Aloes - żywica drzewa Aloexylon agallochon, różnego od naszego "aloesu", "agawy"; z niej sporządzano pachnidła, używane do skrapiania pościeli, odzieży oraz całunów pogrzebowych.
Amen - (dosł.: "godzien wiary") hebr. Partykuła uroczystych potwierdzeń, w NT kończy doksologię, jest odpowiedzią liturgiczną oraz tytułem Chrystusa w Ap 3,14 (zob.).
Anakici - (Anaka synowie) pierwotni mieszkańcy Palestyny, przed zajęciem jej przez Izraelitów, ST zalicza ich do olbrzymów (Refaitów).
Antytyp - odpowiednik realizujący typ biblijny (zob. 1 P 3,21).
Araba - wgłębienie pustynne, ciągnące się od Morza Martwego do Akaby nad Zatoką Elanicką. Jest to południowa część olbrzymiego "wąwozu", ciągnącego się od Syrii po Morze Czerwone. Najgłębszym zapadem jest dolina Jordanu.
Aram Naharaim - Aram oznacza kraj Aramejczyków, którzy pierwotnie mieszkali na wschód od Mezopotamii, później przenieśli się na zachód w stronę Damaszku. Tworzyli szereg małych państewek, z których największe było A.N., tj.: "Aram położone między dwoma rzekami" - Eufratem i Tygrysem.
As - w czasach Jezusa Chrystusa drobna rzymska jednostka monetarna z brązu - 1/16 denara (zob.).
Aszdod - (w czasach hellenistycznych: AZOT) - pierwotne miasto Anakitów, a od XII w. przed Chr. było jednym z pięciu miast konfederacji filistyńskiej. W czasach Chrystusa Pana było na wpół greckie.
Aszery - pale, pnie, słupy drewniane, nieraz rzeźbione, stawiane przez pierwotnych mieszkańców ziemi Kanaan jako symbole bogini Aszery, czczonej wraz z Baalem.
Aszszur - Asyria.
Asztarte - imię sławnej bogini, której kult był szeroko rozpowszechniony na całym starożytnym Wschodzie. W greckiej transkrypcji (powszechnie przyjmowanej w Polsce) imię to brzmi Astarte. Oznacza ono semicką boginię płodności, której kult był potępiony w Biblii.
Baal - nazwa nadawana w Syrii i Palestynie: 1) początkowo ogólnie bóstwom zapewniającym urodzaj i płodność; 2) z czasem zaś - w niektórych miastach - bogu nieba i wojny. Przeciw kultowi Baala (lub Baalów) ostro występują prorocy ST.
Baszan - słynący z doskonałych pastwisk płaskowyż w północnej części Zajordania, dzisiejszy Hauran. Stanowił królestwo Oga, zanim otrzymała go połowa pokolenia Manassesa.
Bat - hebrajska miara płynów, równa około 45 litrom (jedna dziesiąta kor - zob.).
Belial - (Beliar) - w ST synonim nieprawości, szatan; w NT w brzmieniu Beliar - przeciwnik Chrystusa, Antychryst.
Belzebub - (w gr. tekście NT stale: Bee[l]zebul) imię bóstwa Ekronu, przeniesione w NT na władcę złych duchów.
Bisior - płótno lniane. W Palestynie droższe od materiałów wełnianych. Z bisioru sporządzano efod (zob.).
Błogosławieństwo - w szczególnym (idiomatycznym) znaczeniu oznacza sowity dar materialny.
Brama - tworzyła część składową obwarowania miejskiego, ale zarazem była ona dla mieszkańców miejscem zebrań politycznych, załatwiania spraw handlowych, a zwłaszcza sądowych. Stąd "w bramie"= "sądzie".
Brat - w języku biblijnym oznacza także kuzyna. W znaczeniu przenośnym: w ST - członek narodu wybranego, w NT - chrześcijanin, członek Kościoła.
Celnicy - poborcy cła i podatków na rzecz znienawidzonych w Palestynie Rzymian, słynący z żądzy zysku i nieuczciwości.
Cherem - "klątwa", "odłączenie"; zob. Klątwa.
Cherub - zapożyczona z języka akkadyjskiego nazwa bóstw drugorzędnych, w Piśmie świętym określa klasę bytów duchowych - aniołów bliskich Boga. Ich wyobrażenia zdobiły przybytek i Arkę Przymierza, przypominając obecność Boga.
Chiton - nazwa spodniej szaty, noszonej w krajach o kulturze helleńskiej zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety.
