skrypt ksiazki do wstepu [przejrzysty]


Przejrzyste opracowanie podręcznika "Wstęp do prawoznawstwa" J. Nowackiego, Z. Tobora.

Ściągnięte ze strony: http://www.student.lex.pl

Wprowadzenie:

Wartość logiczna przysługuje tylko zdaniom oznajmującym, wyrażających sąd - myśl odnosząca się w sposób sprawozdawczy do jakiegoś stanu rzeczy.

Dyrektywy - wypowiedzi, takie jak norma, przepis, zasada, reguła, wskazówka, zalecenie, wpływające na zachowania się ludzi.

Normy - akty oddziaływań stanowczych. Nie opisują zachowania, lecz wskazują, jakie zachowanie powinno nastąpić. Nie można określić ich wartości logicznej.

Oceny - wyrażają aprobatę, lub dezaprobatę pewnego stanu rzeczy, odnoszą się do akceptowanych standardów, czy kryteriów - wypowiedzi nonkogitywne (nie mają wartości poznawczej).

Przepisy prawa:

1. Rozumienie przepisu prawa:

Przepis prawa to zdaniokształtny zwrot językowy, wskazujący, bądź narzucający sposób postępowania, formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtny fragment artykułu, paragrafu, lub ustępu.

Ustanawiane są mocą generalnych normatywnych aktów prawnych

Artykuł, lub paragraf - jedna, lub kilka wypowiedzi zdaniokształtnych. Niektórzy przepisem nazywają wszystkie, łącznie brane wypowiedzi zdaniokształtne, zawarte w danym paragrafie, inni - każdą z osobna.

2. Sposoby formułowania przepisów prawa:

2.1. Uwagi o strukturze przepisów prawa:

Zdaniokształtna wypowiedź składająca się z dwóch członów:

Często formułowane w postaci zwrotów warunkowych (jeżeli, w razie), czasami najpierw wskazywane są skutki, dopiero potem okoliczności.

Funktory normotwórcze - kiedy i jak należy postępować (powinien, musi). Czasami są opisami różnych zdarzeń.

2.2. Wartość logiczna przepisów prawa:

Przepisy należą do klasy wypowiedzi dyrektywalnych, wskazują jak adresaci powinni się zachowywać, nie przysługuje im wartość logiczna. Nie można w poprawny sposób ze zdania wyprowadzić reguł postępowania, ani zdania z przepisu (z tego, że coś powinno być, nie wynika, że tak jest).

3. Fakty prawne:

3.1. Charakterystyka:

Fakty prawne:

Fakty prawne - „okoliczności” wymieniane w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują, czy rodzą skutki prawne, powodujące powstawanie, zmianę, lub wygasanie bądź to uprawnień, bądź obowiązków, bądź też uprawnień i obowiązków.

Pewne rodzaje faktów prawnych powodują powstawanie czyichś uprawnień, albo obowiązków, lecz nie prowadzą do powstania stosunku prawnego, nie związują bowiem jednego podmiotu z drugim i nie powodują powstania wzajemnie skorelowanych uprawnień i obowiązków dwu podmiotów prawa. Każdy stosunek prawny powstaje w wyniku tego, że zaistniał określony fakt prawny, ale nie na odwrót.

3.2. Rodzaje faktów prawnych:

Można podzielić je na zdarzenia i zachowania:

Podział na czynności prawne i czyny:

Tylko razem wzięte zdarzenie, lub zachowanie oraz konstytutywne orzeczenie sądowe wykazują cechy faktu prawnego i rodzą odpowiednie skutki prawne.

4. Skutki prawne:

Powiązania skutków (następstw) prawnych z faktami - powiązania o charakterze powinnościowym, normatywnym, są narzucane lub ustalane mocą postanowień przepisów prawa.

Niektóre przepisy jednoznacznie precyzują skutki prawne, inne podają tylko górną granicę, bądź górną i d0olną, wybór rodzaju skutków pozostawiając organom stosującym prawo. Są także przepisy nakazujące stosowanie więcej niż jednego rodzaju skutków prawnych i przepisy o swobodnym uznaniu - nie narzucające rozstrzygnięcia (jeżeli H - to D albo nie - D).

Klauzule generalne - merytorycznie nie określają skutków prawnych, lecz od ocen uzależniają rozstrzygnięcie wydawane przez organ stosujący prawo.

5. Obowiązek:

Przepis, ustanawiający dla danej klasy adresatów nakaz określonego zachowania się (działania, lub zaniechania). Jego niewypełnienie powinno, lub może pociągać za sobą ujemne skutki prawne (wiązane z każdym przypadkiem, lub zależne od decyzji jakiegoś podmiotu).

Obowiązki niewymuszalne - zobowiązania naturalne - nie można ich wymusić, ale w przypadku dobrowolnego spełnienia nie można żądać zwrotu.

6. Sankcje:

Ujemne skutki prawne, polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego.

6.1. Sankcje represyjne:

Są złem, dolegliwościami, przykrościami wyrządzonymi tytułem odpłaty za zachowanie niezgodne z nakazami lub zakazami przepisów prawa. Polegają na pozbawieniu określonych dóbr np. życia, wolności.

Polski Kodeks karny wyróżnia:

Sankcje karne mogą być:

6.2. Sankcja egzekucyjna:

Zmuszenie adresata, zachowującego się niezgodnie z zakazami, lub nakazami przepisu do osiągnięcia takiego stanu rzeczy, jaki powinien nastąpić w wyniku dobrowolnego zastosowania się do jego postanowień (oprócz skutków nieodwracalnych):

7. Nieważność:

Dokonana czynność jest „nieważna” - nie rodzi skutków prawnych (ex lege - z mocy samego prawa, lub do unieważnienia wymagane jest wszczęcie określonego postępowania). To rodzaj sankcji, gdyż budzi niekorzystne dla podmiotu następstwa, choć nie jest ani represją, ani odpłatą.

