GEOGRAFIA POLITYCZNA
- mapa polityczna świata
- organizacje międzynarodowe
- układy międzynarodowe
* Państwa - 190 uznanych przez ONZ + 2 neutralne: Szwajcaria i Watykan
* Rozmieszczenie ludności
* Powierzchnia lądów 149 mln km2 (136 mln km2 + 13 mln km2 Antarktyka)
* Kolonializm - szczyt rozwoju kolonializmu - XIX wiek, duże zapotrzebowanie na surowce spowodowane rozwojem przemysłu, postępem technicznym
Po II wojnie światowej nastąpił rozpad kolonializmu. Definitywnie kolonializm zakończył się 1990r. w RPA
PODZIAŁ TERYTORII ZALEŻNYCH:
- terytoria całkowitej zależności (zależność polityczna, gospodarcza i kulturowa np. Nowa Kaledonia - wydobycie niklu prze Francję i Kanadę
- terytoria autonomiczne (autonomia zewnętrzna) zachowują odrębność kulturową (własny język, religia) gospodarka działa na własny rachunek
- państwa samorządowe - stowarzyszone z byłym kolonizatorem nie uznawane przez ONZ - Wspólnota Marianów Północnych, Puerto Rico
- obszary o nieokreślonym statucie politycznym np. Sahara zachodnia (Sahara hiszpańska), Timor Wschodni (była kolonia portugalska - wyłączony ze składu Indonezji, kontrolowany przez ONZ) Tajwan
PRZEMIANY MAPY POLITYCZNEJ ŚWIATA
1776 - powstanie USA - przełom w kolonializmie, początek ruchów narodowo-wyzwoleńczych (USA powstało z 13 byłych kolonii)
1867 - sprzedanie Alaski
1821 (lata 20-te XIX w) - wyzwalanie się krajów Ameryki Łacińskiej, początek rozpadu kolonializmu hiszpańskiego - Simon Bolivar
Po I wojnie świtowej rozpada się kolonializm turecki i pruski
1910 - powstaje Związek Południowej Afryki
Po II wojnie światowej powiększa się terytorium Związku Radzieckiego
W latach 60-tych wyzwala się większość koloni afrykańskich
Przełom lar 60/70 - rozpad kolonializmu na Karaibach i Oceani
OBSZARY ZALEŻNE
I. Amerykaq Północna (Ameryka Środkowa)
A. TERYTORIA CAŁKOWICIE ZALEŻNE
* Od Wielkiej Brytanii:
- Bermudy
- Arquilla
- Wyspy Dziewicze
- Kajmany
- Montserrat
- Turks i Caicas
* Od Francji
- Małe Antyle
- Gwadelupa
- Martynika
Saint Pierre i Miquelon
* Od USA
- W-py Dziewicze USA
B. TERYTORIA AUTONOMICZNE(o autonomii zewnętrznej)
1. Duńskie - Grenlandia (największa wyspa świata)
2. Niderlandzkie (Holenderskie): Antyle holenderskie, Aruba
C. PAŃSTWA SAMORZĄDOWE (stowarzyszone)
1. Z USA: Puerto Rico
II. AMERYKA POŁUDNIOWA
Terytoria całkowicie zależne
1. Od Wielkiej Brytanii: Falklandy - Malwiny
2. Od Francji: Gujana Francuska
III. AFRYKA
Terytoria Całkowicie Zależne
Od Wielkiej Brytanii: brytyjskie terytorium Oceanu Indyjskiego, w-pa św. Heleny
Od Francji: w-py Majotta (wsch. Cześć Komorów), w-py Reunion (Europa)
Od hiszpani: Ceuta, Melilla
Nieustalony status polityczny: Sahara zachodnia
IV EUROPA
Terytoria całkowicie zależne
1. Od Wielkiej Brytanii: Gibraltar
B. Terytoria autonomiczne zależne
. od Wielkiej Brytanii: w-pa Man (M. Irlandzkie), w-py Normandzkie
2. Od Danii: w-py Owcze
3. Od Norwegii: Svalbard, Jan Mayen (m. Grenlandzkie)
PAŃSTWA POWSTAŁE PO ROZPADZIE KOLONIALIZMU
Ameryka Pólnocna 24 Państwa
Brytyjskiego: 13 państ
USA - 1776
Kanada 1867
Barbados (wcześniej kolonia portugalska)
Małe Antyle, w-py zawietrzne
Belize
Jamayka (stolica Kingstown)
Dominika (Małe Antyle, w-py podwietrzne)
Saint Lucia (małe Antyle, w-py zawietrzne)
Saint Vincent i Grenady (małe antyle, wypy podwietrzne)
Saint Christopher - Nevis (ST. Kitts-Nevis)
Trymidad i Tabago - stol. Port of Spain
Hiszpańskiego
