Wstęp

Realizując zagadnienia z dziedziny ekologii ważne jest aby uczyć dzieci wrażliwości i szacunku dla przyrody, zachęcać do aktywnej obecności we własnym środowisku, rozwijać poczucie własnej odpowiedzialności i potrzeby szybkiej reakcji na problemy ekologiczne, uczyć ekologicznego trybu życia we własnym domu oraz uzmysławiać, że jesteśmy nierozerwalnie związani z przyrodą. Należy również uczyć poczucia własnej wartości i własnych możliwości, oraz perspektywicznego myślenia i przewidywania.

W pracy przedstawiam tylko część propozycji zajęć (w zarysie), które mogą Państwo wykorzystać u siebie przystosowując je dla określonej grupy wiekowej.

Realizowane zagadnienia zawierają wiedzę i umiejętności z wielu przedmiotów. Zgodnie z reformą uczą przede wszystkim umiejętności, a nie wiedzy encyklopedycznej. Tematy i sposób ich realizacji przygotowane są w ten sposób aby angażowały nie tylko uczniów ale także ich rówieśników, rodziców, którzy w obecnych czasach mają być współtwórcami procesu edukacyjnego.

Propozycje te to nie tylko sposób na zdrowe środowisko ale także sposób na pożyteczne spędzanie czasu wolnego, to sposób na zintegrowanie życia rodzinnego, a także poczucia własnej wartości i własnych możliwości.

Wszystkie propozycje powstały w trakcie realizacji autorskiego programu edukacji ekologicznej.

                                                                                                Autor i realizator programu

                                                                                                    Bogusława Bogucka

 

Propozycje działań związane z realizacją tematu o parkach narodowych

Punktem wyjścia do realizacji cyklu tematycznego związanego z parkami narodowymi jest podział klasy na stałe zespoły robocze. Następnie każda grupa dostaje do rozwiązania krzyżówkę, która będzie punktem wyjścia do realizacji tematu.
W odpowiednie pola wpisz odpowiedzi. Litery w pogrubionych kratkach, czytane pionowo będą rozwiązaniem krzyżówki.

Gdy ją obierasz to płaczesz. Owoc leszczyny, może być też włoski. Mała rzeczka. Najmniejszy ptak. Od niego pochodzi nazwa miasta Jelenia Góra. Pluszowy niedźwiedź. Zbieramy na łące. Duża paprotka. Górski kwiat. Najwyższe w lesie. Łowią rybacy. Owad w kropki. Drzewo iglaste. Lekarz drzew (ptak). Drzewa, na których rosną żołędzie.

Rozwiązaniem krzyżówki będzie hasło "Chrońmy przyrodę". Będzie ono punktem wyjścia do swobodnej rozmowy z dziećmi na tematy: co to jest przyroda, jakie są jej elementy, co to znaczy chronić przyrodę, w jaki sposób wy sami chronicie przyrodę, w jaki sposób dorośli mogą ją chronić, jakie instytucje zajmują się ochroną przyrody, po co chronimy przyrodę itp. Na zakończenie rozmowy można wspólnie z uczniami ułożyć zobowiązanie, że cała klasa będzie przyczyniać się do ochrony przyrody i jaki sposób.
Następnie każda z grup otrzymuje komplet materiałów (encyklopedie, słowniki, foldery, wycinki z prasy), z których ma wyszukać jak najwięcej informacji na temat :
    Co to są parki narodowe.
    Co to są rezerwaty przyrody.
    Co to są pomniki przyrody.
Każda grupa jeden temat. Po upływie wyznaczonego czasu każda z grup prezentuje swój temat. Po prezentacji wspólnie układamy i zapisujemy zakończenia zdań :
    Park narodowy jest to............... .
    Rezerwat przyrody jest to.............. .
    Pomnik przyrody jest to................... .
Kolejne zajęcia to praca z mapą.
Na mapie fizycznej Polski nauczyciel przyczepia kartoniki z symbolicznymi oznaczeniami np. liczbowymi, literowymi czy też graficznymi, w miejscach, gdzie znajdują się poszczególne parki narodowe. Na ławce rozkłada drugi komplet kartoników, na których z jednej strony napisana jest nazwa parku, a na drugiej odpowiedni (zgodny z położeniem na mapie) znak graficzny. Zadaniem uczniów jest odszukanie takiego samego znaku na mapie, odczytanie nazwy parku narodowego i przytwierdzenie go w odpowiednim miejscu i określenie, w której części Polski on leży, w jakiej krainie geograficznej Polski. W ten sposób na mapie mamy rozmieszczenie wszystkich parków. Następne (w zależności od inwencji nauczyciela i wieku uczniów) za pomocą linijki mierzymy i zapisujemy w jakiej odległości od naszej miejscowości znajdują się poszczególne parki (mogą być wybrane), porównujemy odległości i zapisujemy, od parków najdalej położonych do najbliżej lub odwrotnie. Możemy rozwiązywać zadania typu: Oblicz ile centymetrów na mapie musimy przebyć aby odwiedzić wszystkie parki Polski południowej, północnej itp. Jeżeli uczniowie są zaznajomieni ze skalą mogą dokonywać obliczeń rzeczywistych.
Kolejnym etapem w realizacji powyższego zagadnienia jest wycieczka do najbliższego parku narodowego, spotkanie z pracownikami, zapoznanie się z florą i fauną charakterystyczną dla danego parku. Jako praca domowa może być polecenie: Opisz wybrany przez siebie dowolny park narodowy.