Chleby pokładne - (hebr. dosł.: "chleby oblicza, stosu, ustawiczne") to forma niekrwawej ofiary z pokarmów, nakazanej przez Prawo Mojżeszowe. Było to 12 placków z mąki niekwaszonej (Kpł 24,5-9), układanych w 2 stosy po 6, na złotym stole (Wj 25,23-28; Lb 4,7) w każdy szabat (zob.) w miejscu świętym Namiotu Spotkania, a potem w świątyni; usuwane po tygodniu spożywali sami kapłani (wyjątkiem był fakt, opisany w 1 Sm 21,2-7). Ofiara ta była symbolem wdzięczności 12 pokoleń Izraela dla Jahwe za chleb powszedni.
Chomer, czyli Kor - miara pojemności dla ciał sypkich i płynów, równa około 450 litrom.
Ciało - w ST oznacza wszystkie istoty żyjące, tak ludzi, jak i zwierzęta. Dalej oznacza: 1) człowieka jako istotę znikomą i doczesną; 2) u św. Pawła - grzeszny pierwiastek w człowieku, walczący z łaską.
Ciało i Krew - semityzm, oznaczający naturę ludzką.
Cudzołożyć, Cudzołóstwo - w biblijnym znaczeniu przenośnym = "służyć innym bogom".
Czyste <> Nieczyste - pojęcie występujące w wielu religiach starożytnych i u ludów pierwotnych. Nieczyste jest to, co plami człowieka zewnętrznie lub wewnętrznie i naraża na niebezpieczeństwo. Nieczystymi są więc ludzie chorzy, np. na trąd, nieczyste są pokarmy, zwierzęta (nieczystość rytualna).
Darejk - pieniądz złoty, sprowadzony do Palestyny przez Dariusza, o wadze 8,41 g.
Denar - srebrna lub złota moneta rzymska, odpowiadająca w czasach Jezusa Chrystusa 16 asom (zob.) - przeciętne wynagrodzenie za dzień pracy. Każdy Żyd płacił denara jako osobisty, roczny podatek dla Cezara.
Drachma - srebrna moneta grecka wartości jednego denara rzymskiego.
Droga - w języku biblijnym oznacza trzymanie się w życiu pewnych zasad etycznych, stylu postępowania. W ST nabiera znaczenia szczególnego - jest niemal symbolem Kościoła.
Droga Szabatu - droga, którą według "tradycji starszych" mógł przejść Izraelita bez pogwałcenia sobotniego odpoczynku. Długość jej wynosiła 2000 łokci (od 1000 do 1200 m).
Duch, Duch Boży, Duch (Pański) - 1) tchnienie Boże, twórcze słowo lub twórcza moc Boża, panująca nad wszystkim i wszystko ożywiająca; 2) trzecia Osoba Trójcy Świętej; 3) samo "duch"- całokształt darów nadprzyrodzonych u chrześcijan; 4) dusza ludzka.
Dzień Pana, Pański - w ST jest to dzień lub czas, kiedy Bóg dla dobra swojego ludu wkroczy w jego dzieje, lub dzień Sądu Ostatecznego; w NT - dzień powtórnego przyjścia Chrystusa Pana na ziemię (paruzja), dzień jego ostatecznego zwycięstwa nad mocami ciemności. A także niedziela.
Ebal - góra w środkowej Palestynie, naprzeciw góry Garizim. Symbol przekleństwa w związku z opisem Pwt rozdz. 27; Joz 8,30-35.
Eden - Wlg: "ogród rozkoszy", raj ziemski, założony przez Boga na wschód od Palestyny, zraszany obficie wodami czterech rzek, pełen bogatej roślinności, wśród której wyróżniały się dwa drzewa opisane w Rdz 2,4nn.
Edom - drugie imię Ezawa, praojca Edomitów (Idumejczyków). Zarazem nazwa kraju położonego na południe od Palestyny (Idumea), zamieszkanego przez potomków Ezawa, a więc pobratymców Izraelitów, ale wrogo do nich usposobionych.
Efa - hebrajska miara płynów i rzeczy sypkich, równa około 40 litrom. Naczynie tej pojemności.
Efod - sam ten wyraz oznacza być może rodzaj stanika. W ST oznacza: 1) część stroju arcykapłańskiego - dwa płaty lnianego płótna, jeden na plecach, drugi na piersiach, złączone paskiem na ramionach; 2) ogólnie: jakąś szatę liturgiczną; 3) jakiś przedmiot kultu, posąg bóstwa lub worek ze świętymi losami.
Engaddi - (hebr. En-Gedi) - nazwa oazy w Pustyni Judzkiej nad Morzem Martwym. Słynęła z palm i winnic.