8. Uprawnienie:

Pewna możliwość zachowania się wywołującego skutki prawne, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem tego podmiotu (może, ma prawo).

Dozwolenia mocne - od decyzji podmiotuzależy, czy zechce skorzystać z określonej przez prawo możliwości zachowania się.

Zachowania indyferentne - dozwolone, nie rodzą skutków parwnych. To zachowania uprawnione, lecz nie w sensie dozwolenia mocnego.

9. Kompetencje:

Zakres kompetencji - rzeczowy, osobowy, terytorialny. Inne podmioty prawa?

10. Adresaci przepisów prawa:

Podmioty, którym przepisy prawa wskazują określony sposób postępowania. Niektóre przepisy same ustalają klasy podmiotów, do których kierują swe postanowienia.

Od przyjętych założeń zależy, kto zostanie nazwany adresatem pierwotnym (bezpośrednim), a kto adresatem wtórnym (pośrednim), ten sam bowiem podmiot prawa może być rozumiany jako pierwotny, lub wtórny.

11. Rodzaje przepisów prawa:

Przepisy nakazujące, zakazujące i uprawniające:

Istnieją także przepisy o cechach nakazu i uprawnienia, bądź zakazu i uprawnienia.

Przepisy odsyłające i blankietowe:

Lex generalis - lex specialis:

Rozróżnienie zasad i reguł:

Reguły:

Zasady:

Stosowanie

„Wszystko, albo nic” - reguła nie wnosi nic do podjęcia decyzji.

Nie wyznaczają konsekwencji prawnych, które powinny wystąpić automatycznie, lecz stanowią jedynie „racje argumentacyjne”.

Kolizje:

Jedna obowiązuje, druga nie.

Wiele zasad, które są niezgodne w ich zastosowaniu.

Doniosłość

Wszystkie są tak samo ważne.

Wymiar „wagi”, „znaczenia”.

Reguły mogą zostać spełnione, lub niespełnione, tertium non datur, zasady wyrażają „idealną powinność”. W przypadku kolizji reguły i zasady, pierwszeństwo przyznaje się regule, chyba że zasada wyrażona jest w przepisie hierarchicznie wyższym.

Nieważność i zagrożenie karą:

Przepisy proste i złożone:

Przepisy ogólne i jednostkowe:

Przepisy generalne i indywidualne:

Przepisy abstrakcyjne i konkretne:

Przepisy pierwszego i drugiego stopnia:

Przepis prawny, a norma prawna:

1. Stosunek pojęć:

1.1. Zarys problemu:

Norma prawna - wypowiedź wskazująca określony sposób postępowania.

1.2. „Przepis prawa” jako pojęcie wyłączne:

Język tekstów prawnych to język „przepisów”, „artykułów” i „paragrafów”, „norma prawna” nie należy do terminów języka prawnego, lecz prawniczego.

1.3. Równoznaczność określeń „przepis prawa” i „:norma prawna”:

Zamienne posługiwanie się obydwu określeniami, gdy chodzi o oznaczenie reguły zachowania się.

1.4. Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa:

Rozróżnienie przepisu i normy prawnej - normą jest znaczenie zwrotu prawnego. Termin „norma” jest tutaj zbędny, skoro mniejszymi nieporozumieniami grozi posługiwanie się terminem „znaczenie przepisu”.

Interpretacja „przepisu prawa”:

1.5. Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa:

Przepis prawa - część aktu prawnego.

Norma prawna - reguła zachowania skonstruowana na podstawie przepisów prawa.

Uwagi krytyczne:

1.6. Norma prawna jako „zjawisko” odrębne od przepisów prawa:

Porządek prawny (prawo obowiązujące) nie składa się z prze3pisów prawa, lecz z norm prawnych, zawierających reguły prawne. Przepisy są jedynie technicznym środkiem służącym do wyrażania norm prawnych. (przy założeniu, że normy prawa istnieją gdzieś realnie).

Normy prawne powstają i istnieją niezależnie od działalności władzy państwowej. Przepisy są jedynie technicznym środkiem służącym do wyrażania norm prawnych.

2. Konwencje dotyczące struktury norm prawnych:

2.1. Struktury jednoelementowe:

Norma prawna - wypowiedź wskazująca sposób należnego postępowania.

2.2. Struktury dwuelementowe:

Zbudowane z poprzednika i następnika (jeżeli…, to…):

2.3. Struktury trójelementowe:

W nauce prawa b. ZSRR - hipoteza, dyspozycja i sankcja. Normy bez sankcji nie były rozumiane jako normy prawne.

2.4. Konstrukcja norm sprzężonych (podwójnych):

Sankcja jest normą odrębną. Całość tworzą dopiero dwie normy wzięte łącznie:

Hipoteza normy sankcjonującej jest zaprzeczeniem postanowień normy sankcjonowanej. Niemożność skonstruowania normy sankcjonującej nie pozbawia normy sankcjonowanej cech normy prawnej.

2.5. Wypowiedź normatywna (norma) jako ciąg relacji:

Schemat: jeżeli p, to q, a jeżeli nie q, to r, a jeżeli nie r, to s i tak dalej (w nieskończoność). Regressus ad infinitum nie jest możliwy, któraś instancja, czy tryb postępowania ma bowiem charakter ostateczny.

System prawa:

1. Generalne akty prawne:

„Akty prawny” - normatywne i indywidualne (również są aktami normatywnymi).

Indywidualne akty prawne:

Wyróżnia się akty:

Normatywne (generalne) akty prawne - akty (konstytucje, ustawy, rozporządzenia) wydawane przez kompetentne organy prawodawcze, mocą których ustanawiane są przepisy prawa. To reguły zachowania o cechach generalności.

Mają postać tekstu drukowanego, opublikowanego w sposób przewidziany przez prawo. W tytułowej części - nagłówek (nazwa rodzaju danego aktu), data uchwalenia, czy ustanowienia i merytoryczny tytuł, określający przedmiot unormowania.