Czy śmieci to problem

Punktem wyjścia realizacji powyższego tematu jest rozwiązanie krzyżówek. Dzielimy klasę na trzy zespoły. Każdy z nich dostaje jedną krzyżówkę.
I grupa
W odpowiednie pola wpisz odpowiedzi, a następnie litery oznaczone cyframi wpisz do odpowiedniej kratki. Wpisane litery dadzą rozwiązanie.

Poziomo Nauka o wzajemnych powiązaniach w przyrodzie. Chodzą do szkoły.   Pionowo Uczą się w niej dzieci. niepotrzebne wyrzucamy do śmieci. Szyje nią mama. Miękkie posłanie w lesie. Radosny i głośny u dzieci.

(Rozwiązanie - Nasze śmieci)

II grupa
Polecenie jak powyższe.

Poziomo Przedmiot uczący o środowisku.   Pionowo Rodzice za nią dostają pieniądze. Miejsce, w którym można oglądać różne zwierzęta. Miły i pluszowy. Ludzie tam chodzą oglądać filmy.

(Rozwiązanie - co z nimi)

III grupa
Polecenie jak powyższe.

Poziomo Wyrzucasz do kosza Wszystko to czego nie stworzył człowiek. Pionowo Bez niej nie pojedzie samochód. Leci z kranu. Karkonoski ......  Narodowy

(Rozwiązanie - zrobić)

Po wyznaczonym czasie każda z grup zapisuje swoje rozwiązanie na tablicy. Wspólnie, głośno uczniowie odczytują rozwiązanie będące tematem pracy na najbliższe dni. "Nasze śmieci co z nimi zrobić". Kolejnym etapem pracy jest swobodna rozmowa na temat co to są śmieci i jakie śmieci najczęściej wyrzucamy w klasie. Następnie wspólnie układają odpowiedź na pytanie co to są śmieci ( np. Śmieci to takie rzeczy, które są nam już niepotrzebne i nadają się do wyrzucenia, resztki, odpadki).
Zadanie domowe: Przez trzy kolejne dni będziecie domowymi detektywami. Waszym zadaniem będzie dyskretnie "podglądanie" i zapisywanie co domownicy wyrzucają do kosza na śmieci.
Kolejny etap to prezentacja swoich obserwacji. Wszyscy siadają w kręgu i odczytują jakie śmieci wyrzucało się u nich w domu. Następnie nauczyciel wiesza na tablicy symboliczny kosz na śmieci (narysowany na kartonie),a obok umieszcza kartoniki z nazwami różnych śmieci np. papier, kartony, skorupki od jajek, ogryzki, popiół, żelazo, opakowania plastikowe, resztki jedzenia, itp.  Zadaniem uczniów jest wybranie i przypięciem na koszu tych kartonów z nazwami śmieci, które najczęściej pojawiały się w wypowiedziach dzieci.
Wspólne wyciągnięcie i wniosku : Najczęściej w naszych domach wyrzucamy..................... :

 

	odpadki roślinne i spożywcze 33,8%
szkło 7,2%		papier i tektura 24%
inne 12%			tekstylia 2%
tworzywa sztuczne 2%			metale 2,2%
	popiół i żużel 24%

Badanie zawartości kosza na śmieci [opr. własne]

Następne zadanie to odpowiedź na pytanie: Co dzieje się z naszymi śmieciami
Uczniowie przynoszą część swoich domowych śmieci wrzucają je do wspólnego kosza, a następnie wybrani uczniowie wynoszą kosz do kontenera na podwórku. Swobodne wypowiedzi będące próbą odpowiedzi na pytanie, ustalenie ich drogi (kontener przed blokiem, śmieciarka, wysypisko śmieci).
Kolejny etap to wycieczka na miejskie wysypisko śmieci, rozmowa z inspektorem ochrony środowiska lub z administratorem wysypiska na temat co to jest wysypisko, co na nie trafia, a co nie powinno, kiedy wysypisko nie jest szkodliwe dla środowiska itp. Dzieci "zwiedzają" terem ze szczególnym zwróceniem uwagi na ogólny wygląd, zapach (mogą założyć na twarz maseczki), przedmioty tam znajdujące się. Po powrocie do klasy uczniowie spontanicznie wypowiadają się na temat swoich wrażeń z wycieczki oraz tego czy i jakie swoje śmieci były na wysypisku. Wspólne ułożenie wniosku, że wysypisko to wielka góra śmieci, która bardzo nieprzyjemnie pachnie. Ponadto wiele ze śmieci nie powinno tam być.

