Iwona Paluch

Mirella Maciej

ATH Bielsko-Biała

Studia Zaoczne,

Pedagogika, semestr 3

JAN WŁADYSŁAW DAWID

Teoria i Metodyka Kształcenia Zintegrowanego

Jan Władysław Dawid

Dawid Jan Władysław (1859-1914) polski pedagog i psycholog. Urodził się w Lublinie, gdzie uczył się w gimnazjum. Prawo i nauki przyrodnicze studiował w Warszawie, po czym wyjechał do Halle i Lipska, gdzie studiował głównie nauki psychologiczno - pedagogiczne. W Lipsku studiował pod kierunkiem Wilhelma Wundta, który założył tam w 1879 r. pierwsze na świecie laboratorium psychologii doświadczalnej. Swoim przygotowaniem teoretycznym wybił się od razu na czoło w środowisku pedagogicznym Warszawy. Działalność oświatową kontynuował również później, w latach 1890 - 1898 jako redaktor „Przeglądu Pedagogicznego”. Dawid nawiązał żywą łączność z czytelnikami i pozyskał do współpracy wielu wybitnych ludzi, takich jak: A. Dygasiński, T. Korzon, L. Krzywicki, W. Nałkowski, W. Osterloff, A. Szycówna, H. Wernic. Dzięki niemu pismo rozwijało zamiłowanie do pracy pedagogicznej, samokształcenia, dalszego doskonalenia nauczycieli oraz wychowawców domowych , a także zachęcało do gromadzenia materiałów o wartości naukowej. Jednocześnie Dawid zajmował się pracą naukowa w dziedzinie pedagogiki i psychologii. Dał się również poznać jako doskonały organizator badań zespołowych nad umysłowością dzieci. W badaniach tych stosował nowoczesne, praktykowane za granicą badania psychologiczno - pedagogiczne (np. ułożył kwestionariusz do badań dziecka) i tworzył własne, oryginalne metody badawcze. Przedmiotem szczególnego zainteresowania studiów Dawida było nauczanie początkowe. Według Dawida jednym z ważnych celów nauczania miało być rozwijanie zainteresowań i kształcenie zdolności przedmiotowego poznania. Ponieważ nauka przedmiotowa obejmuje znajomość rzeczy i zjawisk zewnętrznych, stąd miały to być zainteresowania przyrodą oraz zdolności jej poznawania. W procesie tym, przygotowującym do zdobycia nowych pojęć, zwracał uwagę na:

- wyodrębnienie rzeczy z tła i wyróżnienie poszczególnych jej części; rozpoznawanie cech rzeczy oraz stwierdzenie, czy zostały uwzględnione wszystkie części i cechy typowe dla danej rzeczy. Jego nacisk spoczywał na poglądowości nauczania oraz kształceniu u dzieci spostrzegawczości, a także na zaznajomieniu ich z najbliższym środowiskiem.

Dawid poddał krytyce niektóre kierunki tzw. nowej szkoły. Jako przedstawiciel kierunku wychowania społeczno - moralnego za podstawowy cel takiego wychowania uważał wprowadzenie wychowanka w życie społeczne. Postulował, aby zadania wychowawcze koncentrowały się na formowaniu charakteru moralnego, co osiąga się przez rozwój zainteresowań i przystosowanie do życia społecznego. Jan Władysław Dawid jako pedagog i psycholog przyczynił się w sposób decydujący do unaukowienia pedagogiki polskiej. Jako autor licznych prac naukowych z dziedziny pedagogiki, psychologii, a także filozofii stał się inicjatorem psychologii wychowawczej w Polsce. Jednocześnie nieustannie wpływał na organizowanie żywego ruchu pedagogicznego i przez szeroką działalność prelekcyjną wywarł ogromny wpływ na nauczycielstwo.