Etiopia - po hebrajsku Kusz (zob.), dawniejsza Abisynia.
Ewangelia - termin grecki oznaczający "dobrą nowinę"- przede wszystkim o zwycięstwie. W NT termin ten oznacza Dobrą Nowinę o zbawieniu dokonanym przez Jezusa Chrystusa - zob. "Wstęp ogólny do Ewangelii".
Faryzeusze - stronnictwo żydowskie, w jakie przerodził się ruch religijny sięgający początkami czasów machabejskich. Jego członkowie wyróżniali się od reszty narodu przesadnym pojmowaniem czystości rytualnej, drobiazgowym przestrzeganiem nie tylko przepisów Prawa, ale i nakazów ustnej "tradycji starszych"oraz ścisłym święceniem szabatu. Byli oni w ostrej opozycji do Jezusa Chrystusa.
Filakterie - miniaturowe skórzane szkatułki, w których Żydzi umieszczali małe kartki pergaminowe z wypisanymi tekstami Pięcioksięgu (Wj 13,1-16; Pwt 6,4-9; Pwt 11,13-21). Przymocowywano je rzemykami do czoła i ręki zazwyczaj podczas modlitwy.
Garizim - góra w środkowej Palestynie, obok miasta Sychem, gdzie Izraelici z nakazu Mojżesza odnowili przymierze z Bogiem i błogosławili tych, co zachowują Prawo Boże (Joz 8,30-35). Na tej górze zbudowali później Samarytanie odszczepieńczą świątynię.
Gat - (= "tłocznia") - miasto kananejskie, siedziba Anakitów (zob.) i Refaitów, stolica pięciu miast konfederacji filistyńskiej, miejsce ucieczki Dawida.
Gehenna - hebr. Ge-Hinnom ("Dolina Jęku" lub "Dolina Synów Hinnoma") - nazwa doliny położonej na pd. od Jerozolimy: miejsce przeklęte, splamione kultem Molocha. Termin ten w teologii judaizmu oznacza miejsce potępienia wiecznego. Stąd w NT = piekło.
Gera - jednostka wagowa - około 0,6 g, zarazem najmniejsza jednostka monetarna.
Gilead - (greckie Galaad), wyżyna w Zajordaniu między dopływami Jordanu: Jarmukiem a Jabbokiem, dobrze nawodniona, urodzajna, znana z pastwisk i lasów.
Hades - wyraz grecki, który odpowiada hebrajskiemu Szeolowi (zob.). Oznacza też niekiedy samo miejsce mąk potępieńców (= gehenna, piekło).
Hebron - (hebr. Chebron) - prastare ważne miasto (dawna nazwa: Kiriat-Arba) w pd. części pogórza judzkiego.
Hermon - (hebr. Chermon) - łańcuch górski w płn. Palestynie o 3 szczytach. Nazwa fenicka: Sirion.
Herodianie - żydowskie stronnictwo polityczne z I wieku, które broniło interesów dynastii Heroda Wielkiego i współpracowało z okupacyjnymi władzami rzymskimi.
Hin - hebrajska miara płynów, około 7 litrów.
Hizop - gatunek małego krzewu, rosnący na murach. Gałązek jego używali Izraelici przy skrapianiu drzwi domów krwią baranka paschalnego, przy ceremonii oczyszczania trędowatych i ich mieszkań, jak również przy ofiarach.
Horeb - (= "suchy", "samotny") - druga nazwa biblijna góry Synaj, miejsce otrzymania Przykazań i zawarcia przymierza między Bogiem a Jego ludem. Tu również Bóg ukazuje się Eliaszowi.
Idumea - zob. Edom.
Imię - według pojęć starożytnych nie tylko wyróżnia człowieka od innych, lecz określając go, stanowi istotną część składową jego osobowości. Stąd to, co nie ma imienia, nie istnieje, a człowiek bez imienia jest bez znaczenia. Uważano, że imię odpowiada istocie człowieka lub jego przymiotom (nomem - omen). W zastosowaniu do Boga, imię jest synonimem chwały i potęgi Bożej.
Kab - miara wagi około 2,5 kg.
Karmel - (hebr. = "Ogród") - biegnący ze środkowej Palestyny w kierunku pn.-zach. łańcuch górski, stromo zakończony nad brzegiem Morza Śródziemnego. Z nadejściem wiosny zdobiła go bogata roślinność, którą latem wypalało słońce.
Kasja - roślina wymieniana razem z aloesem i mirrą. Suszone płatki kwiatów tej rośliny wydawały miły zapach.