Jesteśmy na wysypisku śmieci [opr. własne]

Kolejny problem do rozwiązania to: Co zrobić aby śmieci było coraz mniej
Na zajęcia uczniowie przynoszą część swoich domowych śmieci. Wszystkie wrzucają do dużego pojemnika. Wszyscy siadają w kręgu na podłodze, a wybrane dzieci wysypują je na środek. Wspólnie uczniowie segregują odpadki na poszczególne grupy: papier, plastik, szkło, odpadki organiczne, niepotrzebne ubrania i zabawki, inne ( dzieci samodzielnie podają grupy). Następnie wspólnie omawiane są poszczególne grupy ze zwróceniem uwagi szkodliwości dla środowiska, ile lat się rozkładają, czy można je w jakiś sposób wykorzystać. Wprowadzenie pojęcia recykling (ze starego na nowe). Okaże się, że poszczególne grupy można wykorzystać np. papier oddać na makulaturę, szkło oddać do punktu skupu, odpadki organiczne odłożyć na kompost, niepotrzebne zabawki i ubrania oddać innym itp. Na podłodze zostanie niewiele śmieci. Wspólne ułożenie wniosku: Aby śmieci było jak najmniej należy je segregować aby ponownie je wykorzystać. Należy tego nauczyć dzieci z naszej szkoły.   

Dzieci podzielone są na grupy, z których każda otrzymuje zadanie :

• Proszę wykonać plakaty propagujące segregację śmieci i kolory pojemników na poszczególne odpadki.

• Proszę wykonać ulotki propagujące segregację śmieci.

• Proszę wykonać z kartonów kolorowe pojemniki na szkło, papier, odpadki żywności, plastik

Każda grupa jedno polecenie.

Po wykonaniu zadań uczniowie rozwieszają na terenie szkoły plakaty, rozdają ulotki, a na każdym piętrze ustawiają symboliczne pojemniki na odpadki.

Wykonywanie pojemników na odpadki [opr. własne]

Na zajęciach techniki można z opakowań plastikowych zrobić przedmioty użyteczne (doniczki na kwiaty, pojemniki na drobiazgi itp. Jako sprawdzenie zdobytych wiadomości gra dydaktyczna w grupach - zbiórka, selekcja, ponowne użycie.

 

Turniej "Potyczki ze śmieciem"

Turniej można zrobić w jednym pionie klasowym. Z każdej klasy uczestniczy trzyosobowy zespół. Wszystkie odpowiedzi są konsultowane wspólnie, a przedstawiciel zespołu odpowiada. Jeżeli zespół ma kłopoty z odpowiedzią, może skorzystać z przygotowanych przez nauczyciela pomocy (słowniki, encyklopedia itp.) uzyskując mniej punktów. Ważnym elementem jest to, aby w jury były osoby spoza szkoły, które profesjonalnie zajmują się ochroną środowiska. Daje to dzieciom poczucie ważności, a cały turniej ma wyższą rangę w oczach uczestników i widzów. Ważne jest również to aby publiczność czynnie uczestniczyła w zabawie. Dlatego też co jakiś czas należy zadawać jej pytania, skłaniać do dyskusji, uczyć piosenek.

Turniej rozpoczynamy nauką piosenki Majki Jeżowskiej "Moja planeta" jako nawiązanie do tematu turnieju. Następnie wybrane dzieci prezentują scenkę teatralną, która opowiada co się wydarzyło pewnego dnia na naszej planecie.

Wiele osób jeszcze nie wie
Jak z ochotą i pasjami,
Prawie wszyscy w Sochaczewie
Łowią ryby godzinami
Z florą, fauną żyją w zgodzie,
Tak, jak trzeba żyć z przyrodą;
By móc łowić w czystej wodzie
I cieszyć się jej urodą.

O to dbają nawet dzieci
Miłe, mądre i kochane
Wiedzą, gdzie wyrzucać śmieci,
Wiedzą, gdzie to zakazane!

Kuba w szkole konkurs wygrał!
Hasłem prostym i logicznym-
Bo najlepsze hasło wybrał-
W konkursie ekologicznym.
Jako prezent i w nagrodę
Dostał wędkę bambusową,
Będzie miał więc z czym nad wodę
Chodzić teraz. - Daję słowo.

Poszedł więc Kuba na ryby.
Łowi już ze trzy godziny;
Nic nie bierze całkowicie,
Nie ma zbyt wesołej miny-
Takie jest wędkarza życie.

Tu na pewno byłby w błędzie
Kto by myślał - że narzeka.
Nie ! - Dla Kuby zawsze będzie
Najważniejsza jednak rzeka !
Rzeka i jej czyste wody,
Są gwarancją, że w przyrodzie
Człowiek nie wyrządza szkody
I z naturą żyje w zgodzie !

Nagle ! Za drzewem ukryty
Gdzieś w oddali warkot słyszy,
Wtem umilkły szumy, zgrzyty -
Jakiś potwór sunie w ciszy !
Co mnie jeszcze dzisiaj spotka ?
Myśli Kuba przerażony -
Tyłem zbliża się wywrotka
Silnik mając wyłączony.
A z kabiny ktoś nerwowo
Dookoła się rozgląda
W lewo, w prawo kręci głową
Podejrzanie to wygląda.

