Honoré de Balzac „Jaszczur”
Honoriusz Balzac (1799-1850)- okres jego życia to jedna z najbardziej burzliwych epok w historii Europy, a zwłaszcza Francji. W tym czasie wielokrotnie dochodziło do przełomów politycznych i społecznych. Alexis de Tocqueville zestawił dwa pojęcia, określając te czasy: rewolucja i „dawny ustrój”( ancien regime).
W 1799 rewolucja już dogorywa, to jej schyłek. W 1804 generał Bonaparte ogłasza się cesarzem. 1812 to początek końca, w 1814 wojska sprzymierzonych rozprawiają się z Napoleonem, który jeszcze powróci w 1815 r., ale nie na długo (rządy Stu Dni) po klęsce pod Waterloo zesłany ostatecznie na wyspę św. Heleny. Następują czasy Restauracji (1814-1830), czyli także okres młodości pisarza. W 1830 roku sytuacja się odwraca, wybucha rewolucja lipcowa (konstytucja, model rządów parlamentarnych), ten czas to rządy przemysłowców i bankierów, wzrasta znaczenie pieniądza (król krzyczy „bogaćcie się”), co będzie opisywane przez Balzaca. Młodzi się przeciw temu buntują, szukają ideałów i wzorców, zniesmaczeni są moralnym zepsuciem. Nowa faza w historii politycznej Francji będzie trwała do 1848 (Wiosna Ludów).
Powieść „Jaszczur” była pisana od I-VIII 1831 r.
Składa się z trzech części: Talizman, Kobieta bez serca, Agonia.
Talizman
Opowiadana jest w trzeciej osobie, dużo w niej dialogów zabawnych, ale także sytuacji które łączą rzeczy ważne i nieważne, szczerze i cyniczne.
Główny bohater (Rafael) jest potomkiem arystokratycznej rodziny, zrujnowanej przez rewolucję, wychowany w dyscyplinie, stara się odzyskać znaczenie rodu, czując nad sobą ciężar zasad ojca, moralności i honoru. Rafael nawet po śmierci ojca czuje jego piętno, dopiero poznanie kobiety jest w stanie to zmienić, kobieta jednak okazuje się nie do zdobycia, on sam zostaje bez grosza i upokorzony. By osiągnąć bogactwo oddaje się hazardowi, przegrywa (o tym wszystkim dowiadujemy się później). Stąd zaczyna się akcja, kiedy Rafael krąży po mieście, czeka na noc, by zakończyć swe życie w Sekwanie. Dla zabicia czasu odwiedza antykwariat na wybrzeżu Woltera, może tam podziwiać wszystkie arcydzieła ludów z różnych stron świata (mumie, greckie wazy, rzeźby rzymskie itd.). Podziwiając te cuda zdaje się słyszeć głos „ Umarli nie chcą cię jeszcze”. Pojawia się antykwariusz- człowiek, który posiadł tajemnicę długowieczności (charakterystyczna postać dla Balzaca). Istota ludzka to trzy funkcje: chcieć, wiedzieć, móc. Tą tajemnicą jest ograniczenie namiętności, wyciszenie ich do minimum. Oddać się wyłącznie wiedzy, oddalić to co materialne i zniszczalne. Starzec ofiarowuje bohaterowi jaszczura ( kawałek skóry z osła), ale wzięcie go to podpisanie paktu- będzie mógł mieć wszystko czego zapragnie, jednak jaszczur z każdym pragnieniem będzie się kurczył, a to prowadzi do śmierci. Po wyjściu z antykwariatu, otrzymuje dopiero imię wtedy!, spotyka przyjaciół, otrzymuje propozycję prowadzenia gazety, zaproszenie na przyjęcie( które kończy się orgią), milionowy spadek(wkrótce staje się obrzydliwie bogaty).
Kobieta bez serca
To historia w pierwszej osobie - wyznanie. Ma ona charakter liryczny, bohater wraca do swoich początków, zastanawia się nad tym, co doprowadziło go jednocześnie w tym samym dniu do myśli o śmierci i fortuny.
Miłość: Fedora- arystokratka, inteligenta, kapryśna, zepsuta. Pierwsza miłość Rafaela, jego nieszczęście. Przeciwstawiona jest jej Paulina, młoda dziewczyna z nizin społecznych, córka właścicielki hoteliku, gdzie mieszkał bohater, szczera, współczująca, pełna zrozumienia. Światem Balzaca rządzi symetria, zestawienia czarnego z białym, kontrast dwóch postaci.
Rafael jest zawieszony pomiędzy dwiema kobietami: tą którą kocha (Fedora) i tą przez którą jest kochany (Paulina). Jednak Rafael kocha się w bogactwie, wysoko postawionym kręgu społecznym, zużywa swego jaszczura na Fedorę, wiedząc, że i tak nie będzie dla niego dostępna, a tylko go niszczy. Nie potrafi oddzielić miłości od pieniędzy.
Paulina, która wkrótce uległa przeobrażeniu, córka bogatego ojca, spotyka Rafaela w operze. Pozwala mu na uwielbienia Fedory. Kocha Rafaela skrycie, pobudza w nim ukryte pragnienia, które skracają skórę jaszczura nieświadomie. Kobieta bez serca mogłaby go ocalić, kobieta z sercem, kochająca (Paulina) zabija go.
Agonia
To narracja w trzeciej osobie, w której narrator przypatruje się z zewnątrz, rzadko jest psychologiczna. Narzucające się wnioski co do zakończenia, wobec poprzednich części mogą świadczyć, że Balzac w ten sposób chciał nadać filozoficzny charakter swojemu dziełu, gdzie wszystko drogą dedukcji zmierza do pewnego uporządkowania.
W ostatniej części Rafael próbuje udowodnić, że jaszczur to wymysł. Chce rozciągnąć jego powierzchnię, powierzając go uczonym, jednak ani chemik, ani mechanik nie są w stanie zmienić objętości. Rafael szuka materialnych, mechanicznych sposobów, nie próbuje dociec sensu metafizycznego, stąd jego rozterki. Skóra coraz bardziej się kurczy, Rafael stara ograniczać swoje wymagania, coraz bardziej zależy mu na życiu, a coraz mniej na bogactwie. W ostatniej części po diagnozie lekarzy, którzy nie dają mu wiele czasu-cierpi na suchoty- wyjeżdża na wieś, podgląda życie natury, naśladuje starca, który spokojnie czeka na swą śmierć.
Jaszczur- to wyprawiona skóra z konia, osła lub muła, rzadziej z węża, jaszczurki. We francuskim gra słów, nie do oddania po polsku, chagrin (tytuł oryginału Le peau de chagrin) oznacza zarówno jaszczura jak i troskę.