Kedar - szczep arabski, wywodzący się od Izmaela, syna Abrahama i Hagar, a zamieszkały na wschód od Jordanu w pobliżu pustyni. Również ogólne określenie ludów wschodnich.
Kinneret - stare miasto kananejskie, położone nad jeziorem Genezaret.
Klątwa - (hebrajskie cherem = "klątwa", "odłączenie") - rzeczownik hebrajski o następujących znaczeniach: 1) osoba lub rzecz ślubowania Bogu, albo świątynia oddana na zawsze na użytek sakralny; 2) osoba lub rzecz przeznaczona przez Boga na zagładę; 3) sam akt przeznaczający kogoś na zagładę, dokonany jako ślub.
Kohorta - pododdział legionu rzymskiego, liczący od 500 do 1000 żołnierzy.
Kor - zob. Chomer.
Krew - księgi ST nazywają krew "duszą", bo ona jest siedliskiem życia. A ponieważ życie należy do Boga, przeto spożywanie krwi było ludziom zabronione. Krwią zwierząt ofiarowanych skrapia się ołtarz. Dokonuje ona pojednania z Bogiem, pieczętuje zawierane z Nim przymierze, czyni z zawierających je jakby krewnych, najściślej ze sobą złączonych. Przelana zaś krew człowieka woła z ziemi o pomstę do Jahwe. W NT Sobór Apostolski tymczasowo utrzymuje w mocy zakaz spożywania krwi (Dz 15,20.29). Na tle znaczenia krwi w ofiarach ST można zrozumieć sens przelania krwi przez Jezusa Chrystusa.
Kuczki - zob. Namiotów święto.
Kusz (Kuszyta, Kuszytka) - zob. Etiopia.
Lakisz - starożytne miasto kananejskie w pd.-zach. Palestynie, na równinie Szefeli (zob.).
Letek - miara ciał sypkich i płynnych, około 225 litrów.
Lewiatan - mityczny potwór morski, który w ST występuje jako uosobienie sił przynoszących ludziom nieszczęście. Por. Smok
Lewici - nazwa pokolenia wywodzącego się od trzeciego syna Jakuba - Lewiego. W znaczeniu najwęższym, jakie jest używane w Pwt, nazwa pewnej godności w hierarchii ST. Według Pwt 33,8-11 Lewitom powierzono urim i tummim (zob.), ofiary kadzenia i całopalenia, przekazywanie Izraelowi woli Jahwe. Byli oni strażnikami sanktuarium i nie mieli funkcji ściśle kapłańskich. Od Dawida byli śpiewakami świątyni. Nie mając działu w ziemi, byli oni rozproszeni po całym obszarze Ziemi Świętej. Źródłem ich utrzymania była dziesięcina i udział w pierwocinach.
Liban - pasmo górskie na pn. od Palestyny, dochodzące do 3000 m wysokości, stoki jego pokryte były wspaniałymi lasami cedrowymi.
Liktorzy - w starożytnym Rzymie rodzaj woźnych. Przydzielano ich wyższym urzędnikom jako wykonawców zarządzeń lub jako orszak honorowy w liczbie od 5 do 25 zależnie od godności urzędnika. Nosili fasces, tj. pęk rózeg, niekiedy z zatkniętym w nie toporem.
Log - miara płynów, około 0,5 litra.
Łokieć - miara długości, około 0,5 m.
Madian (hebr.: Midian), Madianici - kraj i szczep arabski, zamieszkały na wschód od Morza Czerwonego w płn.-zach. Arabii.
Mesjasz - zob. Pomazaniec.
Meszek - (Wlg: Mosoch) - naród w Azji Mniejszej, wspomniany w tablicy narodów Rdz 10,2 jako pochodzący od Jafeta, syna Noego. Symbol odległej krainy.
Miktam - określenie w tytule kilku psalmów. Znaczenia tego słowa nie znano już w starożytności. Być może oznacza "pieśń złotą".
Miłość zazdrosna - zob. Zazdrosny bóg.
Mina - jednostka wagowa, około 570 g. Używana również jako jednostka monetarna - mina srebrna.
Miriada - termin grecki oznaczający dziesięć tysięcy.
Mirra - wonna żywica pewnej odmiany terebintu (zob.). Mirra z oliwą daje mieszaninę cennego pachnidła, używanego do skrapiania odzieży i pościeli, a także do balsamowania zwłok.
Morze zachodnie = Śródziemne.
Mosoch - zob. meszek.