Poglądy dydaktyczne

Zasługi Jana Władysława Dawida można ogarnąć po uprzytomnieniu sobie tych nowych horyzontów, jakie otworzył przed pedagogiką i psychologią polską, nowych poglądów pedagogicznych, które wniósł do obydwu nauk, po uświadomieniu sobie rozmiarów jego działalności pedagogiczno - oświatowej, redaktorsko - wydawniczej i społeczno politycznej, a jednocześnie po skonfrontowaniu tych jego wielkich osiągnięć z niezwykle trudnymi warunkami społeczno politycznymi oraz warunkami życia osobistego, w jakich żył, działał i tworzył. Ten niebywale skromny i na pozór niepokaźny człowiek w ciągu trzydziestu lat działalności, tj. od powrotu ze studiów w Niemczech w 1884 roku do śmierci w 1914 roku, dokonał niezwykłego dzieła: rozszerzył i umocnił podstawy pedagogiki i psychologii polskiej, nawiązał naukowy kontakt z przodującymi kierunkami w rozwoju nauk pedagogicznych w świecie, a pod niektórymi względami prześcignął obcych.

Nie wyczerpaną wprost kopalnią poglądów dydaktycznych Dawida jest jego Nauka o rzeczach, dzieło wydane w ciągu czterech lat jako dodatek do „Przeglądu Pedagogicznego”.

Na drugim miejscu jako źródło informacji o poglądach dydaktycznych Dawida są prace psychologiczne a zwłaszcza Inteligencję, wolę i zdolność do pracy. Wprawdzie jest to dzieło psychologiczne, lecz w niezwykłym stopniu przepojone problematyką pedagogiczną, dotyczącą zarówno dydaktyki ogólnej, jak i teorii wychowania. Trzecim źródłem są rozprawy i artykuły Dawida, drukowane w „ Przeglądzie Pedagogicznym”, „Prawdzie”, „Ateneum”, „Społeczeństwie”, „Ruchu Pedagogicznym” i w innych czasopismach.

Poglądy Dawida na treść nauczania szkolnego. Stroniąc od wszelkiego ekstremizmu, usiłuje w nich Dawid zespolić to, co było słuszne w różnych kierunkach wykształcenia ogólnego, jak encyklopedyzm, utylitaryzm lub formalizm dydaktyczny, oraz przeciwstawić się temu, co było w nich przesadne i niebezpieczne.

Jan Władysław Dawid kategorycznie przeciwstawiał się przeciążeniu uczniów wiedzą o charakterze encyklopedycznym, lecz jednocześnie tak samo zdecydowanie bronił zasady systematyczności w doborze wiedzy. Uznając za podstawę wykształcenia opanowanie wiadomości i technicznych środków, wspólnych największej liczbie praktycznych i teoretycznych zadań życiowych. Do głównych przedmiotów zapewniających opanowanie tych środków zaliczał język ojczysty, języki obce i matematykę. Wiadomościom z dziedziny przyrody, historii lub techniki przyznawał znaczenie mniej zasadnicze.

Dawid w lekturze „ Nauka o rzeczach” wyróżnia trzy główne cele nauczania początkowego. Celem wiążącym się z potrzebami moralno - życiowymi jest ukształtowanie charakteru wychowanka, tj. utrwalanie w nim „uczuć i popędów moralnych”, zarówno jednostkowych, jak społecznych. Uzależnił cele nauczania nie tylko od potrzeb moralno - życiowych, lecz także od potrzeb psychicznych i warunków danego okresu wychowawczego, jak również od stosunku danego okresu nauki do okresu go poprzedzającego i następującego po nim. W związku ze specyficznym charakterem potrzeb psychicznych okresu 4-10 lat życia, kiedy nauka o rzeczach aktualna być mogła, zakładał Dawid, iż „punkt ciężkości w nauczaniu okresu tego leżeć nie może w części jego obejmującej moralna naukę o człowieku oraz naukę języka”, lecz w tej części, która obejmuje stronę rzeczową nauczania. Nie rezygnując więc z nauki moralnej o człowieku, nacisk w tym okresie kłaść zalecał na przedmiotową naukę o przyrodzie. Ze względu na stosunek pierwszego nauczania do nauki późniejszej Dawid domagał się, aby zapewnić w tym okresie dzieciom dobrą znajomość „konkretów i osobników przyrody”. To nauczanie przedmiotowe ma być przygotowaniem do początkowego nauczania szkolnego, zadaniem jego (w wieku przedszkolnym) jest bowiem „usposobić umysł do tworzenia postrzeżeń i wyobrażeń, a to przez założenie w umyśle elementów wspólnych postrzeżeniom i wyobrażeniom szczegółowym”. Stąd tę przedszkolną naukę nazywał Dawid „nauką o elementach przedmiotowego poznania”.