Rozporządzenia wskazują na podstawę prawną.

W generalnych aktach prawnych o donioślejszej treści po tytule umieszcza się wstęp (preambułę, arengę):

Przepisy numerowane są za pomocą cyfr arabskich, postanowienia polskich ustaw - artykułów, a rozporządzeń - paragrafów.

Akty dużych rozmiarów - podział na rozdziały:

Każdą z tych jednostek opatruje się nagłówkiem.

Przepisy przejściowe i końcowe - rozstrzygają kwestie związane z wejściem w życie, derogują dotychczas obowiązujące akty generalne, stanowią, który akt ma mieć zastosowanie do faktów prawnych powstałych przed wejściem w Zycie nowego. Gdy wydawane są ustawy dużych rozmiarów równocześnie wydaje się „Przepisy wprowadzające kodeks…”

Podpis - ustawy oraz swoje rozporządzenia i zarządzenia podpisuje prezydent, rozporządzenia i uchwały Rady Ministrów oraz swoje rozporządzenia i zarządzenia podpisuje prezes Rady Ministrów (swoje - ministrowie).

Akty publikuje się w:

2. Hierarchia generalnych aktów prawnych:

Akty prawne o mocy powszechnie obowiązującej:

Hierarchia normatywnych aktów prawnych:

Zależności między aktami prawnymi:

3. Gałęzie prawa:

Prawo państwowe (konstytucyjne)

Ustrój polityczny państwa, strukturę, kompetencje i reguły działania aparatu państwowego, rodzaje wydawanych aktów prawnych, uprawnienia i obowiązki obywateli, zasady wyborów.

Prawo administracyjne

Organizacja i działalność organów państwowych, stosunki między nimi, a obywatelami np. prawo wodne, przemysłowe, budowlane, łowieckie, sanitarne, celne, o służbie wojskowe, aktach stanu cywilnego, oświacie.

Prawo finansowe (skarbowe)

Normuje gospodarkę państwa, tzn. procesy gromadzenia i wydawania pieniędzy (podatki, daniny). Działalność organów finansowych, system bankowo - pożyczkowy, obieg pieniężno - kredytowy.

Prawo cywilne

Stosunki między podmiotami prawa, wyodrębnia się część ogólną, przepisy o własności i innych prawach rzeczowych i posiadaniu, o zobowiązaniach, spadkach i dziedziczeniu, księgach wieczystych i hipotece oraz przepisy prawa rodzinnego i opiekuńczego.

Prawo rodzinne

Małżeństwo, pokrewieństwo, opieka, kuratela, stosunki majątkowe i niemajątkowe.

Prawo handlowe

Stosunki wynikające z czynności handlowych

Prawo wekslowe i czekowe

Warunki ważności, normuje obrót.

Prawo pracy

Stosunki między pracownikami, a pracodawcami, kwestie związane z zatrudnieniem, ubezpieczenia społeczne.

Prawo karne

Zachowania zabronione, lub zakazane i represje.

Prawo procesowe cywilne

Tryb rozstrzygania cywilnych spraw spornych i niespornych.

Prawo procesowe karne

Tryb rozstrzygania spraw karnych, właściwość sądów, prawa i obowiązki podmiotów.

Prawo rolne

Własność i użytkowanie ziemi na cele rolnicze, przemysłowe

Prawo międzynarodowe prywatne

Prawo cywilne i pracy, w których występują elementy obce: stroną stosunku jest cudzoziemiec, przedmiot znajduje się za granicą, skutki faktów prawnych sięgają poza granice - przepisy wskazujące prawo którego państwa znajduje zastosowanie.

Prawo międzynarodowe publiczne

Stosunki między suwerennymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, w czasie pokoju i wojny. Dawniej - prawo narodów.

Prawo kanoniczne

Obowiązki wiernych, ustrój władz Kościoła katolickiego, jego zadania, kary przezeń stosowane i tryb postępowania w procesach kościelnych.

Podział na gałęzie - względy praktyczne (np. w toku studiów dzielono wykład na części). Już w prawie rzymskim podział na karne i cywilne.

Prawodawcy - przejrzystość unormowania:

4. Zasady systemu prawa:

5. Pojęcie systemu prawa:

System - zbiór jednostek (elementów) o pewnych cechach, wzajemnie ze sobą powiązanych, między którymi występują pewne relacje (powiązania), sprzężenia, oddziaływania, współzależności.

Prawo obowiązujące w danym państwie jest charakteryzowane jako system ze względu na przypisywaną mu cechę jedności. Zależności treściowe - jedność materialna (rzeczowa), obowiązywanie jednej grupy norm jest oparte na obowiązywaniu innej grupy norm - jedność formalna (logiczna, techniczna).

5.2. Krytyka tzw. socjologicznej jedności systemu prawa:

To jedność systemu prawa ze względu na uwarunkowanie przez czynniki społeczno - ekonomiczne.

Czynniki te nie przesądzają o charakterze prawa, zaś z samego faktu zdeterminowania (uwarunkowania) prawa przez wymienione czynniki nie wynika, że między elementami zjawiska determinowanego występują jakieś relacje, świadczące o ich jedności. Tylko część przepisów wykazuje zależność od zjawisk ekonomicznych, inne postanowienia są determinowane przez czynniki geograficzne, demograficzne i kulturowe. Zbiory wyróżniane za pomocą pojęć typologicznych, ale typy to nie systemy, a między normami tak dokonanej typologii brakuje odrębnego rodzaju powiązań (relacji).