Meksyk 1821, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, panama, Dominikana, Pd-zach cześć USA/Kalifornia, Arizona, Nevada, Nowy Meksyk, Hawaje, - Oceania i Polinezja, Teksas, Floryda + Waszyngton - Oregon/
Francuskiego
Haiti (1830)
Luizjana -0 stany na Zach od Missisipi, Missouri, Oklahoma, Dakota Pd, Pd cześć Dakoty PN
Alaska - wykupiona od Rosji
AMERYKA POLUDNIOWA 9 państw
Państwa powstałe po rozpadzie kolonializmu
Hiszpańskiego
Wenezuela, Kolumbia, Paragwaj, Urugwaj, Ekwador, Chile, Argentyna, Peru, Boliwia
Portugalskiego
Brazylia, Gujana (wcześniej kolonia angielska) stol. Georgetown, Surinam (wcześniej kolonia angielska)
AFRYKA
Państwa powstałe po rozpadzie kolonializmu
Brytyjskiego
Ghana, Sierra Leone - stol. Freetown, Gambia, Nigeria (ropa naftowa, największa liczba ludności), Sudan, Kenia, Uganda, Tanzania (Tanganika - była kolonia pruska i Zanzibar /goździki/), Malawi (Niasa), Zambia i Zimbabwe (Rodezja PN i Rodezja Pd. (stol Salisbury - Harare), Botswana, pra (odkryta przez Portugalię, opanowana później prze Holandię), Lesoto, Suazi (Ngwane), Kamerun w części angielski, cz. Wsch. Francuska, Seszele (odkryte przez Portugalię), Mauritius, Egipt (1922 - uzyskanie niepodległości)
Francuskiego
Gwinea(boksyty), Kongo, mali, Mauretania, Niger, Republika Środkowo Afrykańska, Senegal, Benin, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gabon, Maroko, Tunezja, Kamerun, Komory, Madagaskar, Dżibuti, Togo, Czad, Bukina Faso, Algieria
Portugalskiego
Republika Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau , w-py św Tomasza i Książęca, angola, Mozambik
Hiszpańskiego
Gwinea równikowa, Sahara zachodnia, Ifni (Pd czesc Maroka)
Belgijskiego
Demokratyczna Republika Konga (daw. Zair), Ruanda, Burundi
Włoskiego
Libia, Somalia, Erytrea, Etiopia,
RPA
Namibia
AZJA
Państwa powstałe po rozpadzie kolonializmu
Brytyjskiego
Katar, Bahrajn, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Irak, Oman, Jemen, Sokotra, Transjordania, (Jordania, Izrael), Indie, Pakistan, Bangladesz, Nepal, Bhutan, Srilanka, Maledywy, Malezja, Singapur, Brunei, Hongkong, Iran, Cypr, Afganistan
Francuskiego
Wietnam, Kambodża, Laos, Syria, Liban
Holenderskiego:
Indonezja
Portugalskiego
Makau, Timor wschodni, Dawan, Goa, Dui,
Tureckiego:
Jemeńska Republika Arabska
USA:
Filipiny
Posiadłość Chińska:
Mongolia
Posiadłości Japońskie
KRLD (Koreańska Republika Ludowo Demokratyczna), Korea Pd, Tajwan (stol. Tai Pei)
Posiadłości ZSRR
Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, tadżykistanm, Uzbekistan
AUSTRALI I OCEANIA
Państwa powstałe po rozpadzie koloni
Brytyjskich
Australia, Nowa Zelandia, Vanuatu, Tuvalu, Kiribati, Tonga, Fidżi, w-py Salomona, Nauru
Francuskich
- Vanuatu
USA
Belau - Palau, Federacyjne Stany Mikronezji, w-py Marshalla
Austriackich
Papua Nowa Gwinea, Nauru
Nowozelandzkich
- Samoa
EUROPA
I Terytoria zależne od Niemiec /Prus/ państwa krzyżackiego
1. zachodnia, Pd-zach, Pn-zach, część Polski
Śląsk, Wielkopolska, Pomorze zachodnia, Pomorze Gdańskie, Gdańsk, Warmia, Mazury
2. część Rosji
Obwód Kaliningradzki (Konigsberg, Królewiec)
3. Część Czech - Śląsk czeski
4. Część Litwy - Kłajpeda
II. Terytoria zależne od Wielkiej Brytanii
Irlandia, Malta
III. terytoria zależne od Francji
Belgia, Luksemburg
IV. Terytoria zależne od Hiszpanii
Holandia
V. Terytoria zależne od Austro-Węgier
Czechy, Morawy, Słowacja, część Rumunii, Słowenia, Chorwacja, Slawonia, Bośnia i Hercegowina, Polska - Galicja