Poglądy psychologiczne Dawida występują w dwóch głównych przedsięwzięciach psychologicznych, z których pierwsze wiązało się z badaniem umysłowym dzieci polskich, drugie zaś z badaniami nad inteligencją. Badania nad zasobem umysłowym poprzedził Dawid opublikowaniem w 1886 roku Programu postrzeżeń psychologiczno - wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 roku życia. Obok charakterystyki metody obserwacji i sposobu prowadzenia badań nad dziećmi, znalazł się w nim pierwszy polski kwestionariusz, zawierający 500 pytań. Miał on na celu zachęcić nauczycieli i rodziców do zainteresowania się dziećmi w różnych fazach ich rozwoju i do gromadzenia systematycznych obserwacji. Wydając swój Program postrzeżeń w postaci dodatku do „Przeglądu Pedagogicznego”, a w rok później w postaci osobnej publikacji, Dawid miał przede wszystkim na widoku cele naukowe. Chodziło mu mianowicie o poznanie cech psychicznych i zasobu umysłowego dzieci polskich z miast i wsi. Główna część Programu postrzeżeń, a mianowicie kwestionariusz, to szeroko i bardzo szczegółowo rozwinięty plan badań nad dziećmi i młodzieżą. W planie tym znalazło się 12 działów, obejmujących rodziców, dzieci, zmysły, pamięć, uwagę i spostrzegawczość, zasób doświadczeń, wyobraźnię, mowę, uczucia i wolę. Opierając się na badaniach własnych i cudzych, Dawid wprowadził wnioski ogólne, iż ani płeć, ani rasa nie mają wyraźniejszego wpływu na zasób wyobrażeń dzieci. Zdecydowane różnice stwierdzał natomiast między zasobami wyobrażeń dzieci ze wsi i z miasta oraz dzieci uczących się poza domem rodzicielskim i w domu, przy czym różnica ta wypadła korzystnie dla dzieci wiejskich oraz dla dzieci wychowywanych w zakładach wychowania zbiorowego. Programem postrzeżeń i badaniami nad zasobem umysłowym dzieci, Dawid zadokumentował swój związek z psychologia doświadczalną. Swoje teoretyczne poglądy uzasadnił w rozprawie pt. „O wykładzie psychologii jako nauki doświadczalnej”, gdzie zajął stanowisko w sporze, czy psychologia jest nauką filozoficzną, czy przyrodniczą. Dawid bronił samoistności psychologii jako nauki doświadczalnej, czyli ze względu na przedmiot badań i metody empiryczne niejako nauki przyrodniczej. Jednocześnie na swoje koneksje z historią i kulturą ogólno ludzką, ze względu na stwarzanie płaszczyzny porozumiewania się ludzi, jak też na swoją użyteczność dla wychowania. Drugim przedsięwzięciem Dawida jest analiza inteligencji, woli i zdolności do pracy. „Umieć, chcieć i móc - są to trzy źródła, które zasilają życie ludzkie”. Według Dawida „ umieć” to znaczy mieć inteligencje, „chcieć”- wolę, „móc” - zdolność do pracy. I właśnie łączne rozpatrywanie tych trzech czynników uważał Dawid za niezbędne, każdy z nich, bowiem nie jest sam przez się wystarczający. Człowiek ma przed sobą różne zadania do spełnienia. Musi zdobywać środki do życia, coś wytwarzać, oddawać innym jakieś usługi, wykonywać jakąś czynność. I ten „życiowy” punkt widzenia jest dla Dawida sprawą najważniejszą. Według niego nie wiadomości posiadane przez kogoś świadczą o jego inteligencji, lecz domniemane czynności duchowe, które nabycie owych wiadomości i idei warunkują. Inteligencja to nie jest coś, co istnieje i jest dane, to zbiór warunków, procesów, przez które coś istnieć i stawiać się może. Do tych warunków Dawid zaliczał czynność zmysłów, uwagę, pamięć i wyobraźnię. Czynniki owe nie tworzą jednak inteligencji, lecz - według wyrażenia Dawida są „gruntem, z którego czerpie ona żywotne soki”. Tym co stanowi istotę inteligencji, jest myślenie, a w jego obrębie zdolność tworzenia pojęć, wydawania sądów, wnioskowania, rozumienia.