Nie przejmuje się przyrodą
Kołami tratuje wszystko,
Zatrzymał się tuż nad wodą,
Obok Kuby bardzo blisko.
Coś złego się zapowiada;
Ten nerwowy to kierowca,
Kamień pod koła podkłada
I łamie krzewy jałowca !

Widok to niesamowity
Jak z koszmarnej opowieści -
Kubie - który jest ukryty,
W głowie całkiem się nie mieści.
Wywrotka jest do przesady
Śmieciami załadowana,
Buty, puszki z marmolady
A nawet skórki z banana !

Przeogromna to maszyna
Prawie dziesięciotonowa,
... wsiadł kierowca i zaczyna
Zapuszczać silnik od nowa.
Smród spalin i hałas wielki
Rozlega się dookoła
A do wody lecą belki,
Gruz, papiery,, z papą smoła.

Nagle, pies szczekaniem
Sochaczewa pół obudził,
Idą nawet starsze panie
No i wielu innych ludzi.
Prawda na jaw wyszła szybko,
Kuba mnóstwo pochwał dostał,
Choć chciał wrócić tylko z rybką,
Bohaterem jednak został !
W sprawie śmieci wybuchł skandal !
Jak mogło dojść do tej sprawy ?
Skąd się tutaj wziął ten wandal ?
Niedaleko od Warszawy !

Śledztwo zostało skończone !
Tu szczęście miał oskarżony -
Śmieci nie były skażone
Łagodniej będzie sądzony !
Faktycznie ! - Jak chodzą słuchy
Sto drzewek, drzewo przy drzewie
Za karę i na znak skruchy
Zasadził on w Sochaczewie !

Najlepiej uczy nas życie,
Rodzice, szkoła - lecz także -
Uczymy się wyśmienicie
Na własnych błędach - a jakże !
Nic się nie zrobi dobrego
Na siłę i pod przymusem
I pewnie Kuba dlatego
Jest w ekologii prymusem !

A troska o środowisko
I jemu spędza sen z powiek,
Dokładnie rozumie wszystko
Jak zagrożony jest człowiek !
To nic - że Kuba tak młody !
Wie dobrze co ludzi czeka...
Że wyniszczanie przyrody -
Jest katastrofą człowieka ! ! !

(St. Jerzy Hajto - "Przygody znad wody. Kuba z Sochaczewa"-fragmenty)

Prowadzący pyta kolejno widzów co zostało wyrzucone do rzeki, czy tak powinno być, gdzie powinny być wysypane, co należy zrobić aby śmieci było mniej (posegregować). W wyrzuconych śmieciach muszą być między innymi: opakowania plastikowe, puszki.

Zadanie turniejowe I
Zadaniem każdego zespołu jest posegregowanie wyrzuconych śmieci. Swoje propozycje proszę zapisać na przygotowanych kartkach. W czasie, gdy drużyny pracują, prowadzący uczy kolejnej piosenki Majki Jeżowskiej "My chcemy grać w zielone" i rozmawia z publicznością na temat jej treści. Po wyznaczonym czasie kartki z odpowiedziami przekazane są do jury, a poszczególni widzowie starają się posegregować śmieci wrzucając je do odpowiednich pojemników. Wspólna ocena pracy i wyciągnięcie wniosku (gdyby śmieci były posegregowane to byłoby ich mniej).

Zadanie turniejowe II
Zadaniem każdego zespołu jest wybranie z kartonu opakowań plastikowych (wcześniej posegregowanych przez publiczność) i przygotować z nich przedmioty użyteczne. Publiczność w tym czasie utrwala poznane piosenki bawiąc się przy nich. Po upływie wyznaczonego czasu każdy zespół prezentuje i omawia swoje prace uzasadniając na czym polega ich użyteczność. Jury przyznaje punkty.

Zadanie turniejowe III
Każda drużyna wybiera numer pytania i po wspólnej naradzie udziela odpowiedzi. Jeżeli będą problemy można skorzystać z pomocy umieszczonych na osobnym stoliku uzyskując o jeden punkt mniej. (trzy kolejki)

