SOCJOLOGIA:

1. Paradygmaty nauk społecznych

1. wczesny pozytywizm - społeczeństwo można badać w sposób naukowy (Auguste Comte)

2. darwinizm społeczny - ewolucja form społecznych (Herbert Spencer)

3. paradygmat konfliktu - pomiędzy grupami społecznymi występuje konflikt interesów, a grupa uprzywilejowane dąży do wzmocnienia swojej władzy (Marks, Georg Simmel)

4. symboliczny interakcjonizm - funkcjonowanie społeczne jest wymianą i negocjacją symboli (Simmel, George Mead, Charles Cooley)

5. etnometodologia - w jaki sposób działające jednostki konstruują swój własny świat i w jaki sposób dochodzi między nimi do negocjacji wspólnych znaczeń. (Harold Garfinkel)

6. funkcjonalizm strukturalny - każda grupa społeczna sprawuje określoną funkcję. Społeczeństwo jest postrzegane jako całość, organizm.

7. paradygmaty feministyczne - zmienną różnicującą jest płeć

2. Rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne

1. metoda dedukcyjna:

hipoteza obserwacja odrzucenie lub przyjęcie hipotezy

2. metoda indukcyjna:

obserwacja szukanie wzorca wstępny wniosek

3. Błędy w rozumowaniu na temat związków przyczynowych

1. prowincjonalizm - interpretowanie ludzkich zachowań tylko w taki sposób, jaki jest z naszego punktu widzenia sensowny

2. pochopne wnioski

3. wątpliwa przyczyna

4. przemilczane dowody

5. fałszywy dylemat - wybór, do którego jesteśmy zmuszeni tylko na pozór

6. niewłaściwe połączenie pomiaru z ustalaniem związków

4. 4 etapy procesu badawczego

1. Konceptualizacja - określenie znaczenia pojęć lub zmiennych, które badacz ma zamiar studiować.

2. Wybór metody lub metod badawczych i określenie badanej populacji. Operacjonalizacja - precyzyjne określenie, jak będą mierzone zmienne.

3. Przeprowadzenie obserwacji, przetwarzanie danych, analiza.

4. Zastosowanie - opisanie wyników i określenie ich implikacji.

5. Badania przekrojowe i dynamiczne

1. badania przekrojowe są oparte na obserwacjach prowadzonych w jednym punkcie w czasie. Nie biorą pod uwagę dynamiki społecznej (zmiany wartości badanych zmiennych w czasie).

2. w badaniach dynamicznych przeprowadza się obserwacje w różnych okresach (co najmniej dwa razy) i podczas każdego pomiaru mierzone są te same zmienne tak, by uchwycić ich zmianę w czasie.

6. Typy korelacji zmiennych, samodzielne określanie zmiennych niezależnych i opisywanie zmiennej zależnej

1. wartości (atrybuty) - własności lub cechy, które opisują przedmiot.

2. zmienne - logiczne pogrupowania wartości

3. zmienna zależna (np. uprzedzenia) jest zależna od zmiennej niezależnej (np. wykształcenie). W podanym przykładzie poziom wykształcenia badanych nie wynika z tego, czy są uprzedzeni, ale już ich poziom uprzedzenia jest powiązany z wykształceniem. Zmienna niezależna jest przyczyną, a zależna - skutkiem.

4. Typy korelacji:

- zależność dodatnia: zwiększenie wartości jednej zmiennej powoduje zwiększenie się drugiej

- zależność ujemna (odwrotna): zwiększenie wartości jednej zmiennej powoduje zmniejszenie się drugiej

7. Samodzielne dobieranie wskaźników i tworzenie indeksów

4 zasadnicze etapy budowy indeksu:

1. wybór możliwych pytań

2. zbadanie zależności empirycznych między nimi

Zależność empiryczna - odpowiedź respondenta na jedno pytanie pozwala na przewidzenie odpowiedzi na inne pytania. Jeśli dwa pytania są ze sobą empirycznie powiązane, to można założyć, że wskazują na tę samą zmienną i włączyć oba do jednego indeksy.

Dwa typy zależności między zmiennymi :

- zależności dwuzmiennowe

- zależności wielozmiennowe

3. ustalenie punktacji indeksu

Punktacja indeksu wymaga podjęcia decyzji co pożądanego zakresu punktów (wybór pomiędzy 1) szerokim zakresem pomiaru indeksu, a 2) odpowiednią liczbą przypadków dla każdego punktu indeksu) i ustalenia, czy poszczególne pytania mają mieć równe czy różne wagi (powinny być raczej takie same, chyba że z jakiś ważnych przyczyn badacz chce, żeby było inaczej).

4. walidacja indeksu - ocena jego trafności.

8. Walidacja wewnętrzna i zewnętrzna indeksu

1. walidacja wewnętrzna, czyli analiza pytań: badamy, w jakim zakresie indeks jest powiązany z poszczególnymi pytaniami w nim zawartymi (lub w jakim zakresie pozwala przewidywać odpowiedzi na nie udzielone).