VI. Kolonie Tureckie
Bułgaria, Albania, Serbia, Czarnogóra, Macedonia, część Rumunii
VII. Kolonie Rosyjskie - Finlandia
VIII. Kolonia Chińska - Islandia
IX. Posiadłość Jugosłowiańska - Triest
X. posiadłość Szwedzka: Norwegia.
ORGANIOZACJE MIĘDZYNARODOWE
ONZ - wszystkie państwa oprócz Szwajcarii i Watykanu
Unia Europejska - 25 państw
EFTA - Europejskie Zrzeszenie Wolnego Handlu
CEFTA - Środkowoeuropejskie porozumienie o Wolnym Handlu
NATO - organizacja militarna: USA, Kanada, Turcja, Czechy, Polska
GEOGRAFIA LUDNOŚCI
rozmieszczenie ludności w układach naturalnych
procesy związane z rozmieszczeniem
struktur naturalne(pojęcia kraju)
Oddziaływanie naturalne to również oddziaływanie ekonomiczne
Przyczyny rozmieszczeni ludności:
PRZYRODNICZE
Klimat - był motorem przemian (Amazonia, kotlina Kongo - niska gęstość zaludnienia)
Gleby, Wody, Rzeźba Terenu: wysokość nad poziom morza, Ekonomiczne - związane z poprawą warunków życia (okręgi wydobycia węgla kamiennego)
NIEPRZYRODNICZE (poza przyrodnicze)
Natury historycznej
Formalne rozmieszczenie w układzie terytorialnym podziału (6 mld. Ludności)
Najwięcej ludzi mieszka w Azji - 3,6 mld ludności na powierzchni ponad 44 ml km2
W Afryce około 800 mln ludności
Europa ok. 730 mln
Ameryka Północna i Środkowa ok. 480 mln
Ameryka Południowa 340 mln ludności
Australia i Oceania ok. 30 mln
1/5 ludzkości świata mieszka w Chinach
LUDNOŚĆ ŚWIATA 5978
Chiny 1267, Indie 971, USA 273, Indonezja 205, Brazylia 164, Rosja 147 , Pakistan 138, Japonia 127, Bangladesz 125, Nigeria 109, Meksyk 97, Niemcy 82, Wietnam 78, Filipiny 75, Egipt 67, Turcja 63, Iran 62, Tajlandia 61, Etiopia 61, Franca 59, Wlk. Brytania 59, Włochy 57, Ukraina 51, Demokrat. Republ. Konga 50, Korea Pd. 46, Mayanmar 45, RPA 43, Kolumbia 42, Hiszpania 40, Polska 39, Argentyna 37, Tanzania 33, Algieria 31, Kanada 31, Kenia 30
GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA
Wskaźnik Zaludniania
Wg=L/P os/km2
L- liczba osób, P- powierzchnia
1. Azja 3600 mln os/44 mln km2
2. Europa 730/10
3. Afryka 780/30
4. Ameryka PN i Środkowa ok. 20 os/km2
5. Ameryka Pd ok. 19 os/km2
6. Australia Oceania 3 os/km2
Gęstość zaludnienia w układach formalnych
AZJA
Największa Gęstość Zaludnienia
Singapur 6256, Maledywy 933, Bakraju 931, Bangladesz 866, Korea Pd 468, Japonia 395, Liban 311, Izrael 299, Indie 295, Sri Lanka 286, Filipiny 251, Wietnam 234
Najniższa
Mongolia 2, Kazachstan 6, Arabia Saudyjska 10, Turkmenistan 10, Oman 11
EUROPA
Najwyższa
Monako 16926, Watykan 1930, Malta 1193, San Marino 426, Niderlandy 379, Belgia 335, wlk. Brytania 241, Niemcy 230, Lichtenstein 200, Andora 166, Polska 124
Najniższa
Islandia 3, Rosja 9, Norwegia 14, Finlandia 15, Szwecja 20
AMERYKA PN i Środkowa
Najwyższa
Barbados 626, Puerto Rico 433, Saint Vincent i Grenadyny 291, Salwador 287, Haiti 276, Grenada 270, Trynidad i Tobago 255, Saint Lucia 244, Jamajka 233