5.3. Krytyka tzw. materialnej jedności prawa:

To jedność, polegająca na tym, że ogół norm prawnych tworzy spójną całość również w sensie związków rzeczowych, przedmiotowych, lecz nie wykazano na czym owe zależności treściowe mają polegać. Powiązania treściowe spajają tylko niektóre normy, a nie wszystkie, nie tworzą więc jedności. Rozumienie zasad jako postulatów moralno - politycznych, będących czymś zewnętrznym w stosunku do obowiązujących norm, zasady te sprowadzały by się do innych - ogólniejszych, wreszcie - do jednej, naczelnej zasady - racji, z której wynikałyby zasady - następstwa. Dokonanie tego rodzaju operacji jest niemożliwe - postanowień prawa nie da się wywieść z jednej zasady naczelnej.

5.4. Krytyka teleologicznej jedności systemu prawa:

Ma polegać na tym, że normy obowiązujące w danym państwie, służą tym interesom społecznym, jakim służy państwo, regulacji stosunków społecznych w kierunku pożądanym.

Wnioskuje się tak z podobnego waloru przysługującego polityce, lecz zamiast wyjaśnienia pojawia się tu pojęcie jedności polityki państwowej, mimo że państwa zmierzają do równoczesnego urzeczywistniania różnych celów, a cele te wykazują wyraźną zmienność. Powstaje tu problem relacji miedzy polityką, a prawem - jedno nie jest odzwierciedleniem drugiego.

Jedność teleologiczna - funkcja autonomicznych celów prawa - przyjmuje się, że każda norma jest środkiem służącym do osiągnięcia odpowiedniego celu, a normy tworzą porządek celów i środków, aż po cel najwyższy, a przecież nie o każdej normie można orzec, co jest jej celem.

5.5. Powiązania formalne:

Tylko normy prawne są elementami systemu, a podstawą obowiązywania normy w systemie jest obowiązywanie normy, która stanowi podstawę prawną jej wydania. To jedność formalna pozwala na odnoszenie nazwy system do prawa obowiązującego w danym czasie w określonym państwie.

Powiązania formalne istnieją między generalnymi aktami prawnymi, nie zaś między normami prawnymi.

Nazwa system bywa w języku prawniczym odnoszona do grup przepisów, między którymi brakuje relacji pozwalających na określenie ich tym mianem.

Sposoby powstawania prawa:

1. O tzw. źródłach prawa:

Źródła prawa:

Odrębne nazwy: źródła poznania i powstania prawa, źródła prawa w rozumieniu prawniczym, źródła formalne i materialne, źródła obowiązywania prawa, autorytety prawnicze, działalność prawotwórcza:

Koncepcja źródeł prawa współczesnego systemu prawnego składa się z następujących części:

Rezygnacja z terminu źródło - formy, sposoby powstawania, czy tworzenia prawa (stanowienie, zwyczaj, precedens, umowa).

2. Stanowienie:

2.1. Uwagi wstępne:

Jest współcześnie podstawowym sposobem powstawania przepisów prawnych, gdyż prawo jest traktowane przez państwo jako jeden z podatkowych elementów jego polityki.

Stanowienie - określone działania ciał kolegialnych lub jednoosobowych, którym przyznano kompetencje do wydawania nowych przepisów prawnych. Normy kompetencyjne ustalają warunki formalne (procedura) i materialne (treść, rodzaj sprawy).

2.2. Konstytucja:

Akt normatywny, zajmujący najwyższe miejsce w hierarchii. To ustawa, lecz jako ustawa zasadnicza wykazuje cechy szczególne: swoistą nazwę, tryb uchwalenia i zmiany, moc prawna.

Tryb zmiany - podwyższone quorum lub kwalifikowana większość głosów.

Podstawa kompetencyjna do stanowienia ustaw, ich zgodność z konstytucją stwierdzają trybunały konstytucyjne.

Preambuły - wskazanie na autorytet ustrojodawczy, określenie celów państwa i konstytucji, zasady organizacji społeczeństwa, geneza historyczna, charakter normatywny.

Część ujęta w artykuły - kwestie ustroju politycznego i społeczno - ekonomicznego państwa, zawiera także wypowiedzi o charakterze opisowym, lub deklaracyjno - politycznym.

Przepisy konstytucji w Polsce nie były stosowane jako podstawa rozstrzygnięć, lecz sądy powoływały się na nią w przypadku wykładni prawa.

2.3. Ustawa:

2.3.1 Pojęcie ustawy:

Ustawy wydawane są przez organ władzy zwierzchniej w państwie, ich mocą ustanawiane są przepisy generalne, dotyczące całych klas adresatów i obowiązujących na całym terenie państwa (lub tylko części terytorium). Podejmują także konkretne rozstrzygnięcia dotyczące gospodarczego, kulturalnego i politycznego życia kraju.

Określają obowiązki i prawa organów władzy i obywateli, oraz wiele kwestii ustrojowych, organizacyjnych.

Najwyższa moc prawna, oprócz konstytucji (akty z mocą ustawy).

Odrębny tryb proceduralny - droga ustawodawcza (konstytucje też ją przebywają)

Akty normatywne, którym została nadana nazwa „ustawa”.

2.3.2. Ustawa w rozumieniu formalnym i materialnym:

Przyczynkiem do wprowadzenia tego rozróżnienia stał się spór polityczny między rządem pruskim, a przedstawicielstwem narodowym (Bismarck):

Modyfikacja rozróżnienia - normy prawne o cechach abstrakcyjności (stany rzeczy) i generalności (klasy przedmiotów) - rozumienie materialne.

2.3.3. Procedura ustawodawcza:

Tryb ustawodawczy - przewidziane przez prawo wymagania, które ma spełniać proces stanowienia aktów normatywnych, zwanych ustawami (inicjatywa ustawodawcza, obrady w parlamencie i jego organach, głosowania i publikacja).

Inicjatywa ustawodawcza - prawo wniesienia do parlamentu przez określone podmioty (rząd, prezydent, posłowie, związki zawodowe, grupy wyborców) projektu ustawy. Ograniczona ze względu na:

Parlament na obowiązek rozpatrzenia go w przewidzianym trybie (czytanie - 3).