Kolejna metoda Dawida to metoda przyczyn i skutków. Metodę swoją Dawid wypróbował na 235 osobach. Metoda przyczyn i skutków podobnie jak inne metody, jest zdaniem Dawida podwójnym narzędziem: służy teorii i praktyce. „ Z punktu widzenia psychologii praktycznej - pisze Dawid - metoda ta stanowi szereg prób, mających na celu określenie stopnia sprawności inteligencji, rozpoznania jej braków. Przy pomocy tej metody Dawid dokonał cennego odkrycia z zakresu spostrzegania tożsamości przedmiotów przez dzieci. Stwierdził on, iż w procesie tym zachodzi szereg zmian rozwojowych; dzieci w pewnym wieku „nie są jeszcze zdolne do utożsamiania przedmiotów przedstawionych na dwu lub więcej rysunkach, nie potrafią jeszcze odłączyć przedmiotu od jego obrazów czy znaków.

Poglądy na osobowość i system kształcenia nauczycieli Dawida:

Osobowości nauczycieli w związku z problematyką nauczania poświęcił rozprawkę pt.: „O duszy nauczycielstwa”, która stała się najpopularniejszym jego dziełem wśród nauczycieli. Zastanawia się, jakim powinien być dobry nauczyciel wychowawca, określa zasadnicze rysy ideału nauczyciela i wychowawcy. Za istotę powołania nauczycielskiego i warunek wychowawczego, uważa „miłość dusz” i „ukochanie wychowanków”, której przedmiotem jest wewnętrzna treść duchowa i jego dobro moralne, jego oświecenie i udoskonalenie. Z tego wychodzą takie cechy nauczyciela jak: poczucie odpowiedzialności, potrzeba doskonałości, świadomości celów wychowawczych, wewnętrzna prawdziwość uczuć i przekonań, zamiłowanie do pracy. Jego wzorzec nauczyciela opiera się na głębokim przemyśleniu spraw wychowawczych i dużym doświadczeniu pedagogicznym. Cechy osobowości nauczyciela wyróżnione przez niego powtarzają się u wielu późniejszych badaczy, zajmujących się osobowością nauczyciela, takich jak: Mysłachowski, Kreutz, Baley, Grzegorzewska, Szuman i inni. Dawid był pomysłodawcą projektu powołania Wyższej Uczelni Pedagogicznej dla kształcenia nauczycieli pod nazwą Polski Instytut Nauczycielski. Dawid szeroko uzasadnia potrzebę, a nawet konieczność powołania do życia takiej uczelni i opracowuje jej cele i program.

Cele Instytutu ujmuje następująco:

1. Instytut ma być najwyższą szkołą dającą fachowe, teoretyczne, o ile możliwe praktyczne wykształcenie osobowe, tym, którzy zamierzają się poświęcić pracy pedagogicznej, jako nauczyciele i wychowawcy.