Najniższa
Kanada 3, Belize 11, Bahamy 22, USA 29, Panama 37, meksyk 50
AMERYKA Pd
Najwyższa
Ekwador 44, Kolumbia 36, Wenezuela 26, Chile 20, Brazylia 19, Peru 19
Najniższa
Gujana Francuska 1, Surinam 3, Gujana 4, Boliwia 7
AUSTRALI I OCEANIA
Najwyższa
Nauru 525, Tuvalu 423, w-py Marshalla 348, Samoa Amerykańskie 317, Guam 271, wake 208
Najniższa
Australia 2, Niue 8, Papua Nowa Gwinea 10, Pitcairn 11, nowa Kaledonia 11
POLSKA ogółem 124 os/km2
Województwa
Śląskie 396, Małopolskie 213, Dolnośląskie 149, Łódzkie 146, Mazowieckie 142, Pomorskie 120, Podkarpackie 119, Kujawsko-Pomorskie 117, Opolskie 116, Świętokrzyskie 113, Wielkopolskie 112, Lubuskie 73, Warmińsko-Mazurskie 61, Podlaskie 61
Cecha demograficzne państw Świata
(cechy rozpoznawcze)
Wysoki poziom rozwoju gospodarczego
Ameryka PN: USA, Kanada
Europa: kraje Europy Zach. - unia Europejska, EFTA
Azja: Japonia
Australia Oceania: Australia i Nowa Zelandia
Raje Średnio Rozwinięte
Ameryka Pd, Brazylia, Argentyna
Europa: Grecja, Portugalia
Azja: Izrael, Korea Pd
Afryka: RPA
PRZYROST NATURALNY
PN=U-Z
Różnica liczby urodzeń i zgonów
Wskaźnik Przyrostu Naturalnego
Wn= U-Z/L*1000%o
L - liczba ludności
3 Etapy przyrostu naturalnego
I Typ przyrostu naturalnego - przyrost naturalny ma charakter prymitywny PN>/0 (wysoka liczba urodzeń i zgonów - wspólnoty rodowe)
II Progresywny - powstawanie państw - największa rozpiętość między liczbą urodzeń a zgonów
spadek zgonów przy zachowaniu poziomu rozrodczości
eksplozja demograficzna
liczba urodzeń i zgonów zaczyna się zbliżać (kraje Afrykańskie i Azji Pd, Ameryki Łacińskiej)
III PN zaczyna wskazywać wartości bliskie 0
Regresywny (kraje europy Zach. )
Przyrost Rzeczywisty faktyczny przyrost ludności
AM=I-E, I-imigracja=napływ, E-emigracja-=odpływ
Rodzaje przyrostu rzeczywistego
przyrost rzeczywisty kształtuje przyrost naturalny
przyrost rzeczywisty kształtuje saldo migracji (na poziomie ok. 0)
charakterystyczna dla byłej NRD (kraje Europy wsch.)
obie składowe decydują o przyroście rzeczywistym = kraje Zatoki Perskiej, niektóre wysoko rozwinięte gospodarczo kraje = USA, kanada, Australia
PRZYROST RZECZYWISTY - to przyrost naturalny powiększony o saldo migracji
Migracje demograficzne - przemieszczenie ludności i zmiana miejsca zamieszkania
Odległość
- Migracje zewnętrzne
- Migracje wewnętrzne
wieś-miasto
miasto-miasto
miasto-wieś
wieś-wieś
migracje ekonomiczne
migracje pozaekonomiczne
- polityczne
- religijne
- rodzinne
STRUKTURA PŁCI
Wf=K/M*100 wskaźnik feminizacji
STRUKTURA WIEKU
- wiek przedprodukcyjny do 19 roku życia
- wiek produkcyjny 20-64 lat
- wiek poprodukcyjny po 65 roku życia
KSR KŚR KWR
45 30 20
50 60 62-63
5 10 14-1
STRUKTURA AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ
Sektor I - rolnictwo, leśnictwo, przemysł wydobywczy, przemysł surowcowy
Sektor II - produkcyjny
Sektor III - usług produkcyjnych, pozostałe gałęzi gosp.