Propozycje pytań

1. Co to są odpadki organiczne.

2. Po czyn można poznać, że produkt nadaje się do wtórnej przeróbki.

3. Na czym polega recykling.

4. Co należy zrobić z domowymi śmieciami.

5. W jaki sposób można zmniejszyć ilość śmieci z plastiku.

6. Jakie znaczenie dla środowiska ma recykling.

7. Co to są śmieci.

8. Co to są surowce wtórne.

9. Co to jest wysypisko śmieci.

10. W jaki sposób można wykorzystać odpadki organiczne.

11. Jakie torby powinno się brać na zakupy: papierowe, plastikowe, z materiału.

12. Idąc na zakupy do sklepu na co należy zwracać uwagę.

13. Kupując aerozole na co należy zwracać uwagę.

14. Co można zrobić z książkami, które są już niepotrzebne.

15. Co to jest ekologia.

16. Na czym polegają ekologiczne zakupy.

17. Co oznacza termin "zielony konsument".

18. Gdzie należy wyrzucać stare baterie.

19. Na czym polega recykling w przyrodzie

20. Dlaczego nie można zostawiać w lesie szklanych śmieci.

21. Co to znaczy, że produkt nadaje się do wtórnej przeróbki.

22. Będąc w lesie na wycieczce w lesie, na łące co należy zrobić ze śmieciami.

23. Co można zrobić ze starymi gazetami.

24. Co można zrobić z zabawkami, którymi się już nie bawisz.

25. Które z odpadków są bardziej szkodliwe dla środowiska : resztki jedzenia, papier, plastikowe odpadki.

26. Na co powinniśmy zwracać uwagę przy zakupie np. bloków rysunkowych.

27. Co należy zrobić ze szklanymi opakowaniami.

28. Co to są odpady komunalne.

29. Co to są odpady przemysłowe.

Za każdą odpowiedź jury od razu przyznaje punkty.

Zadanie turniejowe IV
Bardzo często zdarza się, że po wypiciu napoju z puszki wyrzuca się ją byle gdzie, a gdzie powinno być jej miejsce? (pytanie do publiczności). Zadaniem więc kolejnym będzie rzut puszką do kosza. Każda drużyna otrzymuje 6 puszek, które należy wrzucić do kosza (zaznaczona jest odległość). Po wykonaniu zadania drużyny dostają punkty, a prowadzący "analizuje" zawartość kosza. Okazuje się, że zajmują one dużo miejsca. Co zatem należy zrobić? (pytanie do publiczności).

Zadanie turniejowe V
Skoro każdą puszkę przed wyrzuceniem należy zgnieść, uczestnicy konkursu będą musieli zgnieść swoje wcześniej wyrzucone puszki. O ilości punktów decyduje czas i dokładność. Po wykonanym zadaniu analizuje się zawartość kosza. Okaże się, że zgniecione puszki zajmują mniej miejsca. Na zakończenie powtarza się nauczone piosenki oraz ochotnicy z publiczności mówią czego się nauczyli podczas turnieju.
Podanie punktacji i wręczenie nagród.

 

W jaki sposób człowiek przekształca krajobrazy i jakie są tego skutki

Dzieci po cyklu zajęć poświęconych krajobrazom mają za zadanie namalować w grupach na dużych formatach papieru pakowego, naturalny krajobraz: leśny, morski, górski, itp. Następnie każda z grup otrzymuje zadanie :
Grupa I : Na swoim terenie proszę wybudować autostradę z barami szybkiej obsługi oraz zastanowić się co należy zrobić z przyrodą aby wykonać to zadanie oraz jakie będą skutki tej działalności (nowe elementy mogą być wycinane i naklejane na krajobrazy). Kolejne grupy otrzymują polecenie wybudowania wysypiska śmieci, ośrodka rekreacyjnego, dużego osiedla mieszkaniowego (polecenie jak w grupie pierwszej). Po wykonaniu zadania każda z grup odpowiada na postawione w poleceniu pytania. Np. trzeba wyciąć duże połacie lasu, zaorać i pokryć asfaltem piękną łąkę, wyrównać wzniesienia itp. Skutkami tej działalności było: zanieczyszczenie wody, powietrza, ucieczka zwierząt, zubożenie piękna krajobrazu. Dzieci powinny również opowiadać jakie uczucia im towarzyszyły przy wykonywaniu tych prac. Jako podsumowanie pracy jest ułożenie i zapisanie wniosku np. Gwałtowny i bezmyślny rozwój cywilizacji powoduje duże spustoszenie w przyrodzie i zatruwa środowisko, a tym samym i człowieka.

Co się stało z naszym środowiskiem [opr. własne]

 

Czy my w naszych domach przyczyniamy się do zanieczyszczania rzek

Uczniowie siadają w kręgu. Nauczyciel prowadzi swobodną rozmowę na temat: w jaki sposób woda trafia do naszych mieszkań, do czego jest wykorzystywana i co się potem z nią dzieje. Można wspólnie zapisać wnioski :

• zbiornik wodny np. rzeka, stacja uzdatniania wody, specjalne pompy tłoczą wodę rurami do naszych mieszkań (można pokazać schemat),

• woda wykorzystywana jest do celów spożywczych, do mycia, kąpieli, itp.

• odpowiednimi rurami odprowadzana jest do zbiorników wodnych np. rzek.