2. Instytut ma stworzyć ognisko pracy naukowej w dziedzinie pedagogiki i nauk pomocniczych, ułatwić pracę i dawać do niej inicjatywę.

3. Ma być ośrodkiem, który oddziaływałby na ogół, przyczyniał się do budzenia pedagogicznej świadomości, do rozpowszechniania nowych na tym polu zdobyczy, do krytyki istniejących urządzeń i metod oraz do inicjatywy do reform.

W charakterze słuchaczy zwyczajnych mieli by być przyjmowani do Instytutu kandydaci bez różnicy płci z ukończonym średnim wykształceniem (także absolwenci seminariów nauczycielskich), wykazujący się znajomością przynajmniej dwóch języków obcych. Studia zasadnicze domyślnie były jako kurs trzyletni, podzielony na sześć semestrów. Dobór przedmiotów studium miał objąć trzy ich kategorie:

• przedmioty dotyczące dziecka i jego rozwoju,

• przedmioty dotyczące metod i techniki nauczania i wychowania oraz ich historii,

• przedmioty mające związek z rozwinięciem i podniesieniem osobowości nauczyciela.

Każda z powyższych kategorii mieści w sobie z kolei przedmioty podstawowe stanowiące obowiązkowy program każdego semestru i przedmioty dodatkowe, jako krótsze cykle wykładów lub zajęć, dotyczących specjalnych zagadnień naukowych i pedagogicznych.

Od początków swej działalności pedagogicznej utrzymywał najściślej związek z ruchem nauczycielskim, wiele wysiłku poświęcając pracom nad wzmożeniem samokształcenia wśród nauczycielstwa. Stosunek więc Dawida do zawodu nauczycielskiego jest szczególny. Praca nauczycielska, wychowawcza to „powołanie”, „misja” płynąca z miłości „dusz ludzkich”. Rozprawę „ O duszy nauczycielstwa” zadedykował swojej żonie, która była „duszy jej wcieleniem”. Rozprawa Dawida „o duszy nauczycielskiej” stała się wyznaniem wiary, manifestem ruchu nauczycielskiego, uzyskując spośród wszystkich dzieł Dawida najszerszą popularność wśród nauczycielstwa.

Pogląd Jana Władysława Dawida na religię:

Dawid nie był związany z żadną oficjalną religią. Nie miał w sobie nic z konwencji wierzącego człowieka. Nie miał nigdy wątpliwości, co do źródeł i ziemskiego pochodzenia religii jako tworu ludzkiego. Nawet, gdy przeżywał okres udręki i rozterki duchowej. Kładł tylko nacisk na rodzaj tego pochodzenia, które według niego mieściło się nie w społeczeństwach, lecz w jednostkach. Stosunek do religii był z jego strony niechętny, nie rozumiał jej, wszelkie zagadnienia religijne były mu obojętne. Tak pisał w ostatnich niemal chwilach swojego życia.

Józef Marek Kwieciński, Tadeusz Pilch, Encyklopedia Pedagogiczna XXIw, Wydawnictwo Akademia ŻAK, Warszawa 2003, str. 621, 622

Wincenty Okoń, „Myśli i Ludzie. Dawid”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1980, Wydanie I, str. 45, 48, 49, 53

Jan Władysław Dawid, „Nauka o Rzeczach”, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1960, Wydanie I, str. LVI, LVII

Wincenty Okoń, „Wizerunki sławnych pedagogów polskich”, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993, str. 47-52

Wincenty Okoń, Bogdan Suchodolski, „Kwartalnik Pedagogiczny”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1960, str. 110

Wincenty Okoń, Bogdan Suchodolski, „Kwartalnik Pedagogiczny”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1960, str. 127-129

Jan Władysław Dawid, „Pisma Pedagogiczne”, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, Wydanie I, str. XLII-XLV

Wincenty Okoń, Bogdan Suchodolski, „Kwartalnik Pedagogiczny”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1960, str. 69-71

7

---