STRUKTURA RASOWA
Rasa - cecha naturalne osobowości człowieka, cechy antropologiczne, kolor skóry, kształt czaszki, kolor włosów
Trzy podstawowe rasy:
- biała - Europa
- żółta - Azja
- czarna - Afryka
Rasa biała - rasa europeidalna - rasa północno nordycka (blondyni) - rasa południowa (średnia cera, krepa bodowa ciała - Arabowie, Żydzi, Cyganie, Hindusi)
Rasa czarna - ( na południe od Sahary)
Polinezja MAORYSI - potomkowie rasy czarnej
Rasa żółta - Azja i obie Ameryki - Indianie, Eskimosi, Madagaskar, Mongolia, Tajowie, Kmerowie - Kambodża
Odmiany Rasowe
Mulaci - rasa biała i czarna
Metysi - rasa nordycka - Indianie (Hiszpanie)
Kreole - rasa południowa biała - Indianie
Rasa czarna i biała (Hindusi)
STRUKTURA RELIGIJNA
1. Dominacja religii chrześcijańskiej związana z kolonializmem :
- prawosławie
- protestantyzm (Szwedzi, Finowie)
2. Konfucjanizm - Narodowa religia Chin:
- buddyści - Tybetańczycy
- hinduizm - Indie
- mahometanizm - islam - Arabowie, Tatarzy, Turcy, Mongołowie, Azerowie
STRUKTURA JĘZYKOWA
Europa - najlepiej wykształcone języki - ¾ kontynentu mówi własnymi językami
Azja
Afryka - niewykształcone języki
EUROPA
I. Rodzina Indoeuropejska
1.Słowiańskie
a. słowiańskie wschodnie - rosyjski, ukraiński, białoruski
b. słowiańskie zachodnie - polski, czeski, słowacki, łużycki - nieurzędowy
c. słowiański południowe - serbski, chorwacki, serbochorwacki - Bośnia i Hercegowina, słoweński, macedoński, bułgarski
2. Germańskie: angielski, niemiecki, holenderski, flamandzki - Belgia - nieurzędowy, duński - w-py Owcze, szwedzki, norweski, islandzki
3. Romańskie: francuski, retoromański - Szwajcaria, hiszpański, portugalski, włoski, łaciński - Watykan, rumuński, mołdawski
4. Celtyckie: walijski, gaelicki - szkocki, irlandzki
5. pozostałe
a. Bałtyckie litewski łotewski
b. pozostałe grecki, albański, ramani (cyganie)
II Rodzina niearysjka (nieindoeuropejska)
1 Uralska grupa językowa
a. ugryjskie języki; węgierski
b. fińskie: fiński, karelski (Rosja, Finlandia) , estoński
2. pozostałe
a. Iberyjskie - baskijski - kraj Basków (Hiszpania, Francja)
b. tureckie - turko-tatarskie
AZJA
I. Indoeuropejska rodzina językowa
a. języki indyjskie: hindi, urdu - Pakistan, pendżabski - Pakistan, sygalewski - Sri Lanka, nepalski
b. języki irańskie: irański, afgański, tadżycki, osetyjski
c. pozostałe: ormiański
II Uralo-altycka rodzina językowa
Uralska grupa językowa: ugryjskie - język regionu Uralu, fińskie - język regionu Uralu, samojedzkie języki - niemiecki język - kraj krasnojarski
Attycka grupa językowa
turecki: azerbejdżański, kazachski, kirgiski, turecki, turkmeński, uzbecki
mongolskie: mongolski, tatarski
tunguzko-mandżurskie: tunguski - na terenie Rosji, mandżurskie - Chiny
III. Tybeto-chińska rodzina językowa
1. Tybetańsko-birmańskie języki: tybetański - Chiny - Tyber, birmański - na terenie Birmy
2. Chiński
3. Tajskie: syryjski, laotański, białych tajów
4. pozostałe - wietnamski
IV. Paleoazjatycka rodzina językowa
1. indonezyjski: jawajski, tagalski, indonezyjski
2. malajski: Malezja
VI. Mon-Khmarska rodzina językowa: khmerski (kambodżański), mon (Wietnam)
VII. Semicka rodzina językowa
a. arabski - półn. Afryka, Irak, Kuwejt, Arabia Saudyjska, Katar, ZEA, Oman, Jemen
b. hebrajski: żydzi (Izrael)
VIII. Iberyjsko kaukaska rodzina językowa: Grudziński, abchaski, czeczeński
IX. Japońsko - koreańska rodzina językowa: japoński, koreański
X. Drawidyjska rodzina językowa: tulugu - Indie - Andhra, tamielski - Indie, Cejlon
AFRYKA
I. Chamito - semicka rodzina językowa
a. arabski: Maroko, Tunezja, Libia, Egipt, Sudan
b. kuszycki: amharski - Etiopia
c. egipski
d. berberyjski: libijsko - berberyjski, kabulski - Maroko - Mauretania
e. czadyjski /HAUSA/
f. somalijski
II. Sudańska rodzina językowa
1. Kongo-kordofańska grupa językowa - Zach. Sudan
2. Nilo-Saharysjka grupa językowa - wsch. Sudan
III. Buszmeńsko-hotentocka rodzina językowa
1. Khoi San - Namibia, Botswana, Tanzania
IV. Bantu
1. Suahili - Tanzania, Kenia, Uganda
2. Pozostałe - zulu, RPA, Namibia, Soto, Lesoto
V. austronezyjska grupa językowa
1. indonezyjskie języki: malgaski - Madagaskar
VI. Pozostałe: afrikanis - język Burów
OCEANIA
I. Austronezyjska rodzina językowa
1. polinezyjska grupa językowa: tanzański, samoański, mile, hawajski, tahitański, Maori (Nowa Zelandia)
II. Melanezyjska grupa językowa
1. mikronezyjskie: Nauru - w-py Marshalla, Kiribati
2. Austromelonezyjskie języki Nowa Kaledonia
3. Malezyjski: Bislama, w-py Salomona, N. Gwinea
AMERYKA POŁUDNIOWA
I. Języki indiańskie
a. fuarami - Paragwaj
b. keczna - Peru, Boliwia, Ekwador
c. ajmora - Boliwia
Państwa, których język urzędowy jest językiem byłego kolonizatora.