Głosowanie:

Dwie izby po uchwaleniu przez sejm zostaje przekazany senatowi (posiedzenia poszczególnych komisji i plenarne - całej izby).

Podpisanie - różne możliwości zastosowania veta:

Ogłoszenie ustawy - w Polsce zarządza je prezydent.

2.4. Inne akty prawne „z mocą ustawy”:

Tylko niektóre konstytucje przewidują możliwość wydawania takich aktów (dekretów, rozporządzeń), wtedy wskazują organ państwa, władny, by je wydawać (prezydenci, rządy), niekiedy wykluczają możliwość normowania pewnych kwestii ich postanowieniami. Często ich wydawanie bywa ograniczane do nagłej i nadzwyczajnej konieczności, a w krótkim czasie muszą być przedstawione parlamentowi. Konstytucja z 02.04.1997 nie przewiduje takiej ewentualności.

2.5. Rozporządzenie:

Różnice między rozporządzeniem, a ustawą:

Nie mogą istnieć inne rozporządzenia, niż wykonawcze. Prezydent, Rada Ministrów i ministrowie - Dziennik Ustaw.

2.6. Akty wewnętrzne:

Akty o charakterze wewnętrznym, nieprawotwórczym:

Obowiązują tylko jednostki podległe tym organom państwa, są wydawane na podstawie ustawy.

2.7. Inkorporacja i kodyfikacja:

Kodeksy te nie są unormowaniem wyłącznym (ustawy, dekrety), ani wyczerpującym (klauzule delegacyjne), trudno tez mówić o ich jedności terminologicznej.

2.8. Uwagi o działalności prawotwórczej:

Stanowienie przepisów traktowane jest jako najtańszy sposób kierowania życiem społecznym, krytykuje się nadmierną liczbę przepisów prawnych, tworzonych w pośpiechu, o niskiej jakości legislacyjnej.

Zjawisko „prawa powielaczowego” - akty wydawane z reguły przez naczelne organy administracji państwowej w formie okólników, wytycznych instrukcji. Nie podlegają one żadnej kontroli i nie zawsze zgodne są z aktami formalnie obowiązującymi, ale wpływają na sytuacje prawną obywateli.

3. Prawo zwyczajowe:

Teorie prawa zwyczajowego:

Rola prawa zwyczajowego - okres jego świetności minął, jego znaczenie podkreśla się w prawie i handlu międzynarodowym.

4. Prawo precedensowe:

Prawotwórcza działalność sądów:

Zasada stałości - upływ czasu zwiększa autorytet orzeczenia, im precedens starszy, tym lepszy. Ukształtowanie nowego precedensu - distinguishing (odróżnienie dwóch rodzajów faktów).

Sąd związany jest precedensową decyzją sądu hierarchicznie wyższego, sądy apelacyjne - wcześniejszymi decyzjami.

Precedensy to nie gotowe rozstrzygnięcia, ale pewne zasady, które „oświetlają drogę”. Brak oficjalnie wydawanych zbiorów orzeczeń - wydawnictwa prywatne i półoficjalne.

5. Umowa:

Najbardziej znany przykład - prawo lenne.

Umowy publicznoprawne:

Umowa cywilistyczna opiera się na istniejącym prawie pozytywnym, strony umowy publicznoprawnej same prawo to tworzą (np. prawo międzynarodowe publiczne).

6. Religia:

Podporządkowanie zasadom islamu - Maroko, Tunis, Syria, Mauretania, Iran, Pakistan. Odwołanie - Egipt, Irak.

Prawo oparte na tym, co zostało „objawione” i zbudowane przez ludzkie rozumowanie:

Specjalne sądy - szariat. „Status osobowy” i prawo rodzinne.

Obowiązywanie prawa:

1. Pojęcie obowiązywania:

Następstwem tego, że dana norma prawna jest normą obowiązującą jest wymóg, by się do niej stosować.

Kryteria uznawania przepisów za obowiązujące:

2. Zakresy obowiązywania:

2.1. Terytorialny zakres obowiązywania:

Prawo obowiązuje na określonym terytorium (pochodzenie rzymskie). Terytorium państwa stanowi zarówno przedmiot władzy państwowej, jak i przestrzeń, w której granicach państwo sprawuje ją w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy, zdarzeń. W skład terytorium państwowego wchodzą:

Obowiązują na całym terenie, chyba, że same stanowią inaczej. Wyjątki:

Akty normatywne organów terenowych obowiązują na terytorium, na którego obszarze organy te sprawują władzę.

2.2. Personalny zakres obowiązywania:

Prawo danego państwa samo decyduje kogo ma obowiązywać. Przeważnie są to wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium, bez względu na ich przynależność państwową. Wyjątki:

2.3. Temporalny zakres obowiązywania:

Obowiązywanie normy obejmuje okres, w którym jej adresaci powinni postępować zgodnie z jej postanowieniami.

2.3.1. Nabycie mocy obowiązującej:

Prawo samo określa, od kiedy obowiązuje dany akty prawny:

Sposoby określania chwili uzyskania mocy obowiązującej:

Vacatio legis - czas od chwili ogłoszenia aktu do uzyskania przezeń mocy obowiązującej.

Skierowanie pro futuro - wymaga określonego zachowania w przyszłości.

Retroactio - wsteczna moc obowiązywania aktu prawnego, wiąże skutki prawne z faktami, mającymi miejsce przed jego wydaniem.

Moc prawa względem czasu:

Lex retro non agit - burzy zaufanie do prawa, przeczy jego pewności, chroni podmioty prawa przed ujemnymi skutkami prawnymi zachowań, które w okresie obowiązywania starej ustawy były z nią zgodne.