Namiotów (lub Kuczek) święto - jedno z trzech największych świąt izraelskich, obchodzone w jesieni w radosnym nastroju, na pamiątkę pobytu Izraelitów na pustyni, a także na podziękowanie Bogu za plony. Izraelici obowiązani byli na czas tego święta zamieszkać w szałasach z gałęzi (zob. Ne 8,15); w "kuczkach", niepodobnych do naszych dzisiejszych namiotów.
Nawrócenie (Nawrócić się) - (greckie metanoia) - termin ten w NT odpowiada prorockiemu pojęciu "powrotu" (szub). Pojęcie to zawiera: 1) odwrócenie się od wszystkiego, co nie jest Boże; 2) zwrócenie się całkowite do Boga. Odwróceniu temu towarzyszy żal, że dopuściło się grzechu, i radość, że wraca się na drogę prawdy.
Nazireat, Nazirejczyk - związanie się z Bogiem przez ślub albo nakaz Boży dotyczący powstrzymania się od picia wina i od strzyżenia włosów. Unormowanie prawne tego stanu zob. Lb 6,1-21.
Negeb - (dosł.: "suchy kraj") - w ścisłym znaczeniu to kraina na pd. Judei między Hebronem a Kadesz, mało uprawna z powodu niedostatecznego nawodnienia, plądrowana przez bandy edomickie.
Nerki - w ST przenośnie oznaczają wnętrze człowieka, zwłaszcza sumienie.
Nierząd - w znaczeniu przenośnym zob. Cudzołożyć, Zazdrosny Bóg.
Nof - hebrajska nazwa egipskiego miasta Memfis.
Nom - prowincja w Egipcie.
Obrzezanie - zabieg stosowany na Wschodzie w Starożytności i dziś jeszcze. Polega na tym, że ósmego dnia po urodzeniu odcina się napletek. U Izraelitów znak zewnętrzny przymierza między Bogiem a ludem wybranym i symbol włączenia człowieka do tego przymierza. Przy tym obrzędzie nadawano chłopcu imię.
Ofir - miejscowość o trudnym do określenia położeniu, odległa od Palestyny, bogata w złoto (Indie? Arabia Płd.? Wybrzeże Afryki Wschodniej?).
Omer czyli Issaron - jedna dziesiąta efy (zob.), około 4 litrów.
Otchłań - zob. Szeol; por. Wielka otchłań.
Pan zastępów (Sebaot) - tytuł ten, nadawany Bogu przez proroków, uwydatnia, że Bóg jest władcą wszystkich potęg duchowych (aniołów) i kosmicznych (gwiazd), które Mu służą.
Paruzja - zob. Dzień pański.
Pascha - wyraz aramejski, odpowiednik hebr. Pesach (od pasach - przejść) - największe doroczne święto Izraelitów, obchodzone na pamiątkę przejścia Jahwe pośród Egipcjan, którzy stracili przy tym wszystkich pierworodnych, i wyprowadzenia z niewoli Izraela, ocalałego dzięki krwi baranka. W dniu 14 Nisan zabijano od tego czasu baranka i spożywano go z przaśnikami (zob.). Wieczerzy paschalnej towarzyszył hymn Wielkiego Hallelu (tj. niektórych psalmów od 113[112] do 118[117] różnie w tradycji podawanych) oraz obszerne przemówienie ojca rodziny, zwane "haggadą paschalną", w której przypominał on uczestnikom wieczerzy dzieje wyjścia z Egiptu.
Pięćdziesiątnica - zob. Tygodni święto.
Pomazaniec - (= Mesjasz) - w ST termin ten określał królów, najwyższych kapłanów oraz wybrane postacie, zwłaszcza niektórych patriarchów i proroków. W ostatnich czasach przed naszą erą zaczęto oczekiwanego Zbawcę nazywać "Pomazańcem", łącząc z NIM cechy króla, kapłana i proroka. NT stwierdza, że jest Nim Jezus - nazywa Go "Chrystusem". Tytuł ten jest greckim odpowiednikiem hebrajskiego "Pomazaniec".
Prawo (hebr.: Tora) - Wszystkie pouczenia, jakie Bóg przekazał Izraelowi. Ponieważ zawarte są one przede wszystkim w Księgach Mojżeszowych, terminu "Prawo" używano często jako synonimu "Pięcioksięgu". Późny judaizm przypisywał samemu Prawu moc zbawczą. Poglądowi temu przeciwstawia się św. Paweł, zwłaszcza w Rz i Ga.
Pretorium - dosł.: kwatera pretora jako dowódcy wojsk. Miejsce przebywania wielkorządców rzymskich na prowincji. Jako rzeczownik zbiorowy "pretorium" oznacza gwardię cesarskich pretorianów.