AFRYKA
1. Język portugalski: Angola, Gwinea, Bisau, Mozambik, Republ. W-py św. Tomasza i Księżyca, Zielony Przylądek
2. Język francuski: Berin, Burkina Faso, Burundi, czad, Dżibuti, Gabon, Gwinea, Kamerun, Komory, Madagaskar, Mali, Niger, Rep. Środ. Afryki, Ruanda, Senegal, Seszele, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kongo, Demoktrat. Republ. Kongo.
2. Język angielski: Botswana, Erytrea, Gambia, Ghana, Kamerun,. Kenia, Lesoto, Liberia, Malawi, Mauritius, Namibia, Nigeria, RPA, Seszele francuskie, Sierra Leone, Suazi, Tanzania, Uganda, Zambia, Zimbabwe
4. Język hiszpański: Gwinea Równikowa
EUROPA
1. Język rosyjski: Białoruś
2. Język francuski: Belgia, Luksemburg, Monako, Szwajcaria
3. Język angielski: Irlandia, Malta, Andora
4. Język niemiecki: Lichtenstein, Luksemburg, Szwajcaria
5. Język włoski: San Marino, Szwajcaria, Watykan
AMERYKA POŁUDNIOWA
1. Język hiszpański: Argentyna, Boliwia, Chile, Ekwador, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Urugwaj, Wenezuela
2. j. portugalski: Brazylia
3. j. Angielski: Gujana
4. j. francuski: Gujana francuska
5. j. holenderski: Surinam
AMERYKA PÓŁNOCNA
1. j. angielski: Bahamy, Antiqua, Barbados, Belize, Dominikana, Grenada, Jamajka, Kanada, Saint Christopfer, Saint Vincent, USA, Trynidad, Tabago
2. j. hiszpański: Dominikana, Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Kuba, Meksyk, Nikaragua, Salwador
3. j. francuski: Haiti, Kanada
AZJA
1. j. Angielski: Filipiny, Singapur
2. j. hiszpański: Filipiny
3. j. rosyjski: Kingston
AUSTRALIA OCEANIA
1. język angielski: Australia, Figi, Kiribati, w-py Marshalla, Federacyjne Stany Mikronezji, Nauru, Nowa Zelandia, Palan, Papua Nowa Gwinea, w-py Salomona, Sama, Turalu, Tonga, Vanuatu
2. j. francuski: Vanuatu,
Mniejszości narodowe w Polsce
Powstały z racji przesuwania się granic
- Niemcy na Śląsku Opolskim (Zabrze, Gliwice, Bytom)
- Ukraińcy - od Przemyśla
- Białorusini
- Litwini
- Słowacy
- Tatarzy - okolice Białegostoku
- Łemkowie - od Krynicy po Bieszczady
- Bajkowie - zostali wysiedleni z Polski do ZSRR
- Romowie - Cyganie - koczowniczy tryb życia, napłynęli z Indii w średniowieczu
- Żydzi
Mniejszości narodowe Ameryki Południowej i Północnej
- Eskimosi, Indianie
Mniejszości narodowe Afryki
- plemienia murzyńskie - grupy ludzi żyjące na pograniczu kilku państw: Burowie, Berberowie
Mniejszości narodowe Europy
- Baskowie, Łużyczanie, Turcy (Bułgaria, Grecja, Macedonia), Tatarzy (Tatarstan - republika autonomiczna), Czeczeńcy, Ingusze, Osetyńscy, Lapończycy
AZJA mniejszości narodowe: Palestyńczycy, Kurdowie, Tadżykowie, Kozacy
Chiny: Tybetańczycy, Mongołowie, Mandżurowie, Wietnamczycy, Tamilowie
OCEANA - mniejszości narodowe: Aborygeni - Nowa Zelandia, Maorysi
GEOGRAFIA OSADNICTWA
Na podstawie osadnictwa mówi się o rozmieszczeniu ludności:
- czynniki demograficzne
- czynniki pozademograficzne
Funkcje miastotwórcze
- f. przemysłowe, handlowe, polityczne, administracyjne, turystyczne, uzdrowiskowe, religijne, rolnicze, naukowe
Czynniki pozagospodarcze: czynniki przyrodnicze: -woda, - ukształtowanie terenu
Formy osadnictwa: Kryterium demograficzne, kryt. Przemysłu, kryt. Urbanistyczno-fizjonomiczne (struktura, zabudowa miejska)
Wyższą formą osadnictwa jest aglomeracja - to zespół osadnictw połączony funkcjonalnie i przestrzennie, złożony z jednego wielkiego miasta lub kilku wielkich miast stanowiących centrum (jądro) tych aglomeracji mniejszych jednostek osadniczych typu miejskiego lub wiejskiego, których przemiany formy i struktury.