Zadanie domowe : Proszę zaobserwować co w waszych domach trafia razem z wodą do ścieków (czego używa się do mycia, kąpieli, co wylewa się do toalety). Proszę przynieść do szkoły niektóre z nich. Uczniowie siadają w kręgu. Na środku stoi duże szklane naczynie wypełnione do połowy wodą. Nauczyciel tłumaczy, że jest to fragment zbiornika wodnego, z którego trafia do nas woda i do którego odprowadzane są ścieki. Wspólnie analizowana jest jego zawartość pod względem zapachu, koloru, przejrzystości. Następnie, dzieci pokazują co przyniosły z domu, do czego jest wykorzystywane i kolejno wsypują, wlewają do zbiornika (np. płyn do mycia naczyń, do kąpieli, mydło, atrament, fusy z kawy i herbaty, wysmażony olej itp.). Wyznaczone dzieci ubrane w fartuchy i rękawiczki mieszają zawartość pojemnika. Uczniowie obserwują co dzieje się z wodą. Gdy wszystko trafi już do szklanego naczynia, uczniowie spontanicznie opowiadają jakie zmiany zaszły w pojemniku, określają kolor, zapach, wygląd. Uzmysławiamy dzieciom, że właśnie taka woda z naszych mieszkań trafia do rzek.
Kolejnym zadaniem będzie oczyszczenie tej wody, która później ma trafić do naszych domów. Przygotowujemy "filtry" (każda grupa inny zestaw) np.:
        I - sitko i wata,
        II - lignina, piasek,
        III - sitko, wata, lignina, wata.
Grupy filtrują wodę przelewając ją do drugiego szklanego pojemnika. Po wykonaniu zadania każda z grup pokazuje co zostało na filtrach i w jaki sposób zmieniła się woda. Okaże się, że kolor wody i zapach nie zmienił się, a na filtrach pozostaną resztki jedzenia, fusy z kawy, herbaty. Jest to tak zwane oczyszczanie mechaniczne. Aby woda nadawała się do użytku należy ją oczyścić dodając różne środki chemiczne (dlatego czasami woda w kranie ma "dziwny zapach").
Kolejny element to swobodna rozmowa na temat: jakich środków należy używać w domu, czego nie wolno wylewać do umywalki, muszli klozetowej, aby nasza woda była czysta. Wspólne zapisanie wniosków. Jako podsumowanie całego cyklu związanego z czystością wody może być wizyta w laboratorium, gdzie wspólnie z pracownikami zbadają czystość wody.

Badanie czystości wody w laboratorium [opr. własne]

 

Wiem ile jestem wart

Dużo satysfakcji daje dzieciom możliwość przekazywania swoich umiejętności i wiadomości innym. Bardzo często robione jest to w czasie lekcji, gdy uczniowie wyszukują a następnie prezentują wiadomości na zadany temat. Jednak dużo większe możliwości i większą satysfakcję daje przygotowanie i prowadzenie "prawdziwych" lekcji w innej klasie, innej szkole. W takich zajęciach biorą udział tylko ci, którzy chcą. Z chętnych tworzy się grupy, które same wybierają sobie tematy do prowadzenia. Można im zasugerować na początek temat, który akurat jest realizowany w klasie (będzie łatwiej) ale z biegiem czasu tematy niech wybierają sami zgodnie ze swoimi zainteresowaniami. Jeżeli dzieci są młodsze to wystarczy aby opowiedziały i pokazały czego się nauczyły, dowiedziały nie wymagając od nich szczególnych wymagań pedagogicznych. Lekcje mogą prowadzić w klasach równorzędnych bądź niższych niż własna. Im uczniowie są starsi stawiane są im większe wymagania. Zanim je poprowadzą muszą się do nich szczególnie przygotować pod względem pedagogicznym i psychologicznym (najlepiej gdy samodzielnie zapoznają się z elementami psychologii danej grupy wiekowej). Daje to gwarancję, że zajęcia będą dobrze przygotowane. Każda lekcja powinna być przedyskutowane z nauczycielem by nie było niemiłych rozczarowań. Taka forma edukacji daje uczniom poczucie własnej wartości i możliwości. Uczy prawidłowych form komunikacji międzyludzkiej, oraz przezwyciężania swoich lęków i stresów. Rozwija ich zainteresowania oraz wzbogaca wiedzę o elementy psychologii, pedagogiki, dydaktyki.W swoim dorosłym życiu na pewno będą pewniejsi siebie, będą znali swoją wartość i będą umieli się cenić.

 

Zabawy z drzewami

Będąc na wycieczce każdy uczeń wybiera sobie swoje drzewo. Dokładnie "bada" za pomocą wszystkich zmysłów (wzroku, dotyku). Swoje spostrzeżenia zapisuje. Następnie kolega zawiązuje mu oczy i oprowadza go po różnych drzewach. Za pomocą swoich zmysłów musi rozpoznać swoje drzewo. Każdy siada pod swoim drzewem przytulając się do niego mocno plecami lub obejmując pień. Zamyka oczy i wsłuchuje się w odgłosy drzewa. Następnie zapisuje co opowiedziało mu drzewo. Podobne ćwiczenie można przeprowadzić na drzewach połamanych, zniszczonych, chorych w różnych porach roku. Ćwiczenia te rozwijają twórcze myślenie, wyobraźnię, kształtują uczucia, uczą analizy i obserwacji.

