Określony utwór muzyczny rozluźnia, aktywizuje i narzuca swój rytm, który narzuca pewna dyscyplinę ruchu. Jednym z najważniejszych sposobów ćwiczeń improwizacji muzyczno -ruchowej jest interpretacja ruchowa utworów muzycznych. Wymaga ona wiadomości o strukturze utworu, jego przebiegu dynamicznym, rytmie, metrum, tempie, charakterze melodii itd. Improwizacja jest główna droga muzycznego rozwoju dziecka. Rodzi się ona przy udziale mowy i ruchów ciała, następnie rozwijaj się formy artystyczne, wokalne i instrumentalne, nawiązując do muzyki klasycznej. Metoda ta -wyzwalająca maksymalna aktywność „wywołująca w dzieciach muzykę, daje im kolosalna radość i intensywnie wpływa na rozwój pamięci i wyobraźni ogólnej i muzycznej”.
c/ Zabawa muzyczno-ruchowa Jest bardzo istotnym elementem kształtującym poziom kultury muzycznej, wpływa ona na rozwój fizyczny dziecka. W zabawach muzyczno -ruchowych każdy ruch ma określony cel, wyznaczona jest długość jego trwania i uzasadniony charakter. Tematyka zabaw może być różnorodna, obrazująca różnorodne dziedziny działalności człowieka, zwyczaje ludowe, sceny z życia zwierząt, zjawiska przyrody. Zabawa powinna pobudzać wyobraźnię, dzieciom pozostawia się inicjatywę (np. obieranie określonych ról, wyszukiwanie nazw zwierząt, roślin itd.). Ćwiczenia stosowane w zabawach służ rozwojowi sprawności ruchowej dziecka, wpływaj na kształtowanie wszystkich cech motorycznych.
d/ śpiewanie piosenek - odgrywa największa rolę w procesie umuzykalniania, ponieważ swoja trzeci przemawia do wyobraźni dziecka oraz pobudza jego zainteresowanie i uwagę. Dzieci o wiele wcześniej reaguj na tekst piosenki aniżeli na jej melodię, należy o tym pamiętać. Piosenki przeznaczone dla dzieci powinny być proste, rytmiczne i melodyczne a także nie przekraczające w swojej linii melodycznej 6 dźwięków, czyli tzw. seksty.
Środki
ROLA ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH W PROCESIE NAUCZANIA UCZENIA SIĘ
Czesław Kupisiewicz środki dydaktyczne definiuje: "są to przedmioty, które dostarczając uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości".
Tak rozumiane środki dydaktyczne spełniają w procesie nauczania - uczenia się następujące funkcje:
- funkcje poznawcze - służą bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości;
- funkcje kształcące - są narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży;
- funkcja dydaktyczna - stanowi istotne źródło zdobywania przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwia utrwalenie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy.
Czesław Kupisiewicz środki dydaktyczne dzieli na:
1.wzrokowe - przedmioty naturalne, modele, obrazy ruchome i nieruchome, barwne i czarno - białe, plansze;
2.słuchowe - płyty gramofonowe, taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami ułatwiającymi posługiwanie się nimi, aparaty radiowe, instrumenty muzyczne itp.;
3. wzrokowo - słuchowe - aparaty telewizyjne, projektory filmowe;
4.częściowo automatyzujące proces nauczania - uczenia się- podręczniki programowane, maszyny dydaktyczne, klasy zautomatyzowane.
Według W. Okonia środki dydaktyczne: "są to przedmioty materialne umożliwiające usprawnienie procesu nauczania - uczenia się i uzyskanie optymalnych osiągnięć szkolnych".
Funkcje środków dydaktycznych sprowadzają się do:
- upoglądowienia procesu kształcenia, tj. do rozszerzenia zasięgu kontaktów uczącego się z rzeczywistością;
- ułatwienia procesów myślowych;
- pomocy w wykonywaniu przez uczniów ćwiczeń i zdobywaniu sprawności praktycznego działania;
- eksponowania materiałów wywołujących przeżycia uczniów.
W. Okoń środki dydaktyczne dzieli na :
1.słowne - tj. udostępniające teksty drukowane lub pisane;
2.wzrokowe proste, zwane tradycyjnie pomocami naukowymi, jak oryginalne przedmioty, modele, obrazy, wykresy, mapy;
3.techniczne środki wzrokowe, jak np. diaskop, grafoskop;
4.techniczne środki słuchowe, jak gramofon, magnetofon czy radio;
5.słuchowo - wzrokowe, jak film dźwiękowy, telewizja, wideofon;
6.automatyzujące proces dydaktyczny, jak maszyny dydaktyczne, wyposażenie gabinetów przedmiotowych.
ZESTAW POMOCY DYDAKTYCZNYCH ZATWIERDZONYCH PRZEZ MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ
Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Wydział Pomocy Naukowych i Wyposażenia Szkół zatwierdziły następujący zestaw pomocy dydaktycznych dla przedmiotu "muzyka":
Instrumenty muzyczne
Dla nauczyciela: pianino lub fortepian (ewentualnie klawiszowy instrument elektroniczny), skrzypce, wiolonczela, altówka, kontrabas, gitara, trąbka, puzon;
Dla ucznia: bębenek jednostronny z pałeczką, półkociołek duży i mały, werbel, tamburyn, talerze metalowe, kastaniety (kołatki drewniane), trójkąt metalowy z pałeczką, marakasy (grzechotki), klawesy (pałeczki drewniane), pudełko akustyczne, dzwonki diatoniczne i chromatyczne, ksylofon, metalofon, melodyka, flet prosty sopranowy, altowy;
Tablice demonstracyjne i graficzne:
- tablice z pięciolinią stałe i zwijane, plansze z instrumentami, portrety kompozytorów;
- przeźrocza: instrumenty muzyczne;
Sprzęt audiowizualny: gramofon stereofoniczny, magnetofon stereofoniczny, aparat radiowy UKF, ekran, epidiaskop, telewizor, magnetowid; odtwarzacz płyt compact disc; odtwarzacz MP3; odtwarzacz DVD;
Płyty gramofonowe i inne: płytoteka, taśmoteka, wideoteka, MP3, płyty DVD, compact disc.