Aglomeracja koncentryczna - do jej powstania przyczyniły się funkcje handlowe, szkolnictwo
Aglomeracja polityczna (aglomeracja górnośląska)
Obszary metropolitarne - 100-200 tys. mieszkańców megalopolis - najwyższa forma osadnictwa powstała z scalenia kilku aglomeracji.
GEGRAFIA PRZEMYSŁU
Przemysł energetyczne obejmuje wydobycie surowców energetycznych i ich przetwórstwo
Przemysł metalurgiczny obejmuje wydobycie surowców metalicznych (ruda żelaza)
Przemysł elektromaszynowy - przetwórczy wykorzystujący surowce energetyczne i metaliczne
Przemysł chemiczny - wydobycie i przetwórstwo surowców chemicznych
Przemysł mineralny obejmuje wydobycie i przeróbkę surowców mineralnych
Przemysł lekki obejmuje przetwórstwo surowców rolniczych
Przemysł drewno-papierniczy obejmuje tylko przetwórstwo surowców leśnictwa
Przemysł rolno-spożywczy obejmuje przetwórstwo surowców rolniczych
-surowce energetyczne: surowce mineralne pochodzące z litosfery, węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, uran
- surowce energetyczne pozostałe: surowce hydrosfery - woda, surowce atmosfery - elektrownie wiatrowe, słoneczne, biogazowe, wykorzystujące odpady komunalne
Przemysł ze względu na charakter produkcji dzielimy na: wydobywczy i wytwórczy (domena krajów wysokorozwiniętych)
Przemysł. Wydobywczy obejmuje wszystkie kraje świata szczególnie słabo rozwinięte. Opiera się na eksploatacji surowców rodzimych pochodzących przede wszystkim z litosfery, w mniejszym stopniu z atmosfery do kilkunastu km.
Pierwiastki występujące w litosferze twarzą minerały - związek chemiczny, które budują skały.
MINERAŁ - najdrobniejszy okruch litosfery o określonych właściwościach fizycznych i chemicznych. Najczęściej jest związkiem chemicznym.
Właściwości minerałów: twardość, przezroczystość, barwa, połysk, smak.
SKAŁY - najważniejsze formacje litosfery. Zespoły mineralne powstałe w wyniku procesów geologicznych (trzęsienie ziemi, wybuch wulkanu) W skład wchodzą minerały zbudowane z pierwiastków chemicznych.
Pierwiastki występujące w litosferze: gazy i ciała stałe, dzielą się na metale i niemetale.
Tlen, krzem, glin, żelazo, wapń, sód, potas, magnez - wszystkie stanowią 99% litosfery
SiO2 kwarc - tworzy skały
Pozostałe pierwiastki tworzą glinokrzemiany: skalenie, skaleniowe (miki)
Związki z żelazem: magnetyt, hematyt
PODZIAŁ SKAŁ
Skały osadowe - procesy osadowe, sedymentacja
Skały magmowe - oddziaływanie magmy
Skały przeobrażone - przeobrażone skały osadowe i magmowe pod wpływem ciśnienia i temperatury
Skały osadowe zajmują w litosferze około 5%, magmowe ok. 60%
Skały osadowe okruchowe - powstają w wyniku procesów prowadzących do rozkruszenia wcześniejszych skał np. Piaski
Skały okruchowe lite - po scementowaniu ziaren np. piaskowce, zlepieńce, margle
Skały ilasto - pylaste - struktura ziaren jest bardzo drobna np. lessy, iły, glina, muły, łupki
SKAŁY OSADOWE ORGANICZNE - z tworzywa organicznego zawierające węgiel = węgiel kamienny, antracyt, węgiel brunatny, torf, ropa naftowa - skałą o konsystencji oleistej - olej skalny, gaz ziemny - towarzyszy ropie naftowej, wapienie, krzemieni, kreda, gazy, opoki
SKAŁY OSADOWE CHEMICZNE - powstałe na skutek wytrącenia, odparowania np. sól kamienna, sól potasowa, siarka rodzima (osadzona na dnie morza), boksyty, dolomity
SKAŁY MAGMOWE
Skały magmowe wulkaniczne - powstałe na skutek wydobywania się magmy na powierzchnie ziemi - popiół wulkaniczny
Skały plutoniczne - powstałe na skutek procesów magmowych intrudowanie magmy - są to skały głębinowe.