Słuchanie bicia serca chorych drzew [opr. własne]

Dzieci dobierają się w grupy, wybierają sobie swoje drzewo. Następnie wykorzystując naturalne przedmioty (sucha trawa, liście, szyszki) i plastelinę modelują "ludzką twarz" na pniu drzewa. Kolejne zajęcia polegają na upodobnianiu się do drzew (zajęcia w terenie lub w klasie). Grupy uczniów za pomocą bibuły, kartonu, suchych traw i porostów.... upodabniają wybrane osoby do drzew. Następnie w zależności od pomysłowości nauczyciela tworzą żywe obrazy np. smutny, wesoły las, dzieci tworzą scenki teatralne (kłusownicy w lesie, drwale ścinający drzewa, jak będzie wyglądał las za 10, 100 lat). Ćwiczenia rozwijają wyobraźnię, twórcze myślenie, uczą wrażliwości na krzywdę przyrodzie, uczą spostrzegawczości.

 

Klasowe ekozespoły

Kolejną ciekawą i pożyteczną formą pracy są tzw. ekozespoły klasowe. Najpierw poszczególne grupy(dobierają się na zasadzie własnych sympatii) samodzielnie przygotowują informacje na temat energii elektrycznej, gazu, wody, śmieci i prezentują je w ciekawy sposób (która grupa najciekawiej). Można tu wprowadzić elementy fizyki zjawisko prądu elektrycznego), chemii (spalanie, dwutlenek węgla), oraz inne tematy związane z programem nauczania Następnie ustala się daty cotygodniowych odczytów z licznika zużycia wody, gazu, energii. Po miesiącu oblicza się średnie ich zużycie na jedną osobę w rodzinie i dyskutuje nad sposobem ograniczenia zużycia ww elementów (na zasadzie burzy mózgów), a co za tym idzie zmniejszenia opłat za rachunki. Po kolejnych miesiącach okaże się czy w naszych domach można żyć ekologicznie, ile można zaoszczędzić pieniędzy, czy nasze pomysły mogą być realizowane. Jeżeli tak to warto je upowszechnić w formie ulotek. Są to zajęcia typowo praktyczne. Przygotowują do dorosłego życia, uczą logiki i perspektywicznego myślenia, a także zwłaszcza w klasach młodszych, angażują całą rodzinę, a co za tym idzie integrują życie rodzinne.

 

Jaką odległość zjadamy

Na zajęcia uczniowie przynoszą artykuły spożywcze, które najczęściej wykorzystywane są w domach. Następnie kolejno każdy odczytuje z jakich miejscowości pochodzą jego produkty. Zaznacza się je za pomocą szpilek na mapie. Na zakończenie mierzy się i dodaje odległości od naszej miejscowości. Jeżeli produkty pochodzą z innych państw można je również zaznaczyć na mapie świata (zajęcia dla starszych). Można też obliczyć ile dwutlenku węgla wydalają ciężarówki wiozące produkty (jeden przejechany kilometr oznacza 0,9 dwutlenku węgla w powietrzu). Na zakończenie uczniowie mogą przygotować posiłek, tak aby produkty pochodziły z najbliższych okolic.

 

Jesteśmy poszukiwaczami złota

Uczniowie samodzielnie wyszukują jak najwięcej informacji dotyczących złota (skąd się bierze, pierwsi poszukiwacze, gdzie znajdują się złoża, w jaki sposób można je wydobywać, symbol chemiczny, struktura, reakcje chemiczne - w zależności od wieku uczniów tematy mogą być mniej lub bardziej skomplikowane). Następnie przedstawiają zdobyte informacje. Na mapie zaznaczają miejsca występowania (geografia), tworzą związki chemiczne (chemia), itp. W grupach przygotowują scenki teatralne poświęcone pierwszym poszukiwaczom złota ( język polski). Kolejny cykl zajęć to przygotowanie się do płukania złota. Na zajęciach przygotowuje się sita do płukania (technika). Kulminacyjnym punktem cyklu jest samodzielne wypłukanie złota (taka możliwość istnieje w Złotoryi). Na zakończenie ogląda się wypłukany kruszec. Po powrocie do klasy można zastanowić się czy taka forma wydobywania bogactwa naturalnego ziemi niszczy środowisko.

 

Przykładowe rozkłady materiału

(Należy samodzielnie rozbić na kolejne dni i wkomponować aktualne tematy z matematyki i muzyki).

Temat tygodnia : My też możemy chronić nasze lasy zbierając makulaturę.
Cele :

• uwrażliwiają na piękno przyrody,

• kształtują umiejętność zapisywania myśli w formie zdania,

• wdrażają się do pracy zespołowej,

• poszerzają wiadomości i umiejętności w dziedzinie ekologii,

• zapoznają się z procesem produkcji papieru z makulatury,

• rozwijają spostrzegawczość i uwagę,

• rozumieją potrzebę oszczędzania papieru,

• wyrabiają nawyk zbierania makulatury.

Rozkład materiału :

• Wycieczka do lasu - obserwacja i rozpoznawanie drzew różnymi zmysłami, obserwacja życia zwierząt z użyciem szkieł powiększających i lornetek, nauka prawidłowego oddychania, pokonywanie naturalnych przeszkód w terenie.