Prozelici - poganie, którzy pod wpływem propagandy żydowskiej przyjmowali judaizm i poddawali się obrzezaniu. Późniejsza literatura rabinistyczna rozróżniała prozelitów Sprawiedliwości i prozelitów Bramy; ci ostatni pozostawali nadal poganami, ale byli w łączności ze społecznością Izraela.
Przaśników święto - czyli święto niekwaszonych chlebów, wiąże się ściśle ze Świętem Paschy, po którym przez siedem dni nie wolno było jeść ani przechowywać chleba kwaszonego. Spożywano tylko przaśniki - cienkie placki z pszennej mąki zaczynionej wodą. Takie placki zwane po hebrajsku massor (w żargonie żydowskim: "maca") spożywali Izraelici podczas pospiesznego wyjścia z Egiptu.
Przymierze - układ w zasadzie dwustronny: między Bogiem i ludźmi, z tym, że przeważa w nim miłosierna inicjatywa Boża. Zawierał je Bóg w ST parokrotnie: z Noem, z Abrahamem (przypieczętowane krwią ofiary i krwią własną Abrahama), wreszcie z całym Izraelem pod Synajem (przypieczętowane krwią cielców). To ostatnie zobowiązywało Izraela do wierności Jahwe i poświęcało naród na wyłączną własność Boga. Dla proroków stanowi ono rękojmię niewzruszonej wierności Jahwe wobec niewiernej oblubienicy, Izraela. Równocześnie jest ono podstawą odnowienia na przyszłość związku osłabionego przez tę niewierność. Odnowienie to ma charakter Nowego Przymierza zawarte przez Boga z Jego ludem, z Kościołem, przypieczętowane zostało krwią samego Jezusa Chrystusa, który jest poręczycielem i arcykapłanem tego Przymierza.
Rahab - mityczny potwór morski, symboliczna nazwa Egiptu, ze względu na potęgę tego państwa nadmorskiego. Por. SMOK.
Ramię - ramię symbol potęgi i mocy. Zwłaszcza Jahwe "wyciągniętym ramieniem" prowadzi do celu naród wybrany.
Reszta (Izraela) - u proroków oznacza małą część narodu wybranego, która w czasie klęski zesłanej przez Boga za karę uszła powszechnej zagładzie. Prorocy - w najdalszej perspektywie widzą w "Reszcie Izraela" tych, którzy wydadzą spośród siebie Zbawcę - Mesjasza. Antytypem (zob.) "Reszty" w NT jest Kościół Chrystusowy (por. Rz rozdz. 11).
Ręka - symbol władzy, posiadania, siły. Oznacza także ogół zdolności duchowych i cielesnych człowieka.
Róg - przenośnia zaczerpnięta zapewne ze świata zwierzęcego, symbol mocy i słusznej dumy. Stąd "podnieść róg" znaczy wzmóc potęgę.
Rzeka = Eufrat.
Rzeka egipska (lub: Potok egipski) - potok Wadi-el-Arisz na Półwyspie Synajskim, granica między Palestyną i Egiptem.
Saduceusze - żydowskie stronnictwo religijno-polityczne. W polityce cechowała ich ugodowość względem Rzymu. W poglądach religijnych byli nieprawowierni: odrzucali nieśmiertelność duszy, zmartwychwstanie ciał, Opatrzność, istnienie świata duchów. Rekrutowali się głównie ze środowiska kapłańskiego. Mimo stałej opozycji względem faryzeuszów (zob.) byli jednak całkowicie z nimi zgodni w sprawie Jezusa Chrystusa i powstającego Kościoła.
Sanhedryn - reprezentacja narodu żydowskiego, jakby senat. W czasach Jezusa Chrystusa stanowi największa władzę religijną i sądowniczą w Jerozolimie. Składał się z 70 członków. Byli nimi: 1) arcykapłani (aktualny i jego poprzednicy na tym urzędzie); 2) starsi - przedstawiciele możnych rodów; 3) uczeni w Piśmie - głównie faryzeusze. Po przejęciu władzy w Palestynie, Rzymianie zaprowadzili ograniczenia dotyczące kompetencji w sprawach gardłowych.
Saron - (hebr. Szaron) - żyzna równina, bogata w wodę, położona nad Morzem Śródziemnym, pomiędzy Karmelem a Jafą.
Schojn - miara odległości u Greków = 30 stadiom, około 5 i pół km.
Sea - miara ciał sypkich, ok. 15 litrów.
Sela - znaczenie tego wyrazu, zachodzącego w psalmach, jest niepewne; prawdopodobnie oznacza zmianę tonacji.