2.3.2. Utrata mocy obowiązującej:
Większość aktów obowiązuje dopóty, dopóki nie zostaną one uchylone.

Klauzule derogacyjne - uchylają przepisy dotychczas obowiązujące:

Akty czasowe - same postanawiają do kiedy obowiązują:

Desuetudo - uchylanie mocy obowiązującej istniejących norm (kryterium aksjologiczne, lub behawioralne - przestaje obowiązywać, bo nie jest przestrzegany).

3. Kolizje norm prawnych:

3.1. Charakterystyka:

Konflikt następuje, gdy dany przypadek jest unormowany przez więcej niż jeden przepis prawa, a przepisy te wyznaczają adresatom wzajemnie wykluczające się sposoby zachowania.

3.2. Reguły kolizyjne:

3.2.1. Lex superior derogat legi inferiori:

Akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu. Z reguły nie jest kwestionowane prawo sądów do badania zgodności rozporządzeń z ustawami, dla konstytucji - trybunał konstytucyjny.

3.2.2. Lex posterior derogat legi priori:

Kryterium decydującym jest czas - późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą wcześniejszego. Niewiadomo, czy ma o tym decydować chwila ogłoszenia, czy wejścia w życie (przeważnie - ogłoszenie).

3.2.3. Lex specialis derogat legi generali:

Przepisy (akty) szczególne derogują te o charakterze ogólniejszym.

3.3. Kolizja reguł kolizyjnych:

Kolizja wyników, między rezultatami otrzymanymi za pomocą kryteriów:

Podmioty prawa:

1. Rozumienie podmiotu prawa:

Podmiotem prawa nazywany jest ten, kto może posiadać uprawnienia (prawa), bądź obowiązki, dzielą się na dwa rodzaje:

2. Osoby fizyczne:

Są nimi ludzie, podmiotowość prawna nie jest przyrodzona, nadana przez naturę, lecz przez prawo polityczne. Osoby fizyczne posiadają podmiotowość prawną od chwili urodzenia do śmierci. Wyjątkami są:

Czas trwania podmiotowości prawnej danej osoby fizycznej nie zawsze pokrywa się z rzeczywistą długością jej życia.

3. Osoby prawne:

3.1. Uwagi wstępne i rodzaje osób prawnych:

Kształtowanie się pojęcia - prawo rzymskie, średniowiecze - kanoniści, cechy, gildie, hanzy.

Rodzaje osób prawnych:

Różnice między korporacjami, a zakładami:

Sposoby tworzenia osób prawnych:

Tryb likwidacji:

3.2. Teorie osób prawnych:

3.2.1. Teorie fikcji:

Początki tej teorii sięgają średniowiecza (korporacje i fundacje kościelne). Fikcja osobowości - Innocenty IV. Największy rozwój w XIX w. w Niemczech (Savigny).

Czemuś, co nie wykazuje cech osoby, bo nie jest człowiekiem, prawo przypisuje te cechy w wyniku przyjęcia określonej fikcji.

3.2.2. Teorie substratu:

Starają się uzasadnić, że osoby prawne istnieją realnie:

4. Zdolność prawna:

Zdolność prawna to możliwość posiadania praw (uprawnień) i obowiązków. Dla niektórych pokrywa się z podmiotowością prawną, w dziedzinie prawa cywilnego - pozostaje ona w stosunku podrzędności do tego pojęcia. Osoby fizyczne posiadają ja od urodzenia do śmierci, osoby prawne - od chwili wpisania do określonych rejestrów do skreślenia z nich.

5. Zdolność do czynności prawnych:

Zdolność, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania i w ogóle wywoływać skutki prawne.

Osoby fizyczne przy przeciętnym stopniu rozwoju umysłowego mogą świadomie kierować swym postępowaniem, nie działając na szkodę własną, lub innych podmiotów prawa:

Osoby, nie mogące kierować swoim postępowaniem na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, nałogów, mogą zostać ubezwłasnowolnione całkowicie, lub częściowo.

Osoby prawne - od chwili powstania do likwidacji. Inne postanowienia prawa karnego.

Stosowanie prawa:

1. Rozumienie stosowania prawa:

Stosowanie prawa - gdy jakiś podmiot na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu, wydając decyzje indywidualne w rozstrzyganej sprawie (organy państwowe - sądy, administracja, inne podmioty - osoby fizyczne).

2. Przebieg procesu stosowania prawa:

Stosowanie prawa jest procesem zmierzającym do wydania decyzji indywidualnej. Składa się z pięciu etapów:

Sylogizm prawniczy:

3. Stosowanie prawa w przypadkach nienormowanych:

Problem wiązania, bądź niewiązania skutków prawnych z przypadkami nieunormowanymi:

3.1. Wnioskowanie per analogiam:

Rozróżnia się analogię legis (z ustawy) i analogię iuris (z prawa).

Ustalenie skutków prawnych przez podobieństwo:

Model wnioskowania ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio:

Stosujący prawo musi przyjąć wiele założeń o charakterze wartościującym.

Analogia iuris - różnica tkwi w punkcie wyjścia, sposobie ustalania przesłanki. Analogia iuris bywa stosowana, gdy brak nawet przepisu normującego przypadki podobne - odwołanie do porządku prawnego, ducha prawa, ogólnych zasad nie wyrażonych w tekstach prawnych.

3.2. Wnioskowanie a fortiori:

Dwie postaci, oparte na zależnościach pozalogicznych:

3.3. Wnioskowanie a contrario:

Jeżeli dany stan rzeczy spełnia przesłanki prawne A, A1, A2, to pociąga za sobą konsekwencje prawne B, B1, B2, więc jeśli dany stan rzeczy nie spełnia przesłanek A, A1, A2, to nie pociąga za sobą konsekwencji B, B1, B2.

Argument przeciwieństwa - qui dicit de uno, negat de altero. Stosowane gdy dany przepis zawiera zwroty takie jak „tylko”, „jedynie”, „wyłącznie” np. ustalenie ojcostwa.