Skały plutoniczne wulkaniczne - mają cechy skał wulkanicznych np. porfir
SKAŁY PRZEOBRAŻONE - METAMORFICZNE - np. marmury powstałe z przeobrażenia wapieni, gnejs - granit sprasowany pod wpływem ciśnienia i temp. Łupki krystaliczne
UŻYTECZNOŚĆ SKAŁ
Użyteczne pierwiastki: krzem, glin - boksyty, żelazo - stal, stop węgla, miedź, cynk, ołów, cyna, srebro, złoto, platyna.
Największą użyteczność mają twarde minerały - kamienie szlachetne: diament - najtwardszy minerał - wiertła, ostrza, topaz, kwarc
Największe zastosowanie mają skały osadowe organiczne: węgiel kamienny, ropa naftowa i gaz ziemny. Największa kaloryczność maja gaz ziemny, ropa, węgiel kamienny, brunatny i torf.
Przemysł energetyczny wykorzystuje te skały do produkcji energii elektrycznej i cieplnej.
Przemysł chemiczny - karbochemia - uzyskujemy benzynę, smołę, gaz koksowniczy.
Petrochemia - przetwórstwo ropy naftowej - uzyskujemy benzynę oleje napędowe, wykorzystywane w transporcie samochodowym, morskim lotniczym
Gaz ziemny - przemysł energetyczny, chemiczny, przemysł tworzyw sztucznych, nawozów sztucznych.
Przemysł metalurgiczny Węgiel kamienny w gospodarce komunalnej.
Wapienie - do produkcji cementu, w przemyśle chemicznym do produkcji sody, w metalurg. Do prod. Stali. Przemysł spoz. Do uzdatniania wody.
Krzemienie - znaczenie ozdobne
Kreda - w przemyśle budowlanym lub jako kreda pisząca.
Skały osadowe okruchowe
Piaski - w przem. Materiałów budowlanych w przem. Szklarskim
Żwiry - w przem. Mineralnym, materiałów budowlanych
Iły, gliny. Lessy - przem. Mentalny, materiałów bodow.
Gliny - produkcja cegły
Kaolin - przemysł chemiczny
Skały osadowe chemiczne
Sól kamienna - przem. Chem, prod. Sody i kwasu solnego, przem spożywczy, lecznictwo
Sól potasowa - prod. Nawozów potasowych
Dolomity - jako surowiec mineralny do produkcji materiałów budowlanych, jako topnik w przemyśle metalurg. Do prod. Leków
SKAŁY MAGMOWE
Granit - ma znaczenie ozdobne - jako met. Budowlany
Bazalty, Melafiry, Porfiry - wykorzystywane jako tłuczeń drogowy
SKAŁY METAMORFICZNE - występują powszechnie, używane są do prod. Materiałów budowlanych, Marmur - krystaliczna postać wapienia, Gnejsy - jako materiał budowlany
PRZEYSŁ ENERGETYCZNY - obejmuje wydobycie i przetwórstwo surowców energetycznych, bazuje na surowcach mineralnych i pozostałych naturalnych (energia elektryczne i cieplna) (antracyt węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, ropa naftowa, gaz ziemny)
Elektrownie wodne: zaporowe
Elektrownie szczytowo - pompowe
Elektrownie pływowe - mechanika wody morskiej
Elektrownie wykorzystujące różnice gęstości zasolenia
Elektrownie biogazowe
Energia cieplna - energia węgla, ropy, gazu
Elektrownie o charakterze doświadczalnym
W Polsce dominują elektrownie oparte na węglu kamiennym i brunatnym - 3% elektrownie wodne we Włocławku największe elektrownie w Bełchatowie i Kazienicach
Surowce energetyczne stanowią 70% wydobycia w przemyśle wydobywczym. Spośród wszystkich surowców największe na świecie jest wydobycie węgla kamiennego. Wydobycie to wzrasta ze względu na ogromne zasoby tego surowca.
NAJWAŻNIEJSI PRODUCENCI WĘGLA KAMIENNEGO
Chiny 1,3 mld ton, USA 900, Indie 296, Australia 261, RPA 220, Rosja 161, polska 138, Niemcy 46,5.
Produkcja węgla kamiennego rośnie w Indiach, Australii, RPA, Indonezji, (ok. 55 mln ton) Kolumbii ok. 33 mln ton.
USA tendencja wzrostowa.
Produkcja malejąca w Wlk. Brytanii, Francji, Holandii, Belgii, Polsce, Ukrainie
W Rosji również produkcja maleje w wyniku kryzys po 97 r.