JAK DBAĆ O ROZWÓJ MOWY DZIECKA?
Podstawowym środowiskiem kształtowania mowy i myślenia dziecka jest rodzina. Rozwój tych funkcji następuje tu samorzutnie w związku z różnymi sytuacjami jak ubieranie, mycie, jedzenie, zabawa, zajęcia domowników. Dziecko ma okazję pytać o wszystko i otrzymuje cierpliwe odpowiedzi. Czynniki uczuciowe oraz atrakcyjne zdarzenia (np. święta, wyjazdy, zakupy) wzbogacają i dynamizują mowę dziecka.
Okres od 3 do 7 roku życia dziecka to tzw. okres swoistej mowy dziecięcej.
W tym wieku prowadzi już ono swobodne rozmowy, posługuje się prostymi zdaniami. Często jednak dzieci przestawiają głoski w wyrazach, upodabniają głoski np. „bebek" zamiast „chlebek", łączą dwa wyrazy w jeden i tak określają jakąś czynność np., „pomasłować" czyli posmarować masłem. Dzieci coraz bardziej interesują się światem, stąd wiele pytań jakie zadają w tym wieku
i poszerzanie słownictwa.
Większość dzieci pięcio - sześcioletnich prawidłowo wymawia już wszystkie głoski łącznie z tymi najtrudniejszymi i pojawiającymi się najpóźniej, czyli "r" i " sz,ż cz dż." Jednak są dzieci, które mogą jeszcze zamieniać sz, ż, cz, dż na s, z, c, dz i zamiast "szafa" mówią "safa". Uważa się, że dziecko przed pójściem do szkoły powinno poprawnie wymawiać wszystkie głoski. Wiąże się to także z problemami, jakie mogłyby się pojawić w szkole przy nauce czytania, pisania i w ogólnym funkcjonowaniu dziecka wśród rówieśników. Należy też pamiętać, że rozwój mowy jest połączony z ogólnym rozwojem dziecka. Jeśli dziecko później zaczęło siedzieć, raczkować, chodzić to i później zacznie mówić.
Wady mowy i zaburzenia
Często jest tak, że rodzice rozumiejąc dziecko nie uważają, że ma ono jakieś problemy z wymową, ale w grupie innych dzieci, w przedszkolu, czy szkole może być ono niezrozumiane przez otoczenie. Zdarza się, że rodzice sami naśladują mowę dziecinną spieszczając wyrazy i dziecko utrwala sobie taki sposób mówienia. Zwracając się do dzieci pamiętajmy, że my jesteśmy dla nich wzorem wymowy, dlatego sami starajmy się mówić poprawnie. Nie wyręczajmy dziecka w jego czynnościach, gdyż wtedy dziecko nie czyni wysiłków do porozumiewania się słownego. I nie bądźmy też nadmiernie rygorystyczni, aby dzieci nie traciły wiary w siebie.
Wady wymowy występujące u dzieci można podzielić na kilka grup:
Dyslalia - nieprawidłowe wymawianie jednej lub kilku głosek. Wyróżniamy tu:
Seplenienie - nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź. Najczęściej zastępuję się głoski jednego szeregu głoskami drugiego, lub wymawia międzyzębowo, wargowo- zębowo itp. Przyczyną może być tu wymiana zębów, nieprawidłowy zgryz np. zgryz otwarty, mała sprawność narządów mowy, oddychanie przez usta.
Reranie- nieprawidłowa wymowa głoski "r" -zamiana jej na j, l, ale też wprawiany w drganie jest języczek, wargi, policzki a nie język i to także są patologie. Nie należy zmuszać dziecka do powtarzania r.
Nieprawidłowa wymowa głosek k, g - głoski te wymawiane są jako t i d lub opuszczane. Główną przyczyną jest tu nieprawidłowa praca języka.
Bezdźwięczność - wymawianie głosek dźwięcznych d, g, k, w, b, ż, bezdźwięcznie jako t, k, f, p, sz, czyli zamiast kot-tot, buty-puty. Przyczyną jest tu nierozróżnianie przez dziecko podobnych dźwięków.
Nosowanie - głoski nosowe n, m, są wymawiane jak ustne lub odwrotnie. Przyczyną może być niedrożność jamy nosowej, przerost trzeciego migdałka, lub rozszczepy podniebienia. Głoski wymawiane są z silnym zabarwieniem nosowym głosem dudniącym.
Dyslalia całkowita - gdy wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone, a mowa jest niezrozumiała.
2. Jąkanie - czasami pojawia się w wieku przedszkolnym. Dziecko dużo rozumie, ale nie ma jeszcze takiej sprawności wymowy, że powtarza wyrazy dopóki nie pojawi się inny wyraz, który nie sprawi mu trudności. Jest to powodem napięć, gdyż pojawia się dysproporcja pomiędzy tym, co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć. Wzrasta napięcie mięśni. Dzieci takie wymagają specjalnego podejścia. Często po jakimś czasie jąkanie zanika, kiedy dziecko ma bogatszy słownik, ale może się ujawnić w okresie dojrzewania.
Czynność mowy to połączenie aktywności układu oddechowego, fonacyjnego (krtani), artykulacyjnego (zęby, wargi, język, podniebienie). Rodzice powinni dbać także, aby dziecko rozwijało swój słownik, potrafiło budować logiczną wypowiedź i mówiło poprawnie artykulacyjnie. Każda mama, czy tata może wykonywać z dzieckiem proste ćwiczenia. Można je podzielić na kilka grup:
Ćwiczenia usprawniające narządy mowy:
Ćwiczenia języka
Wysuwanie i chowanie języka; oblizywanie warg językiem; kierowanie języka w kąciki ust w prawo i w lewo- przy szeroko otwartych ustach; dotykanie czubkiem języka do nosa i do brody; liczenie ząbków czubkiem języka; mlaskanie czubkiem języka; przesuwanie grzbietu języka tak, aby ocierał się o górne zęby; przesuwanie czubka języka od zębów do podniebienia jak najdalej w głąb jamy ustnej; robienie rurki z języka; wypychanie czubkiem języka policzków itd.
Ćwiczenia warg
Szerokie otwieranie i zamykanie ust; wysuwanie warg do przodu jak przy głosce "u" i cofanie kącików ust jak przy głosce "i"; cmokanie; zakładanie jednej wargi na drugą; parskanie wargami; przytrzymywać wargami kartkę papieru, którą rodzic próbuje wyciągnąć; wymawiać szybko połączenia samogłosek "au" "eo" "io" itd.
Oczywiście proponuję wykonywać takie ćwiczenia z dzieckiem w formie zabawy np. Pokaż jak kotek oblizuje się po wypiciu mleczka? Jak kotek rusza wąsikami? Jak rybka rusza buzią? Jak parska konik? Jak biegnie konik? Naśladowanie picia mleka przez kotka, robienie różnych śmiesznych min przed lustrem, lizanie łyżki umoczonej w miodzie lub czekoladzie, zlizywanie czubkiem języka czekolady, którą posmarowane jest podniebienie buzi itp.
2. Ćwiczenia oddechowe:
Mające na celu pogłębienie wydechu, rozruszanie przepony, zapobieganie mówieniu na wydechu. Wdech następuje przez nos, wydech przez usta. Ćwiczymy jednocześnie bawiąc się np. dmuchanie na gorącą zupę na talerzu, chuchanie na rączki, aby nie zmarzły, zdmuchiwanie różnych papierków, robienie balonika z ust i powoli wypuszczanie z buzi powietrza, syczenie długo na wydechu - jak wąż, puszczanie baniek mydlanych, dmuchanie na wiatraczki, dmuchanie na pływające zabawki, dmuchanie na kulki waty, kolorowe piłki, piórka; naśladowanie śmiechu kobiety (ha- ha- ha), mężczyzny (tubalny - ho- ho- ho), dziewczynki (piskliwy - hi- hi- hi), liczenie lub powtarzanie zdań na jednym wydechu itp.
3. Ćwiczenia słuchowe:
Rozpoznawanie i naśladowanie dźwięków:
Wsłuchiwanie się w ciszę - dziecko zamyka oczy i próbuje powiedzieć co słyszy, jakie odgłosy otoczenia do niego dochodzą; uderzanie pałeczką
w różne przedmioty (szkło, stół, kubek, puszkę metalową, papierowe pudełko) - dziecko najpierw przygląda się i słucha jaki przedmiot wydaje jaki dźwięk, a później odwraca się i próbuje rozpoznać tylko słuchem co to za przedmiot; jakie dźwięki wydają różne przedmioty: gwizdek, szelest papieru, dzwoneczki, fujarka, uderzenia piłeczki o podłogę, uderzanie klockami o siebie, łyżeczkami, klaskanie w dłonie, przelewanie wody itp.- dziecko ma rozpoznać przedmiot, który wydawał ten dźwięk; szukanie ukrytego budzika; rozpoznawanie i naśladowanie głosów zwierząt, odgłosów pojazdów, powtarzanie wystukiwanych rytmów; dla dzieci starszych ćwiczenia w rozpoznawaniu głosek w wyrazach itp.
Często usprawnienie narządów nowy wystarczy, aby dziecko zaczęło poprawnie wymawiać głoski. Zachęcam do wspólnych zabaw z dziećmi, do rozmów z nimi, czytania im, opowiadania.
Literatura:
1. Dembińska M.: Domowe zabawy logopedyczne, WSiP, Warszawa 1994.
Demel G.: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1978.
Minczakiewicz E.M.: Mowa. Rozwój. Zaburzenia. Terapia. Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1997.
Rodak H.: Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Warszawa 1992.
Styczek I.: Logopedia, PWN, Warszawa 1979.