Rodzeństwo - Jaś i Małgosia czy Kain i Abel
Salvatore Capodieci
Książka ukazuje skomplikowane formy relacji między rodzeństwem, ich rolę
w kształtowaniu osobowości na różnych etapach życia i w rozmaitych konfiguracjach rodzinnych. Więzy między rodzeństwem to specyficzny związek uczuciowy, trwający nie tylko od narodzin do śmierci rodziców, lecz dłużej i nabierają znaczenia z upływem czasu. Więzi te, są czymś więcej niż tylko prostym odzwierciedlenie stosunków, które dzieci nawiązują z rodzicami, mają charakter równościowy i opierają się na tym samym dziedzictwie genetycznym, rodzinnym, kulturowym. Chociaż powstają w skutek „zrządzenia losu”, to jednak są nieodwracalne i niezniszczalne. Z biegiem lat ulegają zmianom ale nigdy nie dają się całkowicie usunąć z życia ani z serc osób, które łączą. Najbardziej oczywistą konsekwencją kolejności narodzin jest fakt, że pierworodne dziecko jest najstarsze z całego rodzeństwa. Bycie „większym i ważniejszym” stanowi przywilej i daje większą władzę. Strategia, którą pierworodne dziecko realizuje dla podporządkowania sobie młodszego rodzeństwa zasadniczo zmierza do ustanowienia różnic między rodzeństwem.
„ Pierworodne jest dzieckiem szczególnie kochanym. Najmłodsze jest rozpuszczone i pragnie skupiać na sobie całą uwagę.”
Stosunki między rodzeństwem można podzielić na dopełniające, gdy rodzeństwo oddaje się różnym działaniom wzajemnie się dopełniającym i wzajemne, gdy działania mają charakter zbieżny lub tworzą rodzaj twórczej wzajemności.
Niniejsza praca stanowi opis relacji między rodzeństwem ze szczególnym uwzględnieniem relacji zachodzących między siostrami.
„Wieź, która łączy jedną siostrę z drugą, jest tak delikatna jak nić pajęcza i mocna jak dąb”
Więź łącząca siostry to specyficzna więź. Poza doświadczeniem relacji siostrzanej łączy je przede wszystkim doświadczenie tożsamości kobiecej. Siostry nie mają takich samych oczekiwań, jakie ma rodzeństwo męskie, nie korzystają z tego samego mechanizmu identyfikacji, który występuje u braci. Zagadkowy mechanizm identyfikacji sióstr opiera się na tym, że każda wymaga, aby druga była do niej podobna i aby w pewnych okolicznościach postępowała tak samo, ale gdy tak się staje są wobec siebie krytyczne. W relacjach z własną, młodszą siostrą obserwuję potwierdzenie dla tej teorii. Każda z nas, chciałaby mieć pewne cechy charakteru, czy wzory postępowania takie jak ma siostra i w sytuacji gdy świadomie bądź nieświadomie osiąga cel, dochodzi do wniosku, że jednak się myliła stając się krytyczną wobec siebie a tym samym wobec siostry. Negatywnym aspektem relacji między siostrami jest współzawodnictwo, które może pojawić się, gdy rodzice porównują jedną córkę z drugą. W relacjach zachodzących między mną a siostrą nie znajduję potwierdzenia. Owszem, zdarzają się sytuację, gdy rodzice porównują nas - najczęściej na tle wyników szkolnych
i określonego zachowania w danej sytuacji - ale siostra raczej nie odczuwała potrzeby współzawodnictwa i nie dąży do niego. Na relacje i osobowość sióstr duży wpływ ma kolejność narodzin. Siostra najstarsza to osoba nonkonformistyczna, podczas gdy najmłodsza jest konformistyczna -w relacji z własną siostrą jest na odwrót. To młodsza siostra w naszych wzajemnych relacjach przejmuje cechy, charakterystyczne dla siostry starszej jak: silny
i przywódczy charakter czy umiejętność sprzeciwiania się. Natomiast ja obserwuję u siebie pewne cechy, które są charakterystyczne według autora dla siostry młodszej - umiejętność godzenia się z porażką, podporządkowanie się autorytetowi, bycie niezdecydowanym ale