• Luźna rozmowa w klasie nt. korzyści jakie mamy z lasu (wypoczynek, zioła, kwiaty, drewno). Próba klasyfikacji przedmiotów zgromadzonych w klasie na te, które otrzymujemy z drewna i pozostałe - tworzenie i porównywanie zbiorów.

• Wielozdaniowe wypowiedzi na temat przeczytanego przez nauczyciela tekstu "Jak z kartki powstała kartka". Samodzielne napisanie odpowiedzi na pytanie zawarte w tytule.

• Wycieczka do zakładów papierniczych przerabiających makulaturę na papier. Zapoznanie się z technologią produkcji. Pobranie próbek papieru. -

• Swobodne wypowiedzi na temat wycieczki. Próba odpowiedzi na pytanie jakie znaczenie dla lasów i nas samych ma taka fabryka. Wspólne podjęcie i zapisanie zobowiązania : Będziemy zbierać makulaturę aby uratować jak najwięcej drzew.

• Zabawy naśladujące dźwięki z wykorzystaniem różnego rodzaju papieru. Tworzymy "papierową orkiestrę", akompaniament do poznanych piosenek. -

• Odwiedziny w punkcie skupu makulatury i rozmowa z pracownikiem nt. co to jest makulatura i jak należy ją fachowo zbierać. Wspólne ułożenie i zapisanie rad dla zbieraczy makulatury.

• Grupowe układanie i zapisywanie sposobów zmniejszających ilość zużywanego papieru.

• Porównywanie różnicowe - o tyle więcej, o tyle mniej.

• Wykonanie plakatów i ulotek propagujących zbiórkę makulatury i rozwieszenie ich w szkole.

• Wyjaśnienie pojęcia "papier czerpany", zapoznanie się z domowym sposobem produkcji papieru. Podział na grupy, przygotowanie materiałów, wykonanie papieru czerpanego.

• Samodzielne pisanie dalszego ciągu opowiadania pt. "Opowieść uratowanego przez dzieci drzewa".

Temat tygodnia : Powietrze, którym oddychamy. Co zrobić aby było czyste.
Cele :

• uzmysławiają sobie, że zanieczyszczone powietrze szkodzi nam samym,

• potrafią samodzielnie poszukiwać informacji na zadany temat,

• potrafią prawidłowo formułować pytania, problemy,

• kształcą umiejętność wyrażania myśli w formie zdań mówionych i pisanych,

• potrafią perspektywicznie myśleć,

• kształcą uwagę i koncentrację,

• kształcą umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem

Rozkład materiału :

• Prezentacja samodzielnie zdobytych informacji nt. co to jest powietrze, gdzie się znajduje i jakie ma znaczenie.

• Wspólne ułożenie i zapis kilku logicznie powiązanych zdań na temat roli i znaczenia powietrza.

• Zagniatanie papieru, ozdabianie - samoloty i rakiety. Zawody, który samolot najdalej poleci - zabawy udowadniające istnienie powietrza.

• Ciche czytanie ze zrozumieniem tekstu "Jakie było powietrze na Ziemi przed setkami lat", ustne opowiadanie dalszego ciągu opowiadania co stało się potem.

• Jesteśmy bacznymi obserwatorami powietrza na naszym osiedlu (zwrócenie uwagi na kolor, zapach) - wycieczka po osiedlu w poszukiwaniu trucicieli powietrza. Różne sposoby ustawień, marsz bieg, trucht, utrwalenie zasad bezpiecznego poruszania się po drogach.

• Próba odpowiedzi na pytanie : Co to są zanieczyszczenia atmosferyczne i jakie są źródła zanieczyszczeń powietrza" z wykorzystaniem informacji, notatek prasowych i własnych obserwacji

• Grupowe układanie listy źródeł zanieczyszczeń powietrza w naszym mieście.

• Wizyta w zakładzie, który emituje zanieczyszczenia do atmosfery (np. elektrociepłownia. Kotłownia), rozmowa z pracownikami o możliwościach ograniczenia szkodliwych substancji.

• Wielozdaniowe wypowiedzi nt. "Czy zanieczyszczenia powietrza zagrażają zdrowiu i jakie mogą być tego skutki" w oparciu o własne doświadczenia i spotkanie z lekarzem - wspólne ułożenie i zapisanie wniosków.

• Przygotowanie "chwytaczy" zanieczyszczeń powietrza (tektura i taśma klejąca)- umieszczenie "chwytaczy" w różnych punktach osiedla.

• Samodzielne pisanie odpowiedzi na pytanie "Co możemy zrobić aby nasze powietrze było czystsze".

• Przedstawienie za pomocą barwnych plam skutków zanieczyszczeń powietrza w środowisku - nadawanie tytułów pracom.

• Swobodna rozmowa dotycząca czystości powietrza w naszych domach. Zabawa w rozpoznawanie zapachów domowych.

• Grupowe układanie i pisanie odpowiedzi na pytanie "Co należy robić aby powietrze w naszych domach było czyste i zdrowe".

---