4. Ideologie stosowania prawa:

Wypowiedzi o charakterze ideologicznym - jak prawo powinno być stosowane:

4.1. Ideologia decyzji związanej przez prawo:

Naczelnymi wartościami tej ideologii są pewność prawa i wolność obywatelska. Zdaniem jednych wkład orzekającego wnoszony w procesie stosowania prawa Może być żaden, zdaniem innych - może mieć miejsce w kwestiach nieunormowanych.

4.2. Ideologia decyzji swobodnej:
Jej naczelne wartości to: celowość, słuszność, sprawiedliwość, moralność wydawanych decyzji. Normy prawa wytyczają tylko ogólne ramy, zakreślają granice. Wysoką ocenę zyskują klauzule generalne (królewskie paragrafy), upoważniające do kierowania się ocenami. Korektury niesłusznych i niecelowych rozwiązań prawnych - prawo sędziowskie.

Wykładnia prawa:

1. Określenie wykładni prawa:

Jeden z etapów stosowania prawa, odtwarzanie wyobrażeń, jakie wiązał z normą jej twórca.

Przedmiot wykładni:

Przedmiotem interpretacji jest język, w którym formułowane są teksty prawne.

Wykładnia prawa to zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i wyznaczenia zakresu wyrażeń języka prawnego.

Wyrażenia te podlegają interpretacji, gdy:

Otwarta tekstowość języka - wykorzystanie języka potocznego w procesie stanowienia prawa - nieostrość, wieloznaczność, niejasność. Pewne pojęcia prawne oprócz rdzenia znaczeniowego mają również sferę wymagającą rozstrzygnięcia ( np. pojazdy). Z kolei przepisy jasne z językowego punktu widzenia mogą budzić wątpliwości dotyczące celowości, słuszności, czy sprawiedliwości ich postanowień.

2. Podstawowe rodzaje wykładni:

2.1. Podział wykładni ze względu na stosowane dyrektywy interpretacyjne:

To pewne wskazówki, zalecenia, dotyczące sposobów ustalania znaczenia i zakresu zwrotów języka prawnego. Rzadko mają moc prawa obowiązującego.

2.1.1. Wykładnia językowa:

Ustalenie znaczenia pewnych wyrazów i tekstów prawnych ze względu na język, w którym zostały sformułowane. Przykłady:

2.1.2. Wykładnia pozajęzykowa:

2.2. Wykładnia literalna (dosłowna), zwężająca i rozszerzająca:

3. Moc wiążąca wykładni:

3.1. Pojęcie mocy wiążącej:

Wykładnia - rezultat czynności interpretatora (oficjalna i nieoficjalna).

Ma moc wiążącą, gdy kompetentny organ ustanawia dyrektywę, nakazująca określonym adresatom wiązać z pewnymi przepisami ustalone przez ten organ znaczenia.

3.2. Wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej:

Wszyscy adresaci są związani jego znaczeniem, ustalonym przez interpretatora (wykładnia autentyczna i legalna).

3.2.1. Wykładnia autentyczna:

Interpretatorem jest organ, który przepis ustanowił - kto jest upoważniony do tworzenia prawa, może je również interpretować (cuius est condere eius est interpretari).

3.2.2. Wykładnia legalna:

Dokonuje jej organ, mający kompetencje do ustalania wykładni, lecz nie ten, który interpretowany przepis ustanowił (do 1989 - Rada Państwa, „wyjaśnienia” Centralnej Rady Związków Zawodowych, do 1997 Trybunał Konstytucyjny).

3.2.3. Problem prawotwórczości wykładni powszechnie obowiązującej:
Jak daleko może sięgać wykładnia, by nie stała się procesem prawotwórczym:

3.3. Wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej:

Pewne kategorie adresatów, lub niektórzy spośród nich. Stosowana przez organy państwa, mające taką kompetencje i organy stosujące prawo.

3.3.1. Wykładnia wiążąca w danej sprawie:

Może być dokonana przez:

3.3.2. Zasady prawne:

Sąd Najwyższy - wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości i rozbieżności w orzecznictwie, podejmowane na wniosek:

Uchwały pełnego składu Sądu - zasady prawne wiążące dla składów orzekających w Sądzie Najwyższym.

3.3.3. Wytyczne wykładni prawa i praktyki sądowej:

Wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej wydawane niegdyś przez Sąd Najwyższy, miały moc wiążącą dla wszystkich sądów i organów podlegających Sądowi Najwyższemu.

3.4. Wykładnia nie mająca mocy wiążącej:

Wykładnia doktrynalna (naukowa) - dokonywana przez dogmatyków i teoretyków prawa, w oderwaniu od konkretnego rozstrzygnięcia np. glosy.

4. Teorie wykładni:

Teorie opisowe - formułują wypowiedzi mające wartość logiczną.

Teorie (ideologie) normatywne - postawa postulatywna, oceniająca.

4.1. Teorie opisowe:

4.2. Teorie normatywne:

Postulują, jak powinien przebiegać proces wykładni.

4.2.1. Teorie subiektywne i obiektywne:

4.2.2. Teorie statyczne i dynamiczne:

Stosunek prawny:

1. Uwagi wstępne:

Między podmiotami prawa dochodzi do określonych styczności i powiązań normowanych przez prawo. Mogą być krótkotrwałe, lub trwać całymi latami.

Każdy stosunek prawny rodzi jakieś następstwa prawne, ich brak pozbawia dany stosunek cech stosunku prawnego. Stosunek jest relacją kogoś do kogoś, kogoś do czegoś, bądź kogoś do czegoś.

2. Stosunek prawny rozumiany jako stosunek między podmiotami prawa:

2.1. Charakterystyka ogólna:

Między stronami stosunku istnieją pewne powiązania prawne. Jeżeli zdarzenie prawne (fakt prawny) spowoduje powstanie wzajemnych praw i obowiązków podmiotów prawa, mówi się wówczas, że podmioty te stały się stronami stosunku prawnego.