2. walidacja zewnętrzna - porównujemy zmienną y, która wchodzi w skład indeksu ze zmienną z, która jest powiązana ze zmienną y i znamy charakter tej korelacji np. postawa religijna i lewicowość (dodatni charakter korelacji).

Przykłady zmiennych:

- wiek

- miejsce zamieszkania

- płeć

- wykształcenie

- status ekonomiczny

9. Rozróżnianie indeksów i skali

Zarówno indeksy, jak i skale są porządkowymi i złożonymi miernikami zmiennych. Różnią się sposobem ustalania wyniku punktowego:

1. indeks tworzy się poprzez proste zsumowanie wyników przypisywanych poszczególnym wartościom.

2. skalę tworzy się przypisując określony wynik punktowy pewnym układom odpowiedzi, przy założeniu, że niektóre pytania świadczą o relatywnie niższym, a inne o wyższym poziomie danej zmiennej. Skala wykorzystuje różnice w intensywności wartości tej samej zmiennej, by odnaleźć różne wzorce odpowiedzi.

10. Rzetelność i trafność pomiaru, napięcie między rzetelności i trafnością

1. rzetelność

Metody tworzenia rzetelnych mierników:

- metoda testu powtórnego

- metoda połówkowa (np. podzielenie 10 pytań z kwestionariusza na dwa 5-elementowe zbiory, z których każdy powinien mieć taką samą klasyfikację. Jeśli nie ma, to znaczy, że kwestionariusz jest nierzetelny.)

- kontrola rzetelności osób zatrudnionych przy realizacji badań

2. trafność

- trafność fasadowa - jakiś miernik jest trafny „co do fasady”, niezależnie od tego, czy jest zadowalający

- trafność kryterialna (predykcyjna) opierająca się na jakimś kryterium zewnętrznym

- trafność teoretyczna opierająca się na logicznych powiązaniach między zmiennymi

- trafność treściowa - oznacza zakres, w jakim miernik obejmuje skalę znaczeń zawartych w pojęciu (czyli czy obejmuje wszystkie możliwe typy działań i zachowań)

c) tworzenie precyzyjnych, rzetelnych mierników wpływa często na zubożenie bogactwa znaczeń ogólnych pojęć - na tym polega napięcie między trafnością i rzetelnością. Należy więc wykorzystywać kilka różnych mierników, ujmujących różne aspekty danego pojęcia.

11. Typy skali

Cztery techniki skalowania:

1. skala dystansu społecznego Bogardusa (narzędzie pomiaru różnego stopnia skłonności danej osoby do integracji z określoną klasą ludzi)

2. skala Thurstone'a (technika wykorzystująca opinie sędziów do określania stopnia intensywności poszczególnych składników)

3. skala Likerta (technika pomiarowa oparta na wykorzystaniu standaryzowanych kategorii odpowiedzi)

4. skala Guttmana (metoda służąca do odkrywania i wykorzystywania empirycznej struktury intensywności między kilkoma wskaźnikami danej zmiennej. Najbardziej popularna.)

12. Probabilistyczny i nieprobabilistyczny dobór próby

1. badania probabilistyczne (losowe)

1. Korzystają z niego wszystkie duże sondaże.

2. Fundamentalna idea: aby próba jednostek z danej populacji mogła być podstawą opisu całej populacji, musi ona mieć zasadniczo taką samą zmienność jak populacja.

3. Dobór operatu (ograniczanie populacji do zbioru obiektów, które jesteśmy w stanie zidentyfikować. Aby wyłoniona próba była reprezentatywna, operat musi być aktualny i kompletny.) interwał ( co którą osobę z operatu będziemy badać. Najczęściej losowanie punktu startowego)

4. dobór warstwowy - stratyfikacja, proces grupowania członków populacji we względnie homogeniczne warstwy przed losowaniem, poprawia reprezentacyjność próby, redukując wielkość błędu z próby.

5. Błąd standardowy: S = √(p*g)/n

[ p*g - rozkład parametru populacji; n - wielkość próby].

Szanse, na to, że prawdziwy wynik znajduje się +/- o tyle, o ile wynosi S:

Pierwszy poziom ufności (68%) -S/+S

Drugi poziom ufności (95%) -2S/+2S

Trzeci poziom ufności (99,9%) -3S/+3S

2. badania nieprobabilistyczne

- dobór oparty na dostępności badanych - zdawanie się na dostępność przedmiotów badania dobieranych do próby. Nie dopuszcza żadnej kontroli nad reprezentatywnością próby.

- dobór celowy (arbitralny) - badaczowi nie zależy na reprezentatywności, lecz na uwypukleniu pewnych cech.

- dobór kwotowy - badacz wybiera kluczowe dla badania parametry (cechy populacji) i wg nich dobiera próbę. Metoda ryzykowna, wymaga precyzyjnego operatu kwotowania i rzetelnego doboru elementów próby.