Sirion - fenicka nazwa Hermonu (zob.).
Sługa, Służebnica - w starożytności termin ten wprawdzie określał niewolnika, lecz w języku biblijnym "sługa Boga, Chrystusa" jest zaszczytnym tytułem wyrażającym pełną przynależność, opartą na wolności i miłości.
Sługa Pański - tytuł ten, nadawany kiedyś całemu narodowi wybranemu lub wybitnym postaciom z ST, szczególnie przysługuje bezimiennemu bohaterowi pieśni Izajasza (42,1-9; 49 1-7; 50,4-9; 52,13-53,12). Tradycja żydowska i NT widzą w Nim Mesjasza (Mt 8,16n; Mt 12,17-21; Mt 26,57-68; Mt 27,11-30; Mk 15,15-19; Mk 15,28; Łk 23,63-65; J 19,4n; Dz 8,32; 1 P 2,22n).
Smok - w ST mityczny potwór olbrzymiej wielkości, będący zestawieniem elementów wielu zwierząt groźnych dla człowieka. Jest to uosobienie sił kosmicznych i politycznych, które podbija Jahwe. W NT symbol szatana utożsamianego z rajskim wężem (Ap 12,3-9).
Soan - zob. Tanis.
Stadion - grecka miara długości, ok. 185 m.
Stater - srebrna moneta grecka o wartości 4 drahm (zob.).
Stele - u ludów starożytnego Wschodu słupy kamienne, stawiane przez panujących dla upamiętnienia swoich zasług. Miały one nie tylko świecki charakter, ale stawiano je także na cześć bóstw. Stąd Prawo Mojżeszowe surowo zakazuje stawiania ich.
Sycera - (hebr. Szeker) - mocny napój sfermentowany, sporządzony z owoców, zwłaszcza z daktyli, z niektórych zbóż lub miodu.
Sydon - niegdyś portowe miasto fenickie, przodujące na wybrzeżu. Z czasem utraciło ono swą hegemonię na rzecz Turu (zob.). NT łączy często oba miasta.
Syjon - pierwotnie zamek w Jerozolimie. Po przeniesieniu tam Arki Przymierza czczono Syjon jako górę świętą - mieszkanie Boże. Z czasem rozciągnięto tę nazwę na całą górę, a nawet na miasto Jerozolimę ("Córa Syjonu"). W NT antytypem Syjonu jest królestwo Chrystusa - Kościół (Hbr 12,22; 1 P 2,6; Ap 14,1).
Sykl - (hebr. Szekel) - w ST: 1) zasadnicza jednostka wagowa, ok. 1,4 g; 2) jednostka monetarna. Odróżniano zwykły sykl od świątynnego, cięższego.
Sykomora - dzikie drzewo figowe.
Szabat - siódmy dzień tygodnia (sobota) - dzień odpoczynku i składania ofiar Bogu. Jest on na równi z obrzezaniem znakiem przymierza Izraela z Jahwe i środkiem uświęcenia ludu Bożego.
Szabatu droga - zob. Droga szabatu.
Szefela - słynna z oliwek i sykomor, żyzna, nadmorska nizina palestyńska, ciągnąca się od granicy Galilei ku południowi.
Szeol - w ST kraina wszystkich zmarłych - bez rozróżnienia czy doznają szczęścia, czy kary. W greckiej Biblii - Hades (zob.).
Szinear - inna nazwa Babilonii.
Święto namiotów - zob. Namiotów święto.
Święto tygodni - zob. Tygodni święto.
Święty - w ST: 1) Bóg (zob. Iz 5,16 z przypisem); 2) członek narodu wybranego. W NT wierny Kościoła Chrystusowego.
Tachpanches - czyli Tafnis, miasto egipskie w pobliżu Peluzjum.
Talent - waga złota albo srebra równa 34,272 kg, stosowana jako jednostka monetarna.
Tanis - (hebr.: Soan) - miasto w delcie Nilu, za czasów Mojżesza stolica Egiptu.
Tarszisz - 1) hebrajska nazwa miasta położonego nad Morzem Śródziemnym, wzbogaconego handlem metali i złota (Tartessus?). Okręty Tarszisz zdobyły sobie sławę; 2) u proroka Ezechiela drogocenny a rzadki kamień (może czerwona perła lub chryzolit).
Terafim - posążki bóstw domowych. Może to być również ogólne określenie wszelkich przedmiotów magii.
Terebint - drzewo przypominające swym wyglądem dąb.
Tetrarcha - ("rządzący czterema") - w NT określenie władcy sprawującego rządy nad częścią jakiegoś obszaru.