i lojalnym. Z pełną świadomością natomiast zgadzam się z opinią W. Tomana, który siostrę najstarszą charakteryzuje jako kobietę zajmującą się wszystkim i pragnącą być stale informowaną o tym co się dzieje wokół niej. Najważniejsze dla niej jest odpowiedzialność za osoby, które jej ufają i zaangażowanie w pracy. Również opis charakterystyki młodszej siostry jest zbliżony do mojej siostry. Siostra jest impulsywna, kapryśna i prowokująca. Często podejmuje rywalizację z innymi kobietami i mężczyznami, reaguje uporem gdy ktoś ją traktuje instrumentalnie i pragnie być pierwsza. Narodziny drugiego dziecka powodują zmiany w świecie dziecka pierwszego, które odtąd nie będzie już samo z matką i przez całe życie będzie miało młodszego brata lub młodszą siostrą. Jako starsza siostra wobec młodszej siostry spełniłam wszystkie role jakie naukowcy przypisują starszemu rodzeństwu. Byłam „asystentem” - np. odbierałam pieluchy od mamy, gdy ta przewijała siostrę, „pomocnikiem” - gdy zabawiałam siostrę podczas kąpieli, „nauczycielem” - gdy starałam się zrozumieć
i zinterpretować oczekiwania i przeżycia siostry i „towarzyszem zabaw”. Autor książki podkreśla również, że wiek między rodzeństwem nie wpływa na stopień zainteresowania bratem lub siostrą, na występowanie reakcji negatywnych ani też na jakość stosunków
w późniejszych latach. Relacje młodszego rodzeństwa ze starszym to również naśladownictwo. Młodszym daje możliwości naśladowania, a starszym pozwalają stawać się wzorem. Podczas zabaw młodszy stara się osiągnąć poziom dojrzałości starszego, wyższy od tego, który reprezentuje, bawiąc się samotnie. Naśladownictwo brata czy siostry stwarza możliwość, już od pierwszych miesięcy życia, uczenia się nie tylko schematów motorycznych i reguł zachowań, lecz także zasad poznawczych rządzącymi tymi schematami. Z okresu dzieciństwa dobrze pamiętam, że podczas niektórych zabaw, siostra starała się mnie nie naśladować, wtedy myślałam, że mnie przedrzeźnia i że to jakaś jej zabawa. Dziś jednak wiem, że to jest całkiem naturalne i pożądane zachowanie. Zdarzało się, że jako starsza siostra funkcjonowałam w domu jako swego rodzaju zastępca kierownika, udzielając nagród czy kar młodszej siostrze, mimo że „władza” w rodzinie pozostawała w rękach rodziców. Im większa jest różnica wieku między rodzeństwem, tym bardziej stosunki między nimi upodobniają się do relacji rodzice - dzieci. Nigdy jednak władza, jaką posiada starsza siostra, nie będzie taka sama jak władza rodziców. Między siostrami a tym samym rodzeństwem w innych koligacjach mają miejsce konflikty i zdarzyć się może tak, że trwają przez całe życie. Treść sporów może się zmieniać i dotyczyć różnych spraw. W dzieciństwie do kłótni między mną
a siostrą najczęściej dochodziło o posiadanie albo używanie wielu przedmiotów: zabawek, komputera, telewizora, ubrań. Istotne jest aby dojść do osiągnięcia porozumienia co do rozwiązania problemu lub na powzięciu decyzji o negocjacji między rodzeństwem. Czasem zdarza się, że zgoda nie zostaje osiągnięta, ale siostry wzajemnie akceptują swoje stanowiska, w innych przypadkach (i te najczęściej występowały w racji z moją siostrą) powody sporu znikają z upływem czasu albo ulegają zapomnieniu.
Podsumowując można stwierdzić, że relacje między rodzeństwem stają się stopniowo coraz piękniejsze i wzbogacające, w miarę jak przechodzą z okresu młodzieńczego w wiek zaawansowany. Prawdopodobnie dzieje się tak dlatego, że poziom konfliktów znacznie obniża się, a poza tym serdeczność, przywiązanie i podziw rosną z upływem lat. Z biegiem lat moje relacje z siostrą są coraz lepsze. Dawno za sobą zostawiłyśmy okres ciągłych kłótni
i sprzeczek na rzecz zaufania czy wzajemnej pomocy.
S.Capodieci: Rodzeństwo - Jaś i Małgosia czy Kain i Abel. Warszawa 2006, s.93.
S.Capodieci: Rodzeństwo - Jaś i Małgosia czy Kain i Abel. Warszawa 2006, s.191.