- dobór za pomocą kuli śniegowej - badamy jakąś osobę i prosimy o polecenie innych osób do badania. Przede wszystkim cele eksploracyjne, mała reprezentatywność.

- informator - osoba, która ma specyficzny status w grupie, pozwala na wejście do niej i udziela o niej informacji. Często ma marginalna pozycję w grupie i przez to może zafałszować obraz rzeczywistości i ograniczać dostęp do różnych sektorów społeczności, którą chce się badać.

13. Eksperyment

Eksperyment wymaga podjęcia działania i obserwowania skutków tego działania. Wybiera się zazwyczaj grupę osób badanych i obserwuje soę skutki tego, co z nimi się robi.

1. eksperyment klasyczny - składa się z trzech głównych par składowych:

- zmienne niezależne (bodziec eksperymentalny) i zależne (przekonania, zachowania itp.)

- pretestu (pomiar zmiennej przed wpływem bodźca) i posttestu (po zastosowaniu bodźca).

- grupy eksperymentalnej (na którą oddziałuje się bodźcem) i kontrolnej (na którą nie oddziałuje się bodźcem). Ważniejsze jest, żeby były podobne do siebie niż, żeby grupa eksperymentalna była reprezentatywna dla większej populacji. Zastosowanie grupy kontrolnej pozwala badaczowi wykryć wpływ samego eksperymentu.

2. eksperyment podwójnie ślepy - zabezpiecza przed wpływem eksperymentatora, ponieważ ani eksperymentator, ani uczestnicy eksperymentu nie wiedzą, które osoby są w grupie eksperymentalnej, a które w kontrolnej.

3. eksperymenty naturalne - zachodzą w rzeczywistym życiu społecznym, które badacze wykorzystują w sposób podobny do tego, w jaki zaprojektowaliby i przeprowadzili eksperyment laboratoryjny.

INNE POJĘCIA:

1. Stratyfikacja społeczna - inaczej: segmentacja

2. Normatywizm - wartościowanie

3. Teoria grup odniesienia porównania normatywnego

4. Osobowość jako struktura czynników

Turowski wyróżnia czynniki

1. biogenne - odruchy, popędy biologiczne

2. psychogenne - uczucia, wzruszenia, afekty

3. socjogenne - wpływ społeczeństwa i kultury: wartości, normy, style życia

5. Socjalizacja

1. pierwotna

2. wtórna - pod wpływem wyborów jednostki

Uogólniony inny (wg Meth'a) - grupa dająca jednostce jedność osobowości i umożliwia jej uczenie się ról społecznych

6. Interakcje i komunikacja - bez nich nie istnieje socjalizacja

7. Jaźń - samoświadomość jednostki

1. subiektywna - jednostka sama dla siebie jest obiektem

2. obiektywna - jak jednostka przejawia się innym

3. odzwierciedlona - obraz siebie jakim jednostka się posługuje widząc reakcje innych

8. Tożsamość, identyfikacja - układ aut definicji jednostki jako aktora społecznego

Zmiana tożsamości - zmiana sposobu definiowania siebie, swojej grupy odniesienia i swojego systemu ról

Zagrożenie tożsamości - utracenie roli społecznej, która do tej pory była ważna w życiu, np. utrata pracy

Zbiorowe zjawisko kryzysu tożsamości

9. Postawy (wg Floriana Znanieckiego)

1. ideacyjne - czyli deklarowane

2. realne, behawioralne - zgodnie z którymi jednostka postępuje

10. Współczynnik humanistyczny (wg Znanieckiego) - nie jesteśmy w stanie opisywać grupy społecznej nie przyjmując jej perspektywy opisu świata, bez wczucia się w jej sytuację życiową

11. Wzór do określania liczby potencjalnych stosunków interpersonalnych w grupie:

[n(n-1)]:2, gdzie n - liczba osób w grupie

12. Prawo Parkinsona (wg Turowskiego, nie Babbiego) - jeżeli w jakieś części, sekcji grupy lub organizacji nastąpi wzrost, to całość też się rozrośnie, np. wyniki, stopień komplikacji pracy.

Babbie - bez względu na to, jaka ilość czasu jest potrzebna na daną czynność, to i tak jej wykonanie zajmie cały przeznaczony czas.

13. Upośledzenie (deprywacja) - istnieje różnica pomiędzy realnym kryterium upośledzenia, a poczuciem upośledzenia. Jest ono zależne od grupy odniesienia normatywnego.

14. Populacja - zbiorowość, którą chcemy opisać. Nie musi być grupą społeczną.

Grupa społeczna - grupa ludzi, która posiada wspólne cele, wartości, następuje między nimi interakcja i komunikacja, istnieje choćby najprostsza struktura władzy.

Kategoria społeczna - grupa ludzi, których łączy jakaś wspólna cecha

Agregat społeczny - zbiorowisko ludzi, którzy znaleźli się w jednym miejscu

Próba - wycinek populacji, którą badamy. Próba reprezentatywna odzwierciedla najważniejsze zmienne populacji.

---