Tiszri - żydowska nazwa siódmego miesiąca (wrzesień / październik).
Tofet - hebrajska nazwa miejsca w Dolinie Gehenny (zob.) na południe od Jerozolimy, gdzie palono nieczystości i gdzie wykonywano praktyki ku czci bóstwa fenickiego, Molocha, paląc dzieci.
Trybun - stopień urzędniczy lub wojskowy u Rzymian. W NT występuje tylko w drugim znaczeniu - dowódcy większych oddziałów.
Tubal - (w tekstach klinowych Tabal) zapewne znani z Herodota Tybareńczycy, lud zamieszkujący w Azji Mniejszej obszar późniejszej Frygii.
Tygodni święto - inaczej Pięćdziesiątnica lub Zielone Święta. Jest to drugie po Święcie Paschy święto, w które każdy dorosły Izraelita obowiązany był stawić się w świątyni. Nazwa pochodzi stąd, że przypadało ono w siedem tygodni po Święcie Paschy. Później otrzymało nazwę Pięćdziesiątnicy. Paschą rozpoczynały się żniwa, a na Pięćdziesiątnicę przynoszono do świątyni dwa chleby kwaszone z nowego zboża na podziękowanie Bogu za pomyślne zbiory.
Typ - osoba, przedmiot lub wydarzenie biblijne, zazwyczaj z ST, które jest zapowiedzią przyszłych rzeczywistości - osób, przedmiotów lub wydarzeń w NT (zob. Rz 5,14; 1 Kor 10,6.11).
Tyr - (hebr. Sor) prastare portowe miasto fenickie między Sydonem (zob.) i Akko.
Urim <> Tummim - dosłownie: "światło i doskonałość". Były to w ST święte losy, przechowywane w pektorale arcykapłana (zob. Wj 28,15-30). Losy te Izraelitom zastępowały wyrocznie pogan.
Us - (Wlg: Hus) - ojczyzna Hioba, kraina granicząca z Edomem i Arabią.
Widzący - określenie proroka (zob. 1 Sm 9,9).
Wielka otchłań - poetyckie ujęcie chaosu, jaki istniał przed stworzeniem i uporządkowaniem świata. Ta sama nazwa określa ocean podziemny, który według poglądów rozpowszechnionych na starożytnym Bliskim Wschodzie znajdował się pod ziemią.
Wojsko niebieskie - określenie gwiazd, jeśli one stanowią przedmiot pogańskiego kultu religijnego.
Wór - przywdziewany na znak pokuty lub żałoby.
Wyrocznia pana - uroczysta formuła stosowana przez proroków, zazwyczaj jako zdanie wtrącone, zapowiadająca, że słowa przytaczane pochodzą od samego Boga, a prorok jest tylko pośrednikiem dla przekazania orędzia Bożego.
Wyrok - (hebr. maśśa) = dosł. "Wypowiedź dokonana głosem podniesionym" - proroctwo zawierające surowe napomnienie lub groźbę kary Bożej.
Wyżyny - na wzgórzach składano ofiary Baalowi. Pwt 12,2nn nakazuje burzyć te ołtarze. W ciągu wieków jednak zaczęto składać na wzgórzach ofiary także i prawdziwemu Bogu. Przez długie wieki stan taki tolerowano, ale oficjalny kult sprawowano tylko w świątyni jerozolimskiej, a niektórym królom judzkim poczytywano za złe, że nie znieśli zwyczaju oddawania czci Jahwe na wyżynach.
Zastępy - zob. Pan zastępów.
Zazdrosny bóg, Zazdrość boża - zaskakujący dzisiejszego czytelnika przymiot Boży, często występujący w ST. Na podstawie podobieństwa stosunków panujących między ludźmi rys ten wyraża szczególną miłość Boga względem narodu wybranego, który jest jakby Jego oblubienicą (główna myśl Pnp). Stąd więc Bóg domaga się od swego ludu miłości wzajemnej, a nie dopuszcza do tego, by "cudzołożył", tzn. popełniał wiarołomstwo przez oddawanie czci cudzym bogom, gdyż cześć i miłość należy się tylko Jemu - Bogu prawdziwemu.
Zielone święta - zob. Tygodni święto.
Znak - częste biblijne określenie cudu, które uwydatnia jego sens zamierzony przez Boga.
Zwołanie święte - uroczyste zebranie liturgiczne całego Izraela podczas wielkich świąt, nakazane prawodawstwem Pięcioksięgu. Ten sam termin niektórzy tłumaczą jako uroczysty nakaz świętowania pewnych dni przez powstrzymanie się w nie od pracy.