2.2. Elementy stosunku prawnego:

2.2.1. Strony stosunku prawnego:

Bez stron (podmiotów) stosunek prawny w ogóle nie powstanie, lecz jeśli traktować stosunek jako coś, co wiąże strony, zachodzi między nimi, to wówczas rozumienie to będzie ograniczone do tego, co zachodzi między stronami.

Stronami stosunku mogą być osoby fizyczne, lub prawne, może być nim więcej niż jeden podmiot prawa - są to stosunki przynajmniej dwustronne.

2.2.2. Uprawnienie i obowiązek:
Uprawnienie - gdy przepisy prawa, lub postanowienia umowne nie nakładają na daną stronę obowiązku, lecz pozostawiają jej uznaniu wybór określonego zachowania się.

Obowiązek - pewien nakazany, lub zakazany sposób zachowania się, pod groźbą zastosowania aktu przymusu państwowego.

W stosunku prawnym każda strona jest zarówno uprawniona , jak i zobowiązana, można też stosunek taki rozumieć jako tylko jedną więź, łączącą strony, gdzie jedna jest uprawniona, a druga zobowiązana.

Między uprawnieniami, a obowiązkami istnieje ścisła korelacja - każdemu uprawnieniu jednej strony odpowiada obowiązek drugiej i na odwrót.

2.2.3. Przedmiot stosunku prawnego:

Przedmiotem prawa nazywamy to wszystko z powodu czego podmioty prawa wstępują w stosunki prawne i co stanowi obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków.

Spory o przedmiot stosunku prawnego:

2.3. Struktura stosunku prawnego:

Odmienność konstrukcji stosunku prawnego:

2.4. Uwagi ogólne o konstrukcji stosunku prawnego:

Więź, zespół więzi prawnych, stosunek społeczny, zachodzący między osobami fizycznymi lub (i) prawnymi.

W niektórych działach prawa pojęcie to wcale nie jest używane np. prawo państwowe (nie wszystkie obowiązki znajdują odbicie w postaci czyichś uprawnień), karne (próby konstruowania stosunku karno - materialnego - nie wiadomo kogo miałby on dotyczyć).

3. Stosunek prawny rozumiany jako stosunek podmiotu do rzeczy:

3.1. Charakterystyka ogólna:

Stosunek prawny - każdy stosunek wyznaczony (unormowany) przez prawo. Stosunkami nazywane są węzły, jakie łączą ludzi nawzajem lub z przedmiotami ich władzy np. prawo własności.

3.2. Krytyka prób traktowania stosunku podmiotu prawa do rzeczy jako stosunku miedzy podmiotami:

W stosunku własności brak jest drugiej strony (wszystkie pozostałe podmioty prawa?) i jej obowiązków jako korelatów uprawnień właściciela. Dopiero naruszenie własności powoduje powstanie stosunku.

Prawo:

1. Prawo pozytywne:

Wywodzi się od łacińskiego „ius positivum”, ale zyskało różne znaczenia:

Typologiczna charakterystyka prawa:

2. Prawo przedmiotowe - prawo podmiotowe:

2.1. Prawo przedmiotowe:

Całokształt (zbiór) obowiązujących norm, czy przepisów prawnych o cechach generalności i abstrakcyjności, które są podstawą decyzji jednostkowych, wydawanych przez organy orzekające.

2.2. Prawo podmiotowe:

Mówiąc o prawie podmiotowym, przyjmuje się punkt widzenia adresatów przepisów prawa (głównie osób fizycznych) i formułuje się wypowiedzi, jakie prawa mają wspomniani adresaci.

2.2.1. Prawo podmiotowe a uprawnienie:

Różnie rozumiany stosunek prawa podmiotowego do uprawnienia:

2.2.2. Teorie praw podmiotowych:

2.3. Stosunek prawa podmiotowego do prawa przedmiotowego:

2.3.1. Koncepcje pierwotności praw podmiotowych:

Podmioty prawa mają określone prawa podmiotowe, niezależnie od postanowień prawa przedmiotowego. Są to naturalne atrybuty osoby człowieka - naturalne, przyrodzone i niezbywalne. Prawo podmiotowe jest wcześniejsze, pierwotniejsze, a zatem - wyższe, państwo zaś chroni je i dokładnie formułuje.

2.3.2. Koncepcje pierwotności prawa przedmiotowego:

Źródłem praw podmiotowych jest prawo przedmiotowe, jest czymś wtórnym, gdyż powstaje z mocy postanowień prawa przedmiotowego.

2.3.3. Teorie negujące istnienie praw podmiotowych:



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
grodzicka bww do wstępu
Ksiązka do ZJ Harbdal twarda gra rynkowa
Wil K , Chwala na wysokosci Bogu Ksiazka do nabozenstwa, Wilno99
Pytania z zerówki do Wstępu do psychologii
ksiazka do MOPC cz lV
Skrypt z książki pod redakcją prof Sarneckiego – Prawo konstytucyjne RP wyd 6
Strefa Euro skrypt książki
Mechanika Techniczna I Skrypt przyklady do rozwiazania id 291
4 wyklad, BUDOWNICTWO, Fundamenty, Fundamentowanie i Mechanika Gruntów, Skrypt Adamskiego do mechani
KRYSICKI WŁADARSKI KSIĄŻKA DO MATMY TOM 2
Jak wyliczyć czas generowania strony WWW lub wykonywania skryptu z dokładnością do mikrosekundy
ksiazka do MOPC cz ll
REligiologia SKRYPT książka dialog międzyreligijny Zagadnienia, religia
Podstawy prawoznastwa - skrypt, Wstęp do prawoznawstwa, Wstęp do prawoznawstwa, Skrypty
Skrypt z wprowadzenia do etnologii, Kulturoznawstwo, Etnologia
ksiazka do receptury2

więcej podobnych podstron