Beata Tylewska-Nowak Starość osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną met.dor.głębsza Zaj.11
Za Levinsonem, późna dorosłość, zwana popularnie starością, rozpoczyna się od ok. 60-65 roku życia. Jest to okres niejednolity, jego początek jest rudny do określenia. Granice starości wyznacza nie tylko wiek ale i w dużej mierze także samopoczucie, styl życia, zaangażowanie w prace itp. Jeżeli przyjmiemy że głównymi kryteriami starości są wiek biologiczny, funkcjonowanie psychospołeczne, zmiany w sferze psychologiczno-podmiotowej to można sformułować pytanie: czy osoby z głębszą ni wcześniej osiągają próg starości?
Wiek biologiczny
-starość = obniżenie sprawności fiz., częstsze wyst. różnych/wielu/przewlekłych dolegliwości zdrowotnych
-z n.i. w st.głębszym związane są liczne zaburzenia współwystępujące o charakterze przewlekłym (np. z DS. zab.funkcj. u.kostno-stawowego, u.krążenia); M.Kościelska dostrzega występujące z n.i. przewlekłe zab.psychosomatyczne jako konsekwencję odczuwania swojej niep. jako ograniczenia możliwości życiowych, przeszkodę w posiadaniu domu, pracy, rodziny; często czują się ciężarem dla rodziny, kimś gorszym nie wartym kochania -> budzi to stan napięcia -> konsekwencją zab.wegetatywne, choroby psychosom. -> negat. wpływ na funkcj. organizmu, dlatego można się spodziewać, że os. z głębszą ni mogą z punktu widzenia biol. okres późnej dorosłości osiągnąć wcześniej niż reszta populacji
Zmiany w funkcjonowaniu psychospołecznym
- starość = utrata osób bliskich, przejście na emeryturę, utrata statusu społ., pogorszenie warunków materialnych, poczucie braku przydatności, atrakcyjności fiz., perspektywa zbliżającej się śmierci
-u os. z głębszą n.i. zmiany funkcj. psychospoł. nie wydają się być tak duże (krytyczne doświadczenia przeżyły już wcześniej): nie przeżywają stresu związanego z zakończeniem pracy zawodowej i przejściem na emeryturę, bo - najczęściej - nie pracowały, nie ma zmiany statutu społ. bo zawsze ich pozycja była niska, nie ma odczucia braku przydatności - towarzyszy im od dawna, nie ma zubożenia - od dawna korzystają z niewielkich rent i zasiłków pielęgnacyjnych; od dawna nie pełnią ról społ. charakterystycznych dla osób dorosłych
- zmiany psychospoł.: śmierć/starość rodziców/opiekującego się rodzeństwa -> trafienie do placówek opieki, DPS -> przystosowanie do nowych warunków życia, z nowymi ludźmi, konieczność zaakceptowania rytmu dnia, podporządkowanie się regulaminowi, personelowi -> syt. stresowe, brak pełnego zrozumienia nowej sytuacji, jeszcze większe poczucie uzależnienia od innych, bezradność, poczucie niepewności jutra
-być może mogą być postrzegani paradoksalnie lepiej niż w poprzednich okresach życia, bo nieporadność, zagubienie, konieczność z korzystania z pomocy postrzegane jest jako wynik wieku a nie ni
Zmiany w sferze psychologiczno-podmiotowej
- zmiany w funkcjonow. narządów zmysłu oraz pamięci, intelektu, osobowości; trzeba pamiętać o znacznych różnicach indyw. pomiędzy poszczególnymi osobami wynikających ze ST. ni, dotychczasowych zab.funkcj.; u os. z głębszą ni pogłębiają się dotychczasowe problemy zw. z pamięcią, funkcj. Intel. i narządami zmysłów jednak tak jak i u ogółu populacji nie są to tylko zmiany o charakterze regresji
- w odniesieniu do os. z głębszą ni nie można uznać że granicą starości jest np. przejście na emeryturę, pojawienie się wnuków
- istotne znaczenie ma postrzeganie społ. os . niep.: problem postrzegania os. Dor. z głębszą ni jako wieczne dzieci (zwracanie się po imieniu - nie Pan/Pani, mówienie o os. Dor. jak o dziecku, zwracanie się do niej w dziecięcy sposób); os. ni traktowana jak dz., często postrzega siebie jako dz. ; paradoks: odmawiamy im dorosłości, ale zauważamy starość - po okresie przedłużającego się w nieskończoność dzieciństwa nadchodzi zdziecinniała starość
-os. starsze z głębszą ni często są niezadowolone z biegu życia i sfrustrowane
Poczucie osamotnienia
-za E.Sujak: osamotnienie izoluje człowieka, wyzwala agresję, powoduje zajmowanie się wyłącznie swoimi sprawami, daje poczucie nieszczęścia
-za H. Witzleben: osamotnienie może być :
a) sytuacyjne-gdy człowiek utraci bliską osobę; ni odczuwają je np.w momencie śmierci rodziców,umieszczenia w DPS
b) osobowościowe- os. z głębszą ni przeżywają je często gdyż na skutek swoich ograniczeń nie potrafią lub nie mogę nawiązywać pożądanych kontaktów społ. (rzadko wchodzą w relacje partnerskie w opiekunami); wiąże się to z zaburzeniami „ja” osobowego -> konsekwencją zewn. umiejscowienie kontroli i poczucie braku panowania nad własnym życiem, bierność, apatia
-człowiek potrzebuje innych ludzi, kontaktów z nimi w każdym wieku i niezależnie od stopnia ni. Tymczasem (za Olechnowicz) u os. z głębszą ni niezaspokojone lub nie w pełni zaspokojone są potrzeby: bezpieczeństwa, przynależności do grupy społ, kontaktu z drugim człow., pełnienia określonej, zgodnej z wiekiem roli społ.
- poczucie pustki, osamotnienia czy wręcz alienacji towarzyszące os. starszym, w życiu os. z głębszą ni pojawia się często już we wcześniejszym okresie życia - najczęściej nie założyli oni własnych rodzin, nie mają dzieci/wnuków, środ. naturalnym była dla nich rodzina pochodzenia; ni seniorzy przebywają przeważnie w DPS gdzie poczucie osamotnienia może być wywołane dodatkowo przez zjawisko instytucjonalizacji życia
Podsumowanie:
-problemy zw. ze starością os. z głębszą ni to obszar mało znany i nie zbadany co ma odzwierciedlenie w praktyce pedagogicznej - a raczej w jej braku tzn. nie ma propozycji specjalnie przeznaczonej dla seniorów w Zakładach Pracy Chronionej, WTZ, Dziennych Ośrodkach Adaptacyjnych, Świetlicach Terapeutycznych; na terenie DPS nie wyodrębnia się zajęć skierowanych do najstarszej grupy